Kulturë

Nën ujërat e historisë: Kërkimi për të ruajtur identitetin e humbur të trashëgimisë kulturore të Evropës

Published

on

Dita e 17 prillit u bë dita kur Europa Nostra shpalli zyrtarisht listën e vendeve dhe monumenteve të trashëgimisë që gjenden nën kërcënimin më të madh për vitin 2024. Ky njoftim ngriu valë të madhe interesimi, pasi në fokus ishin destinacione të rëndësishme që përfaqësojnë një pasuri të çmuar kulturore dhe historike. Por fatkeqësisht, këto vlera janë të përfshira në një rrugëtim që duket të shkojë drejt humbjes së tyre të pakthyeshme. 

Programi “7 më të rrezikuarit”, i cili nisi rrugën e tij në vitin 2013, është bërë një fushatë e shoqërisë civile për të shpëtuar trashëgiminë e rrezikuar të Evropës. Europa Nostra ka udhëhequr këtë marsh, duke punuar ngushtë me Institutin e Bankës Evropiane të Investimeve dhe duke gëzuar mbështetjen e Creative Europe, përmes projektit të rrjetit European Cultural Heritage Agora. Kjo është një thirrje për të gjithë qytetarët, për të mbrojtur dhe ruajtur trashëgiminë e çmuar, pasuri që bashkon në një pasqyrë të përbashkët identitetin kulturor.

Strehimi i klasës punëtore (kure) në Roubaix-Tourcoing, Francë

Në shekullin e 19-të, qytetet Roubaix dhe Tourcoing formuan, së bashku me qytetin e afërt të Lille, zemrën e gjallë të industrisë së tekstilit të Francës, një qendër kryesore në Evropën kontinentale. Duke tërhequr dhjetëra mijëra punëtorë jo vetëm nga Franca, por edhe nga Belgjika fqinje, këto qytete strehonin punëtorë në një formë unike të banesave për mbijetesë të njohur si courées. Këto rrugë të ngushta paraqisnin shtëpi të vogla të shtrydhura pas shtëpive ekzistuese me tarraca, duke krijuar një morfologji të veçantë që reflektonte jetën e klasës punëtore. Pavarësisht kushteve të mjerueshme të jetesës, kjo formë arkitekturore vazhdoi edhe në shekullin e 20-të.

Këto ansamble të përulura tani janë të rrezikuara në mënyrë kritike. Shqetësimet higjienike dhe më vonë recesioni i mesit të shekullit të 20-të në industrinë e tekstilit çuan në prishjen e shumicës së kurseve përmes politikave të ndryshme të rinovimit urban dhe nismave private të zhvilluesve. Kanë mbetur vetëm një pjesë e vogël, ende e banuar dhe, deri diku, në gjendje të mirë. Megjithatë, qëndrimi aktual i komunës, duke favorizuar prishjen brenda një plani të ri rinovimi urban, përbën një kërcënim të madh. Ndryshimet e fundit në politikat lokale kanë hequr mbrojtjen e mëparshme dhe kanë futur shpronësimin e detyrueshëm të këtyre shtëpive të vogla. Kurse mishërojnë historinë e ish-punëtorëve të tekstilit dhe trashëgiminë e kushteve të tyre të jetesës, pjesë përbërëse e ekosistemit më të madh industrial të rajonit. Misioni kryesor i lëvizjes Roubaix-Tourcoing courées është të ndalojë projektin e prishjes së bashkisë. Një aplikim për regjistrim në listë është dorëzuar zyrtarisht në Ministrinë e Kulturës.

Nominimi në programin 7 më të rrezikuar 2024 u bë nga organizata jofitimprurëse franceze Association Métropole Label.le. Emëruesi po i vizionon lagjet si një bërthamë tërheqëse për turizmin, por edhe si një model i një stili jetese të bazuar në komunitet me emetime të ulëta të karbonit. Ka pasur një mbështetje të shtuar për ruajtjen dhe ripërdorimin adaptiv të kurseve në Roubaix-Tourcoing nga qytetarët e zonës dhe rajonit më të gjerë.

 

Ishujt Cikladik: Sifnos, Serifos dhe Folegandros, Greqi

Në një përpjekje për të mbrojtur thellësinë dhe pasurinë e trashëgimisë kulturore të ishujve Cikladikë, një nga destinacionet më të bukura dhe më të rrezikuara të Evropës, një lëvizje e fortë është në lëvizje. Nominimi i tyre në Programin e 7 më të Rrezikuarve 2024 thekson nevojën për masa të menjëhershme për të adresuar sfidat e tyre të vështira.

Nëpër rrugët e ngushta të trashëguara prej shekujsh, lajmi i kërcënimit të veçantë për ishujt Sifnos, Serifos dhe Folegandros ka shtuar një alarm të rëndë për të mbrojtur këtë thesar të pashembullt të kulturës dhe natyrës. Tendosja në infrastrukturë dhe turizmin e rritur kanë sjellë një rritje të paprecedentë të lejeve të ndërtimit, duke i dhënë sfidës një përmasë të re. Nominimi nga Shoqëria për Mjedisin dhe Trashëgiminë Kulturore të Greqisë (Elliniki Etairia) në këtë program thekson thelbin e kësaj sfide dhe propozon masa të menjëhershme për të ndaluar humbjen. Prioritetet përfshijnë hartimin e planeve të veçanta për të menaxhuar turizmin dhe për të rregulluar aktivitetet, si dhe krijimin e politikave të reja për të integruar kapacitetin mbajtës në planifikimin hapësinor.

Në fokusin e propozimeve janë aspektet kritike si mbindërtimi, mbrojtja e zonave natyrore dhe promovimi i praktikave të qëndrueshme. Një fushatë ndërgjegjësimi që filloi në vitin 2013 synon të ruajë trashëgiminë natyrore dhe kulturore të ishujve, ndërsa Programi i Egjeut të Qëndrueshëm ka shërbyer si një platformë për të ndihmuar në këtë drejtim. Paneli Këshillimor ka vlerësuar përpjekjet e njëkohshme për të përballuar sfidat e këtij thesari të rëndësishëm kulturore dhe natyrore. Nominimi në Programin e 7 më të Rrezikuarve synon të ndërmarrë masa globale për të mbrojtur integritetin dhe shkallën e kësaj pasurie të pazëvendësueshme evropiane.

 

Kisha e San Pietro në Gessate, Milano, Itali

Kisha e San Pietro në Gessate, një trashëgimi e shekujve në zemër të Milanos, ballafaqohet me sfida të rënda për ruajtjen e integritetit të saj. Nominimi i saj në ‘Programin e 7 më të Rrezikuarve’ për vitin 2024 thekson nevojën urgjente për masa për të mbrojtur dhe riparuar këtë monument të rëndësishëm kulturor. Kisha, me origjinë të mundshme në mesin e shekullit të 13-të, është një perlë arkitektonike me një histori të pasur. Ndërsa ka përjetuar ndryshime dhe rindërtime nëpër shekuj, veçantia e saj e bën atë një qendër të rëndësishme të trashëgimisë së Milanos. Afresket e shekullit të 15-të, puna e piktorëve lombardë, shtojnë vlerë historike dhe artistike të jashtëzakonshme. Megjithatë, kisha po përballet me sfida të mëdha për ruajtjen e saj. Dëmtimet e krijuara gjatë Luftës së Dytë Botërore, rreziku nga kushtet e mjedisit dhe mungesa e burimeve për riparimet e nevojshme janë disa nga sfidat që po përkeqësojnë gjendjen e saj. Përfshirja në Programin e 7 më të Rrezikuarve synon të sjellë vëmendje dhe mbështetje për të ndaluar humbjen e kësaj trashëgimie të çmuar.

Anëtarët e shoqërisë civile, bashkësia e kishës dhe institucionet vendase janë të përfshirë në përpjekjet për të ruajtur dhe riparuar kishën dhe hapësirat e saj përreth. Projekte si L’Arte inVita promovojnë kulturën dhe trashëgiminë nëpërmjet strategjive të komunikimit dhe ndërgjegjësimit të publikut.

Paneli Këshillimor i ‘7 më të rrezikuarve’ ka vlerësuar bashkëpunimin dhe angazhimin e të gjithë aktorëve të përfshirë për të mbrojtur këtë thesar të pazëvendësueshëm kulturor. Ndërkohë, masa urgjente për riparimin dhe ruajtjen e kishës dhe hapësirave të saj përballë janë të domosdoshme për të siguruar të ardhmen e tyre.

Sinagoga e Sienës, Itali

Sinagoga e Sienës, një thesar i rrallë arkitekturor dhe historik, përballet me sfida të rënda për restaurimin dhe ruajtjen e saj. Nominimi në ‘Programin e 7 më të rrezikuarve’ për vitin 2024 shënon nevojën urgjente për masa për të mbrojtur këtë monument të rëndësishëm të kulturës hebraike. E ndërtuar në vitin 1786, sinagoga shquhet për veçoritë e saj arkitekturore, duke shfaqur një përzierje të elementeve rokoko dhe neoklasike. Përtej bukurisë së saj, ajo ka qenë qendër e jetës fetare dhe sociale për komunitetin hebre në Siena, duke shërbyer si pika qendrore e lidhjeve dhe mbështetjes për vite të tëra.

Megjithatë, dëmtimet e shkaktuara nga tërmeti në shkurt 2023 kanë lënë qemerin dhe çatinë në një gjendje të paqëndrueshme, duke krijuar një rrezik të madh për sigurinë e vizitorëve dhe të komunitetit. Propozimet për restaurim, të përqendruara në konsolidimin dhe zëvendësimin e elementëve strukturorë, janë në fazën e parë të realizimit, me synimin për të kthyer sinagogën në një qendër të përshtatshme të adhurimit.

Përfshirja në ‘Programin e 7 më të rrezikuarve’ sjellë shikueshmëri dhe mundësi për të gjetur financimin dhe burimet e nevojshme për të kryer restaurimin e sinagogës. Për këtë qëllim, komuniteti hebre i Firences dhe Fondacioni Botëror i Monumenteve janë të përfshirë në përpjekjet për të mbrojtur dhe rivendosur këtë trashëgimi të çmuar kulturore. Përpjekjet për restaurim dhe ruajtje po mbështeten nga grantet dhe mbështetja e organizatave të ndryshme, duke shpresuar për një restaurim të suksesshëm që do të rikthejë Sinagogën e Sienës në një vend të qendrueshëm të adhurimit dhe kulturës hebraike.

Kisha Ortodokse Greke e Shën Georgios, Altınözü / Provinca Hatay, Türkiye

Kisha Ortodokse Greke e Shën Georgios në Altınözü, Turqi, është një thesar i rëndësishëm i trashëgimisë kulturore, me origjinë që daton në shekullin e 14-të. Megjithatë, ndërtesa është prekur nga tërmeti i vitit 2023, duke shkaktuar dëmtime serioze në strukturë. Restaurimi i saj kërkon masa urgjente për të ruajtur vlerën historike dhe kulturore të kishës. Përfshirja e saj në ‘Programin 7 më të rrezikuarit’ synon të rrisë ndërgjegjësimin dhe mbështetjen ndërkombëtare për të siguruar restaurimin dhe ruajtjen e trashëgimisë së saj të çmuar.

Porta e Hekurt e Antiokisë, Provinca Antakya / Hatay, Türkiye

Porta e Hekurt e Antiokisë në Turqi është një monument i rëndësishëm i trashëgimisë kulturore, i vendosur në një pozicion strategjik në qytetin e Antiokisë. Struktura, e datuar në periudhën e perandorit Justinianus, është prekur nga tërmeti i vitit 2023, duke shkaktuar dëmtime të konsiderueshme. Për të mbrojtur dhe restauruar këtë trashëgimi të çmuar, Ministria e Kulturës dhe Turizmit të Turqisë, në bashkëpunim me organizatat jo-qeveritare, duhet të ndërmarrin masa urgjente. Përfshirja e Portës së Hekurt në ‘Programin 7 më të rrezikuarit’ synon të rrisë ndërgjegjësimin dhe mbështetjen ndërkombëtare për të siguruar ruajtjen dhe restaurimin e saj.

Në përkthimin dhe përshtatjen e raportit të Komisionit Evropian, Europa Nostra dhe Instituti EIB, Dionesa Ebibi

Lifestyle

Studimi zbulon se çaji, manaferrat dhe ushqimet e pasura me flavonoide luajnë rol në “mosplakje”

Published

on

Një mollë në ditë mund të mbajë larg shenjat e plakjes – dhe kështu mund të bëjë edhe një filxhan çaj, një grusht manaferra ose një porcion frutash agrume.

Një studim i ri i botuar në The American Journal of Clinical Nutrition zbuloi se ngrënia e ushqimeve të pasura me flavonoide – të tilla si çaji i zi, manaferrat, frutat agrume dhe mollët – mund të ndihmojë në uljen e rrezikut të elementëve specifikë të plakjes së pashëndetshme, duke përfshirëfunksionin fizik të dëmtuar dhe shëndetin e dobët mendor.

Sipas studiuesve, ky hulumtim bazohet në studime të mëparshme që tregojnë një lidhje midis konsumit më të lartë të flavonoideve, komponimeve antioksiduese që gjenden në shumë ushqime me bazë bimore, dhe një rreziku të reduktuar të sëmundjeve kronike si sëmundjet e zemrës , diabeti i tipit 2 dhe demencës.

Continue Reading

Magazinë

Shqipëria dhe Greqia, të vetmet shtete nga Ballkani që u kualifikuan në finalen e madhe të ‘Eurovision 2025’

Published

on

Spektakli më i madh muzikor në Evropë, Eurovision Song Contest 2025, po hyn në fazën finale me një garë të fortë mes 26 shteteve, por këtë vit vetëm dy vende nga Ballkani kanë arritur të sigurojnë një vend në natën përfundimtare: Shqipëria dhe Greqia.

Shqipëria u kualifikua që në natën e parë gjysmëfinale, ku u përfaqësua me shumë stil nga grupi Shkodra Elektronike dhe kënga e tyre elektrizuese “Zjerm”, që mori vëmendje të madhe në skenë dhe në rrjetet sociale.

Në të njëjtën natë, disa vende të tjera ballkanike nuk arritën të siguronin kualifikimin. Sllovenia, e përfaqësuar nga këngëtari Klemen, dhe Kroacia, me përfaqësuesin Marko Bošnjak, nuk arritën të marrin mjaftueshëm vota për të kaluar më tej.

Shtetet e kualifikuara në finalen e “Eurovision 2025” nga nata e parë gjysmëfinale:

Ndërkohë, në natën e dytë gjysmëfinale, e vetmja që i shtohet listës së finalistëve nga rajoni ishte Greqia, me këngëtaren Klavdia dhe këngën e saj emocionale “Asteromata”, që u prit me shumë duartrokitje dhe komente pozitive.

Fatin nuk e pati në anën e tyre Mali i Zi, i përfaqësuar nga këngëtarja Nina Žižić, si dhe Serbia, me përfaqësuesin Princ, të cilët nuk arritën të siguronin një vend në finalen e madhe që do të mbahet më 17 maj në Basel.

Shtetet e kualifikuara në finalen e “Eurovision 2025” nga nata e dytë gjysmëfinale:

Vlen të theksohet se shtete të tjera të Ballkanit si Maqedonia e Veriut, Bosnja dhe Hercegovina, Bullgaria dhe Rumania, nuk kanë marrë pjesë në këtë edicion të Eurovisionit.

Kësisoj, me Shqipërinë dhe Greqinë si të vetmet zëra ballkanikë në natën finale, vëmendja e publikut nga rajoni do të përqendrohet tek performanca dhe suksesi i tyre në skenën ndërkombëtare. /Telegrafi/

Continue Reading

Kulturë

Doli nga shtypi libri “Modaliteti në gjuhësi” – Një kontribut i ri shkencor i Vjosa Hamitit në fushën e gjuhësisë shqiptare

Published

on

By

Këto ditë ka dalë nga shtypi libri më i ri me titull “Modaliteti në gjuhësi”, me autore Vjosa Hamiti, botuar nga Botimet XHAD në Prishtinë. Vepra është produkt i një pune shumëvjeçare kërkimore dhe përfaqëson një trajtesë të thelluar për një nga nocionet më komplekse dhe më pak të eksploruara në gjuhësinë shqiptare: modalitetin.
Ky është libri i dytë i autores, pas botimit në vitin 2019 të disertacionit të saj në gjuhën gjermane: “Epistemische Modalität – die Äußerungsmöglichkeiten im Deutschen und ihre Äquivalente im Albanischen” – (Modaliteti epistemik – Mundësitë e shprehjes në gjermanisht dhe ekuivalentet e tyre në shqip), publikuar nga shtëpia prestigjioze Harrassowitz Verlag në Gjermani.
Në qendër të librit më të ri qëndron modaliteti – një koncept i cili, në shkencat gjuhësore, lidhet me mënyrën se si folësi shpreh qëndrimin e tij ndaj përmbajtjes së një thënieje. Por për Vjosa Hamitin, modaliteti është shumë më tepër sesa një kategori gramatikore: ai është një dritare drejt mënyrës se si njeriu koncepton botën, një pasqyrë e të mundshmes dhe të pamundshmes, e domosdoshmes dhe e rastësishmes.
Një vështrim ndërdisiplinor
Libri nuk kufizohet vetëm në analizën gramatikore të modalitetit, por ofron një trajtim të gjerë ndërdisiplinor, që përfshin aspekte semantike, pragmatike, filozofike dhe diskursive. Ky përqasje e bën librin një ndër kontribuesit më origjinalë në fushën e gjuhësisë shqipe, duke bashkuar gjuhën e dijes me dijen e gjuhës, në një tekst të qartë dhe të kuptueshëm për lexuesin e interesuar.
Përmbajtja dhe struktura e librit
Struktura e librit përfshin pesë kapituj që pasqyrojnë zhvillimin logjik dhe tematik të çështjes:
Kapitulli I – Hyrje në teorinë e modalitetit, me lidhje të ngushta me filozofinë dhe logjikën modale.
Kapitulli II – Modaliteti në komunikimin e përditshëm dhe në kontekste mësimore apo përkthimore.
Kapitulli III – Analizë krahasimtare e mënyrave të shprehjes së modalitetit në gjuhën shqipe dhe gjermane.
Kapitulli IV – Roli i foljeve modale në ndërtimin morfosintaksor dhe semantik të dy gjuhëve.
Kapitulli V – Aplikim i analizës në një korpus letrar, duke e konkretizuar qasjen teorike në përmbajtje artistike.
Libri vlerëson foljet modale si elementë kyç që ndërtojnë kuptimin, përçojnë qëndrime, dhe hapin rrugë drejt botëve të mundshme.
Nga magjistratura në Prishtinë, te doktorata në Vjenë
Rrugëtimi akademik i autores në këtë fushë nisi me studimet e magjistraturës në Universitetin e Prishtinës, për të vijuar me studimet doktorale në Universitetin e Vjenës, nën udhëheqjen e prof. Peter Ernst. Disertacioni i saj u vlerësua me notën më të lartë, “summa cum laude”, dhe mori vlerësime të posaçme nga figura të njohura akademike, si prof. Peter Bartl, i cili e përshkroi punimin si “një dorëshkrim i jashtëzakonshëm për nga pastërtia gjuhësore dhe trajtimi shkencor”.
Një ndihmesë origjinale në shqip
Në një fushë ku mungojnë botime të specializuara në gjuhën shqipe, “Modaliteti në gjuhësi” vjen si një ndihmesë origjinale dhe e domosdoshme për studiuesit, studentët, përkthyesit, mësuesit e gjuhës dhe të gjithë ata që interesohen për ndërlidhjen mes gjuhës dhe mendimit.
Duke konsideruar modalitetin si “zërin e brendshëm të folësit”, Vjosa Hamiti na udhëheq në një analizë të thelluar ku ndërthuren gramatika, filozofia e gjuhës dhe diskursi. Vepra përfaqëson një pikë referimi të rëndësishme në gjuhësinë shqiptare bashkëkohore, dhe një gur themeli për studimet e mëtejme në këtë fushë komplekse.
Libri “Modaliteti në gjuhësi” i Vjosa Hamitit është tashmë i qasshëm në libraritë në Kosovë dhe pritet së shpejti të jetë në dispozicion edhe online për lexuesit shqiptarë në diasporë.

Continue Reading

Magazinë

Katy Perry: Kam dëgjuar se jam personi më i urryer në internet, kjo nuk është e vërtetë

Published

on

Katy Perry ka folur rreth reagimeve negative në internet pasi mori pjesë në një mision Blue Origin, dhe mediat sociale janë përmbytur me tallje ndaj saj.

Pasi u kthye në Tokë më 23 prill, Perry nisi turneun e saj botëror të quajtur The Lifetimes dhe, gjatë një koncerti me bileta të shitura në Çikago, ajo foli për titullin e personit më të urryer në internet.

“Epo, mendoja se isha personi më i urryer në internet. Nuk mendoj se është e vërtetë”, dëgjohet të thotë ajo ndërsa publiku duartroket dhe brohorit drejt saj.

Perry më parë tha në Instagram se është me fansat “në këtë udhëtim të bukur dhe të egër të jetës”.

“Mund të qëndroj ende besnike ndaj vetes, me zemër të hapur dhe e ndershme, veçanërisht për shkak të lidhjes sonë. Të dua dhe u rrita me ty dhe jam shumë e emocionuar t’ju shoh kudo në botë këtë vit!”

Perry i siguroi fansat se, pavarësisht komenteve negative, ajo ishte “në rregull” dhe kishte “punuar shumë për të ditur se kush ishte, çfarë ishte e vërtetë dhe çfarë ishte e rëndësishme për të”.

“Terapisti im më tha diçka vite më parë që më ndryshoi jetën: ‘Askush nuk mund të detyrojë të besosh diçka për veten nëse nuk e beson për veten tënde’, dhe nëse ndonjëherë kam ndjenja që lidhen me këtë, është një mundësi për të eksploruar ndjenjën që fshihet pas saj”, shtoi ajo.

Continue Reading

Të kërkuara