Më 14 janar të vitit 1990, Shkodra shënoi një ngjarje të paharruar në historinë e saj, duke u bërë qyteti i parë që ngriti zërin kundër regjimit komunist. Kjo datë shënon 35 vjetorin e protestës së parë antikomuniste, kur një grup të rinjsh shkodranë, të mbështetur nga mijëra qytetarë, u ngritën në shesh kundër regjimit të kohës, kërkesa e të cilëve ishte heqja e bustit të Stalinit, një simbol i diktaturës komuniste.

Protesta u zhvillua në qendër të qytetit, ku mijëra qytetarë mblodhën në heshtje, duke shprehur revoltën e tyre ndaj pushtetit që kishte mbajtur nën kontroll Shqipërinë për dekada. Kjo ngjarje, e cila kishte filluar të planifikohej disa ditë përpara, përbënte një reagim të drejtpërdrejtë ndaj ngjarjeve që po ndodhnin në vendet e tjera të Europës Lindore, të cilat po përjetonin rënien e regjimeve komuniste.

Protesta, megjithëse pa fjalime dhe pa përplasje të dhunshme, ishte një moment kyç për qytetarët e Shkodrës dhe të gjithë Shqipërisë. Ajo u pasua me një mbulim mediatik të madh, duke u komentuar në mediat ndërkombëtare si BBC World Service, RAI dhe VOA, që përshkruan ngjarjen si një akt të guximshëm të kundërshtimit ndaj regjimit totalitar.

Megjithatë, protesta nuk kaloi pa pasoja për organizatorët dhe pjesëmarrësit. Sigurimi i Shtetit, që ishte në dijeni të planifikimit të protestës, e konsideroi këtë ngjarje si një akt të armiqve të regjimit, të frymëzuar nga ngjarjet e ngjashme që ndodhnin në vendet e tjera të Lindjes. Pas tubimit, u zhvilluan arrestime të disa prej atyre që ishin të përfshirë, me dhjetë prej tyre që u dënuan me disa vite burg për akuzat e agjitacionit dhe propagandës, diversionit dhe moskallëzimit të krimit. Ata që u dënuan ishin: Aldo Perrizi, Dedë Kasenci, Flamur Begu, Gjergj Livadhi, Klaudio Daka, Kolec Hublina, Nikolin Margjini, Nikolin Thana, Rin Monajka dhe Tonin Dema.

Ky akt proteste shënoi një hap të rëndësishëm në rrugën e lirisë dhe demokracisë për Shqipërinë, duke u bërë një simbol i qëndresës dhe i guximit të popullit shqiptar në përpjekjet e tij për të hequr dorë nga një regjim represiv dhe për të kërkuar një të ardhme më të ndritur./UBTNews/

Më 14 janar të vitit 1822 lindi Jani Vreto, një figurë kyçe e lëvizjes kombëtare shqiptare, i njohur ndryshe si “Gutenbergu shqiptar”, për shkak të kontributit të tij të jashtëzakonshëm në shtypjen dhe përhapjen e shkrimeve në gjuhën shqipe, ashtu siç Johann Gutenberg shpiku shtypjen e librave në Evropë.

Vreto lindi në fshatin Postenan, afër Leskovikut, në Vilajetin e Janinës, dhe pati një edukim të gjerë dhe të thellë. Fillimisht mësimet i ndoqi në një shkollë greke pranë Konicës, dhe më pas, nga viti 1843 deri në vitin 1847, ndoqi gjimnazin e njohur “Zosimea” në Janinë, ku mori njohuri të thella shkencore dhe kulturore që do t’i shërbenin më vonë në formimin e tij si atdhetar dhe iluminist.

Përveç angazhimeve të tij shkollore, Vreto ishte gjithashtu i lidhur ngushtë me disa prej figurave më të shquara të lëvizjes kombëtare shqiptare, si Hasan Tahsini, Sami Frashëri, Pashko Vasa dhe Ferid pasha Vlora, me të cilët zhvilloi kontakte të ngushta dhe bashkëpunoi për çështjet e njohura kombëtare. Pjesë e rrethit të intelektualëve shqiptarë, ai mbante letërkëmbim me personalitete të njohura si Thimi Mitko, Spiro Dine dhe Thimi Thoma Kreji, dhe gjithashtu me Dhimitër Kamardën dhe Jeronim De Radën.

Në vitin 1877, Jani Vreto u bë anëtar themelues i Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare, dhe në vitin 1878 ai botoi veprën e tij më të njohur, “Apologjia”, në të cilën trajtoi prejardhjen e shqiptarëve, gjuhën e tyre, trevat ku ata jetonin dhe të drejtat e tyre. Po në këtë periudhë, Vreto mori një rol të rëndësishëm në caktimin e alfabetit të shqipes, duke kontribuar me mendime të çmuara për çështjet e arsimit dhe kulturës kombëtare.

Përveç angazhimeve shkencore dhe kulturore, Jani Vreto ishte gjithashtu një nga figurat kryesore në themelimin e Shoqërisë së Shtypurit “Shkronja Shqip” më 12 tetor 1879 dhe në organizimin e shtypit shqiptar në Konstantinopojë, me periodikun “Drita”, që më pas mori emrin “Dituria”. Vreto bashkëpunoi gjithashtu në themelimin e shoqërisë “Drita” në Bukuresht dhe shërbeu si sekretar i saj, ku kontribuoi për avancimin e kulturës dhe arsimit në trojet shqiptare.

Më 1900, Jani Vreto ndërroi jetë në Athinë, por trashëgimia e tij mbeti e pavdekshme. Si një nga pionierët e shtypit shqiptar dhe një figurë e shquar e iluminizmit, ai luajti një rol të paharruar në formimin e identitetit kombëtar dhe kulturor të shqiptarëve./UBTNews/

62 vjet më parë, në skenën e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit (TKOB), u shfaq për herë të parë baleti shqiptar “Halili dhe Hajria”, një ngjarje e rëndësishme në historinë e artit skenik shqiptar. Ky ishte baleti i parë tërësisht shqiptar, një krijim i kompozitorit Tish Daija, baletmaestrit Panajot Kanaçi dhe dirigjuar nga Mustafa Krantja, që shënoi një hap të madh për zhvillimin e kulturës shqiptare.

Pas premierës, ky balet pati jehonë të madhe dhe shënoi një pikë të rëndësishme në teatrot e baletit shqiptar, duke hapur rrugën për produksione të tjera kombëtare. Në vitin 1963, “Halili dhe Hajria” u interpretua nga balerinat Ganimet Vendresha dhe Zoica Haxho në rolin e Hajries, ndërsa rolin e Halilit e luajtën Xhemil Simixhi, Kristaq Rada dhe Llaqi Nako. Pas një dekade, në dhjetor të vitit 1973, baleti u luajt për herë të 150-të, një shenjë e suksesit të tij të vazhdueshëm.

Vepra u rikthye sërish në skenë në vitin 1983, ku krahas emrit të njohur të balerinit Llaqi Nako, rolin e Halilit e interpretuan edhe artistët Ilir Kerni, Gerd Vaso, Esdalin Gorani dhe Eno Birko. Roli i Hajries u shfaq nga balerina Albana Sulejmani, Keti Trajani, Julika Islami, Enada Hoxha, Alisa Gjoni dhe Odeta Dishnica. Gjatë periudhës së saj, “Halili dhe Hajria” është luajtur mbi 250 herë, jo vetëm në skenën e TKOB-së, por edhe jashtë saj, duke u prezantuar në turne në Greqi, Itali, Turqi, Francë dhe shumë vende të tjera. Kjo vepër ka korrur një sukses të jashtëzakonshëm dhe është vlerësuar në festivale ndërkombëtare.

Në Francë, baleti u shfaq nga një trupë franceze, ndërsa më pas u vu në skenë edhe në Prishtinë. Në të dyja rastet, baletmaestro i spektaklit ishte i madhi Panajot Kanaçi, i nderuar më vonë me titullin “Nder i Kombit” për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në artin e baletit shqiptar dhe ndërkombëtar. Ky balet ka mbetur një nga vepra më të dashura dhe më të rëndësishme të skenës shqiptare, duke pasur ndikim të madh në zhvillimin e artit të baletit në Shqipëri./UBTNews/