Kulturë

Oppenheimer: Historia e vërtetë e babait të Bombës Atomike

Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, ai u bë një shkencëtar i persekutuar.

Published

on

Prometeu i ri

Ai që njihej si “babai i bombës atomike”, pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore u bë një shkencëtar i persekutuar, si Galileo (nuk është rastësi që Bertolt Brecht u frymëzua nga historia e tij për të rishkruar dramën “Jeta e Galileos”). Në të vërtetë, më saktë, sipas Kai Bird dhe Martin Sherwin, fitues të çmimit Pulitzer për esenë Prometeu Amerikan: Triumfi dhe Tragjedia e J. Robert Oppenheimer, mbi të cilin bazohet filmi i Christopher Nolan në kinema, Oppenheimer ishte një Promete i ri: domethënë dikush që, ashtu si heroi i mitologjisë greke, u dënua se u dha zjarr njerëzve, e pagoi se i dha njerëzimit një shpikje që do të ndryshonte rrjedhën e historisë.

I lindur në prill të vitit 1904 në Nju Jork në një familje gjermane me origjinë hebreje, Roberti që në moshë të re u shqua për inteligjencën dhe interesat e tij, nga shkenca te poezia, nga gjuhët e huaja (ai mësoi gjashtë, përfshirë sanskrinishten) te mineralogjia. U bë aq i aftë sa u pranua në Klubin Mineralogjik të Nju Jorkut në moshën 12-vjeçare. Në vitin 1925 ai mori një diplomë në fizikë nga Harvard, e ndjekur nga një doktoraturë në Göttingen (Gjermani) në 1927.

Oppenheimer u kthye në SHBA në vitin 1929, pasi ishte dëshmitar i rritjes së Hitlerit në Evropë – por edhe rrënimit që u solli amerikanëve nga Depresioni i Madh – ai u miqësua me disa anëtarë aktivë të Partisë Komuniste, si Katherine “Kitty” Puening, një studente radikale e Berkeley, e cila do të bëhej gruaja e tij në vitin 1940.

ARITMETIKE E TMERRSHME

Para dasmës, në laboratorin e fizikës në Berkeley, Oppenheimer bashkëpunoi me Ernest Lawrence, shpikësi i ciklotronit, fitues i çmimit Nobel në vitin 1939. Në të njëjtin vit, ditën kur Hitleri pushtoi Poloninë duke filluar Luftën e Dytë Botërore, Oppenheimer dhe kolegu Hartland Snyder botuan atë që fizikani dhe historiani i shkencës Jeremy Bernstein do ta quante “një nga punimet më të mëdha në fizikë të shekullit të njëzetë”.

Në të, dy autorët ngrinin pyetjen se çfarë do të ndodhte me një yll masiv që kishte filluar të konsumohej, pasi kishte shteruar karburanti: duke u bazuar në teorinë e relativitetit të përgjithshëm të Ajnshtajnit, ata argumentuan se ai do të shtypej nga një “singularitet” i tillë që as edhe valët e dritës nuk do të kishin mundur t’i shpëtonin tërheqjes së gravitetit të tij.

Studimi hodhi themelet për teorinë e vrimave të zeza, e cila, megjithatë, u formulua plotësisht vetëm tridhjetë vjet më vonë. Sidoqoftë, duhet thënë se artikujt e shkruar nga Oppenheimer ishin të vështira për t’u kuptuar edhe për ekspertët: ai përdorte formula komplekse matematikore për të demonstruar parimet fizike, por ndonjëherë bënte gabime, ndoshta për shkak të nxitimit. “Fizika e tij ishte e mirë,” komentoi një herë bashkëautori i tij Snyder, “por aritmetika e tij ishte e tmerrshme.”

PROJEKTI MANHATTAN

Pas pushtimit të Polonisë, Albert Einstein, Leó Szilárd dhe fizikantë të tjerë që emigruan në Shtetet e Bashkuara i shkruan një letër Presidentit Roosevelt duke e paralajmëruar atë se Gjermania mund të zhvillonte bomba atomike, si dhe duke sugjeruar që Shtetet e Bashkuara duhet t’i paraprinin. Oppenheimer u zgjodh nga gjenerali Leslie R. Groves për të udhëhequr përpjekjen për të fituar këtë garë. Ishte i ashtuquajturi Projekti Manhattan, që mori emrin e vendndodhjes së zyrave të Distriktit të Inxhinierëve të Manhatanit, i krijuar në vitin 1942.

EKIPI I ËNDRRAVE

Si drejtor shkencor i laboratorit, misioni i parë i “Oppie” ishte të rekrutonte mendjet më të shkëlqyera në vend: Frank Biondi, Arthur Compton, Harold Urey, Enrico Fermi, Ernest Lawrence, Glenn Seaborg, Edwin McMillan, Emilio Segrè, Owen Chamberlain, Eugene Wigner, Schwinger, Richard Feynman, Hans Bethe, Luis Álvarez, James Rainwater, John van Vleck, Val Fitsch, William Fowler dhe Norman Ramsey (për të përmendur vetëm laureatët e Nobelit). Qëllimi i dytë ishte krijimi i një bombe atomike. Bazuar në studimet e kryera deri atëherë, dukej se kishte dy mënyra të mundshme: përdorimi i uraniumit ose i plutoniumit.

TESTI BËRTHAMOR

Ekipi i Projektit Manhattan ndërtoi prototipe të dy llojeve të bombave, të cilat do të çonin në ndërtimin e “Little Boy”, një pajisje uraniumi e shpërthyer mbi Hiroshima dhe “Fat Man”, një bombë plutoniumi me metodën e shpërthimit, e cila u hodh mbi Nagasaki. Meqenëse kjo lloj arme ishte e paprecedentë, Oppenheimer e ndjeu të nevojshme të eksperimentonte me të. Prandaj, më 16 korrik 1945, në shkretëtirën Alamogordos, afër Los Alamos, Nju Meksiko, u krye i ashtuquajturi Testi i Trinitetit, me një bombë plutoniumi (“The Gadget”).

Shpërthimi lëshoi ​​energjinë prej 21,000 tonësh TNT dhe nxehtësia e tij ishte aq intensive sa shkriu rërën në zonën përreth, duke krijuar një lloj xhami jeshil pak radioaktiv të quajtur “trinitit”.

DILEMA ETIKE

Sipas dëshmive të ndryshme, pasi ishte dëshmitar i shpërthimit, Oppenheimeri citoi një tekst të shenjtë indian, me këto fjalë: “Tani jam bërë Vdekja, shkatërruesi i botëve”. Disa nga shkencëtarët që dëshmuan shpërthimin, duke përfshirë edhe atë vetë, argumentuan në favor të një shpërthimi që demonstronte fuqinë e bombës dhe që do të bënte që armiku të dorëzohej, pa e përdorur atë mbi civilët.

Ata nuk u dëgjuan, por pas bombardimeve atomike të Japonisë (rreth 200,000 të vdekur menjëherë, si dhe shumë të tjerë më vonë, për shkak të rrezatimit), ata punuan për të siguruar që armë të tilla shkatërruese të mos përdoreshin më. Në vitin 1945, në Saturday Review of Literature, Oppie shkroi se armët bërthamore ishin instrumente “agresioni, befasie dhe terrori” dhe shprehja atomike e “çnjerëzimit dhe ligësisë së luftës moderne”. Megjithatë, gara e armëve atomike sapo kishte filluar.

NË SHËNJESTËR TË FBI-së

Për disa kohë, në fakt, fizikani me origjinë hungareze Edward Teller kishte punuar për një armë edhe më shkatërruese: bombën me hidrogjen. Oppenheimer u ftua të bashkohej me projektin, por nuk pranoi. Nga viti 1947 deri në 1952, fizikani drejtoi Komitetin e Përgjithshëm Këshillues të Komisionit të Energjisë Atomike të Shteteve të Bashkuara, duke kaluar kohën për arritjen e një marrëveshje ndërkombëtare për mospërhapjen e armëve bërthamore: “Nëse armët atomike bëhen pjesë e arsenalit të kombeve, do të vijë koha kur njerëzimi do të mallkojë emrat e Los Alamos dhe Hiroshima. Popujt e botës duhet të bashkohen ose do të humbasin të gjithë”, tha ai.

GJUETI SHTRIGASH

Ky aktivitet “pacifist” e vendosi atë në shënjestrën e senatorit Joseph McCarthy, krijuesit të një gjuetie shtrigash që synonte spastrimin e Shteteve të Bashkuara nga spektri i komunizmit. Duke u bazuar në dokumentet e vjetra të FBI-së që dokumentonin simpatitë e fizikanit për qarqet antifashiste, në refuzimin e tij për të bashkëpunuar në krijimin e bombës me hidrogjen dhe në dëshminë e pafavorshme të Teller-it, komisioni hetimor e akuzoi shkencëtarin se ishte komunist dhe se kishte kaluar sekrete të bombës tek sovjetikët.

AKUZAT

Nga ana e tij, Oppenheimer nuk i priti mirë marrjet në pyetje: në tetor 1945 ai u soll aq keq në zyrën e Presidentit Harry Truman sa u quajt “shkencëtari qaraman”. Në realitet nuk kishte prova të vërteta. Siç shpjegon Kai Bird, “shumë nga provat në arkivat e FBI-së ishin kontradiktore. Ndërsa disa nga informatorët pohuan se Oppenheimer ishte komunist, të tjerët e mohuan atë”.

Në çdo rast, në vitin 1954 fizikanit iu mohua hyrja në Komisionin e Energjisë Atomike “për arsye të sigurisë kombëtare”. Më pas, komuniteti shkencor u ngrit, duke arritur, brenda pak muajsh, ta konfirmonte atë në postin e drejtorit të Institutit për Studime të Avancuara në Princeton, të cilin e mbajti deri kur vdiq, në vitin 1967 për shkak të kancerit në fyt.

REHABILITIMI I VONUAR

Disa vite më herët, në vitin 1963, Presidenti Lyndon Johnson i kishte dhënë atij çmimin Enrico Fermi për një “rehabilitim” zyrtar. Por vetëm 55 vjet pas vdekjes së Oppie, pra në dhjetor 2022, sekretarja e Departamentit të Energjisë të qeverisë së Bidenit, Jennifer Granholm, deklaroi se vendimi i vitit 1954 ishte rezultat i një procesi “që kishte të meta: me kalimin e viteve, janë shfaqur prova rreth “paragjykimit” dhe “pasaktësisë” së hetimit të Oppenheimerit, ndërsa në të njëjtën kohë “dëshmitë e besnikërisë dhe dashurisë së tij” për Shtetet e Bashkuara janë forcuar më tej”.

Sprova e Oppenheimer-it u dëshmoi shkencëtarëve, siç ka shkruar sociologu Daniel Bell, “se ata nuk mund të mos pajtoheshin më me politikën e qeverisë. Që atëherë ka mbizotëruar një pikëpamje se si shkencëtarët duhet t’i shërbejnë vendit të tyre”. Megjithatë, atyre që e pyetën Oppenheimerin në vitet e tij të fundit nëse donte të ndryshonte diçka nga e kaluara e tij, fizikani u përgjigj: “Unë bëra detyrën time, që ishte të bëja punën që duhej të bëja. Në Los Alamos nuk isha në një pozicion për të marrë vendime, do të kisha bërë gjithçka që do të më kërkonin, qoftë edhe një bombë në një formë tjetër, nëse do të mendoja se ishte teknikisht e mundur”./Focus – Bota.al

Kulturë

Katamarani i Art Explora Festival, së shpejti në Portin e Durrësit

Published

on

Pas disa ditësh, Porti i Durrësit do të mirëpresë një spektakël unik për qytetarët dhe vizitorët e tij. Anija e parë-muze në botë, pjesë e Art Explora Festival, do të mbërrijë në këtë port, duke sjellë një përvojë të paharrueshme kulturore dhe artistike. Ky eveniment është një mundësi e artë për të gjithë ata që dëshirojnë të përjetojnë diçka ndryshe dhe inovative, në një udhëtim që do të ngrejë flamurin e artit, muzikës dhe kulturës në det të hapur.

Festivali, i cili do të zhvillohet nga data 10 deri më 21 prill 2025, është një ngjarje ndërkombëtare që do të ofrojë një përzierje të jashtëzakonshme aktivitetesh. Anija muze do të ofrojë performanca të ndryshme, duke përfshirë kërcime, DJ set-e dhe aktivitete argëtuese për çdo moshë. Hyrja do të jetë falas, duke e bërë këtë mundësi të aksesueshme për të gjithë.

Ky festival, që nisi në pranverën e vitit 2024, do të jetë një udhëtim kulturor që do të kalojë përmes 15 vendeve të Mesdheut deri në vitin 2027, duke bashkuar artistë, kuratorë ekspozitash, organizata kulturore dhe shoqërore nga e gjithë bota. Në bordin e anijes muze, do të zhvillohen ekspozita dhe aktivitete që do të rikthejnë shpirtin e qytetërimeve të lashta të Mesdheut, një shkrirje kulturash që ka ndikuar dhe formuar historinë e shumë popujve.

Katamarani, një arritje inxhinierike dhe arkitektonike, është një vepër e dizajnuar nga arkitektët e njohur Axel de Beaufort dhe Guillaume Verdier. E ndërtuar në kantierin e anijeve Perini Navi në Itali, kjo anije e veçantë është një kombinim harmonik i teknologjisë dhe estetikës. Me një gjatësi prej 47 metrash dhe një lartësi prej 55 metrash, katamarani ka kapacitetin të strehojë deri në 2000 vizitorë në ditë.

Pjesa më magjepsëse e katamaranit është i gjithë dizajni i tij minimaliste dhe i rafinuar, që pasqyron një bashkëpunim të ngushtë midis arkitektëve dhe ekspertëve të fushave të ndryshme. Për të arritur këtë dizajn të jashtëzakonshëm, janë përfshirë specialistë të NASA-s, të cilët kanë kontribuar në krijimin e xhamave të lakuar të anijes. Ky katamaran është një shembull i përsosur i teknologjisë moderne, që do të ofrojë një përvojë unike dhe të paharrueshme për të gjithë ata që do të kenë mundësinë ta vizitojnë.

Një tjetër veçori e veçantë e këtij katamarani është direku i tij i mrekullueshëm prej 55 metrash, i prodhuar nga specialistë të anijeve të garave në det të hapur, që e bën këtë anije një krijesë të veçantë të teknologjisë detare. Pjesët e direkut janë prodhuar dhe montuar në Francë, duke kaluar më pas një proces të gjatë dhe të sofistikuar para se të bëhej gati për udhëtim.

Ky katamaran muze është një mundësi unike për të shijuar artin dhe kulturën në një mënyrë të papërsëritshme, duke ofruar një eksperiencë që nuk ka kufij dhe që do të mbetet e pashlyeshme në kujtesën e atyre që do ta vizitojnë. Durrësi do të ketë mundësinë të jetë një nga qytetet që do të ndajnë këtë përvojë të jashtëzakonshme, duke u bërë pjesë e një ngjarje kulturore ndërkombëtare që do të pasurojë më tej panoramën e aktiviteteve kulturore në këtë qytet./UBTNews/

Continue Reading

Lifestyle

Ushqimi më i mirë që ndalon rënien e flokëve

Published

on

Humbja e flokëve mund të jetë e vështirë për të parandaluar ose menaxhuar, prandaj është një moment dëshpërues për shumë individë sidomos nëse shkaku është i panjohur.

Edhe pse në shumicën e rasteve është diçka e natyrshme që ndodh me plakjen, ka faktorë tjerë si gjenetika, mungesa e lëndëve ushqyese, stresi ose probleme të ndryshme shëndetsore që nxisin më tej rënien e tyre.

Disa nga këta faktorë mund të jenë më të vështirë për tu trajtuar dhe parandaluar, por përfshirja e lëndëve ushqyese të duhura në regjimin tuaj ushqimor, mund të jetë një opsion në parandalimin e rënies së mëtejshme.

Sipas këshillave të ekspertëve botërorë të shëndetit, ka një ushqim të veçantë i cili ndihmon në parandalimin dhe forcimin e flokëve.

Një nga ushqimet më të mira që mbështet shëndetin e flokëve janë vezët, veçanërisht e verdha, përmbajnë lëndë ushqyese dhe vitamina që ndihmojnë në rritjen e flokëve, në veçanti janë të pasura me Biotinë.

Biotina është një lloj vitamine B, dhe përveç vezëve, ajo gjendet në mish, organe të kafshëve, peshk, fara dhe arrorë, në një vezë ju do të merrni rreth 10 mikrogramë nga kjo lëndë ushqyese, që është 33% e vlerës së rekomanduar ditore.

Kjo është përqindja më e lartë e biotinës që një ushqim përmban pas mëlçisë së viçit, vezët janë më të lehta për t’u përfshirë sesa mëlçitë!

Edhe pse nuk ka shumë që tregojnë se biotina parandalon rënien, ka të dhëna që sugjerojnë se mungesa e kësaj lënde ushqyese lidhet me një shëndet të dobët të flokëve. Pra, konsumi i ushqimeve me biotinë si vezët, ndihmon në rritjen e flokëve me ritëm të shëndetshëm.

Një përfitim tjetër që vezët kanë është se përmbajnë proteina me cilësi të lartë, një tjetër lëndë ushqyese që mbështet shëndetin e flokëve.

Continue Reading

Magazinë

Jennifer Lopez shfaqet në tapetin e kuq të premierës së filmit me fëmijën e saj

Published

on

Jennifer Lopez dhe fëmija i saj jo-binar (i papërcaktuar në gjini), Emme Maribel Muñiz, u fotografuan së bashku gjatë një dalje të veçantë në Broadway, ku morën pjesë në premierën e shfaqjes “Good Night, and Good Luck” (“Natën e mirë dhe fat të mirë”).

Të dy u shfaqën të veshur me elegancë në ngjyra të zeza. Jennifer kishte zgjedhur një fustan të gjatë të zi me dekolte të theksuar, ndërsa Emme veshi kostum të zi, një këmishë të bardhë e kravatë klasike, kombinim që reflektonte stilin personal dhe identitetin e tyre jo-binar.

Kjo nuk është hera e parë që nënë e fëmijë shfaqen në publik. Kohët e fundit, morën pjesë edhe në premierën e “Otello”, ku rolet kryesore i kishin Denzel Washington dhe Jake Gyllenhaal.

Pas kësaj mbrëmjeje, Lopez e përshkroi daljen me Emme në Instagram si “takimi më i mirë ndonjëherë”.

Sipas burimeve të Page Six, gjatë një daljeje të ngjashme, një fotograf iu afrua Emme-s, çka e shtyu Jennifer-in të reagojë në mënyrë mbrojtëse, tregues i lidhjes së fortë që ka me fëmijët. Ajo kishte deklaruar: “Është një dashuri e pakushtëzuar. E di që të gjithë ndihen kështu për fëmijët e tyre, por unë ndjej se ata janë vërtet të veçantë. Mezi pres të shoh çfarë do të arrijnë në jetë”.

Emme, e cila është një nga binjakët që Lopez ka me këngëtarin Marc Anthony, bëri të ditur para disa vitesh se identifikohet si jo-binar dhe përdor përemrat “they/them” – një vendim që Jennifer e ka mbështetur publikisht.

Fëmija i saj u bë i njohur më gjerësisht në vitin 2020, kur performoi me Lopez gjatë spektaklit të Super Bowl-it, duke interpretuar këngën “Let’s Get Loud”. e në qershor të 2022, gjatë një koncerti bamirësie në Los Angeles, Lopez e prezantoi Emme duke përdorur përemrat neutralë, duke përforcuar kështu mbështetjen publike për identitetin gjinor të Emme-s.

Kjo lidhje e fortë nënë-fëmijë vazhdon të jetë frymëzim për shumë njerëz që e ndjekin yllin botëror të muzikës dhe filmit – duke dëshmuar përkrahjen, pranimin dhe dashurinë e sinqertë pa kushte.

Continue Reading

Magazinë

Vajza e Tom Hanks flet për fëmijërinë e saj: Vite plot konfuzion dhe dhunë

Published

on

Elizabeth Hanks, vajza e Tom Hanks dhe gruas së parë, Samantha Lewis, ka folur për fëmijërinë e trazuar dhe marrëdhënien e ndërlikuar me nënën e saj në librin e saj të ri, The 10: A Memoir of Family And The Open Road.

Në një fragment të marrë nga People, autorja, e cila përdor emrin EA, shkruan se si prishja e martesës së prindërve të saj në 1985 i dha formë fëmijërisë së saj dhe viteve të hershme të vëllait të saj, Colin Hanks.

“Unë jam një fëmijë nga martesa e parë (jo e famshme). Kujtimet e mia të vetme që prindërit ishin në të njëjtin vend në të njëjtën kohë janë diplomimi i Kolinit dhe diplomimi im i shkollës së mesme,” fillon ajo.

Autorja 42-vjeçare shkruan se ka lindur në Burbank, por ka pak kujtime nga vitet e saj të hershme në Los Angeles, se nëna e saj u zhvendos me të, pa paralajmërim, gjashtë orë larg në Sacramento, menjëherë pas divorcit të saj nga ylli i “Forrest Gump”.

“U ra dakord për alimentacionin dhe unë do vizitoja babanë e njerkën time, së shpejti vëllezërit e mi më të vegjël, në fundjavë dhe në verë, por nga mosha 5 deri në 14 vjeç, vitet e mia ishin plot konfuzion, dhunë, privim dhe pa dashuri. Unë isha një vajzë Sacramento,” thotë ajo.

Megjithatë, gjërat ndryshuan “me kalimin e viteve” dhe shëndeti mendor i nënës së saj u përkeqësua.

“Oborri ishte aq plot me jashtëqitje qeni sa nuk mund të ecje rreth tij, shtëpia kumbonte tymin. Frigoriferi ishte bosh ose plot me ushqime të skaduara dhe nëna ime kalonte gjithnjë e më shumë kohë në shtratin e madh duke lexuar Biblën,” përshkruan ajo.

Elizabeth i’u referua një incidenti të dhunshëm që përjetoi. “Një natë, abuzimi emocional u shndërrua në abuzim fizik, dhe pas kësaj, u transferova në Los Angeles, pikërisht në mes të klasës së shtatë,” shpjegoi ajo.

Lewis, vdiq nga kanceri në mushkëri më 2002 në moshën 49-vjeçare dhe Elizabeth Hanks ishte vetëm 19 vjeç në atë kohë.

Lewis u takua me Hanks më 1970, të dy studionin teatër në Sacramento. Çifti kishte fëmijën e parë, Colin, në 1977 , u martuan një vit më vonë.  Ata u bënë prindër për herë të dytë në vitin 1982, kur lindi Elizabeth.

Megjithatë, lumturia e tyre ishte jetëshkurtër dhe çifti u nda në vitin 1985. Divorci u finalizua dy vjet më vonë.

Continue Reading

Të kërkuara