Kuriozitete

Studim: A e pastrojnë ajrin lulet që mbajmë brenda shtëpive apo zyrave?

Një studim nga Universiteti i Prinstonit zbulon se kopshtaria është e dobishme për shëndetin fizik dhe mendor.

Published

on

Mbajtja në ambientet e brendshme e luleve dhe bimëve të tjera, është një praktikë tepër popullore vitet e fundit.

Por a e pastrojnë ajrin këto bimë dhe në çfarë mase? Që nga fillimi i pandemisë së Covid-19 , ka pasur një fokus më të madh mbi rëndësinë e cilësisë së ajrit të brendshëm, pasi shumë nga ne kanë kaluar shumë kohë brenda.

Për më tepër, Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit në SHBA (EPA), raporton se amerikanët kalojnë deri në 90 për qind të kohës së tyre në ambiente të mbyllura, ku nivelet e ndotësve mund të jenë deri në 5 herë më të larta sesa në ajrin e jashtëm.

Kjo është një nga arsyet, pse është thelbësore të sigurohemi që ajri që thithim brenda të jetë sa më i pastër që të jetë e mundur. Lulet dhe bimët që kultivojmë në shtëpisë, reklamohen shpesh si pastruese të ajrit. Por a është e vërtetë kjo gjë?

Siç mund ta dini tashmë, cilësia e ajrit në përgjithësi, varet nga niveli i dioksidit i karbonit , monoksidi i karbonit, oksidi i azotit, si dhe komponimet organike të paqëndrueshme (VOC), të cilat mund të ekzistojnë në disa nga produktet dhe materiale brenda shtëpive tona.

Nëpërmjet procesit të fotosintezës , bimët e konvertojnë dioksidin e karbonit që ne nxjerrim përmes frymëmarrjes, dhe largojnë gazrat e dëmshëm nga ajri përmes një procesi të quajtur përthithje.

Në një raport të NASA-s të vitit 1989 , shkencëtari Bill Uollverton pohoi se bimët shtëpiake mund të ofrojnë një “zgjidhje ekonomike premtuese për zvogëlimin e ndotjes së ajrit të brendshëm”. Ai studioi aftësinë e bimëve për të hequr komponimet organike të paqëndrueshme nga mjedisi, dhe potencialin e tyre për t’u përdorur në misionet hapësinore. Por kërkimet më të fundit nuk janë aq entuziaste mbi këtë ide.

Shkencëtarët që studiojnë efektivitetin e bimëve në ambientet e brendshme për heqjen pasive të ozonit, zbuluan se këto të fundit japin “në rastin më të mirë, një kontribut modest prej rreth 0.9-9 për qind në zhdukjen e gazrave të dëmshëm”, raportuan ata në një studim të viti 2017, të botuar në revistën “Building and Environment”.

Që të ketë një ndryshim domethënës në cilësinë e ajrit të shtëpisë tuaj, do t’ju duhet të mbushni me lule gjithë dhomën, dhe nga lart poshtë. Në një studim të botuar në vitin 2020 në ‘Journal of Environmental Management”, shkencëtarët arritën në përfundimin se një mur i gjelbër i mbushur me specie të përshtatshme bimore “mund të përdoret për të përmirësuar indeksin e shëndetit në mjediset e brendshme të një godine”.

Pra në sasi shumë të larta, bimët mund ta përmirësojnë cilësinë e ajrit. Por çfarë duhet të blejmë? Mjerisht, shkenca nuk ka një përgjigje për këtë, pasi deri tani ka pak kërkime se cilat specie janë më efektive. Ndotësit më të zakonshëm, të dëmshëm që gjenden në ambiente të mbyllura përfshijnë trikloroetilenin, formaldehidin, benzenin, ksilenin dhe amoniakun.

Në përqendrime të larta, këta 5 ndotës mund të shkaktojnë marramendje, dhimbje koke dhe acarim në hundë, gojë, fyt, si dhe dëmtim të mëlçisë dhe veshkave.

Rezultatet e studimit të NASA-s treguan dy bimë që janë shumë efektive në reduktimin e niveleve të këtyre 5 ndotësve nga ambientet e brendshme. Këto janë zambakët e paqes (Spatiphyllum Mauna Loa) dhe krizantemat (Chrysanthemum morifolium).

Ndërkohë një studim i fundit nga Universiteti i Prinstonit zbulon se kopshtaria është e dobishme për shëndetin fizik dhe mendor. Edhe një studim tjetër i cituar në “Journal Physiological Anthropology” që përfshinte meshkuj të rritur, zbuloi se kopshtaria në ambiente të mbyllura redukton ndjeshëm nivelet e stresit. / Livescience – Bota.al

Kuriozitete

Papagalli ‘Xiaogui’ thyen rekordin botëror për njohjen më të shpejtë të ngjyrave

Published

on

Një papagall ka thyer rekordin botëror për njohjen e ngjyrave në kohë të shpejtë. Ai ka arritur që për kohë rekord t’i njoh 10 ngjyra.

Xiaogui, që i përket Qing Feng, ka kapur topat me ngjyra dhe i ka futur ato në shporta të vogla me ngjyrat përkatëse për 33.5 sekonda, duke fituar rekordin  botëror për njohjen më të shpejtë të ngjyrave nga një papagall.

Ai bëri një gabim gjatë vendosjes së topave, por e korrigjoi shumë shpejt.

Feng e ka adoptuar papagallin kur ishte bebe në vitin 2020, duke thënë se ka kohë që ai kishte shprehur dashurinë për të luajtur me ngjyra, për çka e ka shtyrë atë që ta trajnojë në mënyrë.

Continue Reading

Kuriozitete

A mund të udhëtojë ndërgjegjja jonë në kohë? Shkencëtarët thonë se “ndjesitë e barkut” janë kujtime nga e ardhmja

Published

on

Në tetorin e vitit 1989, një vajzë katërvjeçare u zgjua natën nga një telefonatë dhe një britmë. Ajo doli zbathur në korridorin e ftohtë dhe dëgjoi nënën e saj të thoshte me zë të thyer: “Ai vdiq në një aksident me makinë!”.

Vajza nuk mund të thoshte asgjë, vetëm kujtonte përqafimin e fundit me babanë para se ai të nisej me avion. Në atë çast, e kishte ndjerë se nuk do ta shihte më kurrë gjallë.

Kjo është një nga historitë që njerëzit tregojnë për paranjohjen (gut feeling), aftësinë për të ndier apo “parë” diçka para se të ndodhë.

Shkencëtarja Julia Mossbridge ka mbledhur me dhjetëra rrëfime të tilla, por edhe ajo që në fëmijëri ka pasur ëndrra që janë bërë realitet, nisi të mbante një ditar ëndrrash dhe zbuloi se disa prej tyre ishin parashikime të sakta.

Mossbridge beson se këto përvoja tregojnë se koha nuk është aq lineare sa na duket.

“Nuk është e vështirë të kuptosh paranjohjen,” tha ajo. “Është vetëm e vështirë të besosh nëse nuk e ke përjetuar vetë. Shkencëtarët ende nuk e kuptojnë si funksionon koha. Ne kemi frikë nga e panjohura, nga ideja që realiteti mund të mos jetë ashtu siç e shohim.”

Psikologë e neuroshkencëtarë përpiqen ta shpjegojnë fenomenin, që në gjuhën shkencore quhet perceptim jashtëshqisor. Është ndjenjë e brendshme, e fortë, që diçka do të ndodhë. Në kultura të lashta, shamanët e mistikët e përdornin si mjet për të kuptuar motin apo për të zbuluar rreziqet që vinin. Psikologu Dean Radin shpjegon se ndërgjegjja kapë informacion edhe jashtë rrjedhës së zakonshme të kohës.

Ai ka dekada që studion këtë fushë e thotë: “Në mekanikën kuantike, koha sillet ndryshe nga sa e përjetojmë ne çdo ditë. Mund të ketë diçka në ndërgjegjen tonë që është në gjendje të marrë informacione nga e shkuara ose nga e ardhmja.”

Radin bëri eksperiment interesant. Vullnetarët lidhen me aparate që masnin aktivitetin e trurit, në ekran shfaqeshin imazhe të rastësishme, pozitive (si lindje dielli), negative (si aksidente). Rezultatet treguan se truri i njerëzve “e ndiente” imazhin negativ, para se ta shihte.

Ky eksperiment është përsëritur e ka dhënë të njëjtat rezultate. Më 1995, CIA publikoi dokumente që e mbështesnin këtë fenomen.

Shkencëtarët mendojnë se kjo lidhet me ndërlidhjen kuantike, proces misterioz ku grimcat lidhen mes tyre dhe ndajnë informacion, edhe nëse ndodhen larg në hapësirë apo në kohë.

“Ndoshta truri lidhet me versionin e vet në të ardhmen,” thotë Radin. “Prandaj ndiejmë kujtime për gjëra që nuk kanë ndodhur ende.”

Një shpjegim i tillë do të sqaronte edhe fenomenin e déjà vu, atë ndjenjën e çuditshme se një moment e kemi përjetuar më parë.

Sipas Mossbridge dhe Radin, edhe pse mekanizmi i saktë nuk dihet ende, statistikat tregojnë qartë se paranjohja është reale.

Continue Reading

Kuriozitete

Një familje gjen kamën 3500-vjeçare prej bronzit në fshatin gjerman

Published

on

Gjatë një shëtitjeje nëpër pyll pranë fshatit Gudersleben në Turingia të Gjermanisë, një baba dhe dy djemtë e vegjël gjetën një kamë 3500-vjeçare të Epokës së Bronzit.

Maik Bohner nuk e kishte idenë se shëtitja familjare do të shndërrohej në një moment të rëndësishëm arkeologjik.

Kama me gjatësi 20 centimetra, e bërë prej bronzi, ka qenë e fshehur nëntokë për shekuj me radhë derisa reshjet e fundit e nxorën në sipërfaqe. Peizazhi gjeologjik i Turingisë, i njohur për përrenjtë nëntokësorë dhe lëvizjen aktive të tokës, luan rol kyç në zbulime të tilla.

Daniel Scherg, arkeolog nga Zyra Shtetërore e Turingisë për Ruajtjen e Monumenteve dhe Arkeologjinë në Weimar, tha se objekte të tilla nuk janë zbulime të përditshme dhe se të shohësh një kamë të Epokës së Bronzit të ruajtur kaq mirë është diçka e veçantë.

Sipas televizionit MDR, kama ka të ngjarë t’i përkiste një individi me status të lartë dhe mund të ketë pasur rëndësi ceremoniale, raporton KosovaPress. Fshati Gudersleben po përgatitet të festojë 1100-vjetorin, por kama vërteton se zona ishte aktive shumë kohë para se të fillonin të dhënat e shkruara.

“Ky zbulim vërteton se njerëzit jetonin këtu shumë më herët”, vuri në dukje Böhner, duke theksuar se si një objekt i vogël mund të riformojë kuptimin e një komuniteti për origjinën e tij.

Në Gjermani, është e paligjshme të gërmosh ose të mbash gjetje të tilla pa autorizim dhe familja Böhner veproi me përgjegjësi duke raportuar menjëherë kamën.

Kjo e fundit po i nënshtrohet ruajtjes dhe studimit të detajuar në Zyrën e Shtetit në Weimar dhe pas përfundimit të analizave ajo do të ekspozohet në muzeun lokal në Ellrich.

Continue Reading

Kuriozitete

Mbretëria e Bashkuar regjistron verën më të nxehtë të historisë

Published

on

Mbretëria e Bashkuar përjetoi këtë vit verën më të nxehtë që nga fillimi i regjistrimeve meteorologjike, një fenomen që ekspertët e lidhin drejtpërdrejt me ndryshimet klimatike.

Sipas Zyrës Meteorologjike (Met Office), kjo ngjarje është bërë 70 herë më e mundshme për shkak të ngrohjes globale. Temperaturat mesatare për periudhën 1 qershor-31 gusht 2025 u regjistruan 16.10°C, duke thyer rekordin e mëparshëm prej 15.76°C, i vendosur më 2018.

Edhe pse diferenca mund të duket e vogël, kur konsiderohet si një mesatare tre mujore që përfshin temperaturat ditore dhe ato të natës, kjo shifër tregon një ndryshim të ndjeshëm klimatik.

Fenomeni nuk është vetëm rekord i ri; ai theu edhe temperaturat e verës 1976, e cila renditet e gjashta në listën e verave më të nxehta që nga viti 1884. Nxehtësia e vazhdueshme solli mungesa uji në nivel kombëtar, duke ndikuar në bujqësi, ujitje e jetën e përditshme të qytetarëve.

Dr. Mark McCarthy nga Met Office thekson se ngjarje të tilla, dikur të konsideruara ekstreme, tani po bëhen më të zakonshme për shkak të ndryshimeve klimatike.

Ai paralajmëron se verat e nxehta dhe fenomenet ekstreme mund të shfaqen gjithnjë e më shpesh në dekadat e ardhshme, duke e bërë të domosdoshme marrjen e masave për adaptimin dhe uljen e ndikimit të ngrohjes globale.

Continue Reading

Të kërkuara