Kuriozitete

A duhet t’i ringjallim speciet e zhdukura?

Nga Charlotte Meyer.

Published

on

Nga Charlotte Meyer

Në vitin 2700 Para Krishtit, arkitekti i parë i njohur i historisë, Imhotep, ndërtoi piramidën e Xhozer, e konsideruar si më e vjetra në botë. Gati në të njëjtën kohë, në Siberi po zhdukeshin mamuthët e fundit në planet. Mijëra vite më vonë, kjo specie vazhdon të shkaktojë kuriozitet dhe magjepsje tek njerëzit.

Tani, projektet e reja synojnë ta nxjerrin kafshën parahistorike nga librat e historisë dhe ta rikthejnë në jetë. Kompania australiane e mishit të kultivuar, Vow, i tregoi publikut një qofte gjigante të prodhuar nga qelizat e kopjuara nga një vigan i tillë i leshtë në një laborator. Sipas tyre, ky top proteinik nga e kaluara mund t’i hapë rrugën për ushqimin tonë të së ardhmes. Në nivelin shkencor, ne kemi tashmë aftësi për të rikrijuar specie që janë zhdukur më pak se 1 milion vjet më parë. Colossal Biosciences, një kompani start-up e themeluar në vitin 2021 nga gjenetisti i Universitetit të Harvardit, Xhorxh Çërç, synon të krijojë elefantë gjigantë leshatorë.

Gjenetikët shpresojnë të integrojnë përfundimisht “mamofantin” e tyre në natyrë, sidomos në Parkun Pleistocen, në rajonin ekstrem verilindor të Siberisë. Në këtë park, Sergei Zimov dhe djali i tij Nikita, janë përpjekur prej 25 vjetësh të rikrijojnë tundrën siç ishte disa qindra mijëra vjet më parë gjatë Epokës Akullnajore, me fusha të gjera me bar të populluara nga barngrënës të mëdhenj.

Renat, bizonët dhe drerët, bredhin tani lirshëm në parkun me një sipërfaqe prej 14.400 hektarë. “Me përparimet teknike të viteve të fundit, mundësia e suksesit në projekte të tilla po bëhet gjithnjë e më e besueshme”- thotë Lionel Kavin, paleontolog dhe kurator në Muzeun e Historisë Natyrore në Gjenevë, dhe bashkë–autor i librit “Ringjallja e specieve?” me biologunevolucionar Nadir Alvarez.

Por sado magjepsëse që mund të jetë, kjo ide nuk i lumturon të gjithë. “Teknikisht, nuk mjafton vetëm që të kesh sukses”– thotë Rezhis Debryjn, paleontolog në Muzeun Kombëtar të Historisë Natyrore në Paris, për të cilin këto krijesa do të mbeten gjithmonë “pseudo-mamuthë”.

Për të, këto përpjekje nuk marrin parasysh periudhën e pas-zhdukjes. “4 mijë vjet më parë, lagështia e klimës shënoi fundin e mjedisit të kësaj specie. Mamuthi u shfaros sepse u zhduk mjedisi në të cilin kishte lulëzuar për gati 1 milion vite. Si mund të mbijetonte në kushte tëtjera?” pyet ai.

Një specie mbart me vete kujtesën e historisë së saj. Që mamuthi të mbijetojë sot, ai duhet të evoluojë në një mjedis stepe. Megjithatë, siç e thekson studiuesi, gjerësitë e larta të Arktikut përbëhen nga tundra moçalore, të cilat janë shumë të lagështa për këtë kafshë.

“Aty ka një bimësi të ulët që nuk mund të ushqejë popullata barngrënësish të mëdhenj, ndaj do të na duhet t’i ushqejmë vazhdimisht dhe t’i zhvendosnim për të shmangur vdekjen e sigurt. Ideja e rikrijimit të stepës duke risjellë në jetë barngrënësit e mëdhenj, mund të tingëllojë e mrekullueshme në letër, por në realitet përbën një përmbysje të shkakut dhe pasojës” thekson eksperti.

Qëndrueshmëria afatgjatë e specieve të ringjallura, nuk është aspak e sigurt. Përveç kësaj vështirësie mjedisore, shkencëtarët përmendim diversitetin gjenetik të nevojshëm për mbijetesën e kafshës. Sipas Debrujn, ky i fundit nuk është i mundur të krijohet artificialisht. Dhe ashtu si njerëzit, edhe këto kafshë mbështeten në transmetimin e brezave për të mësuarin e tyre. Si jetimë dhe pa një strukturë të vërtetë shoqërore, do të pakësoheshin shanset e tyre për të mbijetuar. “Në këtë pikë, ne të pyesim veten se si do të reagonte një vigan i lindur nga një elefant aziatik. Në këtë aspekt mund të kemi surpriza. Dhe pa kafshët që jetonin përkrah mamuthëve dhe që luajtën një rol të rëndësishëm në fiziologjinë e tyre, sjellja e tyre mbetet e paparashikueshme” shprehet Kavin.

Në përgjithësi, rikthimi i specieve të zhdukura mund të jetë një dhuratë e helmatisur. FlorensBurga, filozofe e specializuar në çështjet e kafshëve dhe drejtoreshë kërkimore në Institutin Kombëtar Francez për Kërkime Bujqësore, Ushqim dhe Mjedis, thotë:”Një specie mbart me vete kujtesën e historisë së saj. Imagjinoni sikur të ringjallim një njeri të species Neandertal. Ai do të ishte krejtësisht i çoroditur, sepse nuk ka kujtesën e gjithë këtij moderniteti, zhvillimi shkencor dhe teknik që formëson imagjinatën tonë, referencat tona, kush jemi ne. Një mamut i ringjallur do të ishte edhe më i çorientuar sesa një luan i futur në kafaz”.

Gjithsesi, themeluesit e Colossal kanë një argument bindës në favor të tyre. Ndërsa ndryshimet klimatike po shqetësojnë gjithnjë e më shumë mendjet e njerëzve, ata pretendojnë se kanë jo vetëm zgjidhjen për t’i dhënë fund zhdukjes së specieve, por edhe që kafsha gjigante ka aftësinë të ngadalësojë shkrirjen e permafrostit, duke kufizuar kështu emetimet e gazeve serrë.

“Toka e përhershme e ngrirë, po shkrihet gjithnjë e më shpejt. Sepse paradoksalisht bora që mbulon këtë zonë vepron si një izolim termik. Kjo e pengon tokën të qëndrojë e freskët. Ideja e Colossal, është që t’i dërgojë këta gjitarë të mëdhenj atje që të ngjeshin borën, në mënyrë që të ngadalësohet shkrirja e permafrostit dhe të reduktohen emetimet e gazit metanit” thotë Kavin.

Që të funksionojë projekti, duhet të rifuten në zonë disa qindra mijëra mamuthë. Ndaj Debrujn e sheh atë si asgjë më shumë sesa si një truk publicitar për të tërhequr financime.

Njerëzit janë përgjegjës për një zhdukje të gjashtë masive. Në 130.000 vjet, më shumë se 2.5 milionë specie janë zhdukur nga bota, me 500.000 vetëm 1500 vitet e fundit.

Duke premtuar se do të rikthejë në jetë kafshët, zhdukjen e të cilave ne mund ta kemi shkaktuar ne, kompania prek një nerv të ndjeshëm. Kjo mund të jetë vërtet zgjidhja për zhdukjen e specieve, por është e vështirë të mos shohësh edhe anë negative.

“Duke u përpjekur të na bëjnë të besojmë se do të zgjidhim problemet e biodiversitetit në këtë mënyrë, ata rrezikojnë të inkurajojmë mosveprimin e përditshëm në aspekte të tjera”–thotë Debrujn. Në vitin 2017, një studim i botuar në revistën shkencore “Nature Ecology & Evolution” vlerësoi se kostoja e ri–futjes së zogut me zile në ishullin Chatham, një zog i zhdukur në Zelandën e Re, është 360.000 dollarë vetëm për vitin e parë.

I njëjti dokument thotë se konvertimi i specieve të zhdukura, do të kërkonte 3-8 herë më shumë para sesa për speciet e kërcënuara. Nga ana tjetër, Colossal krenohet se ka mbledhurderi tani mbi 75 milionë dollarë, falë donatorëve të mëdhenj si Paris Hilton dhe Tomas Tull, ish-kreu i kompanisë së prodhimit të vitit 2018 “Jurassic World:Fallen Kingdom”. Këto shifra ngrenë pikëpyetje mbi prioritetet financiare që i janë dhënë botës së gjallë.

Marrë me shkurtime nga “Worldcrunch” – Bota.al

Continue Reading

Kuriozitete

Njihuni me fshatin e vogël italian ku askush nuk flet italisht

Published

on

I quajtur “Provence e Vogël” e Italisë, Sancto Lucio de Coumboscuro është një fshat i izoluar në pothuajse çdo kuptim. I ndodhur pranë kufirit midis Piemontes të Italisë dhe Francës, vizitorët duhet të fluturojnë për në Torino, të marrin një tren dhe më pas një autobus për të shkuar në fshat.

Ata që udhëtojnë drejt këtij fshati, do të pyesnin nëse janë në vendin e duhur, veçanërisht kur vendasit u thonë mirupafshim me “arveire” dhe jo me “arrivederci”, dhe gjuha zyrtare është provansale, një dialekt i lashtë mesjetar neolatine i oksitanishtes, gjuha e folur në të gjithë rajonin Occitania të Francës.

Vetëm 30 e më shumë njerëz jetojnë në fshat dhe jeta nuk është aspak e lehtë për vendasit. Energjia elektrike mungon për javë të tëra gjatë dimrit, ndërsa lidhja me internet është minimale.

“Ne nuk kemi televizor. Nuk të mungon ajo që nuk keni pasur kurrë në fillim. Kur ka ndërprerje të energjisë elektrike për 15 ditë rresht, nuk ka arsye për panik: ne thërrasim gjyshërit tanë për llambat e vjetra të naftës”, thotë për CNN banorja vendase Agnes Garrone, 25 vjeç.

“Jam mësuar të zgjohem në agim për të kullotur delet. Punoj 365 ditë në vit, zero pushime. Nuk njoh Krishtlindje dhe Vitin e Ri, sepse edhe gjatë festave, kopetë e mia kanë nevojë për të ngrënë dhe për t’u kujdesur. Është një jetë sakrifice, por është shumë shpërblyese kur sheh lindjen e një qengji”, tha ajo. /UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Cilat femra kanë më shumë shanse për të lindur binjakë?

Published

on

Lindja e binjakeve mund të jetë përvojë më e komplikuar për nënën, pasi kërkon një kujdes shtesë gjatë shtatzënisë për të siguruar shëndetin e nënës dhe të fëmijëve. Për këtë arsye, mjekët i monitorojnë me kujdes binjakët përmes ultrazërit dhe testeve të tjera. Rreziku i komplikacioneve është më i lartë gjatë lindjes së binjakëve, duke përfshirë mundësinë e lindjes së parakohshme, peshën e ulët të lindjes, dhe ndonjëherë nevojën për një lindje cezariane.

Kur një femër shtatzënë pret dy fëmijë, gjëja e parë që e pyet mjeku është nëse ka historik binjakësh në familje dhe sipas ekspertëve, edhe trashëgimia është masë përgjegjëse nëse nja mami shtatzënë do të lindë binjakë.

Shanset për të lindur një femër binjakë

Nëse vezoret e një gruaje në të njëjtën kohë lirojnë dy vezë gjatë periudhës së ovulacionit, atëherë binjakët janë vëllazërore. Ata nuk do të jenë “si dy pika uji”, por si çdo vëlla e motër, në të kundërt monozigotë/binjakët identikë vijnë nga një vezë që është e ndarë në dy dhe ngjashmëria e tyre është e pabesueshme!

Në raste shumë të rralla, formohen binjakët gjysmë-identikë, trinjakët apo pesënjakët, të cilët krijohen nga e njëjta vezë, por nga sperma të ndryshme, është vërejtur se gratë në moshë të madhe dhe gratë që i nënshtrohen një lloj trajtimi të fertilitetit kanë më shumë gjasa për të lindur binjakë.

Cilat gjene janë përgjegjëse për sjelljen në jetë të binjakëve?

Në një studim u përfshinë 1.980 gra që kishin binjakë dhe 12.953 gra që kishin një fëmijë. Shkencëtarët vendosën të krahasonin gjenet e tyre dhe rezultatet nga hulumtimi treguan se ka dy variante të veçanta gjenesh që gjenden në nivele më të larta tek gratë që kanë lindur binjakë. E para është hormoni stimulues (FSH), që ndihmon vezoret të piqen (gjatë ovulimit një vezë shkarkohet, pasi është pjekur plotësisht).

Shkencëtarët spekulojnë se nëse nivelet e hormonit stimulues të një gruaje janë më të larta, shanset për të liruar dy vezë gjatë ovulimit, janë po ashtu të larta.

Varianti i dytë është gjeni i quajtur (SMAD3) dhe sipas rezultateve, ai tregon se sa të ndjeshme janë vezoret. Kështu, gratë mund të prodhojnë nivelet e zakonshme të FSH, por vezoret e tyre preken më lehtë nga hormoni, me rezultat që lirojnë dy vezë në muaj. /UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

“Apple Watch” shpëton jetën e përdoruesve, i njofton para se të shfaqen shqetësime në trup

Published

on

Apple Watch është një nga orët inteligjente më të njohura dhe më të përdorura në botë, e krijuar nga Apple për t’u integruar ngushtë me ekosistemin e pajisjeve. Ajo ofron shumëllojshmëri funksionesh që mbulojnë shëndetin, aktivitetin fiziko-sportiv dhe komunikimin duke e bërë një mjet të dobishëm për përdoruesit. Ndoshta nuk e dini se “Apple Watch” ka shpëtuar disa jetë falë mjeteve të lidhura me shëndetin, siç është sensori i rrahjeve të zemrës.

Funksioni paralajmëron shërbimet e urgjencës dhe kontaktet e elektrokardiogrami (EKG) monitoron përdoruesin për ritme jonormale të zemrës. Ata që blenë Apple Watch Series 6, Series 7, Series 8 dhe Series 9 para datës 18 janar të 2024-ës, kanë ende një oksimetër pulsi që mat oksigjenin në gjakun e një personi.

Për shkak se një gjykatës i Komisionit Ndërkombëtar të Tregtisë vendosi se “Apple” ka shkelur një patentë në pronësi të Masimo në lidhje me veçorinë, “Apple Watch Series 9” dhe modelet e mëvonshme të blera më 18 janar dhe pas saj nuk mund të kenë një pulsoksimetër.

“Apple Watch Series 10” ka një sensor që është në kërkim të apnesë së gjumit e tani disa përdorues të “Apple Watch” pretendojnë se aplikacioni “Vitals” i disponueshëm për “Apple Watch” me përditësimin watchOS 11 po u jep atyre njoftim të avancuar kur ata do të sëmuren.

Përndryshe, aplikacioni “Vitals” kërkon një javë përdorim gjatë natës për të llogaritur një interval bazë për metrikat shëndetësore, dhe këto metrika përfshijnë rrahjet e zemrës, ritmin e frymëmarrjes, temperaturën dhe kyçit të dorës, oksigjenin e gjakut dhe kohëzgjatjen e gjumit. Nëse më shumë se një prej këtyre metrikave është jashtë kufijve normalë, do të merrni një njoftim që ju paralajmëron. /UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Gudulisja e fëmijëve është e dëmshme, mos e bëni më

Published

on

Gudulisja është një akt që përfshin stimullimin e trupit të një personi, zakonisht për të shkaktuar një ndjesi të këndshme, e duke shkaktuar qeshje ose lëvizje të pavullnetshme. Ajo mund të jetë formë tensioni të lehtë ose ngacmimi fizik, dhe ka një ndikim psikologjik dhe emocional.

Në ditët e sotme, ka kaq shumë rekomandime të ndryshme për rritjen e fëmijëve në mënyrë korrekte dhe ato shpesh janë të diskutueshme.

Mjekët dhe psikologët vazhdojnë të kryejnë eksperimente të reja: të analizojnë rezultatet e të tregojnë çfarë është e gabuar dhe çfarë e drejtë për rritjet e fëmijëve dhe në tekstin e mëposhtëm do të keni mundësinë të lexoni diçka që ju bën keq fëmijëve, por që mbase prindërit e bëjnë çdo ditë këtë gjë.

Prindërit sigurisht që nuk e bëjnë qëllimisht, por nga dashuria edhe mund të gabojnë, por cili është ky veprim që i bën dëm fëmijëve?

Gudulisja – Ndodh shumë shpesh që të rriturit duan t’i bëjnë fëmijët të qeshin përmes gudulisjes. Mirëpo, një studim ka zbuluar shumë vite më parë se gudulisja nuk shkakton të njëjtën ndjesi lumturie siç bën një shaka. Është vetëm një iluzion i buzëqeshjes së lumtur. Në këtë rast, fëmijët qeshin në mënyrë të pakontrollueshme si rezultat i refleksit. Pothuajse të gjithë njerëzit qeshin kur gudulisen. Problemi është se fëmijët qeshin, edhe nëse urrejnë të gudulisen.

Pra, kujdes mos i gudulisni më fëmijët. /UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara