

Lajmet
Pse i humbasim kujtimet e fëmijërisë?
Nga mijëra ngjarje që përjetojmë gjatë fëmijërisë sonë, do të kujtojmë vetëm disa, dhe aq më pak kur rritemi.
Published
3 years agoon
By
UBT.NewsPavarësisht nëse është dita kur lindi motra juaj, dita kur i morët një lodër vëllait tuaj, apo hera e parë që u rrëzuat nga biçikleta, ka të ngjarë që të keni qenë rreth moshës 3 ose 4 vjeç kur keni pasur kujtesën tuaj të parë, teksa shumica prej nesh, nuk priren që të kujtojnë ndonjë gjë para kësaj moshe.
Megjithatë, disa njerëz në moshë të rritur mund të sjellin ndërmend edhe kujtime nga mosha 2-vjeçare, ndërsa të tjerët mund të mos mbajnë mend asgjë deri në moshën 7 ose 8 vjeç. Edhe kujtimet që kemi nga mosha 3-7 vjeç janë episodike.
Nga mijëra ngjarje që përjetojmë gjatë fëmijërisë sonë, do të kujtojmë vetëm disa, dhe aq më pak kur rritemi.
Kjo dukuri e njohur si “amnezia infantile”, u vu re nga babai i psikanalizës Sigmund Frojd, dhe ka mbetur një mister për studiuesit për më shumë se 100 vjet.
Vite më parë, shkencëtarët mendonin se truri i fëmijëve nuk mund të krijonte kujtime të qëndrueshme. Por tani e dimë se foshnjat e moshës vetëm 6-muajshe, mund të formojnë kujtime afatshkurtra që zgjasin disa minuta, dhe kujtime afatgjata që zgjasin për disa javë. Ndërkohë 5-vjeçarët kanë kujtime që mund të zgjasë me vite. Por kur mbushim 7-vjeç, priremi të fillojmë të humbasim kujtimet tona më të hershme. Gjatë viteve të para të jetës sonë, truri ynë krijon miliona lidhje (sinapse) thellë brenda një zone të njohur si hipokampus. Pikërisht atje ne formojmë kujtime episodike. Pra kujtime të ngjarjeve që na kanë ndodhur. Kujtimet tona të mëparshme, janë më të rrezikuara që të harrohen. Por në moshën 11-vjeçare, kujtimet tona episodike bëhen gradualisht më të ngjashme me të rriturit, dhe vazhdojnë të maturohen deri në adoleshencën tonë të vonë.
Në vitin 1953, 27-vjeçari Henri Gustav Molaison (i njohur më shpesh si H.M.) iu nënshtrua neurokirurgjisë eksperimentale për të mbajtur nën kontroll sëmundjen e epilepsisë. Kirurgët ia hoqën hipokampusin dhe disa nga zona përreth kësaj pjesë të trurit.
Megjithëse operacioni i reduktoi krizat e tij epileptike, Molaison nuk mund të krijonte më kujtime të reja afatgjata. Gjithsesi, ai mund të kujtonte ende fakte rreth botës para operacionit. Para operacionit të Molaison, mendohej se kujtimet ruheshin në të gjithë trurin.
Por ajo ndërhyrje kirurgjikale e revolucionarizoi kuptimin tonë mbi kujtesën, duke treguar se hipokampusi është shumë i rëndësishëm për kujtimet episodike dhe autobiografike, dhe se pjesë të ndryshme të trurit, janë përgjegjëse për lloje të ndryshme të kujtesës.
Pasi kemi krijuar shumë lidhje të trurit gjatë fëmijërisë sonë, ne kemi shumë më tepër kujtime në vitet tona të hershme sesa gjatë moshës madhore. Ky proces njihet si “krasitja sinaptike”, versioni i seleksionimit natyror që bën truri.
Ky proces ndihmon për të skalitur në trurin tonë të fëmijërisë/adoleshencës një version më efikas të të rriturve, duke i zhdukur lidhjet e dobëta, të papërdorura apo të panevojshme dhe duke lënë lidhjet më të forta dhe më të dobishme për të mësuar më shumë.
Edhe kujtimet tona më të hershme mund të mos jenë kujtime, por përkundrazi ato janë formuar nga foto ose histori, edhe nëse bazohen në ngjarje reale. Por edhe më e habitshme: afro 40 për qind prej nesh, kanë krijuar plotësisht detaje të kujtesës sonë të parë.
Truri ynë nuk ka aftësinë për të ruajtur kujtimet episodike, derisa të jemi të paktën 2 vjeç. Ndoshta motra juaj ju tregoi një foto të tortës suaj të mrekullueshme të ditëlindjes së parë, apo nëna ju tregoi për kohën kur menduat se do të ishte qesharake të pikturonit vëllain tuaj. Kujtimet tona të hershme janë fluide. Sa herë që tregohet një histori, disa pjesë mund të humbasin ose ndryshohen, dhe mund të përfshihen pjesë më të reja. Si fëmijë, ne kemi shumë më tepër gjasa se sa të rriturit për t’i krijuar këto kujtime të rreme.
Është interesant fakti se mosha mesatare në të cilën kemi kujtimet tona të para, mund të ndryshojë me 2 vjet midis kulturave të ndryshme. Ndërsa një neozelandez i ri i popullit vendas Maor mund të kujtojë pjesëmarrjen e tij në një martesë në fis që në moshën 2 vjeç e gjysmë, një i rritur koreano-jugor mund të mos kujtojë asgjë deri në moshën 4 vjeç e gjysmë.
Theksi që i vënë Maorët të kaluarës dhe ritregimi i shpeshtë i historive familjare, bën që ata të kenë kanë kujtimet më të hershme në krahasim me çdo kulture tjetër.
Po ashtu stili i tyre shumë i detajuar i rrëfimit, ndikon mbi mënyrën sesi fëmijët e tyre do të kujtojnë në jetën e tyre të mëvonshme. Ndërkaq, kulturat që vlerësojnë autonominë personale, priren të kenë kujtime më të hershme, sesa kulturat që vlerësojnë më shumë lidhjet sociale.
Lajmet
Fillon sezoni ngrohës, tetë ditë para afatit të zakonshëm
Published
9 hours agoon
October 7, 2025By
UBTnews
Ndërmarrja publike “Termokos” ka njoftuar se ka filluar të marrë energji termike për të nisur sezonin ngrohës 2025/2026, duke shënuar kështu herën e parë që ngrohja fillon tetë ditë para afatit, më 15 tetor.
Përmes një njoftimi për media, Termokos tha se kjo vjen pasi ndërmarrja ka përfunduar të gjitha përgatitjet e nevojshme.
“Kjo është hera e parë në historinë e ekzistimit të ndërmarrjes, që sezoni ngrohës nisë 8 ditë para afatit të zakonshëm për fillimin e furnizimit, si reagim i menjëhershëm ndaj përkeqësimit të motit dhe në harmoni të plotë me ligjet në fuqi, përkatësisht me rregulloren e ZRRE-së për furnizim me energji”, tha Termokosi të martën, më 7 tetor.
Ndërmarrja Termokos tha se procesi i fillimit të operimit do të zhvillohet me kujdes të shtuar.
“Duke qenë se sistemi i ngrohjes është shumë kompleks dhe delikat, procesi i fillimit të operimit do të zhvillohet me kujdes të shtuar, duke e ngritur gradualisht kapacitetin e pranimit dhe shpërndarjes së energjisë termike”, tha ndërmarrja ndërsa kërkoi mirëkuptimin e konsumatorëve “ngase nevojiten disa orë derisa ngrohja të arrijë në radiatorët e tyre”.
Në Kosovë po mban mot kryesisht i ftohtë që prej javës së kaluar, me temperatura nga 0 deri në 6 gradë Celcius./D.B/KP
Lajmet
Lehtësohet mundësia për suspendimin e liberalizimit të vizave në BE
Published
9 hours agoon
October 7, 2025By
UBTnews
Parlamenti Evropian ka miratuar ndryshimet në rregulloren për suspendimin e liberalizimit të vizave për shtetasit e vendeve të treta, duke e bërë më të lehtë mundësinë për suspendimin e liberalizimit të vizave.
Sipas rregullave të deritashme, për vendet të cilat gëzojnë liberalizimin e vizave për Bashkimin Evropian, ka qenë e mundur të suspendohet mundësia e lëvizjes pa viza vetëm në rastet që lidhen me sigurinë kombëtare dhe çështjet e imigrimit masiv ilegal. Prandaj vetëm në një rast në histori ka ndodhur që BE të suspendojë liberalizimin e vizave – në rastin e Vanuatus. Ka pasur përpjekje në një moment që të suspendohet liberalizimi i vizave edhe për Shqipërinë, por kjo nuk ka kaluar as në Komisionin Evropian e as në Këshill.
Tash, sipas rregullave të reja të cilat janë miratuar të martën në Parlamentin Evropian, është bërë më e lehtë që të suspendohet liberalizimi i vizave.
Sipas rregullave të reja, BE-ja do ta ketë më të lehtë të heqë mundësinë e udhëtimit pa viza për shtetasit e vendeve të cilat nuk do të respektojnë të drejtat e njeriut, nuk do të përshtaten me politikën e vizave dhe nga të cilat do të ketë keqpërdorim të mundësisë për udhëtim pa viza.
Lëvizja pa viza do të mund të suspendohet më lehtë edhe për përfaqësues të qeverive të vendeve të cilët do të konsiderohen si pjesëmarrës në shkeljet e të drejtave të njeriut, shkeljen e ligjeve ndërkombëtare apo edhe të vendimeve të gjykatave ndërkombëtare.
Burimet diplomatike në Bruksel pohojnë se për momentin vendet e rajonit të Ballkanit Perëndimor nuk duhet të kenë frikë nga suspendimi i liberalizimit të vizave. Por në të njëjtën kohë, u bëjnë thirrje autoriteteve dhe qytetarëve të këtyre vendeve që në të ardhmen të kenë kujdes, sepse keqpërdorimi në përmasa të mëdha i lirisë së lëvizjes mund të sjellë edhe deri te suspendimi i liberalizimit.
Nga vendet e rajonit të Ballkanit Perëndimor në veçanti kërkohet që të përshtatin politikën e vizave me atë të BE-së, në mënyrë që të mos bëhen vende transit për imigrim ilegal në vendet e BE-së. Serbia në të kaluarën, por edhe Bosnja e Hercegovina, janë përmendur si vende përmes së cilave disa emigrantë kanë ardhur pa viza si “turistë”, e pastaj kanë kaluar në territor të BE-së, ku kanë kërkuar azil. Pas vërejtjeve nga BE, këto vende i kanë rivendosur vizat për disa shtete dhe kjo ka çuar deri te ulja e imigrimit ilegal në BE përmes asaj që njihej si “Ruta e Ballkanit Perëndimor”. Serbia ua kishte hequr vizat disa shteteve si shpërblim për mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës apo tërheqjen e njohjes. Kjo praktikë ishte konsideruar nga disa vende të BE-së si keqpërdorim.
Po ashtu, nga vendet që kanë liberalizim të vizave me BE-në kërkohet që të mos kenë skema të “pasaportave të arta”, përmes së cilave u japin shtetësi njerëzve që mund të paguajnë shuma të mëdha. Pastaj të njëjtit mund të lëvizin në BE me pasaporta të këtyre vendeve. Kjo është trajtuar si “rrezik potencial për sigurinë e BE-së”. Nga këto vende pritet që të vazhdojnë bashkëpunimin edhe në pranimin e shtetasve që kanë qëndruar ilegalisht në BE apo të atyre që kanë kryer vepra penale. Ky është edhe një detyrim i cili ka dalë nga procesi i liberalizimit të vizave. Deri më tash BE-ja është “kryesisht e kënaqur” me sjelljen e vendeve të Ballkanit Perëndimor.
Dhe së fundi, për vendet e rajonit, sidomos për Kosovën dhe Shqipërinë, tërhiqet vërejtja që të mos ketë raste të tepërta të tejkalimit të kohës së lejuar për qëndrim pa viza në ndonjë vend të BE-së, për të punuar ilegalisht, apo numër të madh të kërkesave të pabazuara për azil.
Vendi i parë i cili mund të pësojë nga rregullat e reja është Gjeorgjia, ku qeveria, sipas BE-së, shkel të drejtat e njeriut dhe është afruar me Rusinë.
Rregullat e reja për suspendimin e liberalizimit të vizave do të hyjnë në fuqi në muajin dhjetor./D.B/EO
Lajmet
Krasniqi thotë se vendimi i Kurtit për studentët është “përpjekje e hapur për blerje vote”
Published
10 hours agoon
October 7, 2025By
UBTnews
Kryetari i Partisë Demokratike të Kosovës, Memli Kransiqi ka reaguar pas vendimit të Qeverisë në detyrë për të ndarë nga 100 euro për çdo student, pesë ditë para ditës së zgjedhjeve lokale.
“Kryeministri në largim, i cili tashmë ka humbur çdo legjitimitet, duket se po e përjeton panikun nga humbja e madhe që e pret të dielën”, shkroi Krasniqi në Facebook.
Ai tha se vendimi për të ndarë 26 milionë euro për studentët “nuk është mbështetje e sinqertë “por përpjekje e hapur për blerje vote”.
“Pas katër vitesh dështimesh në qeverisje dhe degradimi të sistemit arsimor, ai sot vendosi të ndajë 26 milionë euro, nga 100 euro për student, vetëm pesë ditë para zgjedhjeve. Kjo nuk është mbështetje e sinqertë për studentët, por përpjekje e hapur për blerje vote. Megjithatë, ky është një tjetër gjykim i gabuar për studentët kosovarë, sepse ata as nuk blihen e as nuk shiten”, tha Krasniqi.
Krasniqi i ftoi studentët që t’i marrin ato mjete “që janë nga taksat e familjeve të tyre, por të dielën ta përdorin votën e tyre për ta ndëshkuar një kryeministër që ka rrezikuar të ardhmen e tyre dhe të shtetit”./D.B/KP
Lajmet
Banka Botërore: Ngadalësohet zhvillimi ekonomik në Kosovë
Published
11 hours agoon
October 7, 2025By
UBTnews
Banka Botërore ka bërë të ditur që zhvillimi ekonomik në Kosovë, por edhe në tërë Ballkanin Perëndimor sivjet ka pasur ngadalësim dhe se ritmi parashikohet të vazhdojë.
Sipas raportit të rregullt ekonomik për Ballkanin Perëndimor, të vjeshtës 2025, nga 4.4 për qind sa ka qenë rritja ekonomike më 2024, në vitin 2025 rritja do të jetë 3.8 për qind.
Në këtë matje për sivjet rënien më të madhe do ta ketë Serbia nga 3.9 për qind në 2.8.
Në krahasim me vendet e Ballkanit Perëndimor, vetëm Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi do të kenë zhvillim më pozitiv në krahasim me 2024-n.
Ndërsa në nivel të përgjithshëm, Ballkani Perëndimor do të ketë rritje ekonomike në shkallë prej 3.0 për qind sivjet, në krahasim me 3.6 sa ishte një vit më herët.
Edhe parashikimet për vitet 2026 dhe 2027 tregojnë se Kosova do të ketë ngadalësim të zhvillimit ekonomik në 3.8 dhe 3.9 për qind.
Në raport për inflacionin në Kosovë është përmendur edhe vendosja e tarifave energjetike./D.B/EO

Pijet që ndihmojnë zorrën dhe mëlçinë

Denise Richards dëshmon kundër ish-bashkëshortit: Gati sa nuk më vrau

Zbulim i ri: Kikirikët që në foshnjëri mund të parandalojnë alergjitë

Fillon sezoni ngrohës, tetë ditë para afatit të zakonshëm

Lehtësohet mundësia për suspendimin e liberalizimit të vizave në BE

Nicole Kidman, fytyra ikonike e rikthyer e Chanel

Krasniqi thotë se vendimi i Kurtit për studentët është “përpjekje e hapur për blerje vote”

Superhëna më e madhe e vitit 2025! Sonte qielli dhuron një spektakël të jashtëzakonshëm

Ndërron jetë në moshën 67-vjeçare djali i Tina Turner
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Rajoni3 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Vendi1 month ago
Votoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën