Lajmet

Nga Rusia në Amerikë, politika e patriarkalizmit

Nga Angela Saini.

Published

on

Nga Angela Saini

Në një përpjekje të dëshpëruar për të shtuar rekrutimet e reja përballë humbjeve dërrmuese në front që nga fillimi i pushtimit të Ukrainës, ushtria ruse ka nisur një fushatë propagandistike, duke u kërkuar burrave të heqin dorë nga punët e tyre civile dhe t’i bashkohen ushtrisë. “Bëhu burrë!”- thotë slogani. Vitin e fundit, qeveria ruse i ka dhënë medaljen “Nëna Heroinë” grave që kanë më shumë se 10 fëmijë, për të ndihmuar në rritjen e nivelit të lindjeve, dhe për të rritur më shumë ushtarë të ardhshëm. Mjafton të shohim tek familja dhe miqtë tanë për të kuptuar se disa burra nuk janë të prerë për luftë dhe se disa gra preferojnë të mos kenë fëmijë.

Por ky fokus tek stereotipet gjinore – “të jesh burrë” ose të jesh “nënë heroinë” – pasqyron në fakt interesat më themelore të të gjitha shteteve patriarkale, nga Rusia në SHBA. Nuk ka rëndësi se për çfarë është i përshtatshëm një individ. Rëndësi ka që ata të përmbushin detyrën e tyre ndaj shoqërisë.

Për të kuptuar arsyen, duhet të kthehemi shumë pas në kohë. “Farat” për këtë formë gjinore të kontrollit shtetëror u mbollën të paktën 5000 vjet më parë me ngritjen e shteteve më të hershme të botës. Shqetësimi i atyre që ishin në pushtet në atë kohë ishte popullsia.

Pra si të ruanin madhësinë e saj dhe si ta mbanin nën kontroll. Midis provave të shkruara që kemi nga Mesopotamia e Lashtë, janë lista në dukje të pafundme, përfshirë regjistrimet e para të popullatës që detajojnë me kujdes mënyrën se si menaxhoheshin njerëzit.

Historia tregon se gjatë mijëvjeçarëve, mbi familjet u rrit presioni për të treguar besnikërinë e tyre ndaj shtetit, duke pasur më shumë fëmijë dhe duke qenë të gatshëm të heqin dorë nga ata për të mbrojtur shtetin. Gratë e reja u nxitën të qëndronin në shtëpi dhe të lindnin sa më shumë djem.

Në shekullin e 13-të, Xhengiz Khan, sundimtari legjendar i Perandorisë Mongole patriarkale, e bëri të detyrueshëm shërbimin ushtarak për djemtë dhe burrat. Sapo mbushnin 15 vjeç fëmijët mund të rekrutoheshin dhe të largohen nga shtëpitë e tyre për t’u trajnuar.

Në kohët e hershme, gratë duhet të ishin të afta për të mbrojtur shoqëritë e tyre po aq mirë sa edhe burrat. Legjenda thotë se vetë stërmbesa e Khan, Khutulun, shoqëroi babanë e saj në misione ushtarake dhe këmbëngulte që çdo burrë që dëshironte të martohej me të do të duhej më parë ta mundte në dyluftim.

Por më vonë, ndërsa kombet moderne u krijuan, përleshjet dhe luftimet u asociuan më shumë me burrat. Feminiliteti u bë sinonim i mëmësisë. Këto stereotipe tashmë janë kaq të thella saqë vetëm në vitin 2015 gratë u lejuan që të shërbenin në pozicione luftimi tokësore të vijës së parë në ushtrinë amerikane.

Nivelet e popullsisë mbeten një burim shqetësimi për qeveritë kombëtare. Në shkurt të këtij viti, liderët në Kinë u inkurajuan të kërkonin mënyra novatore për të rritur nivelet e lindjeve pasi popullsia e vendit ra për herë të parë në 60 vjet. Një zyrtar vendor solli si mundësi ofrimin e arsimit të mesëm falas për fëmijën e tretë në çdo familje.

Në Hungari, plani i fundit i qeverisë për të rritur normat e lindjeve përfshin eliminimin e tatimit mbi të ardhurat për nënat nën moshën 30 vjeç. Japonia sapo ka rritur shumën e përgjithshme që u ofron familjeve për t`i ndihmuar familjet me shpenzimet për foshnjat.

Nevoja për të pasur lindshmëri më të lartë mund të shpjegojë gjithashtu pse aborti është një lojë politike në vende të tilla si SHBA-ja dhe Polonia. Vendi i parë që legalizoi zyrtarisht abortin ishte Rusia Sovjetike në vitin 1920, për të mbrojtur gratë që po vdisnin nga abortet e fshehta. Kjo u kornizua si pjesë e angazhimit të regjimit për çlirimin e grave. Në vitin 1936, ai dekret u anulua nga Jozef Stalini për një arsye shumë të thjeshtë: lindshmëria kishte rënë ndjeshëm.

Popullsia është çelësi për të kuptuar se si sillen kombet, dhe arsyeja pse institucionet e pushtetit janë fokusuar rreth shqetësimit të dyfishtë të riprodhimit dhe mbrojtjes. Për shtetin e sotëm patriarkal, problemi është se qytetarët nuk janë gjithnjë të gatshëm për të përmbushur kërkesat e tij.

Presidenti rus, Vladimir Putin, është ndër mbrojtësit më të ashpër të familjes tradicionale patriarkale dhe roleve gjinore të modës së vjetër. Por edhe ai nuk mund të parandalojë radhët e të rinjve që përpiqen të shmangin rekrutimin duke u arratisur nga vendi. Rusia po përballet me një krizë të rëndë demografike.

Por kjo lloj krize nuk është unike vetëm për Rusinë. Në mbarë botën, kombet duhet të përballen me emergjencat e tyre demografike dhe betejat për të drejtat riprodhuese. Sfida për shekullin XXI-të – një epokë në të cilën normat e vjetra gjinore po përmbysen dhe janë sanksionuar të drejtat universale të njeriut – është gjetja e mënyrës që popullsia dhe siguria kombëtare të ruhen, duke garantuar në të njëjtën kohë lirinë e qytetarëve për të mos luftuar dhe për mos të pasur fëmijë. / “Financial Times” – Bota.al

Lajmet

Profesoresha e UBT-së, Dr. Fatbardha Qehaja Osmani boton studim ndërkombëtar në revisten prestigjioze të Quartile-it 1- Reading Psychology, Taylor & Francis- Routledge

Published

on

Dr. Fatbardha Qehaja Osmani së bashku me hulumtuesen shkencore nga Universiteti Ibn Haldun në Turqi, Elma Berisha, kanë publikuar një studim të ri shkencor në revistën ndërkombëtare Reading Psychology të shtëpisë botuese Taylor & Francis (Q1) duke sjell rezultate të rëndësishme për mënyrën se si fëmijët zhvillojnë aftësinë për lexim të rrjedhshëm. Ky është një nga studimet e rralla që është bërë në fushën kognitive tek popullata shqipfolëse.

Punimi, me titull “The Mediating Role of Executive Functions in Reading Fluency Among 8–10 Year Old Children: Evidence from a Transparent Orthography”, është zhvilluar në Kosovë dhe përfshin 168 nxënës nga shkollat publike dhe private të Prishtinës.

Ky studim eksperimental ofron provat e para empirike për lidhjen ndërmjet moshës, funksioneve ekzekutive dhe rrjedhshmërisë së leximit në një gjuhë me ortografi të qartë si gjuha shqipe.

Sipas gjetjeve, fëmijët me aftësi më të zhvilluara në përditësimin e informacionit, frenimin e impulseve dhe fleksibilitetin kognitiv lexojnë më shpejt dhe më saktë. Këto funksione të trurit shpjegojnë rreth 23% të ndryshueshmërisë në performancën e leximit, edhe kur merren parasysh faktorë si mosha, gjinia apo inteligjenca joverbale.

Studimi tregon gjithashtu se mosha ndikon në lexim përmes funksioneve ekzekutive, duke theksuar rolin e zhvillimit kognitiv. Ndërkohë, statusi socio-ekonomik dhe arsimimi i nënës rezultuan faktorë që ndikojnë ndjeshëm në këtë proces, fëmijët nga mjedise më të thjeshta përfitojnë më shumë nga rritja e moshës, duke treguar rëndësinë e mbështetjes familjare.

Autorët rekomandojnë që mësuesit të përdorin leximin me zë të lartë, leximin e përsëritur dhe vlerësimin e hershëm të funksioneve ekzekutive që në fazat parashkollore, për të identifikuar fëmijët me rrezik për vështirësi në lexim. Autorët poashtu theksojnë se këto gjetje ndërlidhen ngusht me strategjitë e reja për përmirësimin e leximit në përgjithësi e në veçanti në performancën e fëmijëve tanë në testin PISA.

Ky hulumtim vlerësohet si një kontribut i parë shkencor ndërkombëtar mbi zhvillimin e leximit në gjuhën shqipe, duke vendosur shqipen në qendër të diskutimeve akademike për gjuhët me ortografi transparente si finlandishtja apo italishtja.

Artikullin e plotë mund ta lexoni këtu: Reading Psychology – Taylor & Francis Online

Continue Reading

Lajmet

Dy persona kapen me mbi 2 kg kokainë dhe mbi 13 mijë euro, sulmohet policia

Published

on

Një shtetas i Kosovës dhe një me shtetësi të huaj janë arrestuar gjatë një kontrolli rutinor në Prishtinë, pasi tek të dyshuarit u gjetën mbi 2 kilogram kokainë dhe mbi 13 mijë euro para të gatshme.

Policia ka njoftuar se i dyshuari ka rezistuar dhe ka sulmuar policët.

“Policia e Kosovës, më saktë Njësia për Reagim të Shpejtë- Prishtinë me datën 21.10.2025 gjatë një pike të rregullt kontrolli në Prishtinë ka ndaluar një automjet me targa të huaja me drejtues të dyshuarin mashkull kosovar dhe pasagjerin mashkull shtetas i huaj. Njësia e lartcekur policore gjatë zbatimit të autorizimeve të saj, pasi ka kërkuar realizimin e një kontrolli rutinor, i dyshuar mashkull shtetas i huaj ka tentuar të largohet nga vendi i ngjarjes, mirëpo si rezultat i reagimit profesional policor i njëjti është ndaluar nga njësia policore. I dyshuari gjatë tërë kohës ka rezistuar në mënyrë agresive duke i sulmuar zyrtarët policorë dhe tek i njëjti gjatë arrestimit janë gjetur dy paketime të mbështjella të mbushura me pluhur ngjyrë të bardhë të dyshuar si substancë narkotike e llojit kokainë pesha e përgjithshme e së cilës arrin rreth 2270.6 gramë (2 kilogramë e 270.6 gramë)” , njofton policia.

Gjithashtu, Policia ka njoftuar se përveç substancës së dyshuar narkotike pas kontrollit tek të dyshuarit në vendngjarje janë gjetur edhe: para të gatshme 12550 euro, para të gatshme 1000 euro, një telefon mobil.

“Përveç substancës së dyshuar narkotike pas kontrollit tek të dyshuarit në vendngjarje janë gjetur edhe: para të gatshme 12550 euro, para të gatshme 1000 euro, një telefon mobil. Lidhur me rastin në vendngjarje ka dalë edhe Drejtoria për Hetimin e Trafikimit me Narkotikë si dhe është njoftuar edhe prokurori kompetent, me urdhër të të cilit është kryer kontroll edhe tek shtëpia e të dyshuarit shtetas kosovar mirëpo nuk është gjetur diçka e  dyshuar. Të dyshuarit pas intervistimit me urdhër të prokurorit janë dërguar në mbajtje për 48 orë”, thuhet në njoftim.

Continue Reading

Lajmet

Ia vodhi babait mbi 24 mijë euro, arrestohet 34-vjeçari në Shtime

Published

on

Një person është arrestuar të martën për vjedhjen e 24 mijë e 800 eurove në banesën e babait të tij, në rrugën “14 Dhjetori” në Shtime, gjatë periudhës kohore nga 22 gushti deri më 18 tetor të këtij viti.

Sipas njoftimit të Policisë, arrestimi u bë pasi ankuesi, një shtetas i Kosovës që jeton dhe punon jashtë vendit, më 19 tetor kishte vërejtur mungesën e parave.

Gjatë ekzaminimit të vendngjarjes, policia nuk ka konstatuar shenja thyerjeje apo dëmtime që do të tregonin hyrje me forcë në banesë.

“Si rezultat i hetimeve intensive, më 21.10.2025, policia ka identifikuar dhe arrestuar të dyshuarin B.N. (34 vjeç) – djalin e ankuesit, i cili është intervistuar në prani të avokatit mbrojtës dhe ka pranuar kryerjen e veprës penale”, thuhet në njoftim.

Me urdhër të prokurorit të shtetit, i dyshuari është dërguar në ndalim policor për 48 orë. Hetimet lidhur me rastin janë duke vazhduar./S.K/EO/PK/

Continue Reading

Lajmet

Rekord i ri, 43 gola në një natë në Champions League

Published

on

Gjithsej, 43 gola janë shënuar në 9 ndeshjet e para të javës së tretë në Champions League, ku aktualisht shihet një dominim i frikshëm nga ekipet e mëdha.

14 skuadra zbritën në fushë në orën 21:00, pas dy ndeshjeve të pasdites, ku takimi që spikati më shumë ishte Arsenal-Atletico Madrid.

Pjesa e parë u mbyll pa gola, por në të dytën “Topçinjtë” dominuan frikshëm, duke shënuar plot 4 herë, me ekipin e Simeones që ishte i pafuqishëm për t’u kundërpërgjigjur.

PSG shkaktoi një tërmet, duke marrë fitoren e tretë në po kaq ndeshje, kësaj radhe duke mundur Leverkuesenin në Gjermani me rezultatin e thellë 2-7.

Të dyja ekipet ngelën me 10 lojtarë, ndërsa në listën e golashënuesve i pranishëm ishte edhe Dembele, i cili sapo u kthye nga një dëmtim.

Interi gjithashtu tregoi forcën në Belgjikë, duke mundur 0-4 debutuesit e Royal Union.

Haaland dhe Bernardo Silva i dhanë fitoren 0-2 Manchester Cityt kundër Villarrealit.

Surpriza më e madhe erdhi nga Holanda, ku Napoli u mposht me rezultatin e thellë 6-2 nga PSV-ja.

Në sfidat e tjera, Dortmund mundi 2-4 Copenhagen, ndërsa Newcastle triumfoi 3-0 me Benficën.

Sa i përket sfidave të orës 18:45, Barcelona mundi 6-1 Olympiacosin, ndërsa Kairat Almaty-Pafos u mbyll pa gola./S.K/Tch/

Continue Reading

Të kërkuara