

Kuriozitete
Pse i humbasim kujtimet e fëmijërisë?
Nga mijëra ngjarje që përjetojmë gjatë fëmijërisë sonë, do të kujtojmë vetëm disa, dhe aq më pak kur rritemi.
Published
3 years agoon
By
UBT.NewsPavarësisht nëse është dita kur lindi motra juaj, dita kur i morët një lodër vëllait tuaj, apo hera e parë që u rrëzuat nga biçikleta, ka të ngjarë që të keni qenë rreth moshës 3 ose 4 vjeç kur keni pasur kujtesën tuaj të parë, teksa shumica prej nesh, nuk priren që të kujtojnë ndonjë gjë para kësaj moshe.
Megjithatë, disa njerëz në moshë të rritur mund të sjellin ndërmend edhe kujtime nga mosha 2-vjeçare, ndërsa të tjerët mund të mos mbajnë mend asgjë deri në moshën 7 ose 8 vjeç. Edhe kujtimet që kemi nga mosha 3-7 vjeç janë episodike.
Nga mijëra ngjarje që përjetojmë gjatë fëmijërisë sonë, do të kujtojmë vetëm disa, dhe aq më pak kur rritemi.
Kjo dukuri e njohur si “amnezia infantile”, u vu re nga babai i psikanalizës Sigmund Frojd, dhe ka mbetur një mister për studiuesit për më shumë se 100 vjet.
Vite më parë, shkencëtarët mendonin se truri i fëmijëve nuk mund të krijonte kujtime të qëndrueshme. Por tani e dimë se foshnjat e moshës vetëm 6-muajshe, mund të formojnë kujtime afatshkurtra që zgjasin disa minuta, dhe kujtime afatgjata që zgjasin për disa javë. Ndërkohë 5-vjeçarët kanë kujtime që mund të zgjasë me vite. Por kur mbushim 7-vjeç, priremi të fillojmë të humbasim kujtimet tona më të hershme. Gjatë viteve të para të jetës sonë, truri ynë krijon miliona lidhje (sinapse) thellë brenda një zone të njohur si hipokampus. Pikërisht atje ne formojmë kujtime episodike. Pra kujtime të ngjarjeve që na kanë ndodhur. Kujtimet tona të mëparshme, janë më të rrezikuara që të harrohen. Por në moshën 11-vjeçare, kujtimet tona episodike bëhen gradualisht më të ngjashme me të rriturit, dhe vazhdojnë të maturohen deri në adoleshencën tonë të vonë.
Në vitin 1953, 27-vjeçari Henri Gustav Molaison (i njohur më shpesh si H.M.) iu nënshtrua neurokirurgjisë eksperimentale për të mbajtur nën kontroll sëmundjen e epilepsisë. Kirurgët ia hoqën hipokampusin dhe disa nga zona përreth kësaj pjesë të trurit.
Megjithëse operacioni i reduktoi krizat e tij epileptike, Molaison nuk mund të krijonte më kujtime të reja afatgjata. Gjithsesi, ai mund të kujtonte ende fakte rreth botës para operacionit. Para operacionit të Molaison, mendohej se kujtimet ruheshin në të gjithë trurin.
Por ajo ndërhyrje kirurgjikale e revolucionarizoi kuptimin tonë mbi kujtesën, duke treguar se hipokampusi është shumë i rëndësishëm për kujtimet episodike dhe autobiografike, dhe se pjesë të ndryshme të trurit, janë përgjegjëse për lloje të ndryshme të kujtesës.
Pasi kemi krijuar shumë lidhje të trurit gjatë fëmijërisë sonë, ne kemi shumë më tepër kujtime në vitet tona të hershme sesa gjatë moshës madhore. Ky proces njihet si “krasitja sinaptike”, versioni i seleksionimit natyror që bën truri.
Ky proces ndihmon për të skalitur në trurin tonë të fëmijërisë/adoleshencës një version më efikas të të rriturve, duke i zhdukur lidhjet e dobëta, të papërdorura apo të panevojshme dhe duke lënë lidhjet më të forta dhe më të dobishme për të mësuar më shumë.
Edhe kujtimet tona më të hershme mund të mos jenë kujtime, por përkundrazi ato janë formuar nga foto ose histori, edhe nëse bazohen në ngjarje reale. Por edhe më e habitshme: afro 40 për qind prej nesh, kanë krijuar plotësisht detaje të kujtesës sonë të parë.
Truri ynë nuk ka aftësinë për të ruajtur kujtimet episodike, derisa të jemi të paktën 2 vjeç. Ndoshta motra juaj ju tregoi një foto të tortës suaj të mrekullueshme të ditëlindjes së parë, apo nëna ju tregoi për kohën kur menduat se do të ishte qesharake të pikturonit vëllain tuaj. Kujtimet tona të hershme janë fluide. Sa herë që tregohet një histori, disa pjesë mund të humbasin ose ndryshohen, dhe mund të përfshihen pjesë më të reja. Si fëmijë, ne kemi shumë më tepër gjasa se sa të rriturit për t’i krijuar këto kujtime të rreme.
Është interesant fakti se mosha mesatare në të cilën kemi kujtimet tona të para, mund të ndryshojë me 2 vjet midis kulturave të ndryshme. Ndërsa një neozelandez i ri i popullit vendas Maor mund të kujtojë pjesëmarrjen e tij në një martesë në fis që në moshën 2 vjeç e gjysmë, një i rritur koreano-jugor mund të mos kujtojë asgjë deri në moshën 4 vjeç e gjysmë.
Theksi që i vënë Maorët të kaluarës dhe ritregimi i shpeshtë i historive familjare, bën që ata të kenë kanë kujtimet më të hershme në krahasim me çdo kulture tjetër.
Po ashtu stili i tyre shumë i detajuar i rrëfimit, ndikon mbi mënyrën sesi fëmijët e tyre do të kujtojnë në jetën e tyre të mëvonshme. Ndërkaq, kulturat që vlerësojnë autonominë personale, priren të kenë kujtime më të hershme, sesa kulturat që vlerësojnë më shumë lidhjet sociale.
Kuriozitete
Studim i ri: Puna nga shtëpia dëmton shëndetin e të rinjve
Published
1 day agoon
May 6, 2025
Puna nga shtëpia mund të jetë e dëmshme për shëndetin, pasi të rinjtë që punojnë nga shtëpia mund të bëjnë 30 minuta më pak aktivitet fizik çdo ditë, zbulon një studim i ri.
Një studim i njerëzve që fillojnë punën e tyre të parë tregoi se ata që shkojnë në zyrë marrin 28 minuta shtesë aktivitet fizik të moderuar çdo ditë, si ecje ose çiklizëm. Por, ata që punojnë nga shtëpia përjetojnë një rënie mesatare prej 32 minutash aktivitet fizik të moderuar në ditë.
Për të gjykuar se si fillimi i punës ndikon te aktiviteti fizik, gjumi dhe dieta e njerëzve, studiuesit analizuan të rinjtë në Mbretërinë e Bashkuar – të moshës 16 deri në 30 vjeç – të cilët morën pjesë në një anketë kombëtare familjare.
Vullnetarët raportuan statusin e punës çdo vit, çdo tre vjet, treguan sa ushtrime bënin gjatë një jave, kjo përfshin aktivitet fizik të moderuar, çiklizmi, aktivitet fizik intensiv, ngritja e peshave ose aerobiku. Studiuesit krahasuan 128 persona që punonin nga shtëpia me 3,000 që shkonin në zyrë ose vende të tjera pune.
Bazuar në analizë, rënia e aktivitetit fizik për ata që punonin nga shtëpia ishte ekuivalente me 32 minuta aktivitet të moderuar në ditë ose 16 minuta aktivitet intensiv në ditë.
Rritja e aktivitetit fizik mes të rinjve u pa kryesisht tek ata me punë gjysmë-rutine, si shoferë autobusësh dhe parukierë, si dhe tek ata me punë rutinë si pastrues ose kamarierë. Ndërkohë, ndryshime të vogla u vunë re tek ata që fillonin punë menaxheriale ose profesionale.
Rezultatet janë publikuar në International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity.
Dr. Eleanor Winpenny, autorja kryesore e studimit nga Universiteti i Kembrixhit, tani në Imperial College London, tha:
“Nëse duam të qëndrojmë të shëndetshëm gjatë jetës, duhet të kujtojmë se të qenit aktiv është një mënyrë e rëndësishme për të arritur këtë qëllim. Ata që punojnë nga shtëpia mund të konsiderojnë përfshirjen e aktivitetit fizik në ditën e tyre, për shembull duke bërë një shëtitje para ose pas punës, ose gjatë pushimit të drekës”.
Alena Oxenham, bashkëautore e studimit nga Universiteti i Kembrixhit, shtoi: “Fillimi i punës mund të ketë një ndikim të madh në stilin tonë të jetesës dhe sjelljet që mund të bëjnë një ndryshim në shëndetin tonë, nëse jo menjëherë, atëherë më vonë në jetë.
Megjithëse zbuluam se njerëzit priren të bëjnë më shumë aktivitet fizik kur fillojnë punën, që është një lajm i mirë, këto janë mesatare dhe disa njerëz – veçanërisht ata që punojnë nga shtëpia dhe, në një masë më të vogël, ata me punë zyre – mund të bëjnë më pak”.
Kuriozitete
Njerëzit e zgjuar zgjedhin vetminë për një arsye shumë interesante
Published
2 days agoon
May 5, 2025
Shumë njerëz besojnë se vetmia shkaktohet nga paaftësia për t’u socializuar apo mungesa e miqve. Por rezulton se edhe kur jemi të rrethuar nga miq dhe në turma njerëzisht, ne ende mund të ndihemi bosh dhe të vetmuar.
Vetmia nuk duket si një gjë e këndshme, nga studimet ndër vite, vërehet se njerëzit me IQ më të lartë kanë më pak gjasa të shoqërohen dhe se vetmia është një luks gjithnjë e më popullor.
Vetëm për shkak se dikujt i pëlqen të jetë vetëm, nuk do të thotë se është i vetmuar. Pra, a janë të lidhura inteligjenca dhe vetmia? A janë njerëzit e zgjuar më të vetmuar?
Nuk është e qartë, por ajo që është e dukshme është se njerëzit inteligjentë janë më të prirur ndaj stresit dhe stresi mund të shkaktojë vetminë.
Në këtë brez, gratë kanë pritshmëri të mëdha: të jenë tërheqëse, të afta, të kenë kohë për të lexuar libra për të përmirësuar veten dhe në të njëjtën kohë të kujdesen për pamjen e tyre.
Me këtë presion mbytës, gradualisht u shfaq dëshira për të qenë vetëm. Gjithnjë e më shumë vajza e gra duan të shkojnë në një udhëtim ku janë vetëm dhe nuk duhet të kënaqen apo të mbështeten te të tjerët apo ndonjë faktor tjetër ndikues.
Për më tepër, shkalla e rritjes së kërkesës për udhëtime të vetme ka bërë që shumë kompani ta përdorin atë si metodën e tyre kryesore të promovimit në vitet e fundit.
Prej shumë kohësh, beqaret janë cilësuar si të vetmuara, teksa rrallëherë shihni një mashkull që merr këto komente.
Burrat e gratë janë njësoj. Për ata që duan të takojnë njerëz të rinj, të pushojnë a të kenë liri, vetmia nuk është e frikshme.
Sot të rinjtë përfitojnë nga fundjava për t’u çlodhur dhe për të shkuar në udhëtime të shkurtra, me njerëz që takojnë për herë të parë. Kjo periudhë mund të jetë e shkurtër, por ndihmon në reduktimin e ankthit dhe ndjenjave të izolimit.
Dhe pas udhëtimit? Të gjithë ekspertët pajtohen se nuk është e nevojshme ta ndani udhëtimin tuaj me miqtë dhe familjen. Ju mund të ndani të njëjtat peizazhe të bukura, por ndjenjat janë diçka shumë personale dhe unike. Është ndërthurja e kuriozitetit, tolerancës, të panjohurës, që vetëm ju e ndjeni që e bën udhëtimin tuaj personal magjik.
Njerëzit e zgjuar shpesh vlerësojnë pavarësinë e tyre dhe mund të preferojnë të marrin vendime dhe të ndjekin rrugën e tyre pa presion ose ndikim nga jashtë.
Pa shpërqendrime, vetmia i lejon ata të eksplorojnë mundësitë në mënyrë të pavarur, të zbulojnë ide të reja dhe të ushtrojnë vullnetin e lirë pa mbikëqyrje. Kjo u jep atyre lirinë për të planifikuar jetën dhe për të ndjekur qëllimet e tyre me një ndjenjë të fortë kontrolli. Sigurisht, kjo vetmi nuk nënkupton tjetërsim nga marrëdhëniet shoqërore. Përkundrazi, këta njerëz e bëjnë praninë e tyre në turmë një luks të dukshëm që shumë e presin me padurim.
Është e rëndësishme të mbani mend se çdo person është unik dhe tendencat e tyre shpesh përcaktojnë pse ata preferojnë të jenë vetëm. Ndërsa disa njerëz shumë inteligjentë janë më produktivë dhe kreativë kur punojnë vetëm, disa njerëz të zgjuar mund të kuptojnë se të qenit pranë njerëzve të tjerë ndihmon në rritjen e motivimit të tyre dhe u siguron atyre informacione të rëndësishme.
Të jesh vetëm nuk do të thotë vetmi, njerëzit me inteligjencë të lartë mund të mbajnë ende marrëdhënie të forta dhe të shijojnë përfitimet e vetmisë pa sakrifikuar lidhjet kuptimplota me të tjerët. Është e rëndësishme të kuptohet se të qenit vetëm i lejon ata të përqendrohen thellë në punën dhe idetë e tyre, duke i lejuar të mendojnë në mënyrë kritike, objektive dhe kreative për çdo projekt që zgjedhin.
Kuriozitete
Shfaqet një njollë e madhe në diell, çfarë do të thotë për Tokën?
Published
2 days agoon
May 5, 2025
Astronomët po monitorojnë një pikë të madhe të errët në sipërfaqen e Diellit që mund të ndikojë në Tokë në ditët në vijim.
Brenda Culbertson nga Laboratori Jet Propulsion i NASA-s ka folur për njollën masive diellore të quajtur 4079 dhe çfarë mund të thotë për banorët në Tokë.
“Energjia nga 4079 është shumë e fortë, dhe ndërsa i afrohet qendrës së fytyrës diellore, ajo përballet drejtpërdrejt me Tokën”, tha Culbertson.
“Nëse ndodh ndonjë ndezje e madhe diellore ndërsa ajo është përballë Tokës, ne do të marrim një goditje të drejtpërdrejtë të energjisë diellore dhe grimcave diellore, duke shkaktuar një stuhi gjeomagnetike.”
Qendra e Parashikimit të Motit Hapësinor (SWPC) e Administratës Kombëtare Oqeanike dhe Atmosferike (NOAA) i përshkruan stuhitë gjeomagnetike si shqetësime të mëdha në magnetosferën e Tokës, të cilat mund të rezultojnë në rritjen e aktivitetit të dritave veriore/aurora borealis.
Njollat diellore mund të shpërthejnë në ngjarje të referuara si nxjerrje masive koronale (CME) të cilat dërgojnë grimcat diellore në hapësirë dhe me raste drejt Tokës, shkruan Yahoo News. Periudhat e stuhive gjeomagnetike veçanërisht intensive mund të rezultojnë në ndërprerje të teknologjisë.
“Një nga zonat më të mëdha të njollave diellore në historinë e regjistruar ndodhi 1-2 shtator 1859 prodhoi atë që quhet Ngjarja Carrington”, tha Culbertson.
“Ajo ishte një stuhi gjeomagnetike aq e fortë sa aurora u pa rreth Tokës, ndërpreu rrjetet elektrike, , madje thuhet se shkaktoi edhe zjarre.”
Njerëzit në SHBA dëshmuan ndikimin e një stuhie të fuqishme gjeomagnetike më 2024, të referuar si stuhia diellore Gannon, që solli dritat veriore në pjesë të Midwest.
Kuriozitete
Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve, si lindi dhe historiku i 1 Majit?
Published
6 days agoon
May 1, 2025
1 Maji njihet si Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve. Ky manifestim lindi nga lufta e punëtorëve për të kërkuar dhe siguruar të drejtat, liritë dhe kushtet e punës e të jetesës.
Kjo ditë, ju referohet protestave të punëtorëve, për orar të punës 8 orë, për paga mesatare të garantuara, për pajisje mbrojtëse në vendin e punës.
Kërkesa e parë publike është paraqitur në Australi gjatë vitit 1885 me këtë përmbajtje: ”8 orë punë, 8 orë dëfrim e 8 orë gjumë”.
Kremtimi i 1 Majit lidhet me protestat e përgjithshme e të përgjakshme të dhjetëra mijëra punëtorëve të fabrikave të Çikagos në Amerikë, më 1 maj 1886.
Manifestimi masiv dhe madhështor u bë një vit më vonë, në të njëjtin qytet më 1 maj 1887.
Kështu filloi rrugëtimi i kësaj dite e date të rëndësishme, i përqafuar nga miliona punëtorë, i organizuar përmes Lëvizjes sindikaliste dhe partive, që në fokus e kanë pozitën socio-ekonomike të punëtorëve.
Sindikata botërore e caktoi 1 Majin ditë në të cilën të gjithë punëtorët ushtrojnë presion për sigurimin dhe avancimin e të drejtave të tyre.
Në Evropë, 1 Maji filloi manifestimin me Internacionalen e parë të Gjenevës.
Nga viti 1890 në Paris, Kongresi themelues i Internacionales së dytë, vendosi që pikërisht 1 Maji të mbetet Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve.
Nga viti 1891, Kongresi i tretë i Internacionales në Bruksel, mori vendim, që: dita e 1 Majit do të kremtohet përgjithmonë dhe në të gjitha vendet, si Festa e Punëtorëve, në të cilën punëtorët do t’i identifikojnë, avancojnë dhe mbrojnë me Kushtetutë e ligje; liritë, të drejtat, kushtet e punës, rrogën mesatare të garantuar, pushimin ditor, javor, vjetor dhe pushimet tjera sipas nevojës.

A janë të sigurta pijet me kafeinë për personat me diabet?

AUDI prezanton modele hibride gjatë verës

Shtatë perimet që bëhen më të shëndetshme nëse i gatuani

PE: Kosova të bëjë reforma për t’iu afruar BE-së, të hapë kapitull të ri bisedimesh me Serbinë

92 vjet nga lindja e mbretëreshës së këngës shqipe, Nexhmije Pagarushës

Publikohet punimi shkencor i profesorit të UBT-së, Alfred Marleku dhe studentes Elona Belaj në revistën prestigjoze “Sage Journals”

Lavrov: Armëpushimi nuk mund të sjellë zgjidhje të qëndrueshme me Ukrainën

Rikthehet “Squid Game”: Publikohet trailer-i i sezonit të tretë dhe të fundit

Arrestohet i dyshuari për shpërthimin e veturës së u.d. të drejtorit të QKUK-së
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Përgatituni për të udhëhequr politikën e të ardhmes me Fakultetin e Shkencave Politike në UBT
-
Lajmet4 weeks ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore
-
Lajmet nga UBT1 week ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT2 months ago
Profesorët Besnik Skenderi, Safet Zejnullahu, Diamanta Skenderi dhe Ferid Selimi publikojnë punimin shkencor mbi AI në arsim