

Lajmet
“Teoria e kaosit”
Published
2 years agoon
By
UBT newsTeoria e kaosit është një ligj i shpallur nga James Yorke dhe që na kujton një fakt thelbësor: bota nuk ndjek një model të saktë dhe të parashikueshëm; duam apo s’duam, në jetën tonë ekziston edhe kaosi, kjo hapësirë e vogël që i është lënë rastësisë, ku është thuajse e pamundur të parashikosh efektin e ngjarjeve të caktuara.
Është mjaft e zakonshme të lidhet teoria e kaosit me degët e saj mëmë: matematika dhe fizika. Megjithatë, shpesh harrojmë se këto shkenca kanë një implikim të drejtpërdrejtë në jetën tonë të përditshme, në të vërtetë ka shumë pak sektorë që kanë ndikim të njëjtë në sjelljen dhe njohuritë tona.
Vetë James Yorke e përmbledh rëndësinë e teorisë së tij në një fjali të thjeshtë: njeriu duhet të jetë i përgatitur për të ndryshuar planet në çdo moment.
Secili prej nesh ka një shkallë të caktuar tolerance ndaj pasigurisë. Duke u nisur nga një prag i caktuar, truri ynë kalon në “modalitet alarmi” ndaj asaj që mund të ndodhë.
Ne preferojmë stabilitetin, duke ditur se dy plus dy janë katër dhe se ajo që na rrethon dhe kemi sot do të jetë aty edhe në të nesërmen tonë. E gjithë kjo na ofron një ekuilibër emocional falë të cilit jemi në gjendje të shijojmë jetën, duke mbajtur gjithçka nën kontroll.
Megjithatë, teoria e kaosit mbron një provë. Jeta dhe rrjedha e saj nuk korrespondojnë me ecurinë ritmike dhe të përsosur të një ore. Të paparashikueshmet dhe të pakontrollueshmet gjenden gjithmonë brenda dhe rreth nesh.
Është ajo shpata e Damokleut që mund të na godasë në çdo moment. Është ajo flutura që sot fluturon mbi Shtetet e Bashkuara dhe më vonë mbërrin në Evropë në formën e një krize ekonomike. Është ai topi i bardhë që ne goditëm në bilardo dhe që godet topat e tjerë duke i bërë ata të lëvizin, ndonjëherë në drejtime të papritura…
Teoria e Kaosit: Natyra është e paparashikueshme
Teoria e kaosit na thotë se rezultati i një ngjarjeje varet nga disa variabla: ato, sjellja e të cilëve nuk është gjithmonë e parashikueshme me saktësi totale. Gjithmonë ka një kufi për gabim, një hapësirë për kaos, një valëvitje që ndryshon gjithçka në momentin e fundit. Sepse, ndonjëherë, një ndryshim i vogël gjeneron një efekt të përmasave të mëdha.
Ka nga ata që argumentojnë se teoria e kaosit është një nga fushat më të mrekullueshme të matematikës moderne. Ajo shkencë përpiqet të parashikojë sjelljen e sistemeve në thelb të paparashikueshme.
Ne mund të imagjinojmë reagimet ndaj kësaj teorie pasi, deri vonë, qëllimi i botës shkencore ishte të eliminonte variablin e pasigurisë në mënyrë që të ishte në gjendje të përshkruante me saktësi sjelljen e pothuajse çdo gjëje.
Megjithatë, në ditët e sotme ne e pranojmë këtë diferencë në të cilën rastësia dhe e paparashikueshmja, në një moment të caktuar, mund të ndryshojnë gjithçka. Kjo, në fakt, u zbulua nga meteorologu dhe matematikani Edward Lorenz në vitin 1961, kur ai u përpoq të krijonte një sistem kompjuterik për të parashikuar motin. Papritur ai kuptoi se, për shkak të një gabimi të përafrimit në numra, i gjithë sistemi kishte filluar të shfaqte sjellje qartësisht të paparashikueshme. Më vonë kjo përvojë u përdor për të formuluar efektin e famshëm të fluturës.
Kaosi është vazhdimisht mes nesh
Fenomenet kaotike janë të shumta jo vetëm në natyrë, por edhe në biologji. Nuk ka asnjë zonë të lirë nga kjo sjellje e paparashikueshme. Dukuritë kaotike ndodhin çdo ditë pothuajse pa e kuptuar: në ekonomi, termodinamikë, astronomi dhe madje edhe psikologji.
Tani e dimë se çdo shqetësim i vogël në trurin tonë (siç është një ndryshim në një neurotransmetues) mund të rezultojë në ndryshime shumë dramatike në sjellje. Teoria e kaosit pranohet edhe në psikiatri. Ndonjëherë kur pacientit i jepet një ilaç, ekziston një shans i vogël që efekti i vërejtur të jetë i kundërt nga ai i pritur.
“Lëvizja e krahëve të një fluture mund të shkaktojë një uragan në anën tjetër të botës.”
– Proverb kinez –
Si të zbatohet teoria e kaosit në jetën e përditshme?
Në jetën tonë të përditshme të gjithë duhet të shmangim kaosin. Vetëm kështu ndihemi të sigurt, vetëm kështu mund të ndërtojmë një jetë ku e parashikueshmja do të na lejojë të largohemi nga shtëpia pa frikë dhe të jemi në gjendje të shikojmë të ardhmen me besim. Siç na shpjegon James Yorke, babai i kësaj teorie, gjëja më e mirë për të bërë është të jesh gati për të ndryshuar planet në çdo moment.
Ky parim është i lidhur ngushtë me një teori tjetër aktuale. Po flasim për teorinë e mjellmës së zezë, të formuluar nga eseisti, ekonomisti dhe matematikani Nassim Nicholas Taleb.
Në librin e tij interesant, i cili mban të njëjtin emër me teorinë, ai na kujton se shumica prej nesh i nënshtrohen një botëkuptimi ku gjithçka, në pamje të parë, duket e parashikueshme. Megjithatë, në një moment të caktuar lind e papritura, e paparashikueshmja, kaotikja… ajo erë që nuk e prisnim. Një ngjarje e paparashikueshme që jemi të detyruar ta pranojmë dhe ta racionalizojmë.
Megjithatë, duhet thënë se në vend që të veprojmë vetëm kur ky kaos shpaloset para syve tanë, duhet të jemi të përgatitur. James Yorke na kujton se njerëzit që arrijnë sukses dhe lumturi janë ata që kanë gjithmonë një plan “B” në dorë.
Le të përpiqemi të zhvillojmë një mentalitet fleksibël dhe një qasje ku nuk reagojmë vetëm ndaj ngjarjeve. Le t’i përqafojmë me kuriozitet dhe pranim, sepse shumë herë është në kaos që lindin mundësitë. Në fund, të jesh i përgatitur për të papriturat do të thotë të kalosh nëpër të njëjtat ulje dhe ngritje të jetës. / bota.al
Botë
Të paktën 69 persona të vdekur nga tërmeti në Filipine
Published
1 hour agoon
October 1, 2025By
UBT News
Të paktën 69 persona kanë vdekur dhe janë plagosur shumë të tjerë nga një tërmet i fuqishëm goditi Filipinet qendrore me magnitudë 6.9 ballë.
Qeveria tha se po bëjnë përpjekje për të kërkuar të mbijetuar dhe për të rivendosur furnizimin me energji elektrike dhe ujë.
Të paktën 14 banorë vdiqën dhe spitali u mbingarkua në Bogo, një qytet bregdetar në provincën Cebu me një popullsi prej rreth 90,000 banorësh, i cili ndodhet afërsisht 19 kilometra nga epiqendra e tërmetit të cekët.
Në San Remigio, gjithashtu pranë Bogos, pesë persona u vranë nga shembja e mureve ndërsa po përpiqeshin të iknin nga një ndeshje basketbolli që po ndiqnin kur goditi tërmeti, tha kryebashkiaku i qytetit Alfie Reynes për mediat lokale.
Reynes bëri thirrje për ushqim dhe ujë, pasi sistemi i ujit të San Remigios ishte dëmtuar nga dridhjet, si dhe pajisje për përpjekjet e kërkim-shpëtimit/S.K/EO/Euronews/
Aktualitet
28 vjet nga protestat studentore në Prishtinë
Published
1 hour agoon
October 1, 2025By
UBT News
Sot mbushen 28 vjet nga protestat e Lëvizjes Studentore të 1 tetorit 1997, koha kur studentët e Universitetit Paralel asokohe të Prishtinës, protestuan për të drejtat e tyre, dhe për të drejtat e njeriut kosovar në Kosovën e atëhershme.
Ishte Lëvizja Studentore e atëhershme që organizoi protestat, të cilat u organizuan për të kundërshtuar pushtimin e Kosovës nga Serbia dhe kthimin e studentëve në objektet universitare, nga ku studentët ishin dëbuar nga regjimi i kasapit Slobodan Millosheviq në fillim të viteve të 90-ta.
Lëvizja Studentore e 1997 e drejtuar nga Bujar Dugolli, Milot Cakaj, Muhamet Mavraj, Driton Lajçi, Hajrullah Koliqi, Fetah Jagxhiu, Ahmet Gecaj dhe Albin Kurti, e përkrahur dhe nga rektori i Universitetit të Prishtinës, Ejup Statovci, si dhe nga disa profesorë, i pati dhënë fund politikës paqësore të popullit shqiptar ndaj regjimit serb.
Përpos masave të dhunshme që regjimi kishte vendosur vite më parë në universitet, dëboi studentë e profesorë nga universiteti dhe imponoi plan-programin serb për mësim.
Këto protesta konsiderohen si një ndër aktet më të rëndësishme të asaj kohe, mirëpo të shpërndarë protestën paqësore, policia serbe përdori dhunë ndaj studentëve dhe profesorëve. /S.K/KP/KultPlus/
Lajmet
Real Madridi shënon fitore të thellë në Ligën e Kampionëve, shkëlqen Mbappe
Published
2 hours agoon
October 1, 2025By
UBT News
Real Madridi ka triumfuar në fazën e grupeve të Ligës së Kampionëve me rezultat bindës 5-0 në transfertë kundër skuadrës Kairat Almaty. Ndeshja nisi me dominim të plotë të “Los Blancos”, të cilët e zhbllokuan rezultatin në minutën e 25-të me golin e Kylian Mbappé.
Francezi vazhdoi të ishte protagonist edhe në pjesën e dytë, duke shënuar golin e dytë në minutën e 52-të pas një aksioni të bukur të nisur nga Courtois.
Në minutën e 74-të, ai kompletoi dopietën personale, kësaj here me asistim nga Arda Güler, duke e çuar rezultatin në 3-0.
Në minutën e 83-të, Eduardo Camavinga u regjistrua në listën e realizatorëve pas një kombinimi me Rodrygon, ndërsa goli i pestë dhe i fundit erdhi në kohën shtesë (90’+3), kur Brahim Díaz përfitoi nga pasimi i Garcia-s dhe vulosi fitoren madhështore të madrilenëve.
Me këtë rezultat, Real Madridi jo vetëm që mori tre pikë të rëndësishme, duke arritur në gjashtë sosh pas dy ndeshjeve, por gjithashtu dërgoi një mesazh të qartë për rivalët se mbetet ndër favoritët kryesorë për trofeun e këtij edicioni të Ligës së Kampionëve.
Fitore të rëndësishme regjistroi edhe skuadra e Berat Gjimshitit, Atalanta, e cila triumfoi kundër Club Brugge me rezultat 2 me 1.
Liga e Kombeve (UEFA Nations League) nisi në shtator 2018. “Nations League” është organizuar nga UEFA dhe aty marrin pjesë kombëtaret e Europës — secila skuadër e vendeve që janë anëtare të UEFA-s./S.K/KP/
Aktualitet
Aksident i rënë në Besi, lëndohet motoçiklisti
Published
2 hours agoon
October 1, 2025By
UBT News
Një aksident i rëndë trafiku ka ndodhur mbrëmë në fshatin Besi të Prishtinës, ku si pasojë ngasësi i motoçikletës ka pësuar lëndime të rënda trupore.
Në aksident kanë qenë të përfshirë një automjet dhe një motoçiklistë, teksa janë parë qytetarët janë mbledhur për t’ia dhënë ndihmën e parë.
Nga Policia e Kosovës ende nuk ka njoftim zyrtar./S.K/KP/

Cardi B sulmon Nicki Minajn pas akuzave për falsifikim të shitjeve të albumit

Aplikacioni i ri i OpenAI, një TikTok me video të gjeneruara nga inteligjenca artificiale

Të paktën 69 persona të vdekur nga tërmeti në Filipine

28 vjet nga protestat studentore në Prishtinë

Real Madridi shënon fitore të thellë në Ligën e Kampionëve, shkëlqen Mbappe

Aksident i rënë në Besi, lëndohet motoçiklisti

Mbyllet Qeveria amerikane, Trump kërcënon me reduktim të vendeve të punës për demokratët

Në disa pika kufitare të BE-së do të nis zbatimi i sistemit EES

Facebook dhe Messenger me rregulla të reja
Të kërkuara
-
Aktualitet1 month ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Aktualitet2 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Kërkime3 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Aktualitet3 months ago
UBT sjell për herë të parë në Kosovë ekspozitën kushtuar vizionarit dhe inxhinierit Karl Gega