

Kuriozitete
Mbi 4 herë më të lartë se Everesti, misteri i maleve të fshehura nën koren e Tokës
Nga Zaria Gorvett.
Published
2 years agoon
By
UBT newsNga Zaria Gorvett
Ishte një ditë vere e shndritshme në Antarktidë. Përmes qerpikëve të ngrirë, Samanta Hansen nisi të vëzhgonte peizazhin e vdekur që nderej përpara:një mur me ngjyrë të bardhë, ku pjesa lart ishte njëlloj si poshtë. Në mesin e këtyre kushteve ekstreme, me temperatura rreth -62C, ajo identifikoi një vend të përshtatshëm në dëborë dhe nxori një lopatë nga çanta.
Hansen ndodhej në brendësinë e zymtë të kontinentit. Jo të Antarktidës relativisht të butë dhe piktoreske të tureve me anije turistike. Por në një mjedis të egër që rrallëherë frekuentohet edhe nga kafshët e egra. Si pjesë e një ekipi nga Universiteti i Alabamës dhe Universiteti Shtetëror i Arizonës, ajo ishte në kërkim të vargmaleve të fshehura, pra të majave që nuk janë pushtuar nga asnjë eksplorues më parë, dhe që nuk janë ndriçuar ndonjëherë nga rrezet e Diellit.
Këto male ndodhen në thellësi të Tokës. Ishte viti 2015, dhe studiuesit ndodheshin në Antarktidë për të ngritur një stacion sizmologjik. Pajisjet gjysmë të varrosura nën dëborë, do t’i jepnin mundësi studiuesve të studionin brendësinë e planetit tonë. Në total, ekipi instaloi 15 pajisje të tilla në të gjithë Antarktidën.
Dhe strukturat e ngjashme me malet që zbuluan janë tërësisht misterioze. Por ekipi i Hansen zbuloi se këto zona me shpejtësi ultra të ulët ose ULVZ, ka të ngjarë të jenë pothuajse kudo në botë. Pra ato mund të fshihen shumë thellë brenda tokës, madje edhe poshtë këmbëve tuaja.
Malet e brendshme të Tokës, janë të pozicionuara midis bërthamës metalike të planetit dhe mantelit shkëmbor përreth. Edhe pse “kufiri bërthamë-mantel”, është mijëra kilometra nga sipërfaqja e Tokës, ekziston një sasi befasuese e shkëmbimit midis thellësive të saj të padepërtueshme dhe botës sonë këtu sipër.
Mendohet se ai është një lloj varreze për pjesët e lashta të dyshemesë së oqeanit. Madje mund të shpjegojë ekzistencën e vullkaneve në vende të papritura, si Hauai, duke krijuar “autostrada” super të nxehta në koren e Tokës.
Historia e maleve në thellësi të Tokës u shfaq për herë të parë në vitin 1996 , kur shkencëtarët eksploruan kufirin bërthamë-mantel shumë poshtë Oqeanit Paqësor qendror. Ata e bënë këtë nëpërmjet studimit të valëve sizmike të shkaktuara nga dridhjet e forta të tokës, që janë zakonisht tërmetet, edhe pse bombat bërthamore mund të shkaktojnë të njëjtin efekt.
Këto valë kalojnë në Tokë dhe mund të kapen nga stacionet sizmike në vende të tjera në sipërfaqen e saj, ndonjëherë edhe më shumë se 12.742 km larg nga ku filluan. Duke ekzaminuar shtigjet ku kalojnë këto valë – si për shembull mënyra se si ato përthyhen nga materiale të ndryshme – shkencëtarët mund të ndërtojnë një panoramë të brendshme të planetit tonë.
Kur studiuesit analizuan valët e krijuara nga 25 tërmete, ata zbuluan se ato u ngadalësuan në mënyrë të pashpjegueshme kur arritën tek një pjesë e dhëmbëzuar në kufirin bërthamë-mantel. Ky vargmal i madh brenda planetit tonë, ishte shumë i ndryshëm nga malet mbi sipërfaqe.
Kështu disa maja shtriheshin deri në 40 km lartësi deri në mantel, ose 4.5 herë më të larta sesa Everesti. Ndërkohë, të tjerët ishin vetëm 3 km të lartë. Që nga ajo kohë, male të ngjashme janë zbuluar në vende të tjera të shpërndara rreth bërthamës.
Disa janë veçanërisht të mëdhej. Kështu njëri prej tyre zë një sipërfaqe 910 km nën ishujt Hauai. Megjithatë deri më sot, askush nuk e di se si mbërritën atje, apo nga çfarë janë formuar. Një nga hipotezat, është se këto male janë pjesë të mantelit të poshtëm, të cilat janë mbinxehur për shkak të afërsisë së tyre me bërthamën inkandeshente të Tokës.
Ndërsa manteli mund të arrijë temperaturën 3.700 gradë Celcus, dhe është relativisht i butë, bërthama mund të arrijë lartësitë e shpërbërjes së atomit, 5.500 gradë Celcius, jo shumë larg temperaturës në sipërfaqen e Diellit.
Mendohet se pjesët më të nxehta të kufirit bërthamë-mantel, mund të shkrihen pjesërisht, dhe kjo është ajo që gjeologët e shohin si ULVZ. Malet në thellësi të Tokës mund të përbëhen nga një material paksa i ndryshëm nga manteli përreth. Mendohet se ato mund të jenë mbetjet e kores së lashtë oqeanike, e cila u zhduk në thellësitë e saj, dhe më pas u fundos gjatë qindra miliona viteve për t’u vendosur pak mbi bërthamën e Tokës.
Gjeologët kanë kërkuar në të kaluarën të dhëna për të zgjidhur një enigmë të dytë. Malet në thellësi të Tokës priren të gjenden pranë strukturave të tjera misterioze: njollave ose zonave të mëdha me shpejtësi të ulët prerjeje (LLSVP). Të tilla janë vetëm 2:një gungë amorfe e quajtur “Tuzo” nën Afrikë, dhe një tjetër e njohur si “Jason” nën Paqësor.
Mendohet se ato janë vërtet të lashta, ndoshta miliarda vjet të vjetra. Por sërish, askush nuk e di se çfarë janë apo si arritën atje. Por afërsia e tyre me malet, ka çuar në tezën se ato kanë lidhje midis tyre. Një nga mënyrat për të shpjeguar këtë lidhje, është se gjithçka filloi me pllakat tektonike që nisën të rrëshqisnin poshtë nën mantelin e Tokës dhe të zhyteshin në kufirin bërthamë-mantel.
Më pas, u përhapën ngadalë për të formuar një shumëllojshmëri strukturash, duke lënë një gjurmë malesh dhe blloqesh. Kjo do të thotë që të dyja janë bërë nga korja e lashtë oqeanike: një kombinim i shkëmbinjve bazaltikë dhe i sedimenteve nga fundi i oqeanit, edhe pse të transformuar nga nxehtësia dhe presioni shumë i madh.
Por Hansen thotë se ekzistenca e maleve të nëndheshme poshtë Antarktidës mund ta kundërshtojë këtë tezë. “Shumica e rajonit tonë të studimit, Hemisfera Jugore, është shumë larg nga ato struktura më të mëdha”. Për të ngritur stacionet e tyre të sizmologjisë në Antarktidë, Hansen dhe ekipi i saj fluturuan në vende të përshtatshme me helikopterë dhe avionët të vegjël, duke i vendosur pajisjet në thellësi të dëborës, disa pranë bregut dhe të tjerë në brendësi.
U deshën vetëm disa ditë për të marrë rezultatet e para. Instrumentet zbuluan lëkundje sizmike gati kudo në planet. Në disa rajone, strukturat ULVZ janë më shumë si pllaja të holla sesa male. A mundet që mbetjet më të vogla, me përmasa malore, të pllakave tektonike të jenë shpërndarë kaq larg nga mbetjet më të mëdha? Çfarëdo që të zbulojmë, peizazhi i acartë i Antarktidës na ka dhënë të dhëna për malet e çuditshme dhe super të nxehta të thellësive të Tokës. / “BBC” – Bota.al
Kuriozitete
Pse nuk bën të parkosh automjetin në bar të thatë?
Published
1 week agoon
July 11, 2025By
UBT News
Vera është koha e të nxehtit të madh dhe thatësirave, dhe e gjitha kjo është një terren i përshtatshëm për zjarre.
Burimet e zjarreve mund të jenë të ndryshme, nga ato natyrore deri te zjarrvënësit që kënaqen me flakët.
Në Spanjë, Agjentët e mbrojtjes së mjedisit lëshuan paralajmërimin interesant, parkimi i veturave mbi thatësi, veçanërisht pas një udhëtimi të gjatë, është i rrezikshëm. Shkaku qëndron te sistemi i shkarkimit të gazrave, pra te katalizatori, komponent i projektuar për të reduktuar ndotjen që lëshojnë automjetet.
Gjatë funksionimit normal, ky element mund të arrijë temperatura të larta, nga 400 deri në 800 gradë Celsius, duke shkaktuar ngrohje të konsiderueshme në zonën poshtë makinës. Pas një udhëtimi prej disa kilometrash, nxehtësia në pjesën e poshtme të automjetit mund të arrijë në 300 gradë Celsius.
Nëse vetura parkohet mbi bar të thatë, nxehtësia mjafton që bimësia të nisë të digjet për disa sekonda.
Masa më e thjeshtë për të shmangur këtë lloj zjarri është të mos parkoni automjetet jashtë zonave të përcaktuara për këtë qëllim, veçanërisht në vende ku ka bimësi të thatë.
Kuriozitete
Barbie bën versionin e kukullës me diabet të tipit 1
Published
1 week agoon
July 9, 2025By
UBT News
Kukulla e re “Barbie” nga kompania e njohur e lodrave “Mattel” ka pompë insuline e monitor të glukozës, e cila është pjesë e serisë së re të kukullave të lansuara nga brendi, ka raportuar The Guardian.
Kjo kukull është projektuar në mënyrë që fëmijët me diabet ta ndiejnë veten të përfshirë në shoqëri..
Në filmin “Barbie”, të regjisores Greta Gerwig, Barbieland është vend i gjithëpërfshirjes e diversitetit. Që nga 2019 “Mattel” ka filluar të prodhojë kukulla me aftësi të kufizuara, ani pse kjo kukull e njohur ekziston që nga viti 1959.
Kompania ka lansuar “Barbien” e parë me sëmundjen e diabetit të tipit 1, edicioni i fundit i rangut, për të cilin ka deklaruar se është projektuar “të ua mundësojë fëmijëve ta gjejnë veten te kjo kukull e ta inkurajojnë sa më shume lojën me kukulla përtej eksperiencave jetësore”.
Diabeti i tipit 1 është sëmundje autoimune ku vet trupi i sulmon dhe i shkatërron qelizat e pankreasit që e krijojnë insulinën. Sëmundja diagnostikohet në fëmijëri dhe pacientët monitorojnë nivelin e sheqerit në gjak e të marrin insulinë.
“Barbie” e re është dizajnuar në bashkëpunim me organizatën jo-fitimprurëse Breakthrough T1D.
Kukulla ka një pajisje për monitorimin e glukozës, që e ka të vendosur në krah, një telefon mobil me aplikacionin CGM, i cili iu ndihmon që ta përcjellë nivelin e sheqerit në gjak. Ajo ka pompë insuline një çantë që ia zë të gjitha pajisjet mjekësore që i duhen si dhe ushqimet.
Krista Berger, zëvendës shefe e kukullave “Barbie” në “Mattel”, ndërkohë që po promovonte kukullën e re ka thënë se ky është një hap i rëndësishëm drejt përkushtimit që ka kompania për gjithëpërfshirje dhe përfaqësim.
“‘Barbie’ ndihmon fëmijët të fitojnë përceptimet e para për botën, duke reflektuar edhe sëmundjen e diabetit tipi 1, sigurohemi që më shumë fëmijë të mund ta shohin veten në historitë që i imagjinojnë përmes lojës me kukullat që i duan”, ka thënë Berger.
“Barbie” e parë afroamerikane u lansua gjatë viteve ’60, kurse ato hispanike u lansuan gjatë viteve ’80, ndërkohë që shumë kukulla në profesione të ndryshme që ushtrojnë gratë u prezantuan në vitet ’90 e 2000.
Në ditët e sotme ka më shumë se 175 lloje të ndryshme të kukullave në fjalë, me shumë ngjyra lëkure, syve, flokëve, tipe të ndryshme trupash si dhe aftësive të kufizuara trupore. Kompania ka përshirë edhe “Barbien” e verbër, “Barbien” afromarikane më sindromë Down, kukulla me aparat dëgjimi, me proteza të ndryshme për gjymtyrë, kukulla me karrocë si dhe “Barbien” më sëmundjen e lëkurës, që quhet vitiligo.
“Barbie” nuk është e vetmja kukull që fokusohet te diversiteti. Kompanie e lodrave “Lottie” ka kukulla me sindromën Down si dhe me autizëm, ndërkohë që kompania “Lego” shet shumë lloje të figurave që kanë aftësi të kufizuara fizike.
“Përfaqësimi ka rëndësi, sidomos në fëmijëri. Të shohësh ‘Barbie’ me diabet të tipit 1 ndihmon në normalizimin e kësaj sëmundje e në uljen e stigmatizimit dhe u tregon fëmijëve që nuk qëndrojnë vetëm në këtë botë. Ky është hap pozitiv drejt ndërtimit të vetëbesimit, përfshirjes dhe kuptimit se si është të jetosh me diabet”, ka thënë Arjun Penasar, shef ekzekutiv i “diabetes.co.uk”.
Kuriozitete
Çfarë janë kukullat Labubu dhe pse njerëzit po lënë kokat pas tyre?
Published
2 weeks agoon
July 7, 2025By
UBT News
Labubu, një krijesë e vogël me veshë lepurushi, dhëmbë të theksuar dhe veshje të çuditshme, është kthyer në aksesorin më të paparashikuar të verës 2025.
I varur në çanta Hermès, Louis Vuitton apo Bottega, kjo lodër e çuditshme ka rrëmbyer jo vetëm influencueset dhe VIP-at si Rihanna, Dua Lipa dhe Lisa nga Blackpink, por edhe gjithë gjeneratën Z.
Si u krijua Labubu?
Kukulla Labubu u krijua më 2015 nga Kasing Lung. E frymëzuar nga mitologjia nordike, Labubu është pjesë e universit “The Monsters” dhe përfaqëson një personazh të mirë që shpesh gabon pa dashje. Kukullat vijnë në forma të ndryshme dhe të mbështjella me kostume në varësi të një tematike dhe shiten si “blind boxes”, pra ti nuk e di kurrë cilën do të marrësh derisa ta hapësh.
Pse janë bërë kaq të famshme?
Nostalgjia – Shumë nga blerësit e sotëm janë rritur me anime, lodra dhe personazhe të viteve ’90 dhe 2000. Tani, me më shumë të ardhura, ata rikthehen tek ato ndjesi të thjeshta dhe të lumtura përmes kukullave si Labubu.
Kultura e “kidult” – Brezat e rinj nuk kanë më frikë të përqafojnë fëmijërinë edhe si të rritur. Tregu i lodrave për të rritur është në bum.
Elementi i misterit – Kukullat vijnë të fshehura në kuti “surprizë”, duke krijuar ndjesinë e lojës me fat. Ndjenja e emocionit nga unboxing-u është si një dozë dopaminë.
A do të rritet vlera e tyre?
Shumë mund të shihen si investim, njësoj si kartat Pokémon apo Beanie Babies dikur. Një Labubu i rrallë është shitur për 1,000 paund. Marka po zgjeron “universin” me produkte të reja si kapëse flokësh, mbështjellës për AirPods apo aksesorë telefoni. Herën tjetër kur të shohësh një kukull të vogël me dhëmbë të çuditshëm që rri varur në një çantë luksoze, ndoshta duhet të pyesësh veten “çfarë është më me vlerë – çanta, apo Labubu?”.
Kuriozitete
Autizmi tashmë mund të zbulohet nga testi në një fije floku
Published
2 weeks agoon
July 5, 2025By
UBT News
Shkencëtarët kanë shpikur një test universal për autizmin tek foshnjat që përdor një fije floku.
Ai analizon mostrën për nivelet e metaleve si plumbi dhe alumini, të cilat janë më të larta te fëmijët autikë. Testi përfshin dërgimin e një mostre flokësh në laborator për analizë dhe u tregua se parashikonte autizmin me saktësi 81 për qind të kohës në një studim të rishikuar nga kolegët.
Shkencëtarët tjerë e shpallën testin si zhvillim ‘novator’ për gjendjen famëkeqe të vështirë për t’u diagnostikuar që prek 5.4 milionë amerikanë dhe 700,000 britanikë. Për shkak se nuk ka asnjë test standard për gjendjen, mjekët duhet të mbështeten në historinë e zhvillimit dhe sjelljen e fëmijës.
Për testin, shkencëtarët përdorin një lazer për të hequr shtresën sipërfaqësore të flokëve. Një lazer i dytë, më i fuqishëm, lëshohet më pas përgjatë flokëve, i cili merr matje në 650 pikë për çdo centimetër. Kjo gjithashtu e kthen fillesën në plazmë.
Kontrollon për substanca të lidhura me autizmin duke përfshirë metale; plumbi, kadmiumi, arseniku, zinku e bakri ndër të tjera. Hulumtimet e mëparshme kanë gjetur nivele të larta të të tre metaleve elementare në flokët e fëmijëve autikë. Rezultatet futen në program i cili kërkon modele që tregojnë autizëm.
Ata testuan metodën në fijet e flokëve të mbledhura nga 220 fëmijë japonezë kur ata ishin rreth një muajsh. Rezultatet u krahasuan me diagnozën klinike të autizmit, e përfunduar kur të rinjtë ishin rreth katër vjeç. Shkencëtarët zbuluan se testi i tyre identifikoi saktë autizmin në 394 raste (81 për qind e totalit).
Ai identifikoi autizmin në 96.4 për qind të fëmijëve dhe ia dha plotësisht të qartë 75.4 për qind që nuk kishin autizëm. Autizmi është diçka me të cilën njerëzit lindin, gjë që çon në funksionimin e trurit të tyre ndryshe nga ai i njerëzve të tjerë. Ata me këtë gjendje mund të luftojnë për të komunikuar, e kanë të vështirë të kuptojnë se si mendojnë ose ndihen të tjerët, ose shqetësohen dhe mërziten në situata të panjohura dhe ngjarje shoqërore.
Shkencëtarët nuk janë të qartë se çfarë e shkakton këtë gjendje, megjithëse mendohet se janë të përfshirë faktorë mjedisorë dhe gjenetikë.

Sërish s’ka konstituim të Kuvendit, Nisma pret sinjal pozitiv nga LVV-ja

Raportohet për të paktën 26 të vrarë në Gazë

Popoviq në mbajtje për 48 orë pas fjalimit kundër UÇK-së, i sekuestrohen dy telefona

14-vjeçari ndalohet me armë zjarri dhe sprej në Ferizaj

Trump nënshkruan projektligjin historik për kriptovalutat

Sot tentimi i 49-të për konstituimin e Kuvendit

Ligjëratë mbi Vëzhgimin Satelitor në kuadër të Akademisë Verore në Fakultetin e Sistemeve të Informacionit

Vizitë zyrtare dhe ligjërata akademike nga profesorët e University of Sannio në UBT

UBT vazhdon të vendosë standarde globale – përkrah universiteteve më prestigjioze në botë në rangimin e fundit global nga WURI
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore