Lajmet

Pse është e vështirë të parashikohen tërmetet?

I kujt është ‘faji’ kur ndodh një tërmet?

Published

on

Tërmeti, në termat më të thjeshtë, ndodh kur toka dridhet. A mund ta merrni me mend se qindra tërmete ndodhin çdo ditë, jo aq të fuqishëm sa për t’i vërejtur ne? Megjithatë ka edhe të atillë që shkaktojnë dëme të mëdha dhe humbje jetësh.

I kujt është ‘faji’ kur ndodh një tërmet?

Sipërfaqja e Tokës përbëhet nga kilometra gurë të fortë të thyer në një enigmë copash lëvizëse të quajtura pllaka tektonike, të cilat qëndrojnë në një det shkëmbi të nxehtë dhe të lëngshëm që rrotullohet dhe pastaj ftohet, duke i shtyrë pllakat përreth. Tërmetet dhe vullkanet ndodhin në sipërfaqen ku takohen.

Pllakat janë gjithmonë teknikisht në lëvizje, por zakonisht janë të kyçura së bashku, duke krijuar stres derisa diçka nëntokësore të këputet, duke i liruar ato të rrëshqasin përgjatë vijave të njohura të shkëmbinjve të thyer të quajtur gabime, që mund të shkojnë për kilometra.

Kur presioni papritmas lirohet dhe pllaka lëviz, energjia shpërthen në shkëmbin përreth.

Si ta dini se sa i fuqishëm ishte një tërmet?

Shkencëtarët përdorin sizmografë, të cilët dikur tundnin gjilpëra që regjistronin lëkundjet e tokës, por tani pajisjet janë të gjitha digjitale. Ekziston një rrjet global i tyre, si dhe rrjete lokale dhe rajonale, dhe shumica e të dhënave janë me burim të hapur dhe lidhen automatikisht. Duke kombinuar të paktën tri matje, sistemet mund të hartojnë vendndodhjen, kohëzgjatjen dhe madhësinë e një tërmeti me saktësi. Së fundi, ka disa matje të ndryshme të tërmeteve, por magnituda më e përdorur i referohet madhësisë së përgjithshme dhe çdo hap është dhjetë herë më i madh se hapi i mëhershëm.

Përveç sizmometrave, gjeologët dhe sizmologët kanë edhe disa mjete të tjera në dispozicion për të mbledhur të dhëna në lidhje me lëvizjet e kores së Tokës. Sensorët e lidhur me GPS vendosen pranë zonave aktive sizmike për të matur lëvizjen në sipërfaqe. Fotot satelitore të marra para dhe pas një ngjarjeje mund të krahasohen pixel për pixel. Një radar me bazë satelitore i quajtur InSAR është një nga mjetet më të rëndësishme për të ndjerë se si ndryshon sipërfaqja e Tokës: ai reflekton rrezet e radiovalëve nga orbita mbi lëvizjet e Tokës dhe një proces i quajtur interferometri regjistron ndryshimet në lartësinë e sipërfaqes me saktësi në milimetra. Sateliti kalon dy herë për të parë se çfarë ka ndryshuar në tokë. Teknikat e mësimit të makinerive po provohen gjithashtu tani në grupe të dhënash të mëdha për të gjetur sinjale më shpejt se sa njerëzit.

A mund ta shkaktojë një tërmet tjetrin?

Megjithëse dihet se tërmetet shkaktojnë tërmete të tjera, por kjo është ende në diskutim mes shkencëtarëve. Tërmetet ekspozojnë dy paradokse rreth mënyrës se si njerëzit e kuptojnë botën natyrore: ato ndodhin në periudha më të gjata se përvoja njerëzore dhe ndodhin në thellësi shumë përtej aftësisë së njerëzve për të vëzhguar drejtpërdrejt.

Shkencëtarët e menaxhojnë këtë duke bërë modele dhe duke llogaritur probabilitetet. Pas një tërmeti, shkencëtarët analizojnë të dhënat për të kuptuar më mirë se çfarë mund të ndodhë më pas.

“Ne duhet të vendosim një stetoskop në Tokë për të përcaktuar se çfarë po ndodh atje poshtë”, tha Harold Tobin, profesor i Shkencave të Tokës në Universitetin e Uashingtonit.

Si ta dimë se po ndodh një tërmet?

Shkencëtarët pyeten gjatë gjithë kohës nëse është e mundur të parashikohet një tërmet.

“Ne nuk jemi afër një parashikimi afatshkurtër”, tha Wright.

Pas një tërmeti të madh, ka shumë të dhëna për t’u mbledhur dhe deshifruar, dhe disa prej tyre janë mjaft të dobishme.

“Ne mund të bëjmë llogaritjet për vendet që mund të kenë tërmete si rezultat i një tërmeti tjetër”, tha Wright.

Ai është duke pritur për të dhënat e InSAR nga një satelit evropian që do të bëjë kalimin e tij të parë mbi Turqinë jugore që nga një seri tërmetesh me magnitudë të lartë që goditën Turqinë dhe rajonin më 6 shkurt. Ekipi i tij dhe të tjerë i përdorin këto mjete për të matur se si sforcohet në defektet e njohura. Ata mund të modelojnë sasinë totale të energjisë që mund të përfundojë duke u çliruar në një tërmet në një zonë të caktuar dhe shkallën me të cilën do të lëshohet, me saktësi të konsiderueshme.

“Por ne thjesht nuk e dimë se kur do të ndodhë”, tha ai. “Nuk e dimë nëse mund të jetë një tërmet i vetëm 8 ballë apo dhjetë tërmete me magnitudë 7”.

Në zonat ku janë të pajisura me të, paralajmërimet mund të transmetohen disa sekonda para se të godasë tërmeti për të ngadalësuar trenat ose për të hapur dyert e emergjencës./UBTNews/

Lajmet

UBT sjell në Tiranë trashëgiminë evropiane të Karl Gegës në bashkëpunim me partnerë prestigjiozë

Published

on

By

UBT, në bashkëpunim me Fondacionin Musei Civici di Venezia dhe Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, ka organizuar një ngjarje të veçantë që përmbledh historinë dhe ndikimin e madh të Inxhinierit vizionar, Karl Gega. Konferenca Shkencore dhe Ekspozita, e titulluar “Një hekurudhë për të ndryshuar historinë”, u dedikuan Inxhinierit vizionar që ndikoi thellësisht në Evropën e shekullit XIX.

Konferenca është mbajtur në ambientet e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe ka bërë bashkë personalitete të shquara nga fusha e shkencës, arsimit dhe kulturës.

Pjesëmarrësit përfshinë figura të njohura si Rektori dhe Presidenti i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, Kryetarin e Seksionit të Shkencave Shoqërore Albanologjike pranë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, akad. asoc. Gëzim Hoxha, si dhe përfaqësuesen e Fondacionit Musei Civici di Venezia, Monica Viero.

Gjithashtu, ngjarja ka pasur një prani të spikatur nga institucione të tjera, si dhe nga pjesëmarrës nga Kosova, Shqipëria dhe Italia, duke theksuar rëndësinë ndërkombëtare të kësaj ngjarje.

Në fokus të diskutimeve kanë qenë tema të ndryshme të lidhura me trashëgiminë e familjes së Karl Gegës, një figurë kyçe në zhvillimin e infrastrukturës dhe të historisë inxhinierike të Evropës, si dhe aspekte të tjera të rëndësishme që lidhen me ndikimin e tij në zhvillimet teknologjike të kohës. Diskutimet kanë përfshirë gjithashtu aspekte të kulturës, teknologjisë dhe ndikimit të zgjerimit të hekurudhës në lidhjen e kulturave dhe vendeve të ndryshme të Europës.

Në fjalën e tij, Rektori i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, theksoi rëndësinë e bashkëpunimeve ndërkombëtare dhe të lidhjes mes institucioneve shkencore dhe kulturore për zhvillimin e mëtejshëm të dijes. Ai nënvizoi se, ngjarje të tilla nuk janë vetëm mundësi për të nxjerrë në pah trashëgiminë e vizionarëve të shquar si Karl Gegë, por gjithashtu ofrojnë mundësi për të reflektuar mbi ndikimin që kanë pasur dhe vazhdojnë të kenë përparimet teknologjike dhe inxhinierike në shoqërinë moderne.

Pjesëmarrësit janë angazhuar gjithashtu në një diskutim të thellë rreth trashëgimisë kulturore dhe historike të Karl Gegës dhe ndikimit të tij në ndërtimin e infrastrukturave hekurudhore që kanë lidhur qytete dhe shtete të ndryshme në Europë.

Nga 12 qershori, do të jetë e hapur gjithashtu ekspozita për Karl Gegën, në Pallatin e Kongreseve në Tiranë, dhe organizohet nga UBT dhe Fondacioni Musei Civici di Venezia. E njëjta ekspozitë do të vjen edhe në Kosovë, në Parkun Shkencor, Inovativ dhe Teknologjik të UBT-së në korrik.

Continue Reading

Aktualitet

Sulmohet pika kryesore bërthamore në Iran

Published

on

Kreu i agjencisë globale mbikëqyrëse bërthamore ka konfirmuar se vendi kryesor i pasurimit bërthamor të Iranit në Natanz u godit nga sulmet izraelite në orët e para të së premtes.

Në një postim në X, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike tha se po “monitoronte nga afër situatën thellësisht shqetësuese në Iran”, shkruan BBC.

Agjencia tha se ishte në kontakt me autoritetet iraniane në lidhje me nivelet e rrezatimit në vend, si dhe me inspektorët e saj në Iran.

Continue Reading

Aktualitet

Irani ka lëshuar mbi 100 dronë drejt Izraelit

Published

on

Një zëdhënës i ushtrisë izraelite tha se Irani ka lëshuar më shumë se 100 dronë drejt Izraelit gjatë orëve të fundit, pasi vendi premtoi hakmarrje për sulmet izraelite.

Zëdhënësi tha se 200 aeroplanë luftarakë izraelitë morën pjesë në sulmet kundër më shumë se 100 objektivave në Iran gjatë natës.

Sipas reuters, ai tha se Izraelin e presin “disa orë të vështira”. Sirena ajrore ranë paraprakisht në Izrael, ndërsa vendi u përgatit për hakmarrjen.

Në reagim të menjëhershëm pas sulmit, udhëheqësi suprem i Iranit tha se Izraeli “duhet të presë një ndëshkim të ashpër”.

“Regjimi sionist i ka sjellë vetes një fat të hidhur dhe të dhimbshëm, dhe me siguri do të përballet me të”, u shpreh ai.

Ndryshe, Izraeli ka nisur një fushatë të paprecedentë sulmesh ajrore mbi territorin iranian, në një operacion të koduar “Luanin që Ngrihet” (Operation Rising Lion), duke goditur objektiva strategjike që përfshijnë uzina bërthamore, baza ushtarake dhe ndërtesa të lidhura me Gardën Revolucionare Iraniane.

Continue Reading

Lajmet

Vijon gjykimi për rastin “Banjska”, dëshmojnë dy zyrtarë policorë

Published

on

By

Po mbahet seanca gjyqësore në rastin “Banjska”, ku sot pritet të dëgjohen dëshmitë e dy zyrtarëve policorë, Fahri Shala dhe Sedat Dushi.

Të akuzuarit Dushan Maksimoviq, Blagoje Spasojeviq dhe Vladimir Toliq, të cilët ndodhen në masë paraburgimi, u sollën në seancë nën masa të rrepta sigurie.

Më 11 shtator 2023, kryeprokurori i Prokurorisë Speciale të Kosovës, Blerim Isufaj, kishte konfirmuar aktakuzën për këtë rast, në të cilin mbeti i vrarë rreshteri i Policisë së Kosovës, Afrim Bunjaku.

Deri më tani, në këtë proces gjyqësor kanë dëshmuar edhe zyrtarët policorë Avni Shala, Elez Peci, Mirsad Kryeziu, Çlirim Shaqiri dhe Alban Rashiti.

Continue Reading

Të kërkuara