Kulturë, Lifestyle

“Haggada e Sarajevës është si një feniks”

Me famë botërore për shkak të një gabimi.

Publikuar

Kryeqyteti boshnjak mban një libër me tekste për shtatë ditët e festës Pasah (Pashkës). Ai e ka origjinën në Spanjën mesjetare dhe është shpëtuar disa herë nga shkatërrimi dhe shpesh nga jo hebrenj.

Haggadat janë libra ritualë hebrej, që përmbajnë histori biblike, lutje dhe psalme. Ato lexohen për Pashkë, kur çifutët besimtarë festojnë largimin e popullit të Izraelit nga Egjipti. Një nga Haggadat më të famshme ndodhet në Sarajevë.

“Hagada e Sarajevës është si një feniks”, thotë për DW Jakob Finci, kryetari i komunitetit hebre në Bosnjë dhe Hercegovinë. “Megjithë rreziqet, dhe të tilla ka patur shumë, duke filluar nga përndjekjet e hebrenjve, te inkuizicioni dhe dy luftërat botërore, deri te lufta në Bosnje dhe Hercegovinë – përherë libri është shpëtuar, përherë ka mbijetuar, përherë është shfaqur përsëri”.

Jakob Finci

Haggada e Sarajevës përbëhet nga tri pjesë. E para përmban 62 kompozime figurash me mbishkrime të shkurtra hebraike, e dyta, tekste të rrethuara me motive thjesht dekorative për ditën e parë të Pashkës dhe e treta ka lutje dhe psalme për gjashtë ditët e tjera të Pashkës, pa asnjë dekoracion. Analizat stilistike të pikturave dhe miniaturave tregojnë se libri është shkruar rreth vitit 1350 në Spanjë.

Sipas shënimeve në këtë Haggadë, pas dëbimit të hebrenjve në 1492 ajo ndryshoi disa pronarë, por se kush ishin ata, nuk dihet. Gjurma e parë e besueshme daton në vitin 1894, kur muzeu kombëtar i Bosnjë-Hercegovinës, në atë kohë i administruar nga austro-hungarezët, e bleu librin nga familja sefarde Kohen nga Sarajeva për një shumë prej 150 koronash (rreth 15,000 euro).

Shpëtimi nga nazistët

Por Haggada e Sarajevës nuk gjeti paqe të përhershme as në muze. Menjëherë pas hyrjes së Wehrmacht-it në Sarajevë në vitin 1941 pushtuesit gjermanë i kërkuan drejtorit të atëhershëm të muzeut, katolikut Jozo Petroviç, që t’ia dorëzonte atyre librin hebre. Por me ndihmën e kuratorit mysliman, Dervish M. Korkut u arrit që Haggada të dërgohej në një vend të sigurtë.

Biography of Dervish Korkut | von Hikmet Karcic

“Dervish Korkuti u tha gjermanëve se ushtarët e Wehrmacht-it kishin qenë ndërkohë në muze dhe e kishin marrë Haggadën me vete. Ata nuk i kishin thënë emrat, me arsyetimin se stafi i muzeut nuk duhet ta dinte se kush e mori librin”, rrëfen për DW Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve në Sarajevë dhe autor i librit “Dervish M. Korkut: Një biografi”.

Vendi i fshehjes: xhamia

Në fakt Korkuti e kishte marrë vetë Haggadën dhe e kishte fshehur në një xhami në një nga malet, që rrethojnë Sarajevën. Atje ajo qëndroi deri në fund të Luftës së Dytë Botërore. “Përveç librit Korkut shpëtoi një koleksion privat me dorëshkrime hebreje, që i kishte marrë nga një mik, duke i futur në arkiv me një emër të rremë”, thotë Karçiç.

Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve

Korkut ishte shumë i arsimuar dhe besonte fort se ajo që bënte ishte e drejtë. Ai shpëtoi edhe gjimnazisten Mira Papo, prindërit e së cilës ishin dërguar në një kamp përqendrimi nga pushtuesit gjermanë. E reja u vesh me perçe dhe në këtë mënyrë hebreja boshnjake Mira u bë shqiptarja myslimane Amira, që kishte ardhur gjoja nga Kosova për të ndihmuar Korkutin si ndihmëse për punët e shtëpisë.

Haggada në luftën e Bosnjës

Pas Luftës së Dytë Botërore Dervish Korkut e ktheu Haggadën në Muzeun Kombëtar të Bosnjës. Atje libri u mbajt në një kasafortë dhe i shfaqej publikut rrallë për ta mbrojtur atë nga prishja. Por kur filloi rrethimi i Sarajevës me 6 prill 1992, Muzeu Kombëtar, që ndodhej në vijën e demarkacionit midis ushtrisë boshnjake dhe trupave serbe të Bosnjës, nuk qe më vend i sigurt për Haggadën.

Sinagoga Ashkenazi e Sarajeves

Drejtori i muzeut Enver Imamoviç e ruajti librin bashkë me vepra të tjera të vlefshme me iniciativën e tij, duke i vendosur në kasafortën e Bankës Kombëtare. Por në mediat ndërkombëtare u raportua se qeveria boshnjake e kishte shitur Haggadën dhe i kishte shpenzuar paratë për ushtrinë e vendit. Si qeveria ashtu edhe komuniteti hebre në Bosnje e mohuan këtë. “Qytetarët e Sarajevës nuk do ta shisnin apo ta shkatërronin kurrë Haggadën”, thekson Jakob Finci.

Me famë botërore për shkak të një gabimi

Kryetari i komunitetit hebre të Bosnjës jetonte në atë kohë si refugjat në Shtetet e Bashkuara. Senatori hebre amerikan Joe Lieberman i njoftoi atij se për Pashkët e 1995 donte të shkonte në Sarajevën e rrethuar, me kusht që të mund të shihte atje Haggadën. “Unë i thashë se ku gjendej dhe se ai mund ta shikonte atë kurdoherë”, tregon Finci për DW. Në fund udhëtimi i Lieberman nuk u bë, por në Sarajevë erdhën gazetarë nga e gjithë bota, që kishin dashur ta takonin senatorin atje.

Bosnien und Herzegowina | Haggadah Ausstellung im BiH

“Një reporter i New York Times shkroi pastaj një raport, ku thuhej se ‘Haggada e famshme e Sarajevës kishte një vlerë prej 7 milionë dollarësh. Por që nuk u botua kështu”, tregon Finci duke qeshur, sepse tek shuma kishte ndodhur një gabim. Kur u dërgua me faks, pika midis shifrave ishte bërë e palexueshme, çmimi real i Haggadës ishte vlerësuar në shtatë milionë dollarë – jo 700 milionë. “Aq e lartë nuk kishte qenë vlera e asnjë libri deri atëherë dhe kështu Hagada u bë e famshme në botë.”

Pas përfundimit të Luftës së Bosnjës, Kombet e Bashkuara i financuan Muzeut Kombëtar të Bosnjë dhe Hercegovinës një raft të posaçëm xhami për Haggadan e Sarajevës. Që nga nëntori i vitit 2002 libri i mbrojtur në këtë mënyrë dhe i vendosur ne nje dhomë shumë të sigurtë mund të kundrohet nga vizitorët e regjistruar më parë. Në vitin 2017 Haggada e Sarajevës u fut në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.DW

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Kërkimi i kujtesës: Eventet e Ditës Ndërkombëtare të Muzeve në Shkodër

Publikuar

nga

Në Shkodër, Dita Ndërkombëtare e Muzeve, e cila kremtohet çdo 18 maj, pritet të sjellë një fundjavë të pasur me art, traditë dhe histori për të gjithë vizitorët. Institucione të ndryshme si Bashkia e Shkodrës, DRTK Shkodër, Muzeu Marubi dhe të tjerë janë bashkuar për të ofruar një gamë të gjerë aktivitetesh dhe ngjarjesh kulturore, të fokusuara në edukim, kërkim shkencor dhe promovim të vlerave muzeore të qytetit.

Festa fillon të premten, më 17 maj, në Kalanë e Rozafës, e quajtur si “kalaja e mrekullive” për këtë rast. Aktivitetet do të përmbajnë biseda, ekspozita arkeologjike, trashëgimi kulturore, pikturë, muzikë dhe argëtim për fëmijët.

Kryetari i Bashkisë Shkodër, Benet Beci, ka ndarë në rrjetet sociale një kalendar të eventeve të fundjavës, duke shkruar se do të jetë një fundjavë plot art, traditë dhe histori.

Në programin e datës 17 janë përfshirë workshop-i “Komunizmi përmes dokumenteve arkivore”, instalacioni “Zërat e kujtesës”, një ekspozitë e dorëshkrimeve të vjetra, ekspozita mbi xhubletën në Muzeun “Oso Kuka”, si dhe “Muzat”, një performancë poetike. Edhe një ekspozitë e arkitekturës pritet të mbahet të premten, mësohet nga Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Më datën 18 maj, përveç aktiviteteve të mëparshme, pritet të zhvillohet një ekspozitë e partiturave, e shoqëruar nga një koncert vokal me vepra të kompozitorëve të qytetit. Gjithashtu, në Muzeun e Fotografisë “Marubi” do të mbahen punëtori si “Magjia e fotografisë” dhe “Manjikana”, frymëzuar nga kultura japoneze, ndërsa vizitat me guidë do të ofrohen në ekspozitën e dinastisë Marubi. /UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Përfundon restaurimi digjital i filmit shqiptar “Gunat përmbi tela”

Publikuar

nga

Në një shfaqje të përkushtuar në Kinemanë “Millennium” të Tiranës, u shfaq mbrëmjen e djeshme premiera e filmit të restauruar “Gunat përmbi tela”. Arkivi Qendror Shtetëror i Filmit, në bashkëpunim me Fondazione Gramsci di Puglia, kishin punuar për të rikthyer në jetë këtë film të rrallë të regjisorit Muharrim Fejzo, i cili shënonte prodhimin e tij në vitin 1977.

Kryeministri Edi Rama nuk mundi të mos ndante këtë moment të rëndësishëm me publikun, duke postuar një video nga filmi i rikuperuar dhe duke shkruar: “Me një tjetër film të kinematografisë shqiptare që i është nënshtruar restaurimit digjital, ‘Gunat përmbi tela’ i regjisorit Muharrem Fejzo, ju uroj një ditë të mbarë”. Rama gjithashtu ndau linkun e filmit në YouTube, duke e bërë të arritshëm për një audiencë më të gjerë.

Restaurimi digjital i këtij filmi u mundësua falë Fondazione Gramsci di Puglia dhe Regione Puglia, si pjesë e projektit të tyre “Pulja në njëqindvjetorin e ardhjes së fashizmit”, shkruan Agjencia Telegrafike Shqiptare. Procesi i restaurimit u realizua në laboratorin Dabimus srl të Universitetit të Barit “Aldo Moro” në Itali, duke përdorur elementet origjinale negative 35 mm të Arkivit Qendror Shtetëror të Filmit.

Filmi ka nënshkrime të artistëve të shquar të kinematografisë shqiptare, si Ilia Terpini në kamerë, muzika nga Kujtim Laro, skenari nga Duro Mustafaj, piktori Azis Karalliu, kostumografia nga Alush Shima, dhe shumë të tjerë. Ky restaurim sjell një pasuri të rëndësishme për trashëgiminë kinematografike shqiptare. /UBTNews/

 

 

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Ndriçimi i kontributit të Ali Aliut: 90 vjet për letërsinë dhe shkencën shqiptare

Publikuar

nga

Akademia e Shkencave, në bashkëpunim me Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit, nderuan sot Ali Aliun në 90-vjetorin e lindjes së tij me një aktivitet të veçantë, duke rikujtuar dhe çmuar kontributin e tij të jashtëzakonshëm në fushën e letërsisë dhe shkencës.

Ali Aliu lindi më 1934 në Kranjë të Prespës dhe gjatë jetës së tij ai shquhet si një figurë e rëndësishme në kulturën dhe shkencën shqiptare. Duke filluar nga shkollimi i tij në vendlindje deri te studimet universitare në Beograd dhe karriera si gazetar, shkrimtar, dhe pedagog, Aliu ka lënë një gjurmë të ndritur në historinë intelektuale të rajonit.

Puna e tij e pasionuar në fushën e letërsisë bashkëkohore shqiptare, si dhe angazhimi i tij në zhvillimin e arsimit dhe kulturës në Kosovë dhe më gjerë, e bën Ali Aliun një figurë të shquar dhe frymëzuese për brezat e ardhshëm.

Përveç kontributit të jashtëzakonshëm shkencor dhe kulturor, Ali Aliu është vlerësuar me shumë çmime dhe nderime, duke përfshirë çmimin për librin më të mirë të vitit dhe çmimin “Krenaria e Prespës”. Ai gjithashtu është dekoruar me “Nderin e Kombit” nga Presidenti i Shqipërisë, një nder i merituar për angazhimin dhe kontributin e tij të pazëvendësueshëm në fushën e kulturës dhe shkencës.

Me një karrierë të pasur dhe një ndikim të qëndrueshëm në shoqëri, Ali Aliu mbetet një figurë e rëndësishme dhe frymëzuese për të gjithë. Në këtë ditë të veçantë, për 90-vjetorin e tij, ai nderohet si një pikë referimi për kontributin e shquar dhe përkatësinë e tij në historinë e shkencës dhe kulturës shqiptare, shkruan Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Ali Aliu është një figurë e jashtëzakonshme në skenën intelektuale dhe politike të Kosovës dhe rajonit të Ballkanit. Përveç angazhimit të tij në politikë, Ali Aliu është një studiues i shquar i letërsisë bashkëkohore shqiptare dhe ka kontribuar në zhvillimin e kulturës dhe arsimit në Kosovë dhe rajon. Si anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, ai ka ndikuar në promovimin e vlerave kulturore dhe shkencore në vend.

Bashkë me kontributin e tij akademik, Aliu ka shërbyer si profesor në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë për më shumë se një dekadë, duke ndihmuar në formimin e brezave të rinj të shkencës. Nëpërmjet punës së tij të palodhur dhe kontributit të shquar në fushën e shkencës, letërsisë, dhe politikës, Ali Aliu ka lënë një gjurmë të ndjeshme në historinë dhe kulturën e Kosovës dhe të rajonit në tërësi./UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Teatri mbi ujë: Java Kulturore Franceze në Liqenin e Tiranës me ‘Fous de Bassin’

Publikuar

nga

Java Kulturore e Francës nga 13 deri më 19 maj, po shënohet me një shumëllojshmëri aktivitetesh. Koncerte, ekspozita, shfaqje, gatimi, lojëra, dhe shfaqje cirku do të jenë pjesë e kësaj feste të artit dhe kulturës, duke pasur mundësinë të zbulojnë thesaret e kulturës franceze në zemër të Tiranës.

Por, shkëlqimi i kësaj jave është në datat 15 dhe 16 maj, kur trupa e njohur franceze, Ilotopie, sjell spektaklin “Fous de Bassin” nga Ilotopie, trupa e njohur e teatrit bashkëkohor në Francë. Kjo shfaqje ujore dhe piroteknike do të sjellë magjinë dhe shkëlqimin e artit në përmasa të pazakonshme. Kjo është një mundësi e rrallë për të përjetuar një përzierje të mahnitshme të muzikës, akrobatikës, dhe magjisë së ujit në një përmasë të pazakontë.

Kryebashkiaku Erion Veliaj fton të gjithë qytetarët të bashkohen në këtë aventurë artistike. Në këtë shfaqje, 15 artistë francezë do të shkëlqejnë në ujë me performancën e tyre të jashtëzakonshme. Në këtë mjedis të mrekullueshëm, publiku do të mbërrijë të marrë pjesë në një udhëtim emocionues për 50 minuta, duke kuptuar përse “Fous de Bassin” është adhuruar në qytete të ndryshme në të gjithë botën.

Kjo shfaqje nuk është vetëm një përvojë artistike, por një ftesë për të zgjeruar horizontet e imagjinatës. Në të gjithë botën, nga Londra në Buenos Aires, spektakli ka kapur zemrat e të gjithë atyre që e kanë parë. “Fous de Bassin” e cila organizohet nga kompania teatrore Ilotopie, më herët është shfaqur në të gjithë botën, nga Londra, Çikago, Sidnei, Buenos Aires, Singapor, Marseja, Lioni, Portugalia, Kolumbia, Venezuela, Maroku, Belgjika, Venecia apo Roma. Tani, është rradha e Shqipërisë. /UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Të kërkuara