

Published
3 years agoon
By
UBT newsNga Laura Dallman
Përgjigja e shkurtër është: Askush nuk e di se kush e shpiku muzikën!
Nuk ekziston asnjë provë historike për të na treguar saktësisht se kush e këndoi këngën e parë, ose fërshëlleu melodinë e parë, ose bëri tingujt e parë ritmikë që i ngjanin asaj që ne e njohim sot si muzikë.
Por studiuesit e dinë se kjo ka ndodhur mijëra vjet më parë. Qytetërimet më të hershme në të gjithë Afrikën, Evropën dhe Azinë kishin muzikë. Në atë kohë, shumë besonin se ishte një krijim hyjnor.
Në të vërtetë, perënditë nga shumë fe dhe mitologji janë të lidhura me muzikën, përcjell UBT News.
Shkencëtarët ndoshta nuk do të jenë kurrë në gjendje t’i besojnë një personi, apo edhe një grupi njerëzish, për shpikjen e muzikës. Por si muzikologe, kam parë shumë artefakte dhe shumë prova që mund të na ndihmojnë të kuptojmë se si dhe pse të lashtët luanin muzikë.
Këndimi
Disa studiues thonë se këndimi ishte lloji i parë i tingullit muzikor. Jo se njerëzit në atë kohë këndonin këngë të plota. Në vend të kësaj, ata bënë tinguj vokalë më të thjeshtë – ndoshta vetëm disa nota të bashkuara. Nëse kjo është e vërtetë, ndoshta njerëzit e hershëm filluan të flisnin dhe të këndonin pothuajse në të njëjtën kohë.
Pse kënduan? Ndoshta ata kishin një impuls për të imituar diçka të bukur, si tingujt e shpendëve. Imitimet vokale të tingujve të tjerë të kafshëve, megjithatë, mund të jenë përdorur për gjueti, si një thirrje e rosave moderne.
Është gjithashtu e mundur që të kënduarit të ishte një mënyrë për të komunikuar me foshnjat dhe të vegjlit, si versionet e hershme të ninullave. Por përsëri, njerëzit nuk po këndonin melodi apo këngë të plota; ninullat tona moderne – si “Rock-a-bye Baby” – u deshën shekuj për t’u zhvilluar.
Këndimi në kishat katolike në të gjithë Evropën gjatë Mesjetës është i dokumentuar mirë. Në fillim kishte vetëm një melodi vokale, kënduar ose nga një solist ose nga një grup i vogël klerikësh meshkuj. Murgeshat gjithashtu mësuan të këndonin në manastirë. Më vonë, polifonia u bë gjithnjë e më e zakonshme – kur dy, tre ose katër zëra secili këndonte melodi të ndryshme, duke shtuar kompleksitetin e tingullit.
Instrumentet
Arkeologët kanë ndihmuar muzikologët të mësojnë për instrumentet e lashta muzikore nga artefaktet që kanë zbuluar. Për shembull, ata kanë gjetur flauta dhe bilbila prej kocke, qeramike dhe guri.
Arkeologët përdorën një proces me karbon për të zbuluar se sa të vjetra ishin instrumentet prej eshtrave. Të gjithë organizmat e gjallë – kafshët, bimët dhe njerëzit – kanë pak karbon-14 në to; kur ata vdesin, sasia e karbonit-14 zvogëlohet, pak nga pak, me kalimin e viteve, dekadave dhe shekujve.
Kur shkencëtarët matën se sa karbon-14 kishte mbetur në flautat – të cilat ishin bërë nga kockat e zogjve të mëdhenj – ata zbuluan se disa nga instrumentet ishin më shumë se 30,000 vjet të vjetra!
Në Japoni, disa bilbila dhe zhurma të lashta, të bëra prej guri ose balte, janë rreth 6000 vjet të vjetra. Nëpërmjet vrimave të tyre të vogla, këto instrumente krijuan tone të larta dhe të mprehta. Ata që i përdorin ato mund të kenë menduar se tingujt ishin disi magjik dhe është e mundur që t’i luanin gjatë ritualeve fetare. Disa nga ato bilbil guri ende mund të bëjnë tinguj.
Në Kinë, këmbanat e qeramikës, të cilat mund të jenë paraardhësit e këmbanave prej bronzi, u shfaqën të paktën 4000 vjet më parë. Në Greqi, instrumente si krotola, u luajtën 2500 vjet më parë. Grekët përdorën gjithashtu cembale me gishta dhe daulle kornizë – të ngjashme me ato që mund të përdorni në shkollë.
Instrumentet muzikore gjithashtu mund të lidhen me lloje të ndryshme njerëzish. Barinjtë i binin syrinksit, një instrument si bilbil, i njohur sot si flauti i tiganit. Ishte një instrument i thjeshtë që ishte i lehtë për t’u futur në fusha. Aulos ishte një instrument frymor më i sofistikuar prej druri i përbërë nga dy tuba. Për shkak se duheshin më shumë aftësi për të luajtur aulos, do t’ju duhej trajnim nga një mësues – ose ndoshta, nëse do të ishit i pasur, thjesht mund të punësoni muzikantë me përvojë që të luanin për ju.
Dorëshkrime dhe vepra arti
Në Afrikë, pikturat dhe gdhendjet 4000-vjeçare të gjetura në varret egjiptiane tregojnë muzikantë duke luajtur atë që duket të jetë harpa.
Qeramika greke shpesh përshkruan skena muzikore; këto imazhe shfaqeshin shpesh në vazo dhe urna. Sidoqoftë, cilësimet shpesh janë të paqarta. Nëse muzikantët ishin pjesë e një festivali apo feste, apo thjesht luanin për argëtimin e tyre, nuk dihet gjithmonë.
Dorëshkrimet mesjetare të punuara me dorë japin gjithashtu të dhëna. Ilustrimet me bojë, dhe nganjëherë fletë ari, shpesh tregojnë muzikantë duke luajtur një instrument.
Një botë pa muzikë?
A mund ta imagjinoni të jetoni sot pa muzikë? Nuk mundeni. Jo vetëm që argëton dhe magjeps, por na lejon të komunikojmë emocionet. Muzika na ndihmon të festojmë ngjarje të gëzueshme dhe na ngushëllon kur jemi të trishtuar ose në dhimbje. Sigurisht, muzika e lashtë i bënte dëgjuesit e saj të ndjenin emocione të fuqishme, ashtu si muzika gjatë gjithë këtij shekulli e më tej do të bëjë të njëjtën gjë. Mendoni për një moment se si mund të tingëllojë muzika në shekullin e 22-të. Dhe kush e di? Ndoshta – në rreth 78 vjet – do ta zbuloni!/UBTNews/
Lifestyle
Pesë ushqime të shëndetshme që duhet t’i shtoni në dietën tuaj
Published
3 hours agoon
July 17, 2025By
UBT News
Ushqimi është burimi ynë kryesor i energjisë dhe vitalitetit dhe duke ke shtuar këto 5 ushqime super të shëndetshme në dietën tuaj, do të ndiheni më energjikë dhe më të freskët gjatë gjithë ditës:
Avokado: Të pasura me acide yndyrore të shëndetshme dhe fibra, avokado është një ushqim i shkëlqyeshëm për të mbajtur nivelet e energjisë stabile gjatë gjithë ditës.
Perimet e gjelbra të freskëta: Perimet e gjelbra të freskëta janë të pasura me vitamina, minerale dhe antioksidantë që ndihmojnë në rritjen e energjisë dhe mbajtjen e trupit të shëndetshëm.
Arrat: Me përmbajtje të lartë të proteinave dhe yndyrës së shëndetshme, arrat janë një ushqim ideal për të rritur nivelin e energjisë dhe për të mbajtur stomakun e ngopur për një kohë më të gjatë.
Mjalti: Mjalti është një burim i shkëlqyeshëm i energjisë së shpejtë dhe të qëndrueshme, i cili gjithashtu ofron përfitime të mëdha për shëndetin e zemrës dhe sistemin imunitar.
Ushqimet e pasura me Omega-3: Siç janë salmoni dhe farat e linit, këto ushqime të pasura me acide yndyrore ndihmojnë në mbrojtjen e shëndetit të zemrës dhe në përmirësimin e funksionimit të trurit, duke ndihmuar në ruajtjen e energjisë dhe vitalitetit të trupit.
Nëse integroni këto ushqime të shëndetshme në dietën tuaj të përditshme, do të ndjeni një ndryshim pozitiv të niveleve të energjisë dhe shëndetit tuaj./Ekonomia Online
Kulturë
Orkestra Simfonike e Radiotelevizionit Shqiptar në Gala Mbrëmjen “Rame Lahaj & Friends”
Published
23 hours agoon
July 16, 2025By
UBT News
Në edicionin e tij të pestë, Festivali Ndërkombëtar i Operas Rame Lahaj do të bashkëpunojë për herë të parë me Orkestrën Simfonike të Radiotelevizionit Shqiptar, me mbështetjen e Zyrës së Kryeministrit të Qeverisë Shqiptare me datë 2 gusht.
I konsideruar si një nga institucionet më prestigjioze në vend, Orkestra Simfonike e RTSH-së do të performojë në Gala Mbrëmjen “Rame Lahaj & Friends” nën dirigjimin e Maestro Roberto Rizzi Brignoli.
Orkestra Simfonike e RTSH-së u themelua më 16 maj të vitit 1962 dhe mban titullin e lartë “Nderi i Kombit”, e akorduar nga Presidenti i Shqipërisë në vitin 2017. Krijimi i këtij formacioni muzikor shënoi një epokë të re dhe pati një ndikim të jashtëzakonshëm në zhvillimin kulturor dhe artistik në Shqipëri. Fillimisht, e quajtur si Orkestra Simfonike e Radios dhe Kinematografisë, u formua kryesisht nga muzikantë të rinj që studiuan në vend, si dhe profesionistë të specializuar në shtete të ndryshme të Evropës./Kosovapress
Lifestyle
Ushqimet e shumëpërpunuara shkaktojnë probleme shëndetësore
Published
1 day agoon
July 16, 2025By
UBT News
Në sezonën e verës konsumohen ushqime të ndryshme, mirëpo sipas disa studimeve ushqimet e shumëpërpunuara thuhet po shkaktojnë probleme serioze shëndetësore tek njerëzit në vende të ndryshme.
Drithërat me ngjyra të ndezura, picat e gatshme që mund të ngrohen në mikrovalë dhe qeset e mëdha me patatina dominojnë gjithnjë e më shumë raftet e supermarketeve. Por një studim i ri, i publikuar në Nutrition & Metabolism, nxjerr në pah lidhjen alarmante mes këtyre ushqimeve të përpunuara dhe shenjave të hershme të sëmundjeve kronike.
“Mund të ketë të bëjë me përbërësit shtesë, ambalazhin, madje edhe marketingun”, ka thënë Anthea Christoforou nga Universiteti McMaster, që udhëhoqi këtë studim, raporton Earth. Ushqimet e shumë përpunuara (të cilat njihen me shkurtesën UPFs) janë produkte industriale të dizajnuara për komoditet, jetëgjatësi dhe shije tërheqëse. Këto përfshijnë “snacks” të paketuar, drithëra të përpunuara me sheqer të shtuar, pije të gazuara, supa dhe makarona të shpejta, si dhe ushqime të ngrira e të gatshme.
Për t’i prodhuar, përpunohen intensivisht përbërësit natyralë dhe hiqen lëndët ushqyese, ndërsa shtohen yndyra, sheqerna, ngjyrues, aromatizues artificialë dhe konservues. Rezultati është një produkt që mezi ngjan me ushqimin origjinal, me shumë kalori e fare pak vlera ushqyese.Këto ushqime janë ndërtuar për t’i bërë njerëzit të varur prej tyre”, thuhet në raportin e studimit./Ekonomia Online
Aktualitet
Trashëgimia evropiane në zemrën e Kosovës – UBT nderon Karl Gegën me ekspozitën më të madhe ndërkombëtare
Published
2 days agoon
July 15, 2025By
Driton Iseni
Në një ceremoni solemne, në Parkun Shkencor, Inovativ dhe Teknologjik të UBT-së në Lipjan, u zhvillua hapja e ekspozitës ndërkombëtare kushtuar gjeniut të inxhinierisë hekurudhore, Karl Gega, si dhe ceremonia qendrore e Global UBT Fest 2025.
Kjo ekspozitë ndërdisiplinare, e sjellë për herë të parë në Kosovë, përfaqëson një bashkëpunim unik midis UBT-së dhe partnerëve ndërkombëtarë nga Italia dhe rajoni.
Ngjarja mblodhi një mori personalitetesh të rëndësishme nga fusha e politikës, arsimit, diplomacisë, biznesit dhe arkitekturës. Të pranishëm ishin: Rektori dhe Presidenti i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, Ministrja e Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Rozeta Hajdari, Deputetë të Kuvendit të Kosovës, Përfaqësues të institucioneve vendore dhe ndërkombëtare, Arkitektë nga Italia, profesorë dhe studentë të shumtë.
Në hapje të ceremonisë, Rektori Hajrizi theksoi rëndësinë strategjike të kësaj ekspozite për vendin tonë:
“Me këtë ekspozitë, jo vetëm që e nderojmë figurën e Karl Gegës, një prej inxhinierëve më të shquar të historisë evropiane, por njëkohësisht i japim një mesazh të qartë brezave të rinj: se vizioni, dijet dhe përkushtimi nuk njohin kufij. Qyteti i Mençur i UBT-së është hapësira ku historia takohet me inovacionin, dhe ku trashëgimia kulturore ndërlidhet me teknologjinë dhe të ardhmen”.
Prof. Lucia Nadin vlerësoi UBT-në si një partner të denjë evropian dhe përgëzoi të gjithë për punën e arritur deri më tani.
“Qëllimi i kësaj ngjarjeje është të bëjë të njohur figurën e Karl Gega-s, gjenialitetin e tij, sfidën e tij ndaj të pamundurës, këmbënguljen e tij për të mbrojtur idetë dhe projektet e veta – veçanërisht për të rinjtë: që ata të mësojnë, përmes njohjes së veprës së kësaj personaliteti të madh, se gjithçka mund të arrihet nëse, përveç ëndrrave dhe vizioneve, janë të vetëdijshëm për thellësinë e dijeve që duhet të zotërojnë – dhe që shpesh kërkojnë përpjekje për t’u fituar”, tha Nadin.
Sipërmarrësi shqiptar në Itali, Genc Podgorica, një nga kontribuuesit kyç për realizimin e kësaj ekspozite, u shpreh:
“Ky bashkëpunim është dëshmi se sa shumë mund të arrijmë kur lidhim rrënjët tona kulturore me përvojën dhe dijen ndërkombëtare. Karl Gega ishte vizionar – dhe të rinjtë e Kosovës meritojnë të inspirohen nga të tillë shembuj. UBT është duke krijuar një platformë të jashtëzakonshme që i bën të mundshme këto ura bashkëpunimi”.
Në përmbyllje të ngjarjes, UBT ndau certifikata mirënjohjeje për të gjithë ata që kontribuuan në realizimin e ekspozitës ndërkombëtare për Karl Gega. Rektori Hajrizi theksoi se këto certifikata nuk janë thjesht dokumente simbolike, por shprehje e një vlerësimi të thellë për punën dhe përkushtimin ndaj dijes dhe kulturës.
Ceremonia shënoi një moment të veçantë me këngët e kënduara nga studentët e Fakultetit Muzika Moderne, Prodhimi Digjital dhe Menaxhmenti.

Haradinaj: Kurti me vetëdije po e mban peng Kuvendin

Kuvendi nuk konstituohet përsëri, megjithëse po soset afati i dhënë nga Kushtetuesja

Yamal: Fillimi i një udhëtimi që shpresoj të jetë i gjatë dhe plot fitore

Autoritetet kosovare zhvillojnë aksion të ri kundër spiunazhit

Senati e kalon planin e Trumpit për shkurtimin e ndihmave amerikane në botë në vlerë 9 miliardë dollarë

Sot përpjekja e 48-të për konstituimin e Kuvendit të Kosovës

Tri raste të dhunës në familje u raportuan në 24 orët e fundit, një person u dërgua në mbajtje

Pesë ushqime të shëndetshme që duhet t’i shtoni në dietën tuaj

Arrestohen katër persona të dyshuar për disa raste të vjedhjeve
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore