Kulturë, Lifestyle

Vjen në shqip romani “Të lirë” nga Lea Ypi

(Analiza e Financial Times).

Publikuar

Romani “Të lirë” i autores dhe akademikes shqiptare Lea Ypi është botuar në gjuhën shqipe. Vepra autobiografike rrëfen tranzicionin e jetës së një vajze të vogël të paralelizuar me tranzicionin politik të një shoqërie dhe shteti që kalon prej një fortifikate komuniste në një vend të hapur liberal (Shqipëria). Në libër shpërfaqet jeta e autores nga fillimi i viteve 1980 e deri në vitin 1997, në vendin më të izoluar e më të varfër në Europë. Ky roman është botuar nga prestigjiozja e librave “Penguin Books” në Londër dhe deri më tani është pritur mjaft mirë nga kritika e shtypit elitar britanik.

Nga: Tim Judah

Në pjesën e pasme të Galerisë Kombëtare të Tiranës gjenden disa statuja të vjetra që përkujtojnë portretin e ish-kreut të shtetit sovjetik Lenin-it me krahë të thyer, dy statuja të tjera të ushëheqësit komunist Stalin dhe një e fundit e diktatorit shqiptar Enver Hoxha me hundë të thyer. Statuja të tilla ishin më se të zakonshme në Tiranën e përgjumur të kohës, në vitet ’90, kur autorja Lea Ypi jetonte në Shqipëri. Ndonëse ish-udhëheqësi Hoxha kishte vdekur në vitin 1985, hija e diktatorit paranojak ende sundonte mbi jetët e popullit shqiptar.

Në një fragment të librit të saj “Të lirë”, Ypi kujton mësuesen e edukatës morale, Norën, të cilën njëherë e pyeti: “A i donte Stalini fëmijët po aq sa xhaxhi Enveri?”. Me një buzëqeshje të ngrohtë, mësuesja i kthen një përgjigje të shpejtë e pa hezitim: “Ti e di përgjigjen”.

Përgjigja e mësueses nuk ishte vetëm një veçse një tregues i qartë i izolimit të madh ideologjik të Shqipërisë, vend në të cilin regjimi komunist u rrëzua më vonë se kudo në Evropë.  Ndonëse Muri i Berlinit kishte rënë një vit më parë, mësuesja e Ypit, Nora vijonte të shpjegonte e pashqetësuar konceptet bazë të shoqërisë socialiste dhe siguronte nxënësit e saj se nuk kishte asnjë arsye pse të shqetësoheshin për ngjarjet e ndodhura në Europë. Pas shkolle, 11-vjeçarja Ypi shkoi të përqafonte statujën e Stalinit në qytetin e saj, të Durrësit. Kur Lea ngriti sytë për të parë fytyrën e statujës kuptoi se demostruesit, që ishin mbledhur përreth shtatores duke bërë thirrje për liri dhe demokraci, i kishin hequr kokën. Ypi kujton se në ato momente ajo mbuloi gojën për të mbytur një britmë teksa vriste mendjen se çfarë donin këta demonstrues. “Ne kishim shumë liri,” pandehte ajo.

Asnjë vend tjetër europian, që nuk ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik, nuk ka ndryshuar aq shumë në tre dekadat e fundit sa Shqipëria, me përjashtim të Jugosllavisë dhe pjesëve përbërëse të saj. Shqipëria komuniste u bë fillimisht aleate e më pas u shkëput me Jugosllavinë, Bashkimin Sovjetik dhe me vonë me Kinën. Por në kohën kur komunizmi u shemb, vendi ishte në skamje të plotë, njerëzit ishin të uritur dhe të trembur. Kolapsi i regjimit solli lirinë, por bashkë me të erdhi kaosi që kulmoi në vitin 1997, kohë kjo kur vendi iu afrua pragut të kalimit në një luftë civile. Në mars të po këtij viti, Ypi shkroi në librin e saj se i gjithë vendi po ‘kryente vetëvrasje’ dhe se situata ishte shumë më keq se viti 1990.

“Të paktën atëherë kishte shpresë në demokraci. Tani nuk ka asgjë, vetëm një mallkim”, vijon Ypi.

Ishin këto ngjarje të vitit të trazuar 1997, që shënjuan jetën e autores dhe akademikes shqiptare Ypi. Nëse vendi nuk do të kishte regresuar deri në pikën e shkatërrimit të ekonomisë, bankave e bizneseve, Ypi ndoshta nuk do të kishte kishte migruar jashtë vendit dhe sot me gjasa nuk do të ishte profesoreshë e teorisë politike në London School of Economics. Fillimisht Ypi donte të shkruante një libër filozofik për “idetë e mbivendosura të lirisë në traditat liberale dhe socialiste”, por vendosi se kjo nuk ishte historia që donte të tregonte.

Megjithatë, për shumë lexues, edhe një libër me në qendër një adoleshente shqiptar që emigroi në vitet 1990 nuk tingëllon si ndonjë kryevepër, por thjesht si një tjetër histori e trishtë shqiptare. Nëse do të bëhej fjalë për ndonjë roman tjetër, ndër shumë libra që janë botuar për këto vite të vështira në historinë shqiptare, ndoshta termi “i zakontë” do të ishte shumë me vend. Por ky nuk është rasti i veprës “Të lirë” nga Lea Ypi. Ky roman trajton një histori të dhimbshme në mënyrë aq tërheqëse sa nuk është për t’u habitur fakti që ndonëse ka pak muaj që është botuar vëllimi është përkthyer tashmë në gjashtë gjuhë. Mos u befasoni nëse libri do të pasohet edhe nga një film.

Një roman autobigrafik shpërthyes, që fare mirë mund të titullohej “Si i mbijetuam komunizmit dhe madje qeshëm”, nëse autorja kroate Slavenka Drakulic nuk do e kishte shkruar tashmë një libër me këtë titull. Me shumë mjeshtëri Ypi kalon mes realitetit komik dhe vdekjeprurës të vendit ku u rrit. Autorja përshkruan se kur ishte fëmijë, ajo dëgjonte të rriturit të diskutonin për një vend që i referoheshin vetëm me shkronjën e parë të emrit. Më vonë, ajo e kupton se ata po flasin me kode dhe se shkronja “S”, për shembull, do të thotë Spaç, burgu më famëkeq i ish-diktaturës komuniste. Nëse thuhej se “studenti” kishte studiuar marrëdhëniet ndërkombëtare kjo do të thoshte se ai ishte akuzuar për tradhti.

Por ajo çfarë erdhi më pas, nuk ishte në asnjë formë më e lehtë për t’u përballuar. Me rënien e komunizmit erdhi kaosi, një katrahurë jo vetëm politike. Të dy prindërit e Ypit provuan të futen në politikë dhe dështua. Lea kujton një incident të paharrueshëm kur një delegacion i grave franceze vjen për të vizituar nënën e saj dhe ajo i përshëndet me një fustan nate. Ngjarja ndodhi në vitin 1992, atëherë kur rrobat ‘perëndimore’ filluan të vijnë në tregun shqiptar dhe gratë e kishin të vështirë të dallonin se cilat ishin rroba nate dhe cilat jo. Kjo është edhe periudha kur Ypi vë në dukje se fjalorit iu shtua “shoqëria civile”, “pak a shumë si zëvendësim i “Partisë”.

Koleksioni i librave për Shqipërinë dhe shqiptarët në anglisht është i vogël, gjë që është disi e pabesueshme sidomos kur kujtojmë se shtrirja e popullsisë është e ndarë midis republikës së Shqipërisë dhe katër prej shteteve ish-jugosllave. Për këtë arsye, me siguri mund të thuhet se shqiptarët luajnë një rol vendimtar në përcaktimin e stabilitetit dhe fatit të Europës Juglindore. Diaspora e vendit numëron më shumë se 1.5 milionë banorë dhe përbën një pjesë të konsiderueshme të popullsisë emigrante në disa vende.

Për sa u përket librave të botuar për Shqipërinë mund të thuhet se pasqyrimi i ngjarjeve në to është shumë mbrapa asaj që po ndodh realisht në këtë vend. Një devijim i këtyre botimeve është vepra “Mud Sweeter than Honey” i autores polake Margo Rejmer, e cila tregon, historitë e shqiptarëve gjatë komunizmit dhe veçanërisht ato të të burgosurve të regjimit. Koleksioni i tregimeve të Rejmen, njësoj so libri i Ypit, ka në fokus zhgënjimin pas rënies së komunizmit. Në një nga historitë e rrëfyera një peshkar tregon se nëse dikush përpiqej të arratisej nga vendi, rojet kufitare nuk kishin mëshirë. Ai risjell në mendje një fëmjë që u përpoq të notonte jashtë vendit dhe u copëtua nga helikat e varkave shqiptare, teksa rojet shijonin ‘shfaqjen’.

Autorja Rejmer thotë se qëllimi i saj ishte të sigurohej që viktimat e atij regjimi të kishin një zë dhe të dëgjoheshin. Qëllimi i Ypit është i ndryshëm. Në librin e saj ajo e konsideron veten si socialiste, edhe pse gjyshi i saj kaloi 15 vjet në një burg komunist, sepse babai i tij kishte bashkëpunuar me italianët. Ypi tregon se gjithë sistemi i ka lënë një ndjesi faji të ngujuar në të, a thua se dëgjimi dhe bindja sipas ideve të sistemit komunist, e bënte atë përgjegjëse për gjithë të kqëijat që ky sistem solli.

Lea kujton një moment (ndër shumë) kur babai i saj, i cili ishte drejtor i përgjithshëm i portit të Durrësit, u detyrua të pushonte nga puna qindra romë të dëshpëruar në emër të “reformave strukturore”. Prindërit e saj e refuzuan socializmin, shkruan ajo, sepse ai sistem u mohonte atyre gjithë identitetin e tyre. Megjithkëtë Ypi, shkruan se, ajo tashmë e barazon liberalizmin me premtimet e thyera, me shkatërrimin e solidaritetit, të drejtën për të trashëguar privilegjin, shpërfilljen ndaj padrejtësisë. Në pamje të parë këto mund të duken akuza të ashpra, por Ypi thotë se meqenëse ajo ka parë një ndryshim të sistemit një herë, “nuk është aq e vështirë të besosh se ai mund të ndryshojë përsëri“.

©Përktheu: Lapsi.al

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Eurovisioni zotohet se do të heqë flamujt dhe simbolet palestineze

Publikuar

nga

Organizatorët e Eurovision Song Contest u zotuan se do të heqin çdo flamur palestinez dhe simbol pro-palestinez në konkurs që do të mbahet javën e ardhshme në Malmö të Suedisë.

Ky vendim erdhi pas rritjes së tensioneve lidhur me pjesëmarrjen e Izraelit në Eurovision Song Contest, pas fushatës së tij ushtarake në Gaza.

Grupet pro-palestineze pritet të organizojnë protesta të mëdha në Malmö për të rritur ndërgjegjësimin për kauzën e tyre.

Të paktën 34 mijë e 596 njerëz janë vrarë në territorin palestinez gjatë pothuajse shtatë muajve të luftës mes Izraelit dhe Hamasit. Shumica prej viktimave janë gra dhe fëmijë./UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

​Beaux Arts: Ish-vila e diktatorit Hoxha shndërrohet në rezidencë artistësh

Publikuar

nga

Ish-vila e diktatorit Enver Hoxha do të shndërrohet në një rezidencë artistësh, shkruan Florelle Guillaume në një artikull të botuar në revistën franceze “Beaux Arts”.

Ky është projekti i ri i fondacionit “Art Explora”, i cili nuk pushon së habituri me nismat e tij origjinale në favor të krijimit dhe demokratizimit kulturor.

“Vila 31”, e vendosur në zemër të kryeqytetit të Tiranës, është shtëpia e dikurshme e ish-kryeministrit shqiptar Enver Hoxha, stalinist i egër që sundoi vendin për katër dekada të shënuara nga shtypja e përgjakshme dhe izolimi, por edhe nga dhuna e madhe ndaj artistëve.

“Që nga vdekja e diktatorit në vitin 1985, ky vend historik kishte mbetur një vilë fantazmë e ngrirë në kohë, me dekorin e saj të stilit hollivudian të viteve 1970”, sipas drejtorit të përgjithshëm të “Art Explora”, Bruno Julliard.

Tunelet e fshehura, dritat e zbehta neoni, mobiljet prej kadifeje, pishina e pashfrytëzuar dhe bunkerët e fshehtë kontribuojnë në atmosferën e çuditshme dhe të modës së vjetër të kësaj vile, sa të frikshme aq edhe të admiruar nga banorët.

Në kërkim të një “fati të ri” prej disa vitesh, kryeministri aktual Edi Rama, vetë artist, i shkolluar në Ecole des Beaux-Arts në Paris në vitet 1980, nuk kishte se si të mos e vlerësonte projektin kulturor të Frédéric Jousset, atë të shndërrimit të një meke të intolerancës në një parajsë krijimi për artistë nga e gjithë bota. Një përbuzje e bukur ndaj historisë!

Rinovimi i “Vilës 31” do t’i besohet kompanisë arkitekturore NeM, e cila realizoi transformimin spektakolar të “Bursës së Tregtisë” në Paris.

“Qëllim është që as të mos bëhet një muze i diktaturës dhe as të shkelet trashëgimia e saj historike”, tha Bruno Julliard.

Pjesërisht e hapur vjeshtën e ardhshme, rezidenca prej 4000 metrash katrorë me tetë studio rezidenciale do të mirëpresë që nga dhjetori një valë të parë artistësh dhe krijuesish ndërkombëtarë dhe nga Ballkani.

“Objektivi është zhvillimi i një programi afatgjatë të kërkimit dhe eksperimentimit artistik, i hapur ndaj botës, por edhe duke nxjerrë në pah dinamizmin e jashtëzakonshëm artistik të Ballkanit”, tha Blanche de Lestrange, drejtoresha artistike e “Art Explora”, shkruan ATSh.

“Vila 31” do të jetë e hapur për publikun përmes seminareve, shfaqjeve të filmave dhe festivaleve.

Vazhdo të lexosh

Art

Jeta dhe vepra në kthesën e fundit: Michelangelo në Muzeun Britanik

Publikuar

nga

Një ndër pikat kryesore të ekspozitës që u hap në Muzeun Britanik është karikatura e vetme e mbijetuar e plotë e Michelangelos “Epifania”, një vizatim përgatitor në shkallë të plotë, e cila është një nga veprat më të mëdha të Rilindjes në letër.

Michelangelo, gjeniu italian pas tavanit befasues të Kapelës Sistine dhe statujës ikonike të Davidit, festohet shpesh për arritjet e tij të hershme. Megjithatë, ekspozita e re që u hap më 2 maj në Muzeun Britanik të Londrës synon të hedhë dritë mbi një periudhë më pak të njohur: vitet e tij të fundit. Që nga të 50-at e tij deri në vdekjen e tij në pothuajse 89-vjeç, ekspozita e titulluar “Michelangelo: Dekadat e fundit” shfaq thesare të rralla, duke përfshirë “Epifania” dy metra të lartë. Vizatimi i përfunduar me shkumës të zi nga Michelangelo po zbulohet për publikun për herë të parë që nga restaurimi në vitin 2018.

Si vizatimi i vetëm i mbijetuar i plotë nga Michelangelo, ky vizatim përgatitor në shkallë të plotë është një nga veprat më të mëdha të Rilindjes në letër dhe qëndron si një nga thesaret më të çmuara të Muzeut Britanik. Punimet e mëvonshme tregojnë një anë krejt tjetër të tij, shumë më introspektive, shumë më i menduar. Ne mund ta shohim më shumë prej tij si një person që po pajtohet me këto ndjenja njerëzore shumë universale me të cilat ne të gjithë përballemi ndërsa rritemi, duke u përpjekur të peshojmë nëse keni jetuar një jetë të mirë dhe duke medituar mbi aspektet e besimit për të cilat ai shpreson se do sillni atë në shpëtim”, shpjegon kuratorja kryesore e ekspozitës, Sarah Vowles.

Vizitorët mund të eksplorojnë studimet e hershme për veprat e tij të famshme, të tilla si figurat për “Gjykimi i Fundit”, afresku që mbulon të gjithë murin e altarit të Kapelës Sistine, së bashku me vizatimet e mëvonshme të bëra pak para vdekjes së tij, duke zbuluar evolucionin e stilit të tij.

“Kur e fillojmë ekspozitën me vizatimet për Gjykimin e Fundit, ky është ndoshta Michelangelo që njerëzit presin të shohin: këto poza shumë dramatike, ekstravagante, figura të lidhura me muskuj, magjepsja me anatominë mashkullore,” vëren Vowles.

Letrat e ekspozuara në ekspozitë japin një pasqyrë të jetës së Michelangelos përtej artit. Ai i shkruan nipit të tij Leonardo Buonarroti për ta falënderuar për verën e dërguar nga ferma familjare. Një tjetër letër prekëse vjen nga Daniele da Volterra, duke i kërkuar Leonardos të vizitojë xhaxhain e tij të sëmurë sa më shpejt të jetë e mundur. Pavarësisht moshës së tij të avancuar, ambicia e Michelangelos mbeti e pashuar. Planet për kupolën e Bazilikës së Shën Pjetrit demonstrojnë krijimtarinë e tij të qëndrueshme dhe aftësinë e projektimit.

“Kjo ekspozitë e bën të qartë se edhe pas moshës 60-vjeçare dhe për një kohë të gjatë pas kësaj, artistët mund të mbeten tepër krijues dhe inovativë dhe mund të ndërmarrin projekte të reja dhe vërtet sfiduese”, thotë Vowles.

Përktheu nga Euronews: Dionesa Ebibi

 

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Në hapësirën e pafundme të artit: ‘Javët Kulturore’ shndërrojnë Shqipërinë në arenë kulturore globale

Publikuar

nga

Edicion i tretë i Javëve Kulturore Ndërkombëtare çeli sot siparin, në ceremoninë e mbajtur në sheshin “Skënderbej”. Javët Kulturore Ndërkombëtare shënojnë fillimin e një udhëtimi të magjishëm, kur shpirti dhe kreativiteti bashkohen në një valë të pafundme artistike. Ky udhëtim mahnitës fillon edicionin e tretë në tokën shqiptare. Dy herë më parë, kjo këmbanë e kulturës ka zhurmuar në Tiranë dhe nëpër qytetet e tjera, duke sjellë me vete qindra artistë nga e gjithë bota.

Javët Kulturore Ndërkombëtare lindën si një ëndërr, një shkëlqim idesh nga ish-Ministria e Kulturës në vitin 2022. Dëshira për të sjellë përpara syve të popullit shqiptar vlerat dhe traditat e botës, për të nxitur shkëmbimin kulturor dhe për të ushqyer inovacionin u shndërrua në realitet.

Në ceremoninë festive ishin të pranishëm ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, kryetari i bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, ministrja e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Anila Denaj, ambasadorë të huaj të akredituar në vendin tonë, qytetarë, etj, mësohet nga RTSH.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja u shpreh se për 7 muaj rresht, deri në nëntor, çdo javë do t’i kushtohet traditave të disa vendeve nga e gjithë bota. Gonxhja bëri me dije se kalendari fillon me Francën, dhe vijon më pas me Greqinë, Italinë, Brazilin, Hungarinë, Holandën, Turqinë, Mbretërinë e Bashkuar, Kinën, Gjermaninë, Japoninë, SHBA-në, Kombet e Bashkuara, Austrinë, Spanjën, Malin e Zi, Meksikën dhe Kosovën!

“Çelim sot Javët Kulturore Ndërkombëtare, që do të rrokin tërë vendin për 7 muaj rresht, deri në Nëntor, nisur nga Tirana, për të mbushur salla, teatro e galeri arti, sheshe e agora qytetesh anembanë, sy e zemra, me programe të pasura aktivitetesh nga mbi 20 shtete! Kaleidoskop rrezesh e ngjyrash! Nga nesër merr jetë Java e Europës, si rrënjë dhe perspektivë e jona, e para jo pa qëllim, e shtrirë në Gjirokastër, Shkodër e Tiranë!”, vuri në theks para artdashësve ministri që sipas tij kodi ynë gjenetik na tregon se shtëpia jonë është vend i Zotit, një shtëpi e hapur për të gjithë, pavarësisht nga besimi apo ngjyra e lëkurës. Dhe se Shqipëria nxit manifestime të shumëllojshme, duke kujdesur diversitetin tonë si pasuri e pashmangshme, raporton ATSH.

Kryebashkiaku Veliaj e shpalosi qartësinë e vizionit të tij: “Fillimi ynë është me fuqinë e Bashkimit Evropian, një bashkëpunim që bën shtëpinë tonë më të madhe dhe më tërheqëse se kurrë. Pas kësaj, vijmë me flamurin e kulturës në duart tona në Francë, duke hapur hapat për një udhëtim të padurueshëm të aktiviteteve të ndryshme.”

Dhe me një ftesë, ai shpalli të hapur këtë edicion duke thirrur të gjithë të bëhen pjesë e këtij udhëtimi të jashtëzakonshëm.

“Bëhu pjesë e këtij udhëtimi të jashtëzakonshëm! Organizoni një festë të vogël të kulturës në ambientet tuaja, në vendin tuaj të punës, në një shkollë apo në një biznes! Sepse kultura, muzika, arti dhe teatri janë gjuha universale që bashkojnë njerëzit, duke e lënë politikën pas dore”, mbyll fjalinë duke ftuar në përcjellje të aktiviteteve Veliaj.

Nëpërmjet kësaj mrekullie të organizuar, vendet njihen më mirë, lidhjet me partnerët ndërkombëtarë forcohen, dhe shkalla e aktiviteteve kulturore rritet në Shqipëri. Javët Kulturore Ndërkombëtare bëjnë mrekulli, duke transformuar skenën kulturore në një arenë shumëkulturore dhe shumëdisiplinore, ku çdo njeri gjen një hapësirë për të shkëlqyer dhe për të krijuar lidhje që i tejkalon kufijtë. /UBTNews/

Përmbledhi: Dionesa Ebibi

Vazhdo të lexosh

Të kërkuara