Kuriozitete

Mbi 4 herë më të lartë se Everesti, misteri i maleve të fshehura nën koren e Tokës

Nga Zaria Gorvett.

Published

on

Nga Zaria Gorvett

Ishte një ditë vere e shndritshme në Antarktidë. Përmes qerpikëve të ngrirë, Samanta Hansen nisi të vëzhgonte peizazhin e vdekur që nderej përpara:një mur me ngjyrë të bardhë, ku pjesa lart ishte njëlloj si poshtë. Në mesin e këtyre kushteve ekstreme, me temperatura rreth -62C, ajo identifikoi një vend të përshtatshëm në dëborë dhe nxori një lopatë nga çanta.

Hansen ndodhej në brendësinë e zymtë të kontinentit. Jo të Antarktidës relativisht të butë dhe piktoreske të tureve me anije turistike. Por në një mjedis të egër që rrallëherë frekuentohet edhe nga kafshët e egra. Si pjesë e një ekipi nga Universiteti i Alabamës dhe Universiteti Shtetëror i Arizonës, ajo ishte në kërkim të vargmaleve të fshehura, pra të majave që nuk janë pushtuar nga asnjë eksplorues më parë, dhe që nuk janë ndriçuar ndonjëherë nga rrezet e Diellit.

Këto male ndodhen në thellësi të Tokës. Ishte viti 2015, dhe studiuesit ndodheshin në Antarktidë për të ngritur një stacion sizmologjik. Pajisjet gjysmë të varrosura nën dëborë, do t’i jepnin mundësi studiuesve të studionin brendësinë e planetit tonë. Në total, ekipi instaloi 15 pajisje të tilla në të gjithë Antarktidën.

Dhe strukturat e ngjashme me malet që zbuluan janë tërësisht misterioze. Por ekipi i Hansen zbuloi se këto zona me shpejtësi ultra të ulët ose ULVZ, ka të ngjarë të jenë pothuajse kudo në botë. Pra ato mund të fshihen shumë thellë brenda tokës, madje edhe poshtë këmbëve tuaja.

Malet e brendshme të Tokës, janë të pozicionuara midis bërthamës metalike të planetit dhe mantelit shkëmbor përreth. Edhe pse “kufiri bërthamë-mantel”, është mijëra kilometra nga sipërfaqja e Tokës, ekziston një sasi befasuese e shkëmbimit midis thellësive të saj të padepërtueshme dhe botës sonë këtu sipër.

Mendohet se ai është një lloj varreze për pjesët e lashta të dyshemesë së oqeanit. Madje  mund të shpjegojë ekzistencën e vullkaneve në vende të papritura, si Hauai, duke krijuar “autostrada” super të nxehta në koren e Tokës.

Historia e maleve në thellësi të Tokës u shfaq për herë të parë në vitin 1996 , kur shkencëtarët eksploruan kufirin bërthamë-mantel shumë poshtë Oqeanit Paqësor qendror. Ata e bënë këtë nëpërmjet studimit të valëve sizmike të shkaktuara nga dridhjet e forta të tokës, që janë zakonisht tërmetet, edhe pse bombat bërthamore mund të shkaktojnë të njëjtin efekt.

Këto valë kalojnë në Tokë dhe mund të kapen nga stacionet sizmike në vende të tjera në sipërfaqen e saj, ndonjëherë edhe më shumë se 12.742 km larg nga ku filluan. Duke ekzaminuar shtigjet ku kalojnë këto valë – si për shembull mënyra se si ato përthyhen nga materiale të ndryshme  – shkencëtarët mund të ndërtojnë një panoramë të brendshme të planetit tonë.

Kur studiuesit analizuan valët e krijuara nga 25 tërmete, ata zbuluan se ato u ngadalësuan në mënyrë të pashpjegueshme kur arritën tek një pjesë e dhëmbëzuar në kufirin bërthamë-mantel. Ky vargmal i madh brenda planetit tonë, ishte shumë i ndryshëm nga malet mbi sipërfaqe.

Kështu disa maja shtriheshin deri në 40 km lartësi deri në mantel, ose 4.5 herë më të larta sesa Everesti. Ndërkohë, të tjerët ishin vetëm 3 km të lartë. Që nga ajo kohë, male të ngjashme janë zbuluar në vende të tjera të shpërndara rreth bërthamës.

Disa janë veçanërisht të mëdhej. Kështu njëri prej tyre zë një sipërfaqe 910 km nën ishujt Hauai. Megjithatë deri më sot, askush nuk e di se si mbërritën atje, apo nga çfarë janë formuar. Një nga hipotezat, është se këto male janë pjesë të mantelit të poshtëm, të cilat janë mbinxehur për shkak të afërsisë së tyre me bërthamën inkandeshente të Tokës.

Ndërsa manteli mund të arrijë temperaturën 3.700 gradë Celcus, dhe është relativisht i butë, bërthama mund të arrijë lartësitë e shpërbërjes së atomit, 5.500 gradë Celcius, jo shumë larg temperaturës në sipërfaqen e Diellit.

Mendohet se pjesët më të nxehta të kufirit bërthamë-mantel, mund të shkrihen pjesërisht, dhe kjo është ajo që gjeologët e shohin si ULVZ. Malet në thellësi të Tokës mund të përbëhen nga një material paksa i ndryshëm nga manteli përreth. Mendohet se ato mund të jenë mbetjet e kores së lashtë oqeanike, e cila u zhduk në thellësitë e saj, dhe më pas u fundos gjatë qindra miliona viteve për t’u vendosur pak mbi bërthamën e Tokës.

Gjeologët kanë kërkuar në të kaluarën të dhëna për të zgjidhur një enigmë të dytë. Malet në thellësi të Tokës priren të gjenden pranë strukturave të tjera misterioze: njollave ose zonave të mëdha me shpejtësi të ulët prerjeje (LLSVP). Të tilla janë vetëm 2:një gungë amorfe e quajtur “Tuzo” nën Afrikë, dhe një tjetër e njohur si “Jason” nën Paqësor.

Mendohet se ato janë vërtet të lashta, ndoshta miliarda vjet të vjetra. Por sërish, askush nuk e di se çfarë janë apo si arritën atje. Por afërsia e tyre me malet, ka çuar në tezën se ato kanë lidhje midis tyre.  Një nga mënyrat për të shpjeguar këtë lidhje, është se gjithçka filloi me pllakat tektonike që nisën të rrëshqisnin poshtë nën mantelin e Tokës dhe të zhyteshin në kufirin bërthamë-mantel.

Më pas, u përhapën ngadalë për të formuar një shumëllojshmëri strukturash, duke lënë një gjurmë malesh dhe blloqesh. Kjo do të thotë që të dyja janë bërë nga korja e lashtë oqeanike: një kombinim i shkëmbinjve bazaltikë dhe i sedimenteve nga fundi i oqeanit, edhe pse të transformuar nga nxehtësia dhe presioni shumë i madh.

Por Hansen thotë se ekzistenca e maleve të nëndheshme poshtë Antarktidës mund ta kundërshtojë këtë tezë. “Shumica e rajonit tonë të studimit, Hemisfera Jugore, është shumë larg nga ato struktura më të mëdha”. Për të ngritur stacionet e tyre të sizmologjisë në Antarktidë, Hansen dhe ekipi i saj fluturuan në vende të përshtatshme me helikopterë dhe avionët të vegjël, duke i vendosur pajisjet në thellësi të dëborës, disa pranë bregut dhe të tjerë në brendësi.

U deshën vetëm disa ditë për të marrë rezultatet e para. Instrumentet zbuluan lëkundje sizmike gati kudo në planet. Në disa rajone, strukturat ULVZ janë më shumë si pllaja të holla sesa male. A mundet që mbetjet më të vogla, me përmasa malore, të pllakave tektonike të jenë shpërndarë kaq larg nga mbetjet ​​më të mëdha? Çfarëdo që të zbulojmë, peizazhi i acartë i Antarktidës na ka dhënë të dhëna për malet e çuditshme dhe super të nxehta të thellësive të Tokës. / “BBC” – Bota.al

Kuriozitete

Si të largoni insektet dhe fluturat nëpër ushqim?

Published

on

Një nga problemet më të mëdha janë fluturat e ushqimit që pushtojnë çdo cep të dollapëve dhe rafteve të mbushura me ushqime.

Këto flutura fshihen lehtë nëse futen në kutitë ose qeset jo të mbyllura mirë të ushqimeve, një e tillë jeton nga 30 deri 300 ditë, prandaj dhe t’i largosh këto flutura të bezdisshme duket se kërkon shumë mund.

Si të pastrosh kuzhinën nga fluturat e ushqimit?

Këto insekte duhen identifikuar përpara se të eliminohen, fluturat e ushqimit kanë ngjyrë kafe ndërsa larvat ngjajnë si krimba të bardhë që gjenden kryesisht në ushqimet e thata. Fluturat e mëdha thurin rrjeta të imëta nëpër cepat e dollapëve ose të kutive të ushqimeve.

Hapi i dytë është që të hiqni çdo produkt ushqimor nga dollapët dhe t’i kontrolloni një nga një, e rëndësishme është të gjeni burimin që ushqen këto flutura dhe më pas ta hidhni në plehra. Çdo ushqim që ka gjurmën më të vogël të fluturave duhet hedhur menjëherë.

Ushqimet e paketuara duhen futur në frigorifer për disa ditë, ato që i kanë shpëtuar infektimit duhen ruajtur në qese apo enë qelqi të mbyllura mirë.

Pastërtia e dollapëve të ushqimeve

Duhet të lani çdo sipërfaqe me ujë të nxehtë me sapun, sigurohuni të fërkoni mirë çdo cep të dollapëve ku mund të jenë fshehur larvat.

Pastroni me uthull, në po të njëjtën mënyrë duhet të pastroni çdo enë që përdorni për të ruajtur ushqimet. Thani mirë para se t’i mbushni sërish.

Kurthet e duhura për fluturat

Nëpër dyqane mund të blini letra ngjitëse që shërbejnë si kurth për fluturat e ushqimeve, mbani në dollapë e ndërroni deri të mos ketë flutura për t’u ngjitur.

Masa parandaluese

Një tjetër këshillë, të merrni tufë me gjethe dafine e ta vendoseni në dollapët e ushqimeve. Sa herë që të jetë e mundur drithërat dhe miellin mbajini në frigorifer për disa ditë përpara se t’i vendosni nëpër dollapë.

Continue Reading

Kuriozitete

Si ta ndalni të ngrënët nga stresi? Ndryshoni këtë zakon!

Published

on

A e gjeni veten duke ngrënë nga nervoza dhe stresi? Këtë zakon mund ta ndërprisni me këto këshilla për ushqim të shëndetshëm.

Ju ndodh që pas një dite stresuese të keni dëshirë për çokollatë? Apo të “sulmoni” një qese me çips?

Nuk jeni të vetmit! Ngjarjet stresuese aktivizojnë reagime në trup që lidhin metabolizmin me ndjenjën e shpërblimit dhe ngushëllimit.

I pari që “dëmtohet” është beli, apo jo? Stresi kronik zgjon oreksin dhe çon në të ngrënë emocional. Këtu ka arsye si psikologjike, ashtu dhe fiziologjike. Kur niveli i kortizolit, hormonit të stresit, është i lartë për një kohë të gjatë, sjell oreks të shtuar, rritje të peshës trupore dhe grumbullim të yndyrës në shtresa.

Hulumtuesit e Fakultetit të Mjekësisë Johns Hopkins konfirmojnë se rreziku më i madh për të ngrënë është pasdite dhe në mbrëmje.

Prandaj është me rëndësi që ata që janë të prirë ndaj zakonit, të kenë të planifikuar e përgatitur vakt të lehtë, të përbërë nga ushqime të shëndetshme.

Përndryshe, tundimi do t’ju çojë te ushqimet “e shpejta”. Nëse jeni adhurues të të ëmblave, kombinoni një mollë me fruta të thata, gjë që do t’ju ngopë dhe do t’ju sigurojë lëndët ushqyese të nevojshme. Nëse preferoni të kripurat, sigurohuni që gjithmonë të keni humus dhe biskota të kripura, si dhe vezë të ziera fort.

Kur hani, lini anash gjithçka tjetër. Mos u merrni me televizor apo lexime në telefon. Përqendrohuni vetëm tek ushqimi dhe hani ngadalë.

Kontrolloni porcionet tuaja. Asnjëherë mos nxirrni një tas të mbushur me arra në tavolinë. Ndani vetëm porcionin ditor, pjesën tjetër ruani në vend të freskët.

Continue Reading

Kuriozitete

Pse nuk bën të parkosh automjetin në bar të thatë?

Published

on

Vera është koha e të nxehtit të madh dhe thatësirave, dhe e gjitha kjo është një terren i përshtatshëm për zjarre.

Burimet e zjarreve mund të jenë të ndryshme, nga ato natyrore deri te zjarrvënësit që kënaqen me flakët.

Në Spanjë, Agjentët e mbrojtjes së mjedisit lëshuan paralajmërimin interesant, parkimi i veturave mbi thatësi, veçanërisht pas një udhëtimi të gjatë, është i rrezikshëm. Shkaku qëndron te sistemi i shkarkimit të gazrave, pra te katalizatori, komponent i projektuar për të reduktuar ndotjen që lëshojnë automjetet.

Gjatë funksionimit normal, ky element mund të arrijë temperatura të larta, nga 400 deri në 800 gradë Celsius, duke shkaktuar ngrohje të konsiderueshme në zonën poshtë makinës. Pas një udhëtimi prej disa kilometrash, nxehtësia në pjesën e poshtme të automjetit mund të arrijë në 300 gradë Celsius.

Nëse vetura parkohet mbi bar të thatë, nxehtësia mjafton që bimësia të nisë të digjet për disa sekonda.

Masa më e thjeshtë për të shmangur këtë lloj zjarri është të mos parkoni automjetet jashtë zonave të përcaktuara për këtë qëllim, veçanërisht në vende ku ka bimësi të thatë.

Continue Reading

Kuriozitete

Barbie bën versionin e kukullës me diabet të tipit 1

Published

on

Kukulla e re “Barbie” nga kompania e njohur e lodrave “Mattel” ka pompë insuline e monitor të glukozës, e cila është pjesë e serisë së re të kukullave të lansuara nga brendi, ka raportuar The Guardian.

Kjo kukull është projektuar në mënyrë që fëmijët me diabet ta ndiejnë veten të përfshirë në shoqëri..

Në filmin  “Barbie”, të regjisores Greta Gerwig, Barbieland është vend i gjithëpërfshirjes e diversitetit. Që nga 2019 “Mattel” ka filluar të prodhojë kukulla me aftësi të kufizuara, ani pse kjo kukull e njohur ekziston që nga viti 1959.

Kompania ka lansuar “Barbien” e parë me sëmundjen e diabetit të tipit 1, edicioni i fundit i rangut, për të cilin ka deklaruar se është projektuar “të ua mundësojë fëmijëve ta gjejnë veten te kjo kukull e ta inkurajojnë sa më shume lojën me kukulla përtej eksperiencave jetësore”.

Diabeti i tipit 1 është sëmundje autoimune ku vet trupi i sulmon dhe i shkatërron qelizat e pankreasit që e krijojnë insulinën. Sëmundja diagnostikohet në fëmijëri dhe pacientët monitorojnë nivelin e sheqerit në gjak e të marrin insulinë.

“Barbie” e re është dizajnuar në bashkëpunim me organizatën jo-fitimprurëse Breakthrough T1D.

Kukulla ka një pajisje për monitorimin e glukozës, që e ka të vendosur në krah, një telefon mobil me aplikacionin CGM, i cili iu ndihmon që ta përcjellë nivelin e sheqerit në gjak. Ajo ka pompë insuline një çantë që ia zë të gjitha pajisjet mjekësore që i duhen si dhe ushqimet.

Krista Berger, zëvendës shefe e kukullave “Barbie” në “Mattel”, ndërkohë që po promovonte kukullën e re ka thënë se ky është një hap i rëndësishëm drejt përkushtimit që ka kompania për gjithëpërfshirje dhe përfaqësim.

“‘Barbie’ ndihmon fëmijët të fitojnë përceptimet e para për botën, duke reflektuar edhe sëmundjen e diabetit  tipi 1, sigurohemi që më shumë fëmijë të mund ta shohin veten në historitë që i imagjinojnë përmes lojës me kukullat që i duan”, ka thënë Berger.

“Barbie” e parë afroamerikane u lansua gjatë viteve ’60, kurse ato hispanike u lansuan gjatë viteve ’80, ndërkohë që shumë kukulla në profesione të ndryshme që ushtrojnë gratë u prezantuan në vitet ’90 e 2000.

Në ditët e sotme ka më shumë se 175 lloje të ndryshme të kukullave në fjalë, me shumë ngjyra lëkure, syve, flokëve, tipe të ndryshme trupash si dhe aftësive të kufizuara trupore. Kompania ka përshirë edhe “Barbien” e verbër, “Barbien” afromarikane më sindromë Down, kukulla me aparat dëgjimi, me proteza të ndryshme për gjymtyrë, kukulla me karrocë si dhe “Barbien” më sëmundjen e lëkurës, që quhet vitiligo.

“Barbie” nuk është e vetmja kukull që fokusohet te diversiteti. Kompanie e lodrave “Lottie” ka kukulla me sindromën Down si dhe me autizëm, ndërkohë që kompania “Lego” shet shumë lloje të figurave që kanë aftësi të kufizuara fizike.

“Përfaqësimi ka rëndësi, sidomos në fëmijëri. Të shohësh ‘Barbie’ me diabet të tipit 1 ndihmon në normalizimin e kësaj sëmundje e në uljen e stigmatizimit dhe u tregon fëmijëve që nuk qëndrojnë vetëm në këtë botë. Ky është hap pozitiv drejt ndërtimit të vetëbesimit, përfshirjes dhe kuptimit se si është të jetosh me diabet”, ka thënë Arjun Penasar, shef ekzekutiv i “diabetes.co.uk”.

Continue Reading

Të kërkuara