Muzeu Historik Kombëtar i dedikoi një ditë të veçantë sot Formulës së Pagëzimit, dokumentit që njihet si një nga trashëgimitë më të çmuara të shkrimit shqip. Ky dokument, i cili është i vetmi i njohur deri tani si më i vjetri në gjuhën shqipe, është një fjali e shkurtër e shkruar në dialektin e Veriut, që ka mbijetuar përmes shekujve. Fjalët e thjeshta që përmban janë: “Unte’paghesont premenit Atit et birit et spertit senit”, dhe ato kanë një kuptim të thellë historik dhe kulturor për shqipen dhe identitetin kombëtar.

Ky dorëshkrim i njohur në latinisht u zbulua për herë të parë në vitin 1915 nga historiani rumun Nikolla Jorga, i cili e gjeti në bibliotekën “Laurenziana” të Firencës. Pas gjetjes, Jorga e botoi këtë dokument, i cili ka ndihmuar në çmimin e vlerës së shkrimit shqip dhe lidhjen e tij me periudhat e hershme të historisë kombëtare.

Formula e Pagëzimit është një letër qarkore e kryepeshkopit të Durrësit, Pal Ëngjëllit, një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, dhe përdorej nga familjet shqiptare për të kryer ritualin e pagëzimit të fëmijëve të porsalindur, në rastet kur ata nuk kishin mundësi t’i çonin në kishë. Ky dokument është shkruar me alfabetin latin, që është shumë i ngjashëm me atë që përdori Gjon Buzuku në veprën e tij të njohur.

Për të shënuar 100-vjetorin e Kongresit të Manastirit, në vitin 2008, Muzeu Historik Kombëtar e botoi librin me titull “Formula e Pagëzimit”, i cili përmban kumtesa, hulumtime dhe studime të thella mbi këtë dokument të çmuar. Ky botim ka një rëndësi të jashtëzakonshme, sepse përmes tij njihet për herë të parë në mënyrë më të detajuar konteksti dhe përdorimi i Formulës së Pagëzimit si dokument i parë i shkruar në gjuhën shqipe, duke e bërë atë një gur themeli për studimet mbi gjuhën dhe kulturën shqiptare.

Ky dokument ka një rëndësi të veçantë për të kuptuar lidhjen e fortë të shqiptarëve me besimin dhe gjuhën e tyre, si dhe për të njohur evolucionin e shkrimit shqip, që nga periudha e parë e përdorimit të tij deri në ditët e sotme. Formula e Pagëzimit është një thesar i paçmuar që lidh historinë me gjuhën, besimin dhe traditat e popullit shqiptar./UBTNews/

Në muajin nëntor, ekranet e mëdha po shkëlqejnë me produksione të jashtëzakonshme, duke filluar nga premierat muzikore deri te rikthimi epik i Ridley Scott në Romën e lashtë. Këto janë filmat që duhet të shihni këtë muaj, secili me një histori unike që shpaloset përmes kastit dhe regjisorit të zgjedhur me kujdes.

Fara e Fikut të Shenjtë, Drama prekëse e “The Seed of the Sacred Fig” të regjisorit iranian Mohammad Rasoulof është po aq e jashtëzakonshme sa vetë historia pas krijimit të saj. Rasoulof, i njohur për qëndrimin e tij kundër regjimit në Iran, xhiroi këtë film në fshehtësi, duke sfiduar me guxim rrethanat e ashpra të një regjimi represiv. Pas pranimit të filmit në Festivalin e Kanës, Rasoulof u dënua me tetë vite të tjera burg, por arriti të arratisej dhe të merrte pjesë në premierën e tij madhështore në tapetin e kuq. Ky thriller i fuqishëm me personazhe të thella si Iman dhe Najmeh, që përpiqen të mbajnë një qetësi mes trazirave politike dhe familjare, ngre zërin për abuzimin e pushtetit dhe shtypjen e grave nën patriarkinë fetare.

Mësimi i Pianos, bazuar në dramën fituese të çmimit Pulitzer të August Wilson, “The Piano Lesson” është një testament i dashurisë dhe trashëgimisë familjare, ku Denzel Washington si producent, Malcolm Washington si regjisor dhe John David Washington si protagonist sjellin në jetë një histori me rrënjë të thella. Vëllezërit dhe motrat Boy Willie dhe Berniece përballen me pyetjen nëse duhet të shesin një piano të çmuar të gdhendur me fytyrat e paraardhësve të tyre të skllavëruar. Ky film, që ndërthur temat e pasurisë emocionale dhe lidhjeve me të kaluarën, është një kujtesë prekëse se trashëgimia e vërtetë shpeshherë është më shumë se pasuri materiale.

Emilia Pérez, Jacques Audiard kthehet me një tjetër krijim të guximshëm, “Emilia Pérez,” ku Zoe Saldaña interpreton një avokate të vendosur të ndihmojë një gangster meksikan për të ndryshuar gjininë dhe për të nisur një jetë të re si Emilia. Me një kthesë interesante, filmi është një muzikal, ku aktorët si Saldaña dhe Selena Gomez performojnë këngë të shkruara nga ylli francez Camille. Ky film, siç thekson Nick Howells nga Evening Standard, është një tribut për gratë e jashtëzakonshme që sfidojnë pengesat nën presionin më të madh.

Here, me regjinë e Robert Zemeckis dhe skenar të Eric Roth, “Here” sjell bashkë Tom Hanks dhe Robin Wright, që i japin jetë një historie intime të një çifti që përjeton ndryshime përmes dekadave, të paraqitura nga perspektiva e një dhome të vetme. Duke kaluar nga e kaluara e largët në të ardhmen, kjo qasje eksperimentale sfidon kufijtë teknologjikë të kinematografisë dhe ofron një reflektim mbi kalimin e kohës dhe ndikimin e saj në jetën njerëzore.

Jurori #2 Clint Eastwood, në moshën 94-vjeçare, arrin të na befasojë sërish me thriller-in e tij të fundit “Juror #2,” një dramë gjyqësore ku Nicholas Hoult luan një juror që përballet me një dilemë të rëndë morale. Duke rikujtuar një aksident të errët dhe të zymtë, Justin Kemp lufton mes ndjenjës së detyrës për të mbrojtur një të pafajshëm dhe frikës se mund të jetë vetë i përfshirë në krimin që po gjykohet. Kjo dramë është një testament i talentit të Eastwood për të sjellë histori të fuqishme dhe të tensionuara, që e mbajnë publikun të mbërthyer deri në fund.

Këto filma, secili me një temë dhe stil unik, premtojnë të sjellin emocione të ndryshme për çdo shikues, duke eksploruar të pathënat e jetës dhe duke sfiduar kufijtë e artit filmik./BBC/

Në këtë epokë të pasigurisë së fjalës së lirë, Algjeria duket se përgatit një altar të heshtur për fjalët e pathëna, për zërat e humbur. Festivali Ndërkombëtar i Librit në Algjer, një prej më të mëdhenjve në botën arabe, po zhvillohet pa praninë e një prej shkrimtarëve më të shquar të saj, Kamel Daoud.

Autori me origjinë algjeriane, i cili sapo u kurorëzua me çmimin e mirënjohur Goncourt në Francë për romanin e tij “Houris,” nuk është ftuar në edicionin e 27-të të këtij festivali. Prania e tij do të ishte një triumf i zërit të lirisë, një valë e re në oqeanin e heshtur të kulturës së Algjerisë. Por, e kundërta ka ndodhur. Daoud, si një “bir i dhembshëm” i Algjerisë, që guxon të prekë kujtimet e errëta të “Dekadës së Zezë,” është ndaluar të ndriçojë atë që mund të ketë qenë një rrëfim çlirimtar.

Romani i tij “Houris” përballet me një temë të ndjeshme dhe plot plagë, që evokon kujtimet e luftës civile algjeriane të viteve ‘90. Në një shoqëri ku kujtesa e dhimbjes nuk gjen as strehë as pranëvëmendje, Daoud del përballë shoqërisë algjeriane si një pishtar i guximshëm, por i padëshiruar. Nëpërmjet zërit të tij, ai përpiqet të shërojë ato plagë që pushteti zyrtar kërkon të mbulojë me heshtje, por realiteti i librit nuk përputhet me Kartën për Paqe dhe Pajtueshmëri Kombëtare të Algjerisë, e cila ndalon çfarëdo evocimi të kësaj “trazire kombëtare.”

Ali Bey, pronari i Librarie du Tiers Monde, një librari historike në Algjer, e shpreh zhgënjimin e tij për faktin që lexuesit algjerianë nuk do të mund të prekin faqet e Daoud-it, që ngërthen një rrëfim kaq të fortë për vendin e tij. Ndërsa një tjetër botues i pavarur algjerian, Koukou Publishing, i njohur për shpërndarjen e veprave që sfidojnë versionet zyrtare të historisë, gjithashtu është përjashtuar. Arezki Ait Larbi, një aktivist politik dhe udhëheqës i këtij shtëpi botuese, paralajmëron për “rrezikun e një ndalese të plotë,” duke pohuar se censura po përhapet si një mjegull që përthith çdo zë që guxon të shprehë të vërtetën.

Algjeria përpiqet të ftojë lexuesit të “Lexojnë për të Triumfuar” në këtë festival, por përjashtimi i këtyre zërave të lirë hedh një hije mbi fjalët. Një festival që do të duhej të ishte kremtimi i kulturës, i rrëfimit dhe i kujtesës së një kombi, tani bëhet një arenë e zbrazët, ku heshtja mbretëron mbi një histori të ndaluar dhe zëra të heshtur. Ai përçmon jo vetëm letërsinë, por edhe atë shpirt të guximshëm të një kombi që kërkon të rrëfejë, të rikthehet dhe të shpëtojë kujtesën e tij nga harresa.

Në çdo faqe që mungon nga raftet e këtij festivali, në çdo botim të ndaluar, Algjeria humbet pjesë të vetes./Euronews/D.E.

Prizreni, ky qytet i lashtë me trashëgimi të pasur kulturore e historike, është gati të marrë një tjetër dimension të madh kulturor me funksionalizimin e muzeut “Nënë Tereza.” Kjo hapësirë e re kushtuar shenjtores shqiptare do të bëhet një qendër e përhershme për kulturën dhe artin, duke e pasuruar jetën kulturore të qytetit dhe duke i ofruar vendit një hapësirë ku përjetësia e shpirtit human të Nënë Terezës të reflektojë mbi gjeneratat e ardhshme.

Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Kosovës ka bashkuar forcat me Komunën e Prizrenit dhe Fondacionin e Trashëgimisë Kulturore pa Kufij (CHwB), duke nënshkruar një marrëveshje të rëndësishme që do të sjellë në jetë këtë projekt. Kjo marrëveshje, e nënshkruar nga sekretari i MKRS-së, Xheladin Krasniqi, nënkryetari i Komunës së Prizrenit, Kujtim Gashi, dhe drejtori i CHwB Kosova, Sali Shoshi, shënon një hap të madh për të ruajtur dhe promovuar vlerat kulturore dhe humane që përfaqëson Nënë Tereza.

Muzeu, i vendosur përballë Katedrales Katolike të Prizrenit, përveç ekspozitës së përhershme kushtuar jetës dhe veprës së Nënë Terezës, do të ketë një program artistik dhe aktivitete edukuese të përvitshme për fëmijët, duke u shndërruar në një hapësirë të gjallë e interaktive për të gjitha grupmoshat. Kjo hapësirë nuk do të jetë thjesht një vend për të parë e admiruar, por një arenë ku arti, kultura dhe edukimi do të takohen për të krijuar përvojë të veçantë dhe të thellë shpirtërore për çdo vizitor.

Arkitektura e muzeut “Nënë Tereza” në Prizren përfaqëson një mrekulli të thjeshtësisë dhe elegancës. Ndërtesa e tij, e ndërtuar në një hapësirë të kufizuar, është projektuar për të shfaqur një ndjesi të thellë shpirtërore, që harmonizohet me thjeshtësinë dhe përulësinë që e karakterizonte vetë Nënë Terezën. Drita që vjen nga lart depërton me butësi në hapësirat e brendshme të muzeut, ndërsa ndërthurja e linjave vertikale dhe horizontale krijon një ndjenjë hapësire të pakufishme, duke bërë që vizitorët të përjetojnë një përvojë unike e të papërsëritshme.

Ky muze, që mban emrin e shenjtores shqiptare, përveç lidhjes së tij fizike me qytetin, mban edhe një domethënie të thellë historike e emocionale. Pikërisht në këtë vend, dikur, prindërit e Nënë Terezës kurorëzuan dashurinë e tyre, duke e bërë këtë muze një dëshmi të historisë familjare dhe rrënjëve të saj shqiptare.

Kjo qendër kulturore, me programet e saj të shumta dhe vëmendjen ndaj trashëgimisë dhe artit, nuk do të jetë vetëm një vend për të parë e prekur historinë, por një burim i përhershëm frymëzimi për të gjithë ata që vizitojnë këtë oaz kulturor në zemër të Prizrenit./UBTNews/