

Published
3 years agoon
By
Betim GashiTërmeti, në termat më të thjeshtë, ndodh kur toka dridhet. A mund ta merrni me mend se qindra tërmete ndodhin çdo ditë, jo aq të fuqishëm sa për t’i vërejtur ne? Megjithatë ka edhe të atillë që shkaktojnë dëme të mëdha dhe humbje jetësh.
I kujt është ‘faji’ kur ndodh një tërmet?
Sipërfaqja e Tokës përbëhet nga kilometra gurë të fortë të thyer në një enigmë copash lëvizëse të quajtura pllaka tektonike, të cilat qëndrojnë në një det shkëmbi të nxehtë dhe të lëngshëm që rrotullohet dhe pastaj ftohet, duke i shtyrë pllakat përreth. Tërmetet dhe vullkanet ndodhin në sipërfaqen ku takohen.
Pllakat janë gjithmonë teknikisht në lëvizje, por zakonisht janë të kyçura së bashku, duke krijuar stres derisa diçka nëntokësore të këputet, duke i liruar ato të rrëshqasin përgjatë vijave të njohura të shkëmbinjve të thyer të quajtur gabime, që mund të shkojnë për kilometra.
Kur presioni papritmas lirohet dhe pllaka lëviz, energjia shpërthen në shkëmbin përreth.
Si ta dini se sa i fuqishëm ishte një tërmet?
Shkencëtarët përdorin sizmografë, të cilët dikur tundnin gjilpëra që regjistronin lëkundjet e tokës, por tani pajisjet janë të gjitha digjitale. Ekziston një rrjet global i tyre, si dhe rrjete lokale dhe rajonale, dhe shumica e të dhënave janë me burim të hapur dhe lidhen automatikisht. Duke kombinuar të paktën tri matje, sistemet mund të hartojnë vendndodhjen, kohëzgjatjen dhe madhësinë e një tërmeti me saktësi. Së fundi, ka disa matje të ndryshme të tërmeteve, por magnituda më e përdorur i referohet madhësisë së përgjithshme dhe çdo hap është dhjetë herë më i madh se hapi i mëhershëm.
Përveç sizmometrave, gjeologët dhe sizmologët kanë edhe disa mjete të tjera në dispozicion për të mbledhur të dhëna në lidhje me lëvizjet e kores së Tokës. Sensorët e lidhur me GPS vendosen pranë zonave aktive sizmike për të matur lëvizjen në sipërfaqe. Fotot satelitore të marra para dhe pas një ngjarjeje mund të krahasohen pixel për pixel. Një radar me bazë satelitore i quajtur InSAR është një nga mjetet më të rëndësishme për të ndjerë se si ndryshon sipërfaqja e Tokës: ai reflekton rrezet e radiovalëve nga orbita mbi lëvizjet e Tokës dhe një proces i quajtur interferometri regjistron ndryshimet në lartësinë e sipërfaqes me saktësi në milimetra. Sateliti kalon dy herë për të parë se çfarë ka ndryshuar në tokë. Teknikat e mësimit të makinerive po provohen gjithashtu tani në grupe të dhënash të mëdha për të gjetur sinjale më shpejt se sa njerëzit.
A mund ta shkaktojë një tërmet tjetrin?
Megjithëse dihet se tërmetet shkaktojnë tërmete të tjera, por kjo është ende në diskutim mes shkencëtarëve. Tërmetet ekspozojnë dy paradokse rreth mënyrës se si njerëzit e kuptojnë botën natyrore: ato ndodhin në periudha më të gjata se përvoja njerëzore dhe ndodhin në thellësi shumë përtej aftësisë së njerëzve për të vëzhguar drejtpërdrejt.
Shkencëtarët e menaxhojnë këtë duke bërë modele dhe duke llogaritur probabilitetet. Pas një tërmeti, shkencëtarët analizojnë të dhënat për të kuptuar më mirë se çfarë mund të ndodhë më pas.
“Ne duhet të vendosim një stetoskop në Tokë për të përcaktuar se çfarë po ndodh atje poshtë”, tha Harold Tobin, profesor i Shkencave të Tokës në Universitetin e Uashingtonit.
Si ta dimë se po ndodh një tërmet?
Shkencëtarët pyeten gjatë gjithë kohës nëse është e mundur të parashikohet një tërmet.
“Ne nuk jemi afër një parashikimi afatshkurtër”, tha Wright.
Pas një tërmeti të madh, ka shumë të dhëna për t’u mbledhur dhe deshifruar, dhe disa prej tyre janë mjaft të dobishme.
“Ne mund të bëjmë llogaritjet për vendet që mund të kenë tërmete si rezultat i një tërmeti tjetër”, tha Wright.
Ai është duke pritur për të dhënat e InSAR nga një satelit evropian që do të bëjë kalimin e tij të parë mbi Turqinë jugore që nga një seri tërmetesh me magnitudë të lartë që goditën Turqinë dhe rajonin më 6 shkurt. Ekipi i tij dhe të tjerë i përdorin këto mjete për të matur se si sforcohet në defektet e njohura. Ata mund të modelojnë sasinë totale të energjisë që mund të përfundojë duke u çliruar në një tërmet në një zonë të caktuar dhe shkallën me të cilën do të lëshohet, me saktësi të konsiderueshme.
“Por ne thjesht nuk e dimë se kur do të ndodhë”, tha ai. “Nuk e dimë nëse mund të jetë një tërmet i vetëm 8 ballë apo dhjetë tërmete me magnitudë 7”.
Në zonat ku janë të pajisura me të, paralajmërimet mund të transmetohen disa sekonda para se të godasë tërmeti për të ngadalësuar trenat ose për të hapur dyert e emergjencës./UBTNews/
Aktualitet
Nga inteligjenca artificiale te bujqësia: Hajrizi tregon pse UBT-ja është zgjedhja kryesore e studentëve
Published
3 hours agoon
October 2, 2025By
Driton Iseni
Rektori i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, ka thënë se arsyeja kryesore pse studentët zgjedhin të studiojnë në këtë institucion është qasja moderne dhe programet inovative që ofrohen.
Në një intervistë në FIVE të Dukagjinit, Hajrizi ka theksuar se UBT dallon nga universitetet e tjera për shkak të orientimit drejt së ardhmes dhe temave bashkëkohore, si Inteligjenca Artificiale.
Sipas tij, një element tjetër që i tërheq studentët është mënyra ndërmarrësore e funksionimit të UBT-së, e cila, duke qenë e vetëfinancuar, ka si obligim që çdo student të arrijë sukses.
“Mendoj që qasja e re, ne kemi programe të reja dhe moderne. Dhe janë programe të së ardhmes, nuk e kemi asnjë old fashion në program. Kjo është tema kryesore që asnjëherë nuk ke pas një tematik që ne e trajtojmë për të kaluarën, por flasim Inteligjencës Artificiale. Apo flasim sot për IA, po, cili është universiteti më i mirë në regjion për IA? Dihet. Ose po flet për zhvillim të qëndrueshëm, dihet kush tregon rolin. Po flet për mjekësi, dihet kush. Po flet për energji, bujqësi.
Domethënë thjesht jemi duke garuar për t’i ofruar ato kompetenca të cilat atij i duhen. Jemi shumë aktivë me qenë shumë të kujdesshëm në suksesin e tij. Se ne vetëfinancohemi, ne jemi një qasje ndërmarrësore, e kemi obligim atë me ngrit deri te suksesi. Ai e ndjen atë mbështetje. E ndjenë atë cilësi e infrastrukturë. E ndjenë atë ndërkombëtarizmin dhe vjen”, ka thënë Hajrizi.
Lajmet
Xhaka në garë me Haalandin dhe yjet e tjerë për t’u zgjedhur lojtari i muajit në Premierligë
Published
4 hours agoon
October 2, 2025By
UBT News
Ylli kosovar Granit Xhaka po shfaq formë të jashtëzakonshme në edicionin e ri dhe mbetet në garë yjet e tjerë për t’u zgjedhur lojtari i muajit në Premierligë
Xhaka u transferua gjatë verës nga Bayer Leverkuseni në Sunderland dhe menjëherë prezenca e tij ka pasur impakt në ekipin anglez.
Krahas organizimit të lojës, duke kontribuuar si në aspektin defanziv, ashtu edhe në atë ofanziv, veterani i mesfushës ka kontribuuar edhe me asistime, duke qenë lojtari më i rëndësishëm i Sunderlandit deri tash në sezonin 2025/26.
Për këtë, Premierliga e ka përfshirë përfaqësuesin zviceran në mesin e kandidatëve për t’u zgjedhur futbollisti më i mirë i muajit shtator.
Përpos Xhakës, në garë janë edhe lojtarët tjerë që bënë paraqitje pozitive në muajin që shkoi si: Erling Haaland, Danchi Kamada, Yankuba Minteh, Robin Roefs e Martin Zubimendi./S.K/EO/

Xhiroja e dytë e Europa League do të luhet këtë të enjte, ku në programin zyrtar do të jenë 18 ndeshje interesante që do të zhvillohen.
Vëmendja kryesore do të jetë fokusuar në lojën AS Roma – Lille, që nis nga ora 18:45 minuta.
Ndeshjet tjera që do të luhen sonte janë si në tabelën vijuese:
/S.K/EO/
Lajmet
Klubet basketbollistike dhe shifrat që përfituan nga Ligji i Sponsorizimit
Published
5 hours agoon
October 2, 2025By
UBT News
Ligji i Sponsorizimit konsiderohet se ligji që i ka sjellë shumë benefite klubeve sportive të cilat përmes këtij ligji kanë rritur financat e tyre duke hapur kështu rrugë për investime edhe dhe përforcime të skuadrave.
Drejtori Ekzekutiv ne Agjencinë e Sportit brenda Ministrisë së Sportit, Fidan Shatri ka publikuar shot shifra e klubeve të Superligës së Kosovës në basketboll që kanë përfituar më së shumti gjatë vitit 2025 nga Ligji i Sponsorizimit.
Klubi i basketbollit Ylli ka kaluar milionëshin, më saktësisht skuadra nga Suhareka për përfituar 1,109,500.
Në vendin e dytë është KB Trepça që ka arkëtuar 817,000 euro, e ndjekur nga KB Sigal Prishtina me 410,000 euro dhe KB Bashkimi me 386,000 euro./S.K/KP/

Nga inteligjenca artificiale te bujqësia: Hajrizi tregon pse UBT-ja është zgjedhja kryesore e studentëve

Shah Rukh Khan bëhet miliarder, mes yjeve më të pasur në botë

Epoka e re e mjekësisë, shpresa për kurën e tullacisë

Xhaka në garë me Haalandin dhe yjet e tjerë për t’u zgjedhur lojtari i muajit në Premierligë

Bellucci: Një vend i veçantë për Tim Burton do të mbetet në zemrën time!

Europa League sonte vjen me 18 lojë

Beats prezanton kufjet sportive pa tel

Sekretet e njerëzve me dorën e djathtë, ja tiparet magjike

Klubet basketbollistike dhe shifrat që përfituan nga Ligji i Sponsorizimit
Të kërkuara
-
Aktualitet1 month ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Aktualitet2 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Kërkime3 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Aktualitet4 weeks ago
Votoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën