

Kuriozitete
Si u krijuan mumiet?
Një analizë e thellë mbi procesin e ndërlikuar se si u krijuan mumiet.
Published
3 years agoon
By
Betim GashiShkencëtarët kanë zbuluar një objekt të lashtë balsamimi në Egjipt, një zbulim i paprecedentë që ofron një pasqyrë të thellë mbi procesin e ndërlikuar se si u krijuan mumiet.
Objekti që është rreth 30 kilometra në jug të Kajros, daton rreth viteve 664-525 p.e.s dhe ka një strukturë mbitokëse dhe disa dhoma nëntokësore deri në 30 metra nën tokë. Substancat e gjetura brenda objektit janë me prejardhje nga Azia Juglindore e largët.
Një recetë e fshehur
Deri më tani, shumicën e informacioneve lidhur me procesin e mumifikimit shkencëtarët i kanë marrë nga tekstet e vjetra të papirusit, historianët grekë dhe vetë mumiet egjiptiane. Këto burime tregojnë se balsamimi është një proces kompleks që realizohet me përzierje të ndryshme vajrash të veçantë, rrëshirave dhe katranit.
Edhe pse shkencëtarët e përcaktuan lirshëm pse dhe ku disa nga këto substanca përdoreshin për balsamim, ata nuk mund t’i bënin këto dallime për të gjithë përbërësit. Edhe pse në tekstet e vjetra ka emra përbërësish, megjithatë përkthimi i tyre është sfidues. Andaj ende vazhdon debati se cilat janë ato substanca, ku dhe si përdoren.
Në një studim të ri të botuar të mërkurën në revistën Nature, autorët gjetën dhe analizuan saktësisht se çfarë u nevojitet studiuesve për të mbushur këto boshllëqe, 31 enë qeramike, mbetje, nga një punëtori balsamimi e vitit 600 para Krishtit. Disa madje përmbajnë udhëzime se si dhe ku të përdoren substancat specifike.
Për shembull, në një enë shkruhej se substanca duhet përdorur për balsamimin e kokës. Kurse një tjetër i udhëzoi balsamuesit që të përdorin këtë substancë për një erë më “të këndshme”.
“Para këtij studimi ne i dinim emrat e disa substancave, por ne kurrë nuk e dinim se çfarë ishin ato”, tha Salima Ikram, një profesore e Egjiptologjisë në Universitetin Amerikan në Kajro për DW. Ajo nuk ishte e përfshirë në këtë hulumtim.
Më shumë informacion mbi gjuhën egjiptiane
I kryer në Saqqara, një nekropol antik masiv, studimi mblodhi së bashku arkeologë, ekspertë të gjuhës së lashtë dhe kimistë.
“Ne [klasifikuam përbërësit] duke identifikuar substancat kimike brenda anijes dhe duke e lidhur atë me jashtë”, tha në një konferencë për shtyp bashkëautori Philipp Stockhammer, një profesor i arkeologjisë në Universitetin Ludwig Maximilian të Mynihut, Gjermani.
Këto korrelacione i mundësuan studiuesve të debatojnë mbi kuptimet e mëparshme të termave egjiptiane, sikurse “antiu”, i cili identifikohet me mirrën dhe “sefet”, i përshkruar tradicionalisht si një vaj i paidentifikuar.
Këtu studiuesit zbuluan se “antiu” nuk ishte mirrë, por më tepër një përzierje vajrash halorë të përzier me yndyrë shtazore – një substancë – dhe se “sefet” ishte gjithashtu një substancë aromatike që përmban aditivë bimorë si vaj selvi ose elemi.
Shkencëtarët gjetën gjithashtu rrëshira tropikale si elemi, të cilat kanë prejardhje nga Azia Juglindore ose pyjet tropikale afrikane, dhe dammar, gjithashtu nga Azia Juglindore. Të dyja janë të njohura për aromat e tyre të këndshme dhe vetitë antibakteriale dhe antifungale.
“Kjo na tregon se në thelb industria e balsamimit ishte një vrull që çoi përpara globalizimin e hershëm, sepse do të thoshte se ju duhej vërtet t’i transportonit këto substanca në distanca të mëdha nga e gjithë Azia Juglindore”, tha Stockhammer.
Një bashkëpunim Egjipt-Evropë
Kontejnerët qeramikë të rikuperuar duhej të përgatiteshin dhe analizoheshin, por ligji egjiptian nuk i lejon studiuesit të heqin mostrat e lashta nga vendi.
Kështu, shkencëtarët bashkëpunuan me Qendrën Kombëtare të Kërkimit në Kajro, një qendër lokale kërkimi dhe zhvillimi, për të analizuar mostrat në Egjipt.
“Mungesa e këtij lloji të bashkëpunimit është arsyeja pse kërkimet e mëparshme të këtij lloji nuk kanë qenë të mundshme deri më tani”, tha bashkautori Susan Beck në një konferencë për media./UBTNews/
You may like
Kuriozitete
Ia ndaloi rregullatori i reklamave, Zara largon imazhet e modeleve “shumë të dobëta”
Published
1 day agoon
August 7, 2025By
UBT News
Rregullatori i reklamave në Mbretërinë e Bashkuar, Autoriteti i Standardeve të Reklamimit (ASA), ka ndaluar dy reklama të Zara-s, pasi sipas tyre përshkruajnë modele të konsideruara “jashtëzakonisht të dobëta”.
Reklamat e Zara-s të publikuara në maj, paraqisnin një modele të veshur me një këmishë të bardhë të madhe me “klavikulën e saj të spikatur” të theksuar nga dizajni i këmishës dhe një modele tjetër me një fustan të shkurtër të bardhë, pamja “e dobët” e të cilit theksohej nga dizajni.
ASA vendosi që këto imazhe janë të papërshtatshme dhe urdhëroi Zara-n të mos i përdorte më ato.
Sipas mbikëqyrësit, një efekt hijeje u përdor për ta bërë njërën nga këmbët e modeles të dukej “dukshëm e hollë”.
Ata shtuan se pozicioni i krahëve të sipërm dhe i nyjeve të bërrylave të modeles e bënte trupin e saj të dukej “jashtë proporcionit”.
Zara konfirmoi se kishte ndryshuar listat e produkteve pas marrjes së ankesës dhe kishte hequr imazhet.
Kuriozitete
Nga strategjia te kreativiteti – përfitimet surprizuese të shahut në jetën tuaj
Published
2 days agoon
August 6, 2025By
UBT News
Shahu nuk është vetëm një garë mendore mes dy lojtarësh, por ushtrim i thellë intelektual që ndihmon në formësimin e trurit dhe karakterit. Kjo lojë ka kaluar kohën e kufijtë gjeografikë, duke u bërë pjesë e përditshme e jetës në dhoma pritjeje, biblioteka publike, shkolla e sheshe në të gjithë botën.
Shahu është më shumë se sport intelektual, është mënyrë për të ndërtuar mendje të mprehtë, të qëndrueshme e më të aftë për të përballuar sfidat e jetës.
Pavarësisht moshës apo përvojës, një tabelë shahu është gjithmonë një ftesë për të ushtruar trurin.
Por përse shahu konsiderohet kaq i dobishëm për zhvillimin e trurit?
1. Zhvillon aftësinë për të menduar me empati
Për të qenë një lojtar i suksesshëm, nuk mjafton të mendosh vetëm për lëvizjen tënde – duhet të hysh në mendjen e kundërshtarit. Kjo aftësi për të kuptuar mendimet dhe qëllimet lidhet ngushtë me konceptin psikologjik të “teorisë së mendjes”, që është thelbësor për marrëdhënie sociale të suksesshme.
2. Forcon kujtesën afatshkurtër dhe atë vizuale
Lojtarët e shahut janë të ekspozuar ndaj kombinimeve të mundshme gjatë lojes, i detyron të mbajnë mend pozicione, skema, strategji, sfidë që stërvit kujtesën vizuale dhe atë logjike në të njëjtën kohë. Ata që luajnë hah kanë performancë më të mirë në teste që kërkojnë rikujtim e njohje të shpejtë të modeleve.
3. Nxit mendimin strategjik dhe planifikimin në afatgjatë
Çdo lëvizje në shah është një hap drejt një qëllimi të madh. Loja nxit lojtarin të planifikojë disa hapa para, duke marrë parasysh të gjitha mundësitë dhe kundërveprimet. Kjo formë mendimi është e dobishme jo vetëm në lojë, por edhe në jetë, nga menaxhimi i kohës deri tek marrja e vendimeve të rëndësishme.
4. Rrit fleksibilitetin mendor dhe zgjidhjen e problemeve të reja
Lojtarët përballen me situata të reja që kërkojnë zgjidhje. Kjo përfshin zhvillimin e asaj që quhet inteligjencë fluide, aftësia për të analizuar probleme të panjohura dhe reaguar në mënyrë efikase. Loja përmirëson shpejtësinë e përpunimit të informacionit, duke i bërë lojtarët më të shpejtë në vendimmarrje.
5. Zhvillon kreativitetin dhe mendimin divergent
Në kontrast me idenë se shahu është ogjikë e ftohtë, loja kërkon mendim krijues. Kur situatat në lojë nuk janë të zakonshme, lojtarët gjejnë zgjidhje kreative e dalin jashtë rregullave standarde. Një eksperiment në Indi tregoi se fëmijët që luanin shah kishin rezultate më të mira në teste të kreativitetit krahasuar me ata që nuk luanin.
6. Përmirëson përqendrimin dhe vetëkontrollin
Një ndeshje shahu mund të zgjasë orë të tëra, çdo gabim kushton humbjen e lojës. Kjo kërkon nivel të lartë përqendrimi dhe vetëdisiplinimi. Aftësia për të qëndruar i fokusuar për një kohë të gjatë është e rëndësishme jo vetëm në shah, por edhe në arsim, punë dhe situata të jetës së përditshme.
7. Ndihmon në rregullimin e emocioneve dhe menaxhimin e stresit
Shahu i mëson lojtarët të menaxhojnë presionin emocional e të përballen me humbjen në mënyrë konstruktive. Përmes lojës, individi mëson të ruajë qetësinë, të mendojë para se të veprojë dhe të mësojë nga gabimet pa u zhgënjyer. Këto aftësi janë të rëndësishme për mirëqenien psikologjike.
8. Mbron trurin nga plakja e hershme
Ka shumë dëshmi se aktivitetet mendore komplekse, si shahu, ndihmojnë në ruajtjen e funksioneve njohëse te të moshuarit. Studime kanë sugjeruar se njerëzit që merren rregullisht me lojëra si shahu, kanë rrezik më të ulët për zhvillimin e sëmundjeve neurodegjenerative si Alzheimeri.
Kuriozitete
Regjistrohet rrufeja 829 kilometra e gjatë
Published
1 week agoon
August 1, 2025By
UBT News
Organizata Botërore Meteorologjike ka vendosur rekord të ri botëror për rrufenë më të gjatë një rrufe e jashtëzakonshme prej 829 kilometrash në një zonë të njohur për stuhi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Komiteti i WMO për Ekstremet e Motit njofton se rrufeja më e gjatë në botë ndodhi në tetor 2017 gjatë një stuhie të madhe në SHBA, duke përshkuar 829 km nga lindja e Teksasit deri afër Kansas City. Do të duheshin rreth 8-9 orë me veturë ose të paktën 90 minuta me avion për ta përshkuar.
“Vetëtimat janë të mrekullueshme, por dhe të rrezikshme, duke marrë shumë jetë çdo vit. Kjo ngjarje tregon sa larg mund të përhapen rrufetë, duke rrezikuar aviacionin dhe shkaktuar zjarre”, tha Celeste Saulo, sekretare e përgjithshme e WMO.
Komiteti i WMO për Ekstremet e Motit e konfirmoi rekordin me ndihmën e teknologjive të reja satelitore. Ky rekord është 61 kilometra më i gjatë se ai i mëparshmi në SHBA më 29 prill 2020 (768 km). Gabimi i matjes është ±8 km.
Rrufja ndodhi në Rrafshinat e Mëdha të Amerikës së Veriut, një zonë e njohur për stuhitë Mesoskalare Konvektive që mundësojnë “mega-rrufe”.
Ajo u zbulua përmes analizës së përsëritur me ndihmën e satelitit GOES-16.
“Ky rekord tregon fuqinë e natyrës e përparimin shkencor në dokumentimin e ekstremeve. Ka të ngjarë që në të ardhmen të zbulohen më të mëdha”, tha Randall Cerveny nga WMO. Arkivi i WMO ruan të dhënat për ekstreme, përfshirë temperaturat, erën, reshjet, breshrin, rrufetë, tornado e ciklonet tropikale.
Kuriozitete
Vala e të nxehtit kaplon edhe “tokat e akullta” të Finlandës
Published
1 week agoon
July 30, 2025By
UBT News
Laplanda finlandeze është përfshirë nga një valë të nxehti rekord, me temperatura që kanë kaluar 30°C për 14 ditë rresht, një fenomen i paprecedentë që shkencëtarët e lidhin me ndryshimet klimatike.
Në qytetin arktik të Rovaniemit, termometri ka shënuar deri në 33°C në diell, duke e bërë të pamundur që ai të dalë jashtë për pjesën më të madhe të ditës.
Sipas Institutit Meteorologjik Finlandez, kjo është vala më e gjatë e të nxehtit që është regjistruar ndonjëherë në Lapland që nga viti 1961. Temperaturat janë rreth 10 gradë Celsius mbi mesataren sezonale, me stacione në Ylitornio dhe Sodankylä që regjistruan deri në 31.7°C.
“Herën e fundit që patëm një valë të tillë ishte në vitin 1972, por zgjati më pak”, tha meteorologu Jaakko Savela, duke shtuar se kjo valë tashmë ka thyer çdo rekord në rajon.
Shkencëtarët theksojnë se, ndonëse kjo valë nuk është shkaktuar nga ndryshimet klimatike, ngrohja globale ka ndikuar fuqishëm në intensitetin dhe gjatësinë e saj. Arktiku po ngrohet 4 deri në 5 herë më shpejt se pjesa tjetër e Tokës.
Nxehtësia ka ndikuar edhe te drerët e Laplandës, të cilët tani shihen duke braktisur pyjet në kërkim të freskisë. Mushkonjat që shumohen në vapë i ndjekin, duke i shtyrë të kërkojnë strehim në fshatra dhe përgjatë rrugëve.
Ekspertët paralajmërojnë se, me përkeqësimin e kushteve klimatike, barinjtë mund të detyrohen të ndërtojnë struktura të reja për t’u ofruar hije kafshëve.
Turistët në fshatin e Babagjyshit janë gjithashtu të tronditur nga temperaturat e larta. Ndërkohë, ditët e gjata me diell deri në orën 23:00 po i mbajnë temperaturat lart për më shumë orë, duke e përkeqësuar situatën.

Pse ndiheni të lodhur në vapë? Fajin e ka mungesa e magnezit

Kurti: PDK dhe LDK dërguan lëndë të reja në Gjykatë, nuk donin bashkëpunim

Në Podujevë për herë të parë përurohet Shërbimi i Hemodializës

Honda “zbut” planet për vetura elektrike

Prokuroria propozon dëbimin e Popoviqit për dy vjet nga Kosova

Qeveria izraelite miraton planin për marrjen nën kontroll të gjithë qytetit të Gazës

Arrestohen dy shtetas të Shqipërisë për falsifikim parash

Ronaldo mohon ndikimin në transferimin e Joao Felix te Al-Nassr

Ish-bashkëshorti i Kelly Clarkson ndërroi jetë në moshën 48-vjeçe
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT organizoi Akademi Përkujtimore në nder të Prof. Dr. Naser Kamberit