Lajmet

Pse i humbasim kujtimet e fëmijërisë?

Nga mijëra ngjarje që përjetojmë gjatë fëmijërisë sonë, do të kujtojmë vetëm disa, dhe aq më pak kur rritemi.

Published

on

Pavarësisht nëse është dita kur lindi motra juaj, dita kur i morët një lodër vëllait tuaj, apo hera e parë që u rrëzuat nga biçikleta, ka të ngjarë që të keni qenë rreth moshës 3 ose 4 vjeç kur keni pasur kujtesën tuaj të parë, teksa shumica prej nesh, nuk priren që të kujtojnë ndonjë gjë para kësaj moshe.

Megjithatë, disa njerëz në moshë të rritur mund të sjellin ndërmend edhe kujtime nga mosha 2-vjeçare, ndërsa të tjerët mund të mos mbajnë mend asgjë deri në moshën 7 ose 8 vjeç. Edhe kujtimet që kemi nga mosha 3-7 vjeç janë episodike.

Nga mijëra ngjarje që përjetojmë gjatë fëmijërisë sonë, do të kujtojmë vetëm disa, dhe aq më pak kur rritemi.

Kjo dukuri e njohur si “amnezia infantile”, u vu re nga babai i psikanalizës Sigmund Frojd, dhe ka mbetur një mister për studiuesit për më shumë se 100 vjet.

Vite më parë, shkencëtarët mendonin se truri i fëmijëve nuk mund të krijonte kujtime të qëndrueshme. Por tani e dimë se foshnjat e moshës vetëm 6-muajshe, mund të formojnë kujtime afatshkurtra që zgjasin disa minuta, dhe kujtime afatgjata që zgjasin për disa javë. Ndërkohë 5-vjeçarët kanë kujtime që mund të zgjasë me vite. Por kur mbushim 7-vjeç, priremi të fillojmë të humbasim kujtimet tona më të hershme. Gjatë viteve të para të jetës sonë, truri ynë krijon miliona lidhje (sinapse) thellë brenda një zone të njohur si hipokampus. Pikërisht atje ne formojmë kujtime episodike. Pra kujtime të ngjarjeve që na kanë ndodhur. Kujtimet tona të mëparshme, janë më të rrezikuara që të harrohen. Por në moshën 11-vjeçare, kujtimet tona episodike bëhen gradualisht më të ngjashme me të rriturit, dhe vazhdojnë të maturohen deri në adoleshencën tonë të vonë.

Në vitin 1953, 27-vjeçari Henri Gustav Molaison (i njohur më shpesh si H.M.) iu nënshtrua neurokirurgjisë eksperimentale për të mbajtur nën kontroll sëmundjen e epilepsisë. Kirurgët ia hoqën hipokampusin dhe disa nga zona përreth kësaj pjesë të trurit.

Megjithëse operacioni i reduktoi krizat e tij epileptike, Molaison nuk mund të krijonte më kujtime të reja afatgjata. Gjithsesi, ai mund të kujtonte ende fakte rreth botës para operacionit. Para operacionit të Molaison, mendohej se kujtimet ruheshin në të gjithë trurin.

Por ajo ndërhyrje kirurgjikale e revolucionarizoi kuptimin tonë mbi kujtesën, duke treguar se hipokampusi është shumë i rëndësishëm për kujtimet episodike dhe autobiografike, dhe se pjesë të ndryshme të trurit, janë përgjegjëse për lloje të ndryshme të kujtesës.

Pasi kemi krijuar shumë lidhje të trurit gjatë fëmijërisë sonë, ne kemi shumë më tepër kujtime në vitet tona të hershme sesa gjatë moshës madhore. Ky proces njihet si “krasitja sinaptike”, versioni i seleksionimit natyror që bën truri.

Ky proces ndihmon për të skalitur në trurin tonë të fëmijërisë/adoleshencës një version më efikas të të rriturve, duke i zhdukur lidhjet e dobëta, të papërdorura apo të panevojshme dhe duke lënë lidhjet më të forta dhe më të dobishme për të mësuar më shumë.

Edhe kujtimet tona më të hershme mund të mos jenë kujtime, por përkundrazi ato janë formuar nga foto ose histori, edhe nëse bazohen në ngjarje reale. Por edhe më e habitshme: afro 40 për qind prej nesh, kanë krijuar plotësisht detaje të kujtesës sonë të parë.

Truri ynë nuk ka aftësinë për të ruajtur kujtimet episodike, derisa të jemi të paktën 2 vjeç. Ndoshta motra juaj ju tregoi një foto të tortës suaj të mrekullueshme të ditëlindjes së parë, apo nëna ju tregoi për kohën kur menduat se do të ishte qesharake të pikturonit vëllain tuaj. Kujtimet tona të hershme janë fluide. Sa herë që tregohet një histori, disa pjesë mund të humbasin ose ndryshohen, dhe mund të përfshihen pjesë më të reja. Si fëmijë, ne kemi shumë më tepër gjasa se sa të rriturit për t’i krijuar këto kujtime të rreme.

Është interesant fakti se mosha mesatare në të cilën kemi kujtimet tona të para, mund të ndryshojë me 2 vjet midis kulturave të ndryshme. Ndërsa një neozelandez i ri i popullit vendas Maor mund të kujtojë pjesëmarrjen e tij në një martesë në fis që në moshën 2 vjeç e gjysmë, një i rritur koreano-jugor mund të mos kujtojë asgjë deri në moshën 4 vjeç e gjysmë.

Theksi që i vënë Maorët të kaluarës dhe ritregimi i shpeshtë i historive familjare, bën që ata të kenë kanë kujtimet më të hershme në krahasim me çdo kulture tjetër.

Po ashtu stili i tyre shumë i detajuar i rrëfimit, ndikon mbi mënyrën sesi fëmijët e tyre do të kujtojnë në jetën e tyre të mëvonshme. Ndërkaq, kulturat që vlerësojnë autonominë personale, priren të kenë kujtime më të hershme, sesa kulturat që vlerësojnë më shumë lidhjet sociale.

Lajmet

Kosova ngre aktakuzë ndaj 21 personave për masakrën e Reçakut

Published

on

By

Prokuroria Speciale e Kosovës ka ngritur aktakuzë ndaj 21 personave për masakrën në Reçak, kur u vranë 45 civilë më 15 janar 1999.

Ndaj O.S.,R. M., K.J., G.R., ZH.T., B.J., M.L., R.M., D.GJ., B.M., D.J., M.SH., D.A., S.V. , B.M., Z.S., M.J., G.P., D.N., Ç.A., u ngrit aktakuzë për veprën penale “krim i luftës kundër popullatës civile”.

Ata akuzohen se gjatë një operacioni të forcave policore serbe, vranë 42 civilë në Reçak të Shtimes.

Prokuroria ka propozuar që gjykimi ndaj tyre të zhvillohet në mungesë, meqë ata janë “të paarritshëm për organet e drejtësisë” të Kosovës.

Sipas aktakuzës, në periudhën 1998-1999, të akuzuarit, si pjesëtarë të ushtrisë së ish-Jugosllavisë, Brigadës “243 të Mekanizuar”, Armatës së III- të, e njohur si “Korpusi i Prishtinës”, si dhe pjesëtarë të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë, “kanë kryer edhe trajtim çnjerëzor, shkatërrim të pasurisë, dëbim masiv dhe spastrim etnik të popullsisë civile”.

Prokuroria tha se të pandehurit e kishin rrethuar fshatin Reçak nga vendet e quajtura “Pishat”, “Gështenjat” dhe “Çesta”.

Më pas, sipas aktakuzës, ata e kishin granatuar fshatin, kishin kryer kontrolle shtëpi më shtëpi, dhe kishin ndarë burrat nga gratë dhe fëmijët, duke i detyruar që të largoheshin nga fshati, “ndërsa burrat e ndaluar i ekzekutuan”.

“Hetimet kanë vërtetuar se të pandehurit kanë ushtruar dhunë fizike ndaj civilëve, duke i rrahur me kondakë armësh, shqelma, dru, zinxhirë dhe mjete të tjera të forta”, u tha në njoftimin e Prokurorisë.

Atëbotë, si pasojë e këtij operacioni të forcave serbe, afër 20 mijë civilë të fshatrave Reçak, Topill, Petrovë, Kraisht, Mullapolc, Dremjak ishin dëbuar nga shtëpitë e tyre, tha Prokuroria.

Gjykimi në mungesë, që Prokuroria Speciale ka kërkuar për këtë rast, mundësohet në Kosovë pas ndryshimeve në Kodin e Procedurës Penale, të bëra më 2022.

Megjithatë, gjykime të tilla mund të bëhen vetëm me kushtin që prokuroria dhe gjykata t’i kenë shteruar të gjitha mjetet për të siguruar praninë e të akuzuarit.

Por, ky Kod përcakton se personat që gjykohen në mungesë kanë të drejtë për një rigjykim pa kushte, kur të arrestohen.

Dokumentimin e krimeve të kryera në Reçak e kishte bërë William Walker, i cili më 1999 kishte shërbyer si shef i Misionit Verifikues të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE).

Pas masakrës së Reçakut, në mars të vitit 1999, NATO-ja i sulmoi caqet ushtarake policore në ish-Jugosllavi.

Pas 78-ditësh të sulmeve, bombardimet u ndëprenë më 10 qershor 1999, me miratimin e Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara.

Ndërhyrja e NATO-s në Kosovë, kishte mundësuar edhe kthimin në shtëpitë e tyre të më shumë se 800.000 refugjatëve, personave të zhvendosur brenda dhe jashtë Kosovës.

Në luftën e zhvilluar në Kosovë më 1998/99, janë vrarë mbi 13.000 civilë dhe mijëra të tjerë janë zhdukur.

Afër 1.600 persona vazhdojnë të jenë ende të pagjetur – pjesa më e madhe e tyre shqiptarë.

Në vitet e fundit, Kosova e ka rritur numrin e aktakuzave në mungesë për krime lufte gjatë luftës së fundit.

Më herët gjatë vitit, Prokuroria Speciale ngriti aktakuzë në mungesë kundër 21 të dyshuarve për dëbimin me forcë të mbi 800.000 civilëve shqiptarë nga Kosova gjatë luftës./REL

Continue Reading

Lajmet

Gjenden të vdekur dy persona në një vilë në Pejë

Published

on

By

Dy persona janë gjetur të vdekur në një vilë në Pejë.

Rasti e ka konfirmuar zëdhënësi i policisë për rajonin e Pejës, Fadil Gashi.

Rreth orës 15:00 policia është informuar se në rrugën e KFOR-it se dyshohet se dy persona në një vilë janë pa shenja jete. Policia dhe ekipi i emergjencës ka dal në vendin e ngjarjes, ku vdekja e dy personave është konstatuar nga mjeku kujdestar. Viktimat janë njëri i gjinisë mashkullore dhe tjetra e gjinisë femërore. Këto janë detajet që për momentin i kemi nga terreni”, deklaroi Gashi.

Continue Reading

Lajmet

Gati 50 për qind të numëruara, ky është rezultati i votave për deputetë

Published

on

By

Është duke vazhduar numërimi i votave të kandidatëve për deputetë nga votimet e 28 dhjetorit.

Deri më tani janë numëruar 46,27 për qind e këtyre votave.

Në përditësimin e fundit nuk ka ndryshim të madh në këto votat, ku top 5-shet e partive kanë mbetur të njëjta.

Në Vetëvendosje po prinë Albin Kurti, Glauk Konjufca, Albulena Haxhiu, Hekuran Murati dhe Donika Gërvalla.

Në Partinë Demokratike të Kosovës, Bedri Hamza, Arian Tahiri, Përparim Gruda, Uran Ismaili dhe Sala Jashari.

Në Lidhjen Demokratike të Kosovës, Lumir Abdixhiku, Hykmete Bajrami, Ukë Rugova, Avdullah Hoti dhe Doarsa Kica-Xhelili.

Ndërkaq, në Aleancën për Ardhmërinë e Kosovës po prinë Ramush Haradinaj, Daut Haradinaj, Besnik Tahiri, Bekë Berisha dhe Agim Çeku.

Continue Reading

Lajmet

​BE “pret” nga Kosova formim të shpejtë të institucioneve

Published

on

By

Në një deklaratë të përbashkët, përfaqësuesja e Lartë e Komisionit Evropian, Kaja Kallas dhe komisionerja për Zgjerim, Marta Kos, kanë dhënë qëndrim pas përfundimit të zgjedhjeve parlamentare të 28 dhjetorit.

Ato përcjellin thirrjen e Bashkimit Evropian për një formim të shpejtë të institucioneve, ndërsa vlerësojnë se procesi zgjedhor reflektoi demokracinë në vend.

“Pas bllokadës politike pas zgjedhjeve të shkurtit 2025, presim formimin e shpejtë të Kuvendit dhe Qeverisë së re dhe vazhdimin e angazhimit tonë me autoritetet. Qeveria e re duhet të shtojë përpjekjet për reformat e domosdoshme lidhur me BE-në. Bashkimi Evropian vlerëson pjesëmarrjen aktive të të gjitha komuniteteve dhe partive të tyre politike në zgjedhje. Procesi zgjedhor tregoi një angazhim të fortë ndaj parimeve demokratike”.

Ndërsa për marrëdhëniet Kosovë-Serbi, Bashkimi Evropian cilëson se mbetet një proces që duhet çuar drejt normalizimit.

“Normalizimi i marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë, i facilituar nga BE-ja, vazhdon të jetë mënyra e vetme që të dyja vendet të bëjnë përparim në rrugët e tyre evropiane. Presim që të gjitha detyrimet që rrjedhin nga Marrëveshja për Rrugën drejt Normalizimit, si dhe të gjitha marrëveshjet e mëparshme të Dialogut, të zbatohen pa vonesa apo kushte të mëtejshme. BE-ja është gati të organizojë një takim në nivel të lartë sapo kushtet e lejojnë”.

Bashkimi Evropian, sipas deklaratës, ka dërguar një Mision Ekspert Zgjedhor (EEM) i cili do të qëndrojë në Kosovë për të ndjekur procedurat paszgjedhore.

“Ne i bëjmë thirrje Kuvendit, sapo të formohet, të ratifikojë marrëveshjet lidhur me Planin e Rritjes. Plani i Rritjes për Ballkanin Perëndimor është një instrument i kohëzuar i miratuar për periudhën 2024-2027 dhe është në interes të Kosovës që ratifikimi të bëhet sa më shpejt për të përfituar të gjitha mundësitë nën Planin e Rritjes, për të mirën e popullsisë së saj”, shkruan deklarata”.

BE rikujton se heqja e masave ndaj Kosovës ka filluar ndërsa vazhdon synimi për lirimin e mëtutjeshëm të fondeve.

“Për të kujtuar, BE-ja po ecën përpara për të hequr masat ndaj Kosovës. 216 milionë EUR ndihmë financiare janë liruar tashmë pas transferimit të rregullt të pushtetit lokal pas zgjedhjeve lokale të fundit. Ne gjithashtu synojmë të lirojmë 205 milionë EUR shtesë në fillim të vitit të ardhshëm”.

Continue Reading

Të kërkuara