Prishtinë – Jo rastësisht është thënë se pa etikë nuk ka gazetari. Etika është shpirti dhe detaji që e forcon çdo shkrim, kronikë, analizë apo tekst gazetaror. Nëse e kemi respektuar etikën, ne automatikisht jemi bërë përgjegjës ndaj vetes dhe ndaj lexuesve tanë. Etika e mirë, etika me autoritet në gazetari dhe medias është ilaç për një shoqëri të emancipuar. Jam përpjekur që libri të dalë i kompletuar, duke ofruar shumë nocione, përkufizime, udhëzime, agjenda e opinione nga më të ndryshmet, për dhe rreth etikës në gazetari. Libri do të kishte efekt, nëse nga këto të meta e dobësi, që i kam përshkruar në detaje, të gjejnë zbatim në praktikë dhe në jetën e përditshme nga gjeneratat e reja të gazetarëve profesionistë është shprehur profesori, gazetari e publicisti Musa Sabedini, në parathënien e librit: “Etika, mburojë e gazetarisë profesionale”.

Pjesë të shkëputura nga parathënia e autorit

Libri im i radhës, “Etika, mburojë e gazetarisë profesionale”, po vjen në një kohë kur media kosovare në përgjithësi është e mbuluar dhe e përcjellë me shumë gabime e të meta, që shkojnë në dëm të etikës gazetareske.

Libri, gjithashtu, erdhi si rezultat i punës sime të palodhshme disavjeçare, gjatë së cilës jam përpjekur ta avancoj etikën, në të gjitha dimensionet.

Përvoja ime mbi 33-vjeçare në gazetarinë informative dhe atë hulumtuese, përvoja tjetër mbi 13-vjeçare si themelues i një portali me ndikim dhe po kaq vite si pjesë e Bordit të KMSHK-së, më mundësuan të mësoj shumë për gabimet e përditshme që bëjnë portalet dhe të metat e shumta, që shfaqen gjatë të bërit gazetari online.

Në libër kam shtjelluar e trajtuar rolin e etikës në gazetari, në media, rolin e etikës në jetën e përditshme, në shkrime e tekstet tona, që i plasojmë çdo çast. Etika është thelbi i gazetarisë profesionale, sepse nëse gazetari nuk ka etikë personale, ai do ta ketë të vështirë ta zbatojë etikën kolektive ose të respektuarit të etikës në jetën publike.

Jo rastësisht është thënë se pa etikë nuk ka gazetari. Etika është shpirti dhe detaji që e forcon çdo shkrim, kronikë, analizë apo tekst gazetaror. Nëse e kemi respektuar etikën, ne automatikisht jemi bërë përgjegjës ndaj vetes dhe ndaj lexuesve tanë. Etika e mirë, etika me autoritet në gazetari dhe medias është ilaç për një shoqëri të emancipuar.

Kuptohet etikën nuk duhet ta ruajnë apo ta avancojnë vetëm mediat e gazetarët, sepse ajo duhet të respektohet edhe nga lexuesit, dhe ata që i kemi sy e vesh, për punën tonë të përditshme. Etikën si teori ose etikën në gazetari e kam dashur qysh nga fillet e para të gazetarisë sime. Por kjo më hyri në shpirt kur startova me portalin tim, prej nga kisha mundësi të shihja gabime të shumta nga portalet e tjera, shikoja sesi etika sakatohej, keq e më keq, dhe askush nuk ndërmerrte masa.

Gjithmonë në jetën time profesionale jam përpjekur që etikën ta kem në plan të parë, pa anashkaluar shkrimin e fuqishëm ose hulumtues. Në vitin 2009 isha në SHBA, në një trajnim për gazetari hulumtuese, dhe atje pash se etika ishte tema e parë e çdo profesori që ligjëronte në degën e gazetarisë.

Jam përpjekur që libri të dalë i kompletuar, duke ofruar shumë nocione, përkufizime, udhëzime, agjenda e opinione nga më të ndryshmet, për dhe rreth etikës në gazetari. Kam marrë referenca nga qindra studiues amerikanë, kanadezë, japonezë, turq, gjermanë, austriakë, indianë, kroatë, shqiptarë, studiues e ekspertë të fushave të ndryshme që ndërlidhen me etikën. Pra, në libër kam trajtuar edhe shumë raste e shembuj të shkeljes së etikës dhe kam ofruar edhe raste se si duhet të ruhet etika.

Synim imi gjithmonë është alternativa e kompletuar, duke mos e lënë në qiell atë zotësinë, dijen e përvojën time të gjatë në gazetari. Kam folur me shumë kompetencë, mbi shumë dukuri devijante në gazetarinë online në Kosovë dhe në rajon dhe kam ofruar analiza, rezultate e pasqyra të dobishme për studentët, studiuesit, redaktorët e pronarët e portaleve.

Libri është ndërtuar nga arkiva ime shumëvjeçare, me katër çmime të fituara në fushën e gazetarisë hulumtuese dhe është kurorëzuar me vitet e fundit të jetës sime aktive në Kolegjin UBT, si ligjërues i katër lëndëve të gazetarisë, ku sigurisht që e kam avancuar edhe më shumë gazetarinë e nivelit akademik e studimor, duke marrë pjesë edhe në 12 konferenca me karakter ndërkombëtar.

Libri do të kishte efekt, nëse nga këto të meta e dobësi, që i kam përshkruar në detaje, të gjejnë zbatim në praktikë dhe në jetën e përditshme nga gjeneratat e reja të gazetarëve profesionistë. Unë kam bërë diçka, që deri më tani ka munguar në Kosovë, sepse libër për Etikë të gazetarisë, me përjashtim të përkthimeve, autorë shqiptarë, sa unë kam njohuri, nuk ka, por kjo nuk do të thotë që të mos ecet tutje. Të tjerëve u takon që të shkruajnë e të debatojnë për etikën në televizione, në radio, për etikën në komunikim etj.

Ndryshe libri ka tre kapituj dhe secili prej tyre ngërthen tema, që kryekëput ndërlidhen me Etikën.

Në kapitullin e parë kam trajtuar e ballafaquar teorinë mbi etikën, sferën e etikës, kodet dhe parimet e saj, përkufizimet e etikës, rëndësinë që ka ajo në gazetari, thelbi i etikës, rëndësia e saj, sfidat që bartë me vete, kam shkruar gjerë e gjatë mbi gjuhën e urrejtjes, dezinformimin, privatësinë, shpifjen, lajmet e rreme, për vlerat etike të lajmit, për parimet etike, për raportimin jo etik në mediet e Kosovës, për dëmet ligjore që shkakton etika, për shkeljet etike, për sfidat e gazetarisë etike.

Kurse, në kapitullin e dytë jam marrë me kredibilitetin e gazetarit, për etikën në gazetari e media, për plagjiaturën dhe copy-paste lajmet, kam ofruar shumë shembuj praktikë të portaleve që kanë bërë shkelje të kodeve të etikës, kam ofruar udhëzime e qëndrime të KMSHK-së, KPM-së, si dy mekanizma që merren me vetërregullimin e mediave online dhe atyre televizive, për etikën në foto, video dhe videografi, për sharjet e dhunën banale në televizionet tona, për vdekjet e personaliteteve nga bota, tek të cilët është shkelur etika dhe raste studimore të vdekjeve, edhe të njerëzve të famshëm në Kosovë, që ishin atakuar me shkelje të etikës nga mediat, për ndershmërinë e gazetarit dhe problemet që medie digjitale ka në zbatim të etikës, për avantazhet dhe disavantazhet e kodeve të etikës.

Edhe kapitulli i tretë përbëhet nga materiale interesante, ku kam trajtuar dilemat e etikës, për dëmet që sjell TikTok, për rrjetet sociale e mediat sociale, që përshkruhen me shkelje ekstreme të etikës, për etikën në Bllog dhe bllogerët, për abuzimin gjatë aksidenteve, vrasjeve, vetëvrasjeve, dhunës në familje, për vetërregullimin dhe standardet e medies online, për parimet më të pranuara etike, për konfliktin e interesit dhe kualitetin e portaleve në fushën e etikës etj

Mirënjohës e falënderues shumë miqve të mi, dhe atyre që më qëndruan afër me këshilla, e sugjerime profesionale dhe përkrahje tjera.

Musa Sabedini

Prej vitit 2022, veriu i Kosovës ka përjetuar tensione të rënda, të nxitura nga çështje komplekse si mosmarrëveshjet për targat e makinave, braktisja e institucioneve të Kosovës nga komuniteti serb, dhe sfidat në funksionimin e institucioneve lokale dhe të pavarura si policia dhe gjykatat.

Tensionet kanë thelluar ndarjet etnike, duke krijuar pengesa serioze për integrimin dhe bashkëpunimin, sidomos midis komunitetit serbe  dhe qeverisë qendrore. Kjo situatë u përkeqësua edhe më tej kur komuniteti serb braktisi të gjitha institucionet qendrore dhe lokale me urdhra të drejtpërdrejta nga Beogradi. Largimi i tyre krijoi një vakuum institucional, duke rritur rrezikun për destabilizim dhe duke ndikuar negativisht në jetën e përditshme të qytetarëve të kësaj zone. Përpjekjet e Kosovës për të mbajtur zgjedhje të jashtëzakonshme në 2023 u përballën me bojkotin e serbëve lokalë, duke rezultuar në zgjedhjen e kryetarëve shqiptarë me një pjesëmarrje minimale të votuesve.

Në shtator 2023, situata arriti një pikë kritike me sulmin në Banjska nga terroristët serbë, që rezultoi në humbje jetësh dhe përshkallëzoi tensionet etnike dhe politike. Për më tepër, sulmi i fundit terrorist në kanalin ujor Ibër-Lepenc, një infrastrukturë jetike për furnizimin me ujë dhe energji elektrike në Kosovë, ka thelluar ndarjet dhe ka nxjerrë në pah rrezikun për stabilitetin në tërësi. Ky sulm, që synonte qartë të dëmtonte infrastrukturën kritike, tregoi përfshirjen e grupeve terroriste të mbështetura nga struktura politike dhe të sigurisë në Serbi.

Pas këtij akti të rëndë, autoritetet e Kosovës ndërmorën operacione të gjera duke arrestuar persona të përfshirë dhe duke sekuestruar armë e municione. Megjithatë, ndikimi i Beogradit në komunitetin serb lokal dhe frika nga grupet ekstremiste vazhdojnë të jenë një pengesë e madhe për stabilitetin dhe integrimin e plotë.

Rruga përpara!

Situata në veri të Kosovës kërkon veprime të qarta dhe të vendosura. Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara duhet të rrisin presionin diplomatik mbi Serbinë për të ndalur mbështetjen ndaj grupeve që destabilizojnë jo vetëm Kosovën por edhe rajonin.

Nga ana tjetër, qeveria e Kosovës duhet të thellojë koordinimin institucional dhe bashkëpunimin me partnerët Perëndimorë për të siguruar kontrollin e situatës dhe për të rikthyer besimin e qytetarëve në veri. Çdo hap prapa apo boshllëk në këtë proces mund të rezultojë në pasoja më të rënda dhe të ndërlikuara për stabilitetin e përgjithshëm.

Adoptimi i një qasjeje të balancuar ndërmjet sigurisë dhe dialogut do të jetë çelësi për të siguruar paqe të qëndrueshme dhe për të adresuar shkaqet rrënjësore të tensioneve etnike e politike në këtë zonë të ndjeshme të Kosovës./UBTNews/

 

 

Shkruan: Prof. Dr. Dritero Arifi, politolog dhe profesor në Shkenca Politike

(Sulmet agresive të sinkronizuara dhe aktet kriminale terrosite kundër infrastrukturës kritike, siç është rasti i shkatërrimit të një pjese të trasesë së kanalit të ujit të Ibër Lepencit në Veriun e Kosovës, përbëjnë një çështje serioze për sigurinë kombëtare, stabilitetin dhe qëndrueshmërinë politike).

Kanali i Ibër Lepencit është një burim jetik për ineresin e qytetarëve dhe atë nacional, duke përfshirë furnizimin me ujë të pijshëm, për bujqësinë dhe specifikisht në sektorin energjetik për prodhimin e energjisë, ftohjen e kontezatorëve dhe paisjeve në sektorin e prodhimit në sistemin termoenergjetik të Kosovës.

Sulmi në këtë kanal është kërcënim më kritik, që kërkon vëmendje të veçantë për tu përgjigjur pakompromis çdo institucion i sigurisë dhe drejtësisë dhe në një unitet të brendshëm të faktorit politik vendor:

Sulmi i shpërthimit me eksploziv – mjete ushtarake të përdorura nga grupet kriminale ndaj kanalit Ibër Lepenc për nga rëndësia strategjike në infrastrukturën kritike, ka pasë për qëllim  të ndikoj drejtpërdrejt në normalitetin e jetesës së qytetarëve. Çdo ndërprerje ose dëmtim i tij mund të shkaktojë mungesa të ujit për qindra mijëra njerëz dhe biznese, dhe sidomos për minimin e sistemit energjetik. Kuptohet se natyrat e sulmit me dëmtim fizik, ka pasur për qëllim të dëmtojë rrjedhën e kanalit për të ndërprerë furnizimin me ujë, duke paralizuar jetën e qytetarëve dhe paralizimin e sistemit energjetik në Kosovë.

Ky sulm i realizuar nga hedhja në erë me mjete shpërthyese eksplozuese, por vetëm kjo situatë, por rreziku në të ardhmen lidhur me rrezikimin nga helmimi për qëllime  kontaminimi dhe sabotimi.

Aktet e grupeve kriminale  përmes akteve terroriste: Kjo situatë ndërlidhet me grupe të organizuara për të destabilizuar situatën e sigurisë, të cilët janë prezent ende dhe të shpërfaqur masivisht që nga sulmi i pastërt i agresionit terrorist në rastin e Banjskës vitin e kaluar, të cilat kishin qëllim aneksimin dhe destabilizimin e Kosovës.

Zakonisht motivet e sulmeve janë të një natyre politike: Për të krijuar tensione etnike ose destabilizim rajonal, gjithashtu edhe për efekte ekonomike. Kjo në prapavijë në doktrinën pushtuese serbe nënkupton për të penguar ose për të paralizuar  furnizimin me ujë si në rastin e Veriut të Kosovës, agresion ky për të përvetsuar dhe dominuar mbi liqenin e Ujmanit.

Domosdoshmëria e një roli shumë aktiv të autoriteteve shtetore të sigurisë së Kosovës, konsiston në sfidat për mbrojtjen e kanalit që përfshijnë koordinimin ndërmjet institucioneve vendore dhe atyre ndërkombëtare. Agjencitë e sigurisë dhe institucionet përgjegjëse për menaxhimin e infrastrukturës kritike kanë për detyrë të ndërmarrin masa parandaluese me efekte për masat strikte të rekomanduara për mbrojtjen e kanalit Ibër Lepenc dhe përgjithësisht asetet e Infrastukturës Kritike të Kosovës.

Këto masa duhet të përfshijnë monitorimin dhe mbikëqyrjen intenzive: Instalimi i sistemeve të avancuara të kamerave dhe sensorëve për të monitoruar aktivitetin në zonat kritike të veriut, në gjithë perimetrin e kanalit, përfshi monitorimin nga ajri.

Forcimi i bashkëpunimit mes Policisë së Kosovës, Agjencisë për Menaxhimin e Emergjencave dhe institucioneve të ujësjellësit si dhe ndërgjegjësimi i komunitetit, janë fushatat për të informuar popullatën lokale mbi rëndësinë e mbrojtjes së këtij kanali edhe përmes sigurimi fizik me prezencë vëzhgimi të kohëpaskohshëm, apo në këtë fazë kritike patrullimi i rregullt i zonave të rrezikuara dhe vendosja e masave fizike mbrojtëse.

Është i domosdoshëm një studim fizibiliteti për rehabilitimin dhe rivitalizimin e kanalit nga një infrastukturë e stërvjetruar në një model inxhinierik të sigurtë. Duke i përmirësuar protokollet e emergjencës përmes vlerësimit dhe bashkëpunimit ndërmjet aktorëve lokal dhe ndërkombëtar, lidhur me hartimin e strategjive për parandalimin e sulmeve të ardhshme.

Sulmet ndaj infrastrukturës kritike, si rasti i kanalit të ujit në Ibër Lepenc, përfaqësojnë një sfidë të ndërlikuar për sigurinë kombëtare dhe stabilitetin shoqëror në Kosovë. Ky kanal, i cili siguron ujë për bujqësi, industri dhe furnizim të popullsisë, nuk është vetëm një burim i rëndësishëm ekonomik, por edhe një simbol i ndjeshmërisë strategjike të shtetit të Kosovës.

Rëndësia e tij bën që çdo akt sabotazhi të tejkalojë një incident të zakonshëm, duke u kthyer në një kërcënim serioz me efekte të destabilizimit me implikime më të gjera politike dhe sociale.

Në aspektin politik dhe të sigurisë, ky dëmtim ndaj kësaj pjese të këtij kanali, lidhet me përpjekjet  e vazhdueshme të Serbisë për të destabilizuar situatën e brishtë në veri të Kosovës. Grupi i interesave që kërkon tensionimin e marrëdhënieve ndërmjet komuniteteve etnike mund të shfrytëzojë këtë lloj të infrastrukturës kritike si një pikë të dobët.

Nga ana tjetër, ky dëmtim i kanalit qëllim kishte të paralizojë bujqësinë dhe industrinë lokale, duke krijuar varësi nga furnizime të jashtme, sidomos të energjisë dhe duke dëmtuar prodhimin vendor. Siq dihet në rastin tonë, ky kanal është strategjik për ftohjen e kontezatorëve në termoelektranet e KEK-ut, që ndikon  padiskutim në prodhinin dhe stabilitetin e sistemit elektroenergjetik të Kosovës.

Pas këtij sulmi ngrejmë pyetje mbi gatishmërinë institucionale për parandalimin dhe mbrojtjen e infrastrukturës kritike. Megjithëse janë ndërmarrë disa hapa, mungesa e një strategjie gjithëpërfshirëse për parandalim dhe përgjigje është domosdoshme. Monitorimi i pamjaftueshëm, moskoordinimi ndërmjet institucioneve dhe mungesa e ndërgjegjësimit publik krijojnë hapësira që grupe kriminale të brendshme apo elementë të tjerë të jashtëm të keqpërdorin vakume ligjore të zbatimit dhe për rrjedhojë të kemi situata kritike të kësaj natyre.

Si rrugëdalje, është jetike që Kosova të forcojë politikat për mbrojtjen e infrastrukturës kritike përmes një qasjeje gjithëpërfshirëse. Kjo përfshin investimin në teknologji për monitorim dhe siguri, përmirësimin e legjislacionit dhe krijimin e një kulture ndërgjegjësimi mbi rëndësinë e Infrastrukturës Kritike. Për më tepër, nevojitet një qasje më proaktive nga komuniteti ndërkombëtar, duke ofruar qasje më serioze ndaj situatës politke në raport me Serbinë në të cilën ndodhet Kosova, në rastin me Veriun e Kosovës, për të ofruar mbështetje politike, teknike dhe ekspertizë.

Në fund, rasti i dëmtimit të kanalit për furnizmim më ujë në Ibër Lepenc, duhet të na shërbej si një kujtesë e qartë se infrastruktura kritike nuk është vetëm një çështje teknike, por edhe një reflektim i ndjeshmërive politike dhe ekonomike dhe strategjike përgjithësisht të një vendi.

Mbrojtja e tij duhet të shihet si një prioritet strategjik, që ndikon jo vetëm në zhvillimin ekonomik, por edhe në sigurinë dhe stabilitetin afatgjatë të Kosovës.

Ndikimi i shtetit të Serbisë në sulmet ndaj infrastrukturës kritike në Kosovë, i përfshirë në rastin e sulmit terrorist ndaj kanalit të ujit në Ibër Lepenc, është një çështje e ndjeshme dhe komplekse që kërkon një përgjigjie, parasëgnithash ligjore,  vendime politike të brendshme dhe trysni realiste ndërkombëtare dhe një analizë  shtetrore si të veprohet më tutje.

Serbia, vazhdimisht ka përdorur në mënyrë të përsëritur tensionet në Kosovë për të forcuar pozicionin e saj politik, veçanërisht në veri të vendit, ku struktura paralele, grupe kriminale, organizata terroriste, të kontrolluara ose të mbështetura nga Beogradi shpesh shihen si burim i destabilizimit.

Ndikimi i shtetit të Serbisë prezent në veriun e Kosovës përmes përdorimit të strukturave paralele ka mbështetur dhe financuar struktura paralele në veriun e Kosovës, të cilat  operojnë jashtë çdo kornize ligjore të Kosovës. Këto struktura jo vetëm që sfidojnë sovranitetin e shtetit të Kosovës, por  jenë të përfshira në të gjitha aktet e sabotazhit si mënyrë për të krijuar kaos dhe për të penguar funksionalitetin e institucioneve vendore në verin e Kosovës.

Retorika politike, përmes deklaratave dhe veprimeve politike, Serbia vazhdimisht minon integritetin e Kosovës si shtet, duke e portretizuar atë si të paaftë për të garantuar sigurinë dhe menaxhimin e të qenirit shtet. Kjo retorikë jo vetëm që inkurajon akte të qëllimshme të sabotazhitsi një formë e “luftës hibride”, por edhe i financon me gjithë aparatin e shtetit serb çdo lëvizje subverzive që pengojnë shtritjen e autoritetrve të Kosovës në Veri të Kosovës.

Mbështetja indirekte për këta aktorë të paligjshëm të strukturave paralele, në shumë raste, ka pasur  grupe kriminale serbe në veri të Kosovës, të lidhura me strukturat  shtetërore serbe, mund të jenë të përfshira në sulmet ndaj infrastrukturës shtetërore. Kjo krijon një klimë pasigurie që trumbeton idenë serbe për të ruajtur ndikimin politik të Serbisë brenda shtetit të Kosovës.

Masat që duhet të ndërmerren në raste e cenimit të Infrastukturës Kritike, në sektorët vital të shtetit të Kosovës. Për t’i bërë ballë këtij ndikimi dhe për të parandaluar sulmet e ardhshme, është thelbësore që Kosova të ndërmarrë masa strategjike në disa nivele:

– Forcimi i sigurisë së infrastrukturës kritike dhe Monitorimi teknologjik: Vendosja e kamerave të sigurisë dhe sensorëve përgjatë kanalit dhe objekteve të tjera kritike;

– Patrullimi i përforcuar: Njësitë speciale të Policisë së Kosovës duhet të kenë praninë e përhershme në zonat e ndjeshme;

– Reagimi i shpejtë: Krijimi i një task-forcë të dedikuar për mbrojtjen e infrastrukturës kritike;

– Vazhdimi i luftimit të sinkronizuar i strukturave paralele; Zbatimi i ligjit: Ndërhyrja në strukturat paralele që operojnë jashtë kornizës ligjore dhe që janë të lidhura me aktivitete kriminale apo destabilizuese;

– Ndjekja sistematike penale: Hetimi dhe ndëshkimi i të gjithë individëve të përfshirë në sabotime, akte kriminale dhe mosdurim kushtetues ose mbështetje për këto veprime;

– Diplomaci aktive ndërkombëtare për presion ndaj Serbisë: Përdorimi i platformave ndërkombëtare për të kërkuar llogaridhënie nga Serbia për ndërhyrjet e saj në Kosovë.

– Mbështetje nga partnerët: Përfshirja e BE-së dhe SHBA-së në monitorimin dhe mbështetjen e përpjekjeve për mbrojtjen e infrastrukturës Kritike;

– Përfshirja e komuniteteve lokale nē ndërgjegjësimin publik: Informimi i qytetarëve për rëndësinë e infrastrukturës kritike dhe përfshirja e tyre në raportimin e aktiviteteve të dyshimta;

– Ngritja e mirëbesimit: Angazhimi i komunitetit serb në Kosovë për të dekurajuar mbështetjen lokale për veprime destabilizuese;

– Domosdoshmëria për një rishikim të integruar të strategjisë sigurisë në kontekstin e ri të sigurisë;

– Rishikimi dhe hartimi i një plani kombëtar: Një strategji gjithëpërfshirëse për mbrojtjen e infrastrukturës kritike, e cila përfshin aspekte teknologjike, njerëzore dhe diplomatike;

– Trajnime të përbashkëta: Forcimi i kapaciteteve të Sigurisë duke përfshirë FSK -në, Policinë dhe Agjencisë për Menaxhimin e Emergjencave për të trajtuar kërcënimet e sofistikuara;

Qëllimi i këtij artikulli, asnjëherë nuk duhet harruar se ky nivel i ndikimit të Serbisë, i përfshirë direkt në destabilizimin e infrastrukturës kritike në Kosovë është një manifestim i përpjekjeve të saj për të ruajtur ndikimin politik dhe për të sfiduar sovranitetin e Kosovës. Për t’u përballur me këtë sfidë, me përmasa shkatërrimtare, është e domosdoshme që Kosova të veprojë në mënyrë të vendosur, duke forcuar kapacitetet e sigurisë, zbatimin e ligjit dhe diplomacinë ndërkombëtare. Vetëm përmes kësaj qasjeje të bashkërenduar mund të sigurohet mbrojtja e këtyre aseteve jetike, të parandalohen aktet e tjera të sulmeve dhe të mbrohet stabiliteti afatgjatë i vendit në kontekstin e ri të sigurisë që tashmë veq kemi hyrë.

 

 

Prof. Dr. Bahri Gashi,  profesor në programin e studimeve të Sigurisë në UBT, i profilizuar dhe njohës i politikave të Sigurisë Kombëtare dhe Inteligjencës

 

 

 

 

 

Nga Musa Sabedini

Ditëve të fundit është bërë çështje problematike krejt e panevojshme dhe madje për mua humbje kohe, mbi turizmin në Shqipëri, mbi propagandat e ulëta dhe mbi gjendjen reale në Shqipëri, dhe mbi faktet e pamohueshme që Shqipëria në të ardhmen duhet të përballet me gjendjen reale.

Meqë brenda vitit sigurisht frekuentoj mbi 12 herë në bregdetin shqiptar, e njoh mirë situatën atje dhe asnjë lajm, kronikë, apo dokumentar nuk mund ta dëmtoj apo pengoj shkuarjen e kosovarëve në Shqipëri.

Kosovarët mund të pengohen, dëmtohen, torturohen vetëm nga sjelljet e vendasve, çmimet e pakontrolluara dhe lojërat e shpeshta me ndjenjat e pushuesve. Pra, Shqipëria duhet ta ndryshojë strategjinë mbi turizmin, sidomos ndaj kosovarëve sepse nëse njëherë e ke mashtruar apo gënjyer kosovarin, ai nuk të harron lehtë ose anasjelltas. Vëllezërit tanë në Shqipëri duhet ta kuptojnë se ne bëjmë nga katër deri në tetë orë rrugë të lodhur e me rreziqe të shumta për ta shijuar ujin e ngrohtë të bregdetit shqiptar. Liberalizimi i vizave e ka frenuar në një masë të madhe frekuentimin masiv të kosovarëve drejt bregdetit shqiptar, por kjo nuk zgjatë shumë sepse vlerat që i ka deti i Shqipërisë nuk i ka asnjë vend përreth.

Krejt çka duhet të investohet nga shteti shqiptar është cilësia, vlera dhe mikpritja më e ngrohtë për pushuesit kosovar. Kjo nuk do të thotë se ka munguar ose mungon mikpritja, por koha e sezonës kërkon një përkushtim dhe përgjegjësi më të avancuar, kundrejt kërkesave të pushuesve kosovar. Politikanë, gazetarë, qytetarë, vëzhgues pasiv, komentues të kot në rrjetet sociale e të tjerë, ditëve të fundit janë marrë me një fenomen, që në dukje të parë duket shumë i ulët dhe pa asnjë fitore të taborëve të ndryshëm. “Plazhet bosh”, “Mungojnë pushuesit kosovar”, “Çmimet e larta largojë pushuesit”, “Shezllonet me çmime astronomike”, pra janë vetëm disa nga titujt që u pushtuan nga portalet, duke mos e pasur asnjë fitim nga ky muhabet shterpë.

E vërteta është se mbi turizmin në Shqipëri duhet të flitet, duhet të debatohet shtruar dhe pa asnjë ngarkesë sepse turizmi mendoj unë, pak a shumë është brengë e përbashkët, në këtë rast të kosovarëve si pushues dhe të vendasve si mikpritës. Pra çështjen e trajtoj ose do ta orientoj në këtë pikë. Se turizmi në Shqipëri lëngon prej shumë vitesh nga gjëra të thjeshta, por shumë të domosdoshme për një pushues, kushdo qoftë ai dhe ky shpjegim imi as është ndërtuar nëpër laboratorët e Rusisë e Serbisë, siç kanë dëshirë ta përshkruajnë “patriotët kujdestarë” e të gjitha kohërave, që nuk pajtohen asnjëherë me ndonjë vlerësim, që ata mendojnë se dëmtohet Shqipëria.

Unë asnjëherë s’jam pajtuar edhe me këto video-lojërat e momentit që bëhen virale në situata të ndryshme në bregdetin shqiptar. Pushues do të ketë gjithmonë në Shqipëri dhe këtë fakt se ndalon askush, por ne mund të flasim për ngritjen e cilësisë së shërbimeve në hoteleritë, apartamentet private, plazhet që shpesh janë të papastra, mungesa e energjisë elektrike deri në tetë orë në ditë, mungesa e infrastrukturës, etj.

Kam frekuentuar ose qëndruar edhe në hotele të 200 eurove për një natë, po edhe në hotele nga 70 euro e tutje dhe asnjëherë s’e pashë ose nuk e takova te dera e hotelit një person apo shoqërues që do të thotë “Mirëserdhe zotëri”. Pse mungon ky gjest mikpritjeje asnjëherë se kam kuptuar. Do të duhej që në rate të tilla një shoqërues të shprehet: “Mirë se erdhe vëlla dhe kaloni qaste të mira në ambientet tona”, mungon ky detaj në çdo cep të bregdetit. Duhet ta keni parasysh se pushuesi kosovar zgjohet në 5 të mëngjesit për të mbërri në plazh, vjen i lodhur, i rraskapitur dhe momenti i parë ose kontakti i parë atij i kërkohet pagesa dhe netët e qëndrimit.

Janë elemente dhe cikërrima periferike, por që kanë peshë te pushuesit. Më rastisi të jem natën finale të kampionatit evropian në Shëngjin. Një hotel bukur luksoz ku hyra për të pirë kafe, mezi më shërbyen me arsyetimin se janë të rezervuara tavolinat. Ngula këmbë dhe qëndrova derisa e përfundova kafenë. Përballë ose në hyrje të hotelit luksoz ishin hiç më pak se 30 thasë mbeturina, ndërsa ngjitur pothuajse pushuesi kosovar që ishte me familje po kryente ushqimin e pasditës. Kjo nuk është propagandë as diçka që e dëmton turizmin, përkundrazi ua hap sytë pronarëve, që kujdesi ndaj klientëve duhet të jetë maksimal dhe jo të shihen apo trajtohen si punë leku. Pa humbur kohë turizmi në Shqipëri mund të dëmtohet e lëndohet vetëm nga vendasit, pra nga personat e parë që kanë kontakt me pushuesit, këtu hynë kamerierët, stafi i hotelit, mbikëqyrësi i plazhit, kuzhina dhe pjesa e ushqimit.

Shqipëria po ec shpejt, por krahas kësaj ajo duhet të kujdeset urgjentisht për cilësi në ushqime, cilësi në sjellje e mirësjellje, cilësi e shtim të sigurisë, kujdes maksimal në urgjenca mjekësore, shmangie e tollovi të trafikut, balanci i çmimeve ose ruajtja e tyre, sigurimi i energjisë elektrike, kujdestari 24 orë të largimit të mbeturinave nga kontejnerët, që kundërmojnë erë të tmerrshme. Atëherë pse mos t’i debatojmë hapur këto situata absurdi dhe situata që me pak përgjegjësi institucionale dhe kujdes shtetëror mund të eliminohen. Nuk besoj që ka ndonjë kosovar, me përjashtim të Agjencive Turistike, që tek e fundit e kanë biznes vajtje ardhjet në Shqipëri, dëshirojnë apo i gëzohen situatave kur plazhet mund të duken të zbrazëta.

Unë takova disa pronarë të hoteleve dhe më thanë me shqetësim se sivjet ka rënie të numrit të turistëve, krahasuar me vitin e kaluar dhe kjo dukej qartë. Tjetër janë dronët e Edi Ramës, i cili pa pikë nevoje mundohet të tregojë situatën ndryshe. Në vend që Edi Rama të investojë miliona në ngritjen e cilësisë së shërbimeve, të paktën në trotuaret publike, që duken jo të mirëmbajtur sa duhet dhe të krijojë e mundësojë rend e rregull edhe në trafik.

Më pëlqeu kolegu nga Tirana, Lutfi Dervishi, i cili me shembuj konkret kishte ngritur shqetësimin serioz të siç është shprehur ai :“Shkatërrimit të turizmit në jug” pikërisht nga pasoja e ngritjes së çmimeve. E dëgjova edhe këtë teori se biznesmen nga Vlora kishin ardhur në Shëngjin dhe u kanë bërë presion hoteleve të atjeshme që të ngrisin çmimet e dhomave dhe kjo më është argumentuar nga disa pronar shumë serioz.

Tani, a duhet të brengosemi për mungesën e pushuesve, që mund të jetë e përkohshme apo duhet të brengosemi për të gjitha ato shqetësime, e dilema që i prezantova më lart. Bindja ime bazohet vetëm në gjetjet faktike që turizmi në Shqipëri, ka nevojë për reforma hoteliere, komunikim modern dhe qasje në komunikim në të gjitha platformat.

Tani dhe një shembull shumë periferik, por që pushuesit kosovar i kushton shumë. Shumë hotele kanë mungesë të recepsionistëve ose kanë mungesë stafi. Dhe nëse ti i thirr në tel ose Viber apo WhatsApp në 90% të rasteve nuk e hapin telefonin dhe të sugjerojnë që të shkruash mesazh. Mungesa e kamerierëve profesionistë është shumë evidente dhe ata përbëjnë një peisazh të rëndësishëm të asaj që quhet turizëm me nivel cilësor. Kamarierët janë shumë “agresiv” dhe nuk kanë dëshirë të humbin shumë kohë me ty sepse nuk e kanë mendjen fare aty, ata e shohin vetën të përkohshëm dhe jo si pjesë e pandashme e hotelit, ku punon e paguhet.

Nga ky mal problemesh tani në sfond na dalin “mbrojtësit kujdestarë” ata patriotët me bateria që sulmojnë çdo personalitet, që jep një mendim ndryshe ose të paktën tregon gjendjen reale. Unë nuk i thash, e as i përshkrova as 20% të defekteve, që ka turizmi në Shqipëri sepse për mua sido që të jetë gjendja atje, unë e dua, e përjetoj dhe e ndjej bregdetin shqiptar.

Nëse pushuesi kosovar ose kushdo qoftë ai del herët në mëngjes, për të ecur skaj plazhit qysh në start do të bëhet nervoz sepse e sheh se asnjë nga plazhet nuk janë të pastruara, veti kjo shumë e dëmshme dhe neveritëse. Ose kur në mbrëmje ke dëshirë për të ecur trotuareve publike, do të kënaqesh me kundërmimin e kontenierëve të papastër.

Të bëhemi real këto bashkitë e ato kompanitë publike që paguhen nuk e kryejnë as 10% punën e tyre. Jam i lidhur me atë hapësirë shqiptare dhe dëshirojë që ta shoh të ngritur e të avancuar çdo pjesë të bregdetit në Shqipëri, duke lejuar këtu edhe mendime ndryshe dhe ide e propozime, që mund të ndikojnë pozitivisht, për ta ndryshuar rrëmujën që po shkaktohet nga vetë vëllezërit tanë.

Unë kam përjetuar edhe momente e situata të pakëndshme, gjatë këtyre 24 viteve dhe nuk i takojë kategorisë së kolegëve të mi, që ngarendin pas reklamave dhe detin e shijojnë vetëm nga kafiteritë, thjesht flas nga përvoja ime e përjetuar, por pavarësisht kësaj bregdeti shqiptar për mua mbetet prioriteti kryesor sepse e dua me zemër, e dua me shpirt dhe nuk më bëjnë përshtypje tek e fundit finesat e vogla, anipse me pak syqeltësi ato mund të evitohen nga vëllezërit tanë.

Autori është ligjërues në degën e Media dhe Komunikim në UBT