Kuriozitete

Çfarë pasojash shkakton zhvendosja e rërës së shkretëtirave?

Kjo zhvendosje shkakton një sërë efektesh në ekosistemet e të gjithë planetit.

Published

on

Pluhuri që zhvendoset nga shkretëtirat në mbarë botën, shkakton një sërë efektesh në ekosistemet e të gjithë planetit, të cilat arrijnë deri edhe në modifikimin e klimës në Tokë.

Për t’i vlerësuar këto efekte, studiuesit e atmosferës analizojnë rrugëtimin e stuhive të pluhurit, nga pika e tyre e nisjes në zonat më të thata të planetit, deri në mbërritjen e tyre, praktikisht kudo.

”Disa rajone të veçanta të Tokës, si Saheli, por edhe disa zona shkretinore në Tunizi dhe Libi, janë burim i stuhive të mëdha të pluhurit të Saharasë”, thotë biologu dhe studiuesi italian Stefano Guerconi.

“Rëra që largohet nga Sahara, mesatarisht rreth 200 milionë tonë në vit, shkon drejt Atlantikut (170 milionë tonë) dhe mbërrin deri në Karaibe (5 milionë), ose përshkon Mesdheun drejt Evropës (25 milionë ton)”.

Një ”supë” me rërë

Por më shumë sesa udhëtimi, më interesantë janë “udhëtarët” dhe “ndalesat”. Në fakt rëra që ngrihet nga era dhe largohet nga shkretëtira, nuk përbëhet vetëm nga kuarci, si ajo e plazheve. Ajo përmban edhe minerale të tjera, por edhe çdo gjë tjetër që është mjaft e vogël për t’u rritur, si pjalmi ose viruset.

Për më tepër, kur era përfshin edhe sipërfaqen e detit, në ajër ngrihen pikëza uji dhe grimca kripe, të cilat i bashkohen rërës. Grimcat më të mëdha, bien sërish poshtë pas disa kilometrash. Nëse kjo gjë ndodh mbi det, shkakton një seri ngjarjesh interesante.

“Disa zona detare janë shumë të varfra në lëndë ushqyese, sidomos në hekur, dhe kjo gjë e kufizon rritjen e organizmave detarë, siç janë algat mikroskopike. Ndërkohë, hekuri gjendet me bollëk tek rëra” thotë Guerconi.

“Plehërimi” i oqeanit

Për shkak të efektit fertilizues të hekurit, kur pluhuri i ngritur nga stuhia bie sërish mbi det, zhvillohen “lulëzime të algave”, të cilat mbulojnë qindra kilometra katrorë oqean. Kjo dukuri është vënë re si në Detin e Karaibeve (ku algat stimulohen nga rëra e Saharasë) ashtu edhe ne veri të Oqeanit Paqësor, që “fekondohet” nga pluhuri i shkretëtirës së Gobit.

Llojet e atyre që rriten jashtë çdo proporcioni janë zakonisht cianobakteret ose algat mikroskopike si diatomet, që janë afta të bëjnë fotosintezën. Kur popullsia e tyre rritet, ato thithin shumë dioksid karboni. Por dioksidi i karbonit është gjithashtu “fajtor”, për rritjen e temperaturës së planetit, duke shkaktuar një rritje të efektit serë.

Duke thithur CO2, algat e zvogëlojnë ngrohjen globale. “Duke përfituar nga ky fenomen,
ka pasur disa përpjekje për ta “fekonduar” oqeanin me sasi të mëdha hekuri” thotë eksperti italian. Rezultatet, por sidomos pasojat e mundshme, janë të diskutueshme. Por në një eksperiment të vitit 1999, të quajtur SOIREE, thuhet se lulëzimi i madh algave ishte i dukshëm edhe nga hapësira.

Retë e krijuara nga pluhuri

Por nuk është kjo e gjitha. Grimcat e rërës të pasura me hekur, kanë gjithashtu një ndikim të madh tek shirat, sepse të kombinuara me përbërjet e squfurit të pranishëm në atmosferë, ato veprojnë si “bërthama kondensimi”, rreth të cilave mblidhen molekulat e ujit që formojnë retë. Nga ana tjetër, retë e ftohin planetin, duke bllokuar rrezet e diellit. Këtyre mund t’ushtohet edhe një gaz i prodhuar nga algat fitoplanktonike, dms, që e rritin edhe më shumë prodhimin e reve.

Sëmundjet “fluturuese”

Por pluhuri i shkretëtirës lëviz edhe qenie të gjalla. Deri kohët e fundit shkenca mjekësore, pretendonte se asnjë organizëm nuk mund të përballojë një “udhëtim” në atmosferën e sipërme, pasi rrezet ultravjollcë janë të afta të vrasin çdo bakter.

Por analizat mbi pluhurin e ngritur nga era kanë zbuluar se ai përmban baktere, kërpudha dhe viruse patogjene. Ndër ta spikat bakteri që shkakton salmonelën dhe një tjetër që shkakton meningjitin.

Po ashtu ka shumë lloje kërpudhash, që prekin si njerëzit ashtu edhe kafshët ose bimët e tjera. Në mostrat e pluhurit u gjetën kërpudha që shkaktojnë tek njerëzit koksidiomikozë, ndërsa të tjera prekin patatet, thjerrëzat, grurin, kallamin e sheqerit, bimën e kafes dhe bananen.

Për këtë arsye, kur grimcat e imëta afrikane mbërrijnë në Shtetet e Bashkuara, ato mund të shkaktojnë alarm tek autoritetet shëndetësore. Meqenëse shumë grimca janë shumë të vogla, ato ka të ngjarë të shkaktojnë sëmundje të frymëmarrjes.  

Por fatmirësisht pluhuri i shkretëtirës ka edhe efekte pozitive. Nëse hekuri fekondon algat e oqeanit, të njëjtin rol luajnë edhe fosfori dhe komponimet e tjera pyjore. Dhe ato ndodhen në pyje shumë të largëta: rërat nga Saharaja apo Saheli arrijnë në xhunglën e Amerikës së Jugut. Edhe rëra e shkretëtirave të Kinës arrin deri në ishujt Hauai, duke fekonduar pyjet e tij tropikalë, që rriten në një tokë shumë të varfër në minerale.

Efektet kontradiktore

Efektet e stuhive të rërës dhe veprimet e njeriut për t’i luftuar ato mund të jenë paradoksale. Siç e thekson Endi Rixhuell i Fakultetit të Shkencave Mjedisore në Universitetin e Anglisë Lindore në Noruiç “nëse do të vazhdojë lufta kundër shkretëtirëzimit (me shndërrimin e shkretëtirës në tokë bujqësore) dhe do të ketë në të ardhmen një sukses i madh, kjo mund të shkaktojë një ulje të emetimit të rërës, dhe për rrjedhojë një rënie të fekondimit të oqeaneve”.

Dhe më pak fekondim, do të thotë që algat thithin më pak dioksid karboni. Prandaj, në mënyrë paradoksale, lufta kundër shkretëtirëzimit, mund të çojë në një rritje të ngrohjes globale të planetit./bota.al

Kuriozitete

Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve, si lindi dhe historiku i 1 Majit?

Published

on

1 Maji njihet si Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve. Ky manifestim lindi nga lufta e punëtorëve për të kërkuar dhe siguruar të drejtat, liritë dhe kushtet e punës e të jetesës.

Kjo ditë, ju referohet protestave të punëtorëve, për orar të punës 8 orë, për paga mesatare të garantuara, për pajisje mbrojtëse në vendin e punës.

Kërkesa e parë publike është paraqitur në Australi gjatë vitit 1885 me këtë përmbajtje: ”8 orë punë, 8 orë dëfrim e 8 orë gjumë”.

Kremtimi i 1 Majit lidhet me protestat e përgjithshme e të përgjakshme të dhjetëra mijëra punëtorëve të fabrikave të Çikagos në Amerikë, më 1 maj 1886.

Manifestimi masiv dhe madhështor u bë një vit më vonë, në të njëjtin qytet më 1 maj 1887.

Kështu filloi rrugëtimi i kësaj dite e date të rëndësishme, i përqafuar nga miliona punëtorë, i organizuar përmes Lëvizjes sindikaliste dhe partive, që në fokus e kanë pozitën socio-ekonomike të punëtorëve.

Sindikata botërore e caktoi 1 Majin ditë në të cilën të gjithë punëtorët ushtrojnë presion për sigurimin dhe avancimin e të drejtave të tyre.

Në Evropë, 1 Maji filloi manifestimin me Internacionalen e parë të Gjenevës.

Nga viti 1890 në Paris, Kongresi themelues i Internacionales së dytë, vendosi që pikërisht 1 Maji të mbetet Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve.

Nga viti 1891, Kongresi i tretë i Internacionales në Bruksel, mori vendim, që: dita e 1 Majit do të kremtohet përgjithmonë dhe në të gjitha vendet, si Festa e Punëtorëve, në të cilën punëtorët do t’i identifikojnë, avancojnë dhe mbrojnë me Kushtetutë e ligje; liritë, të drejtat, kushtet e punës, rrogën mesatare të garantuar, pushimin ditor, javor, vjetor dhe pushimet tjera sipas nevojës.

Continue Reading

Kuriozitete

Fotoja e vitit: Portreti i një djali palestinez të plagosur shpallet fitues i “World Press Photo”

Published

on

Një portret i mahnitshëm i një djali të ri palestinez, Mahmoud Ajjour, i cili humbi të dy duar në një sulm ajror izraelit në qytetin e Gazës, ka fituar titullin e fotos më të mirë të “World Press Photo”.

Fotografja Samar Abu Elouf, gjithashtu nga Gaza, takoi nëntëvjeçarin Mahmoud pas tre muajsh, kur ai dhe familja e tij u evakuan në Doha, Katar, për trajtim mjekësor. Ajjour kishte pësuar dëmtime të rënda nga shpërthimi që ia këputi njërin krah dhe ia gjymtoi tjetrin.

Në shënime Abu Elouf tregon për momentin kur nëna e Mahmudit i shpjegoi se fjalët e para pas operacionit ishin: “Si do të jem në gjendje të të përqafoj?”

Foto e publikuar në “The New York Times”, është pasqyrë e dhimbshme e pasojave të luftës në Gaza, e cila ka shkaktuar dhjetëra mijëra të vdekur.

Kjo foto përfaqëson më shumë se një histori personale; ajo tregon një luftë të gjerë që ka pasoja të thella për brezat. Gjyqtarët e “World Press Photo” ishin tërhequr nga kontrastet mes dritës dhe errësirës, bukurisë dhe dhimbjes në imazhin fitues.

Nga më shumë se 60,000 aplikime nga 3,778 fotografë në mbi 140 shtete, ky imazh u zgjodh si më i miri.

Dy vepra të tjera janë nderuar si nënkampione, duke përfshirë një imazh të emigrantëve kinezë që ngrohen nga një zjarr pas kalimit të kufirit SHBA-Meksikë dhe një fotografi tronditëse e një të riu që kalon një shtrat lumi të shkretëtiruar në Amazonë.

Imazhet fituese janë ekspozuar në Amsterdam dhe do të shfaqen gjithashtu në Londër, Sidnej, Xhakartë dhe Mexico City.

Continue Reading

Kuriozitete

Teleskopi gjen shenja jete në planetin e largët

Published

on

Shkencëtarët kanë gjetur prova të reja, por paraprake, se një botë e largët që rrotullohet rreth një ylli tjetër mund të jetë shtëpia e jetës.

Një ekip i Kembrixhit që studion atmosferën e planetit të quajtur K2-18b ka zbuluar shenja të molekulave që në Tokë prodhohen nga organizma të thjeshtë.

Rezultatet janë pikasur nga teleskopi hapësinor James Webb i NASA-s, por ekipi dhe astronomët e pavarur theksojnë se nevojiten më shumë të dhëna për të konfirmuar këtë gjë.

Studiuesi, Prof Nikku Madhusudhan, tha në laboratorin e tij në Institutin e Astronomisë të Universitetit të Kembrixhit se shpreson të marrë provat kryesore.

“Kjo është prova më e fortë. Ende që ka gjasa të ketë jetë atje. Mund të them realisht se ne mund ta konfirmojmë këtë sinjal brenda dy vitesh”.

K2-18b është dy herë e gjysmë më i madh se Toka dhe është shtatëqind trilionë milje larg nesh.

 

Continue Reading

Kuriozitete

Studimi: Fëmijët e dytë kanë më shumë gjasa të shfaqin probleme sjelljeje

Published

on

Një studim nga MIT zbuloi se fëmijët e dytë të familjes – veçanërisht djemtë kanë më shumë gjasa të shfaqin sjellje problematike krahasuar me vëllezërit apo motrat më të mëdha.

Duke analizuar të dhëna nga familje në SHBA dhe Danimarkë, studiuesit zbuluan se djemtë e lindur të dytë kanë 20% deri në 40% më shumë gjasa të kenë probleme në shkollë apo me ligjin.

Një nga arsyet mund të jetë fakti që fëmijët e parë përfitojnë vëmendje të plotë nga prindërit dhe kanë si shembull modele më të pjekura, ndërsa fëmijët e dytë shpesh marrin si shembull vëllezërit e motrat e tyre që janë ende duke u zhvilluar.

Megjithatë, kjo nuk është një rregull që vlen për të gjithë, pasi sjellja ndikohet edhe nga mënyra e rritjes, dinamika familjare dhe personaliteti i fëmijës.

 

Continue Reading

Të kërkuara