Op-Ed

Kryediplomati grek, Dendias në Tiranë, ndarja e kufirit detar Shqipëri-Greqi

Published

on

Nga prof. Lisen Bashkurti – Tanimë ndarja e kufirit detar midis Shqipërisë dhe Greqisë po troket sërish në derë. Për këtë duket që sot vjen në Tiranë ministri i jashtëm grek, Dendias.

Parimisht dhe praktikisht shtetet bregdetare kur ndajnë hapësira detare midis tyre janë të detyruara të futen në negociata. Kur çështjet nuk zgjidhen me marrëveshje te negociuar, palët i drejtohen institutive të tjera paqësore për zgjidhjen e konflikteve ndërkombëtare, siç është Arbitrazhi Ndërkombëtar apo Gjykata ndërkombëtare.

Pak kohë më parë, kryeministri grek, Micotacis u deklarua në parlament për shtrirjen e kufirit detar me 12 milje në hapësirat mes Greqisë e Shqipërisë. Në rastin konkret jemi përballë një dëshire të Greqisë për t’i zgjeruar zgjeruar hapësirat detare në 12 milje, pa konsideruar kushtet specifike, të Drejtën e Deteve dhe pa u dakorduar me Shqipërinë, me të cilat ajo i ndan ato hapësira detare. Nëse sjellje të tilla shtetet do të bënim, pra t’i deklaronin njëanshmërisht, pa marrëveshje me shtetet me të cilët ndajnë hapësirat detare kjo do e fuste botën në kaos dhe konflike.

Nga pikëpamja diplomatike nisma e palës greke është për t’u mirëpritur, sepse synon që Greqia të përcaktojë Zonën Ekonomike Ekskluzive, që është një nga hapësirat detare, krahas shelfit kontinental dhe ujërat territoriale.

Greqia ka përfunduar marrëveshje me Libinë, Egjiptin, Italinë e, natyrisht synon te realizojë një gjë të tillë edhe me Shqipërinë e më pas edhe me Turqinë, me te cilën ka probleme më të mëdha në Mesdheun Lindor dhe Egje. Zgjidhje të tilla me interesa strategjike shtetërore nuk mund të bëhen në mënyrë të njëanshme, por përmes dialogut, negociatave ose përmes instituteve për zgjidhjen paqësore të konflikteve, siç janë komisionet ndërkombëtare, arbitrazhi apo gjykata ndërkombëtare e të drejtës së deteve.

Historikisht Shqipëria pati përcaktuar 15 milje detare nga ujërat e brendshme, por më pas e ka korrigjuar sepse iu kërkua ndërkombëtarisht që t’i kufizonte në 12 milje. Shqipëria pra, i shtriu aq sa kishte mundësi konkrete. Madje, bazuar në të drejtën ndërkombëtare, në rastet kur nuk ka shtet përballë ose të bashkangjitur në hapësirat oqeanike, shelfi kontinental me gjithë zonat ekonomike ekskluzive mund të shkojë deri 350 milje.

Në rastin me Shqipërinë, pala Greke ka propozuar të zhvillohen bisedime dhe nëse nuk zgjidhet përmes bisedimeve, mjeti është për t’ju drejtuar një mekanizmi ndërkombëtar. Deri tani, pavarësisht retorikave politike për shkaqe të ndryshme, ose të medieve, konkretisht nuk ka një vendim Grek. Por, ka një dëshire të Greqisë, që në ndarjen e hapësirave detare me Shqipërinë t’u japë ishujve një efekt të plotë dhe të përdorë vijën e mesit në ndarjen e tyre. Ky synim Grek përbën në fakt thelbin e problemit, në rastin konkret, edhe me Shqipërinë.

Ndarja e hapësirave detare midis shteteve fqinjë, parimisht dhe pragmatikisht duhet të mbështetet sepse ndarja e hapësirave detare, krijon mundësi reale që shtetet të shfrytëzojnë efektivisht dhe ekonomisht hapësirat që ju takojnë në bazë të normave të së Drejtës ndërkombëtare, ndërkohë që flitet që Mesdheu apo Adriatiku, hapësirat që ndajmë midis shteteve, kanë pasuri, hidrokarbure, gaz, naftë, pa folur për florën e faunën e pasur Mesdhetare. Pra, rëndësia është e mirë për të gjithë, pasi politikisht do shkarkonte tensionet dhe ekonomikisht do i bënte këto zona te shfrytëzueshme. Marrëveshjet e përfunduara apo vendimet a arbitrazheve apo gjyqësore relevante garantohen nga OKB, pasi regjistrohen në OKB, në Departamentin e Çështjeve Oqeanike dhe të Drejtës së Detit, dhe pastaj çdo shtete respekton, mbron dhe shfrytëzon hapësirat e veta detare.

Shqipëria i ka të rregulluara ujërat territoriale. Shqipëria, ujërat territoriale i ka te përcaktuara dhe kufijtë shtetëror i ka të sanksionuar, pavarësisht se, me marrëveshjet e pritshme mund të ketë hapësira për korrigjime të pakta të tyre. Ndërkohe, shelfi kontinental dhe Zonat Ekonomike Ekskluzive nuk ekzistojnë midis dy vendeve, Shqipërisë dhe Greqisë. Kjo është çështje e negociatave.

Në pjesën veriore të Greqisë, ose atë jugore të Shqipërisë problemi themelor qëndron me shelfin kontinental dhe zonat ekskluzive ekonomike në hapësirat detare, që kanë rëndësi të gjithanshme për të dy vendet. Greqia, duket se e ka një projekt të sajin në këtë aspekt. Pala shqiptare, duket se nuk ka akoma një projekt të sajin për distancat detare, bazuar në rrethanat gjeografike, pozicionin gjeomorfologjik, të drejtën e deteve, vendimet e gjykatave për raste të veçanta, apo modelet e marrëveshjeve të firmosura midis shteteve kudo ne bote e sidomos ne Mesdhe.

Mesa jemi të informuar prej 11 vitesh nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese të 2009 që hodhi poshtë marrëveshjen ndërqeveritare Shqipëri-Greqi për ndarjen e hapësirave detare, pala shqiptare nuk ka bërë asgjë në këtë çështje. Problemi po bëhet gjithnjë e më emergjent për përcaktimin e të gjitha hapësirave detare, ujërat territoriale, shef kontinental dhe zonën ekonomike ekskluzive. Padyshim që jemi shumë të vonuar. Parë në këtë këndvështrim, nisma diplomatike e Greqisë është pozitive pasi me zgjidhjet e këtij problemi madhor krijohen kushte për shkarkimin e tensioneve midis dy vendeve dhe u hapet rruga mundësive për shfrytëzimin e resurseve ekonomike. Në projektin Grek duket që synohet për të implementuar një lloj precedenti për t’u dhënë efekt të plotë të gjithë ishujve midis Shqipërisë dhe Greqisë. Natyrisht kjo është në kundërshtim të plotë me normat e së Drejtës ndërkombëtare të deteve.
Bazuar në të drejtën e deteve për ndarjen e hapësirave detare, kemi dy parime të rëndësishme që lypet të udhëheqin negociatat Shqiptaro-Greke: së pari, parimin e ekuidistancës, pra të barazdistancës në çdo aspekt dhe, së dyti, parimin e ekitesë, pra të barazisë dhe ndershmërisë në kushte e rrethanat gjeografike dhe gjeomorfologjike të hapësirave që ndahen midis shteteve. Këto dy parime nuk përplasen midis tyre, por janë në funksion dhe në plotësim të njëri tjetrit. Na rastet ku ekiteja, pra barazia dhe ndershmëria mes palëve garantohet ose përfshihet përmes ekuidistancës, athere zbatohet ekuidistanca. Aty ku, për kushte gjeografike dhe gjeomorfologjike specifike krijohet pabarazi, pandershmeri dhe padrejtësi, sigurisht që duhet të korrigjohet. Është kjo arsyeja që parimi i ekitesë konsiderohet si drejtësi korrektuese, duke përbërë kështu zgjidhje, përmes së cilës shtetet përfitojnë në mënyrë të barabartë. E Drejta ndërkombëtare e sanksionon këtë në Nenin 74 i Konventës mbi të Drejtën e Detit kur bëhet fjalë për zonat ekonomike ekskluzive; në Nenin 83 kur bëhet fjalë për shelfin kontinental; në Nenin 15 kur flitet për ujërat territoriale. Kur theksohet ‘parimi i rrethanave të veçanta’ bëhet fjalë pikërisht për parimin e ekitesë.
Krahas parimeve të së drejtës së deteve, çdo shtete kur negocion për ndarje hapësirash detare me shtete fqinjë lypet të marrë parasysh edhe vendimet e gjykatës ndërkombëtare, të cilat fitojnë vlerën e të drejtës ndërkombëtare të deteve. Kështu kemi rastin në Kanalin Britanik, në vitin 1977 midis Francës dhe Britanisë, ku gjykata i ka dhënë ishujve midis dy shteteve efekt i pjesshëm, duke ndjekur parimin e ekitesë. Në rastin e Detit te Veriut midis Danimarkës, Holandës dhe Gjermanisë, e bregdeti konkav qe nuk i krijonte fare mundësi Gjermanisë që të kishte shelf kontinental, Gjykata ndoqi ekuidistancën e gërshetuar me parimin e ekitesë. Në Detin e Zi, në rastin midis Rumanisë me Ukrainës, ishulli i Gjarprit, për shkak të vogëlsisë, u mor në konsideratë nga Gjykata me një efekt shumë të pjesshëm, sepse krijonte një disproprocionalitet midis dy vendeve. Në rastin e ishujve Seal, në konfliktin mes ShBA-ve dhe Kanadasë, gjykata i dha efekte pjesore sepse krijonte pabarazi, pra dha vendim te bazuar te parimi i ekitesë, te ndarja e barabartë dhe e ndershme mes palëve.
Në rastet e zgjidhjeve në Mesdhe, Greqia ka konkluduar marrëveshjet me Egjiptin, Italinë dhe Libinë bazuar ne parimin e efekteve të plota, pra parimin e ekuidistancës dhe jo të ekitesë. Ne te tre rastet Mesdhetare situata paraqitet krejtësisht e ndryshme, pa ngjashmëri me situatën gjeografike dhe gjeomorfologjike ndërmjet Shqipërisë dhe Greqisë, ku ishujt janë pranë dhe ndikimi është shumë i madh.
Diplomacia Greke ka vepruar me kreativitet. Në rastin e Egjiptit, përmendet parimi i ekuidistancës dhe jo i ekitesë, për vetë pozicionin detar mes dy shteteve që krijon mundësinë që brenda parimit të ekuidistancës të zbatohet ekiteja. Pra hapësira është ndarë në mënyrë jo të barabartë, duke i dhënë efekt të plotë ishujve, por është tentuar të barazohet deri në maksimum. Pasi ka një disbalancë të vogël, duke përdorur efektin e plotë të ishujve, sepse bëhet fjalë për ishuj si Kreta të mëdhenj e të banuar. Ndërsa Egjipti bazuar në parimin e ekuidistancës realizon dhe madje tejkalon të gjitha të drejtat e tij. Me Libinë, Greqia bazuar ne ekuidistancë, zbaton njëkohësisht dhe parimin e ekitesë, duke marre praktikisht më shumë se sa Greqia. Ndërkohë, ndryshe nga rastet me Egjiptin e Libine, me Turqinë, Greqia duket se synon të ndjekë parime krejt të tjera, Turqia i kundërshton. Në rastin me Italinë marrëveshja është bërë, por nuk është marrëveshje përfundimtare për ndarjen e Zonës Ekonomike Ekskluzive, po thjeshte është shprehje vullneti për të zbatuar normat e të Drejtës ndërkombëtare dhe barazinë mes shteteve për ndarjen e Zonës Ekonomike Ekskluzive.
Në rastin e zgjidhjes Greqi-Itali, së pari, marrëveshja ka lënë te hapur çështjen e përcaktimit përfundimtar të kufirit, duke u shprehur që ‘kufiri do përcaktohet qartësisht kur të kemi dhe rezultatet e kërkimit për hidrokarburet dhe disa zona që ndajnë mes tyre. Së dyti, palët kanë negociuar dhe është realizuar mbrojtja e interesave italiane për peshkimin ne Adriatik dhe Jon. Së treti, palët kanë dhe një marrëveshje tjetër për ndarjen e Shelfit kontinental, përpara së të hynte në fuqi Konventa e Tretë mbi të Drejtën e Detit, në të cilën të dy vendet kanë zbatuar parimin e ekitesë. Të dy ishujt, Othonoi dhe Ericusa u konsideruan në funksion të parimit të ekitesë, pra me efekt pjesshëm. Marrëveshja Italo-Greke konsiderohet si model qe shpreh vullnetin politik të palëve për të bashkëpunuar dhe shfrytëzuar bashkërisht Zonën Ekonomike Ekskluzive. Natyrisht për këtë ka ndikuar projekti i madh i furnizimit Mesdhetar me gaz në linjën Izrael-Qipro-Greqi-Itali. Projekt që imponon dhe një bashkëpunim më të ngushtë shumëpalësh në Mesdhe.

Siç shihet në marrëveshjet e Mesdheut, në të tre rastet, nuk kemi injorim të parimit të ekitesë, por nëpërmjet parimit të ekuidistancës, njëkohësisht garantohet dhe parimi i ekitesë, që siguron proporcionin e drejtë mes palëve. Parimi ekitese zbatohet aty ku ka konflikte. Në parimin e ekitesë efektin më të madh, që e bënë të domosdoshëm, e kanë ishujt. Në ishujt kanë shumë rëndësi përmasat e tyre dhe nëse janë të banuar, të pabanuar apo masa shkëmbore. Parimisht dhe praktikisht masave shkëmbore, të vogla dhe të pabanuara nuk mund t’i jepet efekt në ndarjen e hapësirave detare, siç ka ndodhur në rastin e masës shkëmbore tejet të vogël dhe të pabanuar të Barketës në rastin midis Shqipërisë dhe Greqisë.

Në përgatitjen e projektit të Shqipërisë për negociatat me Greqinë është e domosdoshme që të konsiderohet edhe vendimi i Gjykatës Kushtetuese të RSh, i vitit 2009. Ky vendim i qartë jep parimet, por edhe metodologjine që nevojitet të ndiqet nga pala e Shqipërisë në procesin e negociatave me Greqinë, sidomos lidhur me efektin e ishujve në këtë proces. Të dyja, teoria dhe praktika e së Drejtës ndërkombëtare, vendimet e rasteve te ndryshme të gjykatës ndërkombëtare dhe modelet e zgjidhjeve në Mesdhe japin qartësisht se parimi i ekitesë shërben si drejtësi korrektuese në kushte specifike dhe në këto raste, nga elementët themelor që janë ishujt nga buron efekti që u jepet atyre në këto zgjidhje. Ishujt nuk mund të kenë efekte të njëjta dhe të plota në çdo rast. Ishujt marrin efekt të plotë kur janë të tille dhe ndodhen në hapësira të atilla që nuk prekin interesat e të tjerëve dhe garantojnë barazinë dhe ndershmërinë e zgjidhjeve.

E fundit, por jo nga rëndësia, negociatat Shqipëri-Greqi nuk janë në kohën e duhur për tre arsye. Së pari, Shqipëria është përpara zgjedhjeve të 25 Prillit 2021, rrethana të cilat nuk favorizojnë një marrëveshje ndërkombëtare të çfarëdo lloji. Së dyti, Presidenti Meta ka shfaqur kontestimet e tij serioze dhe të përsëritura lidhur me mosinformimin e tij nga Qeveria për ecurinë e deritanishme të procesit të negociatave Shqipëri-Greqi dhe ka hezituar për plotfuqishmërinë e palës shqiptare në këto negociata. Së treti, Shqipëria aktualisht ndodhet pa Gjykatë Kushtetuese, institucion që është i përfshirë konstitucionalisht në këtë proces. Në këto rrethana vizita e kryediplomatiti Grek, Dendias në Shqipëri është e mirëpritur, por efektet konkrete të saj, së paku lidhur me marrëveshjen Shqipëri-Greqi për ndarjen e hapësirave detare midis tyre, duket se nuk do të ketë efekte konkrete.

Continue Reading

Lajmet nga UBT

Musa Sabedini: Zëri që i dha frymë kohës, njeriu që e ktheu profesionin në mision

Published

on

Gjilan – Në një epokë kur fjala e lirë është themel i demokracisë, por shpesh edhe viktimë e presioneve, në horizontin e gazetarisë kosovare ngrihet një figurë që nuk u përkul kurrë. Musa Sabedini, gazetar, profesor, publicist, studiues, aktivist dhe mbi të gjitha, njeriu që besoi se e vërteta nuk ka çmim. Ai nuk është thjesht një emër në historinë e mediave shqiptare, ai është një kapitull më vete, një dritare që hapi horizontin e informimit profesional në një kohë kur vendi kishte më së shumti nevojë për zëra të guximshëm. Sot, Musa Sabedini është një autoritet i padiskutueshëm në gazetarinë hulumtuese, një ligjërues që frymëzon dhe një mendje që vazhdon të krijojë vlera.

Një jetë që shkroi kohën

Në historinë e një kombi ka personalitete që nuk jetojnë vetëm brenda viteve të tyre, ata jetojnë përmbi kohën, sepse na lënë gjurmë që nuk zhduken. Ka njerëz që nuk shkruajnë vetëm lajme, por i japin kuptim vetë lajmit. Nuk flasin vetëm për etikën, por e mishërojnë atë. Nuk ecin vetëm në terren, por hapin shtigje për brezat që vijnë.

Njëri prej këtyre njerëzve të rrallë është Musa Sabedini, gazetar që nuk e zgjodhi profesionin, por e shndërroi atë në mision; profesor që nuk i mëson studentët vetëm të raportojnë, por t’i qëndrojnë besnikë së vërtetës, studiues që nuk kërkon duartrokitje, por drejtësi dhe integritet.

Në një botë ku zhurma shpesh e mbyt arsyen, ku shpejtësia e lajmit tenton ta tejkalojë cilësinë, ku mediet përballen me sfida, presione dhe kompromis, figura e Musa Sabedinit qëndron si kullë e palëkundur, simbol i profesionalizmit, etikës dhe pasionit intelektual.

Në një kohë kur fjala e lirë ka nevojë për mbrojtësit e saj më të denjë, në piedestalin e gazetarisë kosovare qëndron një emër i pashlyeshëm: Musa Sabedini, gazetar, profesor, publicist, studiues, dhe mbi të gjitha, njeriu që besoi se e vërteta nuk ka çmim.

Musa Sabedini nuk është thjesht një emër në historinë e gazetarisë kosovare, ai është një kapitull më vete. Një djalë që nisi të ecë me guxim në vitet e turbullta të ’90-ës dhe që, me energjinë e tij krijuese, me qëndresën dhe vizionin profesional, u shndërrua në njërin prej figurave më të qëndrueshme të medias dhe jetës publike.

Në rrugëtimin e tij, Musa i dha frymë ecjes, la gjurmë atëherë, sot dhe përgjithmonë.

Ai është dëshmi se gazetaria e mirë nuk është thjesht zanat, por akt guximi, akt përgjegjësie dhe akt dashurie për vendin.

Hyrja e tij në gazetari nuk qe rastësi, qe nevojë e kohës. Qëndresa e tij nuk ishte ambicie, ishte mision. Kontributi i tij nuk është thjesht përmendore profesionale, është trashëgimi kombëtare që kërkon t’u përcillet brezave.

Ky shkrim nuk është vetëm biografi.

Është rrëfim për një epokë, për një njeri që e sfidoi frikën, e ngriti dinjitetin e profesionit, dhe e ktheu gazetarinë në një urë mes së vërtetës dhe publikut.

Është homazh për një figurë që i dha kohës tonë zë, frymë dhe drejtim.

Zëri që i dha kuptim fjalës së lirë

Në një epokë kur fjala e lirë është themel i demokracisë, por shpesh edhe viktimë e presioneve, në horizontin e gazetarisë kosovare ngrihet një figurë që nuk u përkul kurrë: Musa Sabedini. Gazetar, profesor, publicist, studiues, aktivist dhe mbi të gjitha, njeriu që besoi se e vërteta nuk ka çmim.

Ai nuk është thjesht një emër në historinë e mediave shqiptare, ai është një kapitull më vete, një dritare që hapi horizontin e informimit profesional në një kohë kur vendi kishte më së shumti nevojë për zëra të guximshëm.

Në vitet kur shpresa ishte e brishtë, ai solli qëndrueshmëri. Në kohët kur fjala kishte peshë, ai e dha me maturi dhe guxim. Në periudhat kur duhej dikush të dilte para, Musa ishte i pari që e bëri.

Nexhat Buzuku e përshkruan me një fjali që peshon sa një epokë: “Musa Sabedini është njeriu më piramidal i kohës dhe brezit të tij.”

Rrugëtimi i një njeriu që nuk u lodh së ngrituri të tjerët

Që në rini, ai dallonte për pjekurinë dhe vendosmërinë që sfidonin moshën. Ishte pjesë e lëvizjeve studentore, i angazhuar, i palodhshëm, i përkushtuar. Ai nuk qëndroi gjatë në prapaskenë, ai udhëhoqi, frymëzoi dhe krijoi ura komunikimi në një shoqëri që kërkonte ndryshim të vërtetë.

Në gazetari, Musa nuk hyri si një emër i ri, ai shpërtheu si një domosdoshmëri e kohës. Nga bashkëpunimet e para me “Bujku”, “Shkëndija”, “Kosovarja”, deri te kryeredaktimi i “Bota e re” (1994-1997), ai u bë një nga zërat më të sigurt dhe më konsistent të realitetit kosovar.

Në prag të luftës, raportimet e tij si korrespondent i “Kosova Sot” (1997-1998) u shndërruan në dokumente të gjalla të një kohe të trazuar.

Pas luftës u angazhua në disa media ditore: ”Epoka e re”, Kosova Live”, “Lajm Ekskluzive”, etj.

Paslufta e gjeti aty ku natyrshëm i takon, në zemër të debatit publik. Si themelues i Klubit të Gazetarëve “Beqir Musliu” (2000), ai moderon mbi 300 debate vendore e ndërkombëtare, duke e kthyer fjalën e lirë në mekanizëm të forcimit të demokracisë.

Motoja e tij e famshme, që sot është bërë pjesë e identitetit të tij profesional, vazhdon të frymëzojë breza:

“Vazhdojmë… sa të ketë jetë.”

Profesor, autor, frymëzues

Që nga viti 2011, Musa Sabedini është një nga shtyllat e Fakultetit të Medias dhe Komunikimit në UBT. Ai ligjëron, drejton, formëson dhe motivon.

Si magjistër i gazetarisë dhe autor i tre librave universitarë, ai është sot një “kornizë referimi” për studiuesit e rinj të etikës, gazetarisë hulumtuese dhe mediave digjitale.

Ka prezantuar mbi 14 punime shkencore në konferenca ndërkombëtare dhe kontribuon në revista të indeksuara amerikane, pastaj në SCOPUS, një tregues i angazhimit të tij të thellë akademik.

Puna e tij është vlerësuar katër herë me çmimin “Korrespondenti më i mirë i vitit”, një dëshmi e integritetit dhe aftësisë së tij për të sjellë gazetari me ndikim.

Portreti njerëzor: Musë djali, njeriu me optimizëm vulkanik

Ata që e njohin afër e quajnë “Musë djali”. Nofkë që përmbledh sinqeritet, respekt, afërsi.

Ai është njeriu që e shikon botën me dritë, edhe kur drita mungon. I hapur, i qiltër, i drejtë. Energjia e tij është ngjitëse: i afron njerëzit, i mbështet, i dëgjon.

Karakteri i tij është armë e tij më e fortë: integriteti, profesionalizmi, humanizmi, guximi, pasioni.

Ai nuk predikon etikën, ai e jeton atë.

Figura e një epoke

Musa Sabedini nuk është vetëm pjesë e gazetarisë kosovare, ai është një nga arkitektët e saj.

Ai ngriti standarde, ndriçoi rrugën, ndikoi breza.

Ai i dha kuptim punës së gazetarëve, duke u bërë një mburojë e fjalës së lirë dhe një shtyllë e mendimit kritik në Kosovë.

Musa Sabedini është pjesë e pandashme e historisë së gazetarisë së re kosovare. Ai u bë zëri i brezit të tij, një motor i dialektikës shoqërore dhe një interpretues i ndershëm i realitetit.

Ai e ngriti profesionin.

Ai e nderoi publikun.

Ai e pasuroi akademinë.

Ai i dha kuptim udhëtimit të tij jetësor, duke lënë gjurmë që nuk fshihen.

Sot, ai është një autoritet i padiskutueshëm në gazetarinë hulumtuese, një ligjërues që frymëzon, një studiues që kontribuon dhe një njeri që vazhdon të ecë me të njëjtën energji si në rininë e tij.

Musa Sabedini i dha frymë ecjes në rrugëtimin e tij, la gjurmë atëherë, sot e përgjithmonë!

Profesor Musa Sabedini i dha kuptim, i dha vlerë udhëtimit të tij jetësor, u bë model i sinqeritetit, i etikës e guximit profesional, i bashkëpunimit e komunikimit të qartë, argumentues e njerëzor.

Ky njeri është shembulli më tipik i një njeriu me personalitet të kompletuar, me tipare fisnike e pozitivitet mahnitës njerëzor.

Musa i dha frymë ecjes në rrugëtimin e tij, la gjurmë atëherë, sot e përgjithmonë!

Ai posedon një vullkan të pashuar optimizmi!

Ai kurrë nuk thoshte erdhi fundi, mbaroi!

Jo, përkundrazi, ai ishte këmbëngulës, i vendosur dhe moto e tij e punës dhe e jetës ishte dhe mbetet vazhdojmë…

…sa të ketë jetë!

Sot, Musa Sabedini është një autoritet i padiskutueshëm në gazetarinë investigative, një ligjërues që frymëzon dhe një mendje që vazhdon të krijojë vlera.

Ai la gjurmë atëherë.

Ai lë gjurmë sot.

Dhe do të lërë gjurmë përherë.

Një jetë e shkrirë në gazetari dhe shkencë

Sevdail Hyseni e përkufizon qartë figurën e tij: “Pas më shumë se 33 viteve në profesion, Musa Sabedini mbetet figurë kyçe e gazetarisë hulumtuese dhe e etikës profesionale në Kosovë.”

Ai punoi në media të shumta, përjetoi periudhat më të vështira të historisë së Kosovës, kohë pushtimi, aparteidi, luftë, tranzicion, kontroll mediatik dhe epokë digjitale.

Rrallë kush ka një horizont kaq të plotë të realitetit gazetaresk.

Ai konsiderohet një model për profesionalizmin dhe integritetin, si hulumtues, pedagog dhe publikues, përmes një karriere mbi 33 vjeçare në fushën e gazetarisë dhe edukimit medial

Në vitin 2007, trajnimet e tij për gazetari hulumtuese në Missouri, SHBA, djepi i gazetarisë investigative botërore, i dhanë thellësi qasjes së tij ndaj korrupsionit dhe krimit të organizuar.

Musa Sabedini është një nga gazetarët më të njohur hulumtues në Kosovë dhe ka fituar katër herë çmimin “Gazetari i vitit” për punën e tij investiguese.

Ky kombinim i hulumtimit të detajuar, etikës së thelluar profesionale dhe ndikimit institucional e bën Sabedinin një nga figurat kryesore të gazetarisë hulumtuese në rajon.

Librat që vendosen në themelet e akademisë

Vrasja e drejtësisë në Kosovë (2003)

Vrasje dhe dëshmi (2010)

Mediet, etika, raportimet për situatat e ndjeshme… (2023)

Gazetaria online në Kosovë dhe rajon (2024)

Etika, mburojë e gazetarisë profesionale (2025)

Këto libra sot përdoren në programe universitare dhe janë referencë e qëndrueshme për studentët dhe studiuesit.

Mesazhi i tij për gazetarët e rinj

Mesazhi i tij i shumëpërmendur është një thirrje etike, një busull profesionale:

“Mos e tradhtoni etikën, ajo është identiteti i gazetarit.”

Ai paralajmëron me butësi, por me këmbëngulje:

“Mos u mashtroni me famën e shpejtë. Gazetaria nuk është spektakël, por përgjegjësi.”

Musa Sabedini: Njeriu që nuk shkroi vetëm për kohën… ai e formësoi atë

Nga debatet publike te auditorët universitarë, nga hetimet hulumtuese te librat akademikë, ai ka lënë një trashëgimi që do të mbetet gjatë.

Dhe fjala e tij sot tingëllon si një amanet profesional:

“Vazhdojmë… sa të ketë jetë.”

UBT – vendi ku profesioni mori krahë dhe akademia mori kuptim

Në rrugëtimin tim mbi tri dekada në gazetari, rrallë kam hasur institucione që jo vetëm të hapin dyer, por që ta zgjerojnë horizontin, të japin një dimension të ri profesional dhe të të sfidojnë të bëhesh versioni yt më i mirë. UBT ishte një prej tyre. Madje, shumë më tepër se kaq.

UBT nuk ishte thjesht vendi ku unë ligjërova.

Ishte vendi ku unë u rrita edhe vetë, ku përvoja ime u pasurua, ku njohuritë e mia morën formë akademike dhe ku misioni im profesional u thellua.

UBT më ka plotësuar në rrafshin profesional dhe akademik.

Ky institucion, me vlera të qëndrueshme dhe vizion të qartë ndërkombëtar, më dha hapësirën për ta shndërruar përvojën time mbi 35-vjeçare në kapital të prekshëm për studentët – për t’ua transmetuar jo vetëm teorinë, por gjithçka që kam mësuar në terren, në redaksi, në debate, në raportime të vështira e në situata që kërkonin guxim, etikë dhe saktësi.

UBT më dha motiv, energji dhe shtysë të re.

Më dha besim institucional dhe përgjegjësi profesionale.

Dhe mbi të gjitha, më dha një auditor plot jetë, studentë të zellshëm, të uritur për dije, që më sfidojnë çdo ditë të jap më të mirën time.

Në sallat e UBT-së unë nuk jam vetëm profesor.

Unë jam dëshmitar i një brezi që po rritet me etë për etikë, profesionalizëm dhe gazetari të vërtetë. Dhe ky është motivi im më i madh.

Më ka përmbushur UBT?

Po, më shumë sesa mund ta them me fjalë.

Sepse UBT nuk është vetëm institucion arsimor.

Është qendër e mendimit akademik, laborator i ideve të reja, platformë që ngre profesionistë të së ardhmes.

Dhe kur unë jap mësim aty, e ndiej se jam pjesë e një projekti shumë më të madh se vetja: një projekti që e formëson gazetarinë e së nesërmes.

Falë UBT-së, unë kam mundësinë të sjell në auditor çdo përvojë, çdo sfidë, çdo histori që m’i ka dhënë gazetaria dhe t’i kthej ato në mësime të vlefshme për ata që do ta mbajnë këtë profesion të gjallë.

Dhe për këtë, unë mbetem thellësisht mirënjohës.

Në hijen e një lideri të madh: Mirënjohje për vizionin e Edmond Hajrizit

Padyshim, një nga shtyllat më të forta të mbështetjes sime profesionale ka qenë rektori i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, një personalitet me integritet të lartë akademik, vizionar modern dhe njeri që e jeton shkencën si mision.

Përkushtimi i tij ndaj inovacionit dhe arsimit cilësor nuk është thjesht rol institucional, por një energji që frymëzon, shtyn përpara dhe krijon hapësira të reja për mendim kritik e zhvillim profesional.

Në çdo hap të rrugëtimit tim akademik, mbështetja e tij ka qenë jo vetëm motivim, por edhe një provë se lidershipi i vërtetë matet me vepra, me përkushtim dhe me gatishmërinë për të ngritur të tjerët bashkë me veten.

Falë kësaj mbështetjeje, vizionet e mëdha bëhen të arritshme, dhe rruga drejt gazetarisë së avancuar merr dimension edhe më të fuqishëm, edhe më njerëzor.

Një jetë mes gazetarisë dhe etikës: Historia profesionale e Musa Sabedinit

Musa Sabedini përfaqëson një profil të konsoliduar në gazetarinë profesionale dhe akademike në Kosovë, duke kombinuar përvojën e gjatë në terren me angazhimin kërkimor dhe pedagogjik. Aktivizimi i tij publik nisi qysh në vitet ’90, kur mbajti pozita udhëheqëse në lëvizjen studentore, përfshirë funksionin e nënkryetarit të Unionit të Pavarur të Studentëve të Universitetit të Prishtinës dhe anëtar i Senatit të UP-së. Në prag të luftës së fundit, ai shërbeu si korrespondent i gazetës “Kosova Sot” (1997-1998), duke dokumentuar zhvillime të rëndësishme shoqërore e politike.

Pas vitit 1999, Sabedini vazhdoi rrugën profesionale në disa media të përditshme (“Epoka e Re”, “KosovaLive”, “Lajm”), ndërsa në vitin 2000 themeloi Klubin e Gazetarëve “Beqir Musliu”, ku moderimi i mbi 300 debateve vendore dhe ndërkombëtare e shndërroi këtë platformë në një hapësirë të rëndësishme të dialogut publik.

Ai është edhe themelues i Agjencisë Rajonale të Lajmeve “Rajonipress”, një ndër projektet e para të gazetarisë digjitale në rajonin e Anamoravës.

Kontributi i Sabedinit si autor është i gjerë: ai ka botuar libra të rëndësishëm për sistemin e drejtësisë (“Vrasja e drejtësisë në Kosovë”, 2003; “Vrasje dhe dëshmi”, 2010) dhe, më vonë, tekste universitare që trajtojnë etikën, gazetarinë online dhe raportimin e situatave të ndjeshme (2023-2025).

Këto botime kanë ndihmuar në ndërtimin e literaturës bashkëkohore në fushën e mediave në Kosovë, duke pasuruar diskursin akademik mbi etikën, vetërregullimin dhe sfidat e gazetarisë në epokën digjitale.

Edhe recensenti i tre librave universitar të Musa Sabedinit, dr. Safet Zejnullahu ka vlerësuar se autori ka një përvojë të gjatë në fushën e gazetarisë dhe të punës së drejtpërdrejtë nga raportimi nga terreni, si në kohë pushtimi, në kohë aparteidi në median e Kosovës, në kohë lufte, në kohë të gazetarisë së kontrolluar të pasluftës dhe në epokën e internetit.

Në planin universitar, Sabedini ka kryer studimet bazë dhe master në gazetari në Universitetin e Prishtinës dhe që nga viti 2011 është ligjërues në degën e Medias dhe Komunikimit në UBT.

Ai ligjëron katër lëndë kryesore: “Zhanret e Gazetarisë”, “Teknikat e Raportimit”, “E drejta dhe etika mediatike” dhe “Gazetaria Online”, duke ndikuar drejtpërdrejt në formimin profesional të brezave të rinj të gazetarëve.

Në aspektin kërkimor, Sabedini ka prezantuar mbi 14 punime shkencore në konferencat ndërkombëtare të UBT-së, ku ka trajtuar tema si etika në media, raportimi online, vetërregullimi i portaleve, ndikimi i rrjeteve sociale dhe lufta kundër lajmeve të rreme. Punimet e tij janë botuar gjithashtu në revista ndërkombëtare, përfshirë platformat amerikane dhe databazën SCOPUS, duke zgjeruar ndikimin e tij përtej kontekstit vendor.

Për veprimtarinë e tij të gjerë profesionale, Sabedini është nderuar katër herë me çmimin “Korrespondenti më i mirë i vitit” në Kosovë (2003, 2006, 2007, 2008), një dëshmi e integritetit, saktësisë dhe kontributit të tij në gazetarinë hulumtuese dhe raportimin profesional.

Aktualisht jeton dhe punon në Gjilan, është i martuar dhe ka katër fëmijë. Profili i tij bashkon me sukses veprimtarinë gazetareske, angazhimin akademik dhe kontributin publik në zhvillimin e etikës dhe profesionalizmit mediatik në Kosovë./nexhat buzuku, sevdail hyseni/rajonipress/

Libra dhe publikime kryesore:

Sabedini, M. (2003). Vrasja e drejtësisë në Kosovë. Prishtinë: KMDLNJ.

Sabedini, M. (2010). Vrasje dhe dëshmi. Prishtinë: KMDLNJ.

Sabedini, M. (2023). Mediet, etika, raportimet për situatat e ndjeshme, hetimet dhe nocionet juridike në gazetari. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2024). Gazetaria online në Kosovë dhe rajon, etika dhe sfidat e vetërregullimit. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2025). Etika, mburojë e gazetarisë profesionale. Prishtinë: UBT.

Konferenca shkencore (UBT International Conference)

Sabedini, M. (2014). Journalism ethics and law. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2016). Online journalism, ethics and challenges. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2017). Social media, their platform, respectively the users, ethics, advantages and disadvantages. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2018). Self-regulation of portals and adherence to ethics codes. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2019). The challenges of online journalism, impact of social media, and fake news. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2020). Reporting in the age of pandemics: the case of COVID-19, ethics, techniques, challenges and recommendations. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2021). Reporting in the age of pandemics: ethics, techniques, challenges and recommendations. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2022). Are fake news (disinformation) ethics’ most bigger enemy in professional journalism in Kosovo Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2023). Sensitive news reporting on conflicting situations – Mitrovica case. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2024). Portals and their internal organization in Kosovo. Proceedings of the UBT International Conference. Prishtinë: UBT.

Sabedini, M. (2025), Investigative Journalism in Kosovo: Ethics, Risks, and Challenges. Prishtinë, UBT.

Continue Reading

Op-Ed

Mos bëni gara për klikime, trajtoni me kujdes viktimat, dëshmitarët dhe mos rrezikoni hetimet, publikoni vetëm detajet dhe motivin?

Published

on

Nga Musa Sabedini – Gara për të bërë klikime në emër të një tragjedie në Gjilan, jep mesazh të keq të mënyrës së raportimit nga mediet online në veçanti. E keqja është se në këtë garë po përfshihen edhe mediet qendrore të cilat po bijnë viktimë të medieve lokale jo profesionale.

Viktimat duhet të trajtohen me dinjitet, sikurse edhe dëshmitarët dhe të dyshuarit derisa ndodhen në arrati. Policia dhe Prokuroria kur heshtin gjatë u japin hapësirë për spekulime medieve.

Tragjedia e sotshme në Gjilan, ku për pasojë mbeten të vdekur tre persona, po përcillet me tituj bombastik e sensacional nga ana e medieve online.

Tituj bombastik e sensacional të përcjellur me të dhëna, e detaje të parakohshme dhe joshja e lexuesit në rrjetet sociale, për të ngjallur me çdo kusht interesimin e tyre për të “pëlqyer”, një lajm nga kronika e zezë, janë dobësi profesionale dhe mungesë respekti dhe etike për viktimat dhe familjarët e tyre.

“Ekskluzive nga vendi i ngjarjes”, janë shumë tituj që po qarkullojnë nëpër medet qendrore, duke shtrembëruar ose dhënë informacione të pakonfirmuara nga ana e organeve zyrtare siç është policia dhe prokuroria.

Ekskluzive: Këta janë dy viktimat e vrasjes së dyfishtë në Gjilan” ishte një titull i njërit nga portalet qendrore, duke ofruar të dhëna dhe foto për të dyshuarit.

“Viktimat janë: Selami Hasani rreth 67-vjeçar dhe Abedin Hoxha rreth 68-vjeçar”, ishte në titull tjetër që përshkruhej me të dhëna dhe detaje te parakohshme për ngjarjen. “Kur bie telefoni në mesnatë, zjarrfikësit i duhet vetëm të veshë pantallonat dhe të shuaj flakët. Kurse gazetari duhet t`u tregojë një milion vetave se kush e ndezi shkrepësen dhe pse”.(David Randall).

Nuk ka më mirë se sa media ose gazetari të njihet ose të vlerësojë, pos Etikës dhe standardeve profesionale të gazetarisë, të njoh edhe aktet juridike që lidhen me Vrasjet, vrasjet e rënda, vrasja e kryer në gjendje të fortë mendore, vrasje nga pakujdesia, vrasja e foshnjës gjatë lindjes.

Jo rastësisht e përzgjodha këtë thënie të një gazetari me përvojë, i cili fuqishëm demonstron arsyen pse burimet janë të dobishme për punën e çdo gazetari apo mediumi, pse parimet dhe mënyra e raportimit për një ngjarje, ndodhi, tragjedi, aksident, zjarrëvënie, dhunim, trafikim të qenieve njerëzore, korrupsion, krime të rënda, vrasje, tentim vrasje, afera të ndryshme e shumë vepra të tjera nga të cilat mund të kemi e të marrim shembuj të shumtë, duke specifikuar këtu edhe natyrën e krimit.

Për të jetuar me këto rregulla e parime etike, duhet patjetër që gazetari të jetë i përpiktë në mbledhjen dhe grumbullim të fakteve për secilin rast, të jetë afër ngjarjes, afër dëshmive, shumë afër të së vërtetës dhe të mos shpif apo spekulojë në asnjë rast të vetëm.

“Raportimi i rasteve të vrasjeve të rënda kërkon respektimin rigoroz të standardeve etike dhe profesionale, duke shmangur çdo formë senzacionalizmi apo gare për klikime. Mediat duhet të ofrojnë informim të balancuar dhe të verifikuar, duke mbrojtur dinjitetin e viktimave dhe duke mos ekspozuar identitetin e tyre apo të dëshmitarëve nëse kjo mund të shkaktojë dëm të mëtejshëm.

Publikimi i detajeve makabre, fotove të ndjeshme ose informacionit të pakonfirmuar jo vetëm që dëmton integritetin e raportimit, por edhe mund të pengojë hetimet zyrtare. Përmbajtja duhet të kufizohet në faktet thelbësore dhe motivin e ngjarjes, pa spekulime, duke respektuar të drejtat e të gjitha palëve dhe duke siguruar që narrativa të mos nxisë paragjykime ose dhunë të mëtejshme”. (Allan, S., & Zelizer, B. (2004). Reporting War: Journalism in Wartime. Routledge. UNESCO. (2021). Reporting on violence and conflict: Ethical guidelines for journalists. UNESCO Publishing.)

Nganjëherë mediet duke dashur të bëjnë punën më të mirë të mundshme edhe gabojnë me qëllim apo pa të dhe për t`i ikur këtyre defekteve ekzistojnë procedura, udhëzues nga më të ndryshmit e mbi të gjitha kritere e kode etike, nga të cilat mund të mësojmë shumë.

Në gazetarinë kosovare qoftë e shkruar, televizive ose online po vërehen defekte të shumta dhe ende ka vrima të zeza që duhet urgjentisht të përmirësohen. Nuk është e lehtë asnjëherë që një gazetar, një kronist apo një medium, kudo që ndodhet ai, të raportojë me saktësi në momentet e rënda.

Gazetari jo gjithherë mund të jetë i disponueshëm ose profesionalisht e psikologjikisht në kryerjen e detyrës, por seriozitetin dhe ndjeshmërinë e raportimit duhet ta respektojë në çdo situatë të ndërlikuar. Gazetarinë e mirë e ndërtojnë mediet profesionale, por në teren janë kronistët ata që bëjnë lajmin, kronikën, raportin dhe investimi në këtë drejtim është obligim profesional i yni.

Andaj raportimi për krimet, dhunën dhe situatat e ndjeshme, padyshim që paraqet njërën nga sfidat më të mëdha të medias, e në veçanti të gazetarit që ballafaqohet drejtpërdrejt me këto situata.

Gazetari që ka përgatitje fizike, psikologjike, emocionale dhe intelektuale, shumë më lehtë dhe më mirë i tejkalon këto rreziqe.

Nuk mund të jemi gazetarë pa ndjenja derisa raportojmë për vrasjet, dhunimet, plagosjet, trazirat, trafikimin, korrupsionin, prostitucionin, por emocionet në gazetari dhe paragjykimet gjatë raportimit, janë e keqja më e madhe e gazetarisë.

Raportimi për situatat e ndjeshme, pastaj raportimi për krimet dhe dhunën, janë pikat më delikate për secilin gazetarë edhe nëse ai është profesionist i shkathët e me përvojë.

Të mbulosh një ngjarje me natyrë kriminale dhe të ofrosh para lexuesit dhe publikut të vërtetën, është pak e mundimshme në rrafshin profesional. Është e thjeshtë të raportosh për një konferencë shtypi, për një prezantim të ndonjë politikani apo partie politike, por të raportosh për tërmetet, fushat e mbuluara me gjak, krimin e të gjitha llojeve, të mbledhësh informacionet e sakta nga tereni, të jesh i përgatitur për të gjitha sfidat nuk është e lehtë, përkundrazi ky “sport” donë kulturë, edukatë mediatike, zhbirim të shumë arkivave e njohje të përgjithshme të problemeve.

Natyrisht që secila media ose secili gazetarë do të ndihej i lumtur nëse në këto raportime zbulohet dhe thuhet e vërteta, se fundja këtë synim e ka gazetaria. Por a mund të raportojmë për situatat e ndjeshme e konfliktuoze, e të mos japim paragjykime.

Sigurisht që është e mundur dhe patjetër që synim dhe qëllim final mbetet për secilën media që ta avancojë këtë fushë. Mos rrezikoni hetimet, publikoni vetëm detajet dhe motivin? Gazetari është një lloj hetuesi dhe këtu s`kam asnjë dilemë dhe i mbështesë hetimet në çfarëdo fazë, vetëm kur ato të jenë të besueshme dhe mirë të vërtetuara.

Por publikimi i rasteve me foto dhe të dhëna përcjellëse brenda 12 orëve është me rrezik për shumë palë të përfshira.

Pra bëhuni të kujdesshëm në verifikimin e çdo lajmi dhe materiali. Besoni zyrtarëve dhe hetuesve, por më shumë besoni dokumenteve të nënshkruara dhe vulosura dhe vëzhgimeve tuaja vetjake dhe të drejtpërdrejta.

Shprehja amerikane: “Edhe kur nëna të thotë të dua, verifikoje”? Amerikanët e kanë një shprehje shumë të qëlluar: ”Edhe kur nëna thotë të dua, verifikoje”.

Gjithçka që duhet të dimë dhe të veprojmë lidhet me saktësinë dhe vërtetësinë. E vërteta është mbi të gjitha dhe kryesorja sepse gjithçka lidhet e ndërlidhet rreth këtyre dy termeve gazetareske. Gazetari normalisht që duhet të ketë interesim për punën e tij dhe duhet t`i kushtojë shumë vëmendje edhe gjërave më të vogla. Botimi i fotografive paralel me lajmin në mes të dhembshurisë dhe mesazhit përçues?

Shumë lajme në mediet kosovare postohen dhe përcillen edhe me foto, pak minuta ose pas aksidentit apo tragjedisë.

Fotoja e publikuar pak minuta ose orë është shkelje e privatësisë, ani pse presioni i medieve vije pikërisht nga rrjetet sociale, të cilat fatkeqësisht nuk respektojnë as minimumin e mundshëm në raste të tilla.

Kur vendosim ta botojmë një lajm me foto të viktimës duhet të kemi parasysh nëse po shkaktojmë dhembshuri në familje, nëse rasti është në proces e sipër ose tjetra se ne po e kryejmë punën në mënyrë profesionale.

Gjithmonë kemi dilema në pyetjet që parashtron fotografi Garry Bryant i “Desert News”, i cili ofron këtë listë të pyetjeve kur japim imazhe përcjell me lajmin: – Ky moment a duhet të bëhet publik? – A do t`u shkaktojë një traumë subjekteve të fotografuar?  A jam në distancën e duhur për të mos u shqetësuar? -A po veprojë me dhembshuri? (Philip Patterson, Lee Wilkins,“Etika në media, çështje dhe raste”.

Ne kemi obligim të kujdesemi për të gjitha detajet dhe elementet që raporti apo kronika të mos përshkruhen me shkelje drastike. Mediet dhe reporterët që mbulojë sektorët problematik ose të ndjeshëm duhet ta zbatojnë në secilin rast që është e mundur Etikën dhe përherë të jenë në shërbim të interesit publik.

Në situatat kritike dhe të raportimit të mangët gjithmonë reagon edhe Këshilli i Medieve të Shkruara të Kosovës, i cili merret ekskluzivisht me të drejtat dhe gabimet që bëjnë mediet online. Ekziston një udhëzues që i dedikohet mënyrës së raportimit për incidentet, aksidentet, të arrestuarit dhe të akuzuarit për veprat penale. Në preambulën e KMSHK-së pika V janë të qartësuar në detaje “kufizimet”.

“Mediet e shkruara nuk do ta trajtojnë asnjë individ si fajtor, para se diçka e tillë të konfirmohet nga Gjykata. Mediat e shkruara gjatë raportimit për incidente, aksidente apo vepra penale duhet të kenë parasysh prezumimin e pafajësisë për secilin të përfshirë dhe si të tillë duhet ta paraqesin në shkrim/raportim”.

Në librin tim dedikuar enkas situatave të ndjeshme dhe raportimeve delikate:

”Mediet, etika, raportimet për situatat e ndjeshme, hetimet dhe nocionet juridike në gazetari”, botuar në vitin 2023, kam prezantuar dhe analizuar në hollësi, të gjitha rastet dhe mënyrën e raportimit profesional për rastet e vrasjeve, vetëvrasjeve, vrasjet e rënda, veprat penale të të gjitha kategorive, dënimet, armët, shkeljet ligjore, etika gjatë raportimit, vdekjet, tragjeditë, privatësia, lajmet e rrejshme, vrasjet, plagosjet, aksidentet, zjarret, personat me aftësi të kufizuara, të miturit, të sëmurët mentalë, dhunimet, krimet e luftës, raportimet nga gjyqet, raportimi për pandemitë, raportimi për aspektet fetare, trafikimi me qenie njerëzore, prostitucioni, kontrabandimi i migrantëve, raportimi për kronikën e zezë, personat e zhdukur, dhuna në familje, dhunimi, vrasjet e grave shtatzëna, vetëvrasjet, ngacmimi seksual, shantazhi, kanosja, shtrëngimi, detyrimi, hakmarrja, korrupsioni, ryshfeti, skemat piramidale dhe bixhozi, vjedhja, vjedhjet e rënda, grabitja, mjediset konfliktuoze, raportimi për protestat, trazirat, demonstratat, raportimi mbi konfliktet, trazirat sociale, siguria e gazetarëve dhe rreziqet, trazirat e marsit 2004, gjenocidi, sulmet terroriste, rrëmbimet, pengjet, spiunazhi, sabotimi, krimet kundër njerëzimit, pornografia, pedofilia, bigamia, krimet kibernetike”.

Autori është ligjërues në degën e Medias dhe Komunikimit në UBT

 

Continue Reading

Op-Ed

Media mund ta parandalojë dhunën, por edhe ta nxisë atë!

Published

on

Nga Safet Zejnullahu – Rastet e vrasjeve dhe të vetëvrasjeve ndodhin në të gjitha shoqëritë. Sikur edhe incidentet e tjera.

Vetëm këtë mbrëmje paskan ndodhur dy sulme fizike në sheshin e Prishtinës dhe të Podujevës me të njëjtin emër.

Një pjesë e portaleve (nga ato që lexoj unë, theksoj këtu Telegrafin, Kohën dhe Infokusin…), raportuan mjaftueshëm për ta përcjellë informacionin te publiku.

Por, një pjesë tjetër, për të satën herë, e tepruan. Duke detajuar përtej të gjitha limiteve. Të tillat seriozisht duhet të ndjehen në faj. Pikë.

Raportimi senzacionalist dhe në stilin e telenovelave nxit: edhe vrasjet, edhe vetëvrasjet, edhe aktet e tjera.

Një 15 vjeçar, për t’u bërë “hero mediatik” nuk përton ta vringëllojë thikën!

Sa s’janë kaluar të gjithë kufijtë, pariparueshëm, ka një zgjidhje:

Raportojini këto raste në një vend të padukshëm, pa emra, pa foto, pa detaje;

Hulumtoni pse në periudha krizash politike shtohen aktet e dhunshme;

Jepjuni zë ekspertëve që flasin për format e parandalimit të veprimeve të dhunshme.

Media profesionale mund të parandalojë vrasjet, vetëvrasjet dhe format e tjera të dhunës. (Vlerësoj reagimet e AGK-së e KPM-së, por ato, sikur edhe institucione të tjera, duhet të shtojnë përpjekjet, me trajnime shtesë, gjithashtu edhe me udhëzime reja e të përditësuara lidhur me raportimet në këto raste).

 

Continue Reading

Op-Ed

Raportimi i kronikës së zezë, raportimi me ndjeshmëri – Mos rrezikoni hetimet, publikoni vetëm detajet dhe motivin?

Published

on

Nga Musa Sabedini – Po i referohem vetëm disa rasteve të fundit siç ishte vrasja e policit Muhamet Lika, të rastit tragjik të dizajnerit Festim Isufi dhe të disa rasteve tjera të plagosjeve e therjeve me thikë, të cilat janë të mjaftueshme, për ta alarmuar në rrafshin profesional mungesën e etikës në raportime të tilla, me ndjeshmëri.

Tituj bombastik e sensacional të përcjellur me të dhëna, e detaje të parakohshme dhe joshja e lexuesit në rrjetet sociale, për të ngjallur me çdo kusht interesimin e tyre për të “pëlqyer”, një lajm nga kronika e zezë, janë dobësi profesionale dhe mungesë respekti dhe etike për viktimat dhe familjarët e tyre.

“Kur bie telefoni në mesnatë, zjarrfikësit i duhet vetëm të veshë pantallonat dhe të shuaj flakët. Kurse gazetari duhet t`u tregojë një milion vetave se kush e ndezi shkrepësen dhe pse” .(David Randall).

Nuk ka më mirë se sa media ose gazetari të njihet ose të vlerësojë, pos Etikës dhe standardeve profesionale të gazetarisë, të njoh edhe aktet juridike që lidhen me Vrasjet, vrasjet e rënda, vrasja e kryer në gjendje të fortë mendore, vrasje nga pakujdesia, vrasja e foshnjës gjatë lindjes.

Jo rastësisht e përzgjodha këtë thënie të një gazetari me përvojë, i cili fuqishëm demonstron arsyen pse burimet janë të dobishme për punën e çdo gazetari apo mediumi, pse parimet dhe mënyra e raportimit për një ngjarje, ndodhi, tragjedi, aksident, zjarrëvënie, dhunim, trafikim të qenieve njerëzore, korrupsion, krime të rënda, vrasje, tentim vrasje, afera të ndryshme e shumë vepra të tjera nga të cilat mund të kemi e të marrim shembuj të shumtë, duke specifikuar këtu edhe natyrën e krimit.

Për të jetuar me këto rregulla e parime etike, duhet patjetër që gazetari të jetë i përpiktë në mbledhjen dhe grumbullim të fakteve për secilin rast, të jetë afër ngjarjes, afër dëshmive, shumë afër të së vërtetës dhe të mos shpif apo spekulojë në asnjë rast të vetëm.

Nganjëherë mediet duke dashur të bëjnë punën më të mirë të mundshme edhe gabojnë me qëllim apo pa të dhe për t`i ikur këtyre defekteve ekzistojnë procedura, udhëzues nga më të ndryshmit e mbi të gjitha kritere e kode etike, nga të cilat mund të mësojmë shumë.

Në gazetarinë kosovare qoftë e shkruar, televizive ose online janë vërejtur defekte të shumta dhe ende ka vrima të zeza që duhet urgjentisht të përmirësohen.

Nuk është e lehtë asnjëherë që një gazetar, një kronist apo një medium, kudo që ndodhet ai, të raportojë me saktësi në momentet e rënda. Gazetari jo gjithherë mund të jetë i disponueshëm ose profesionalisht e psikologjikisht në kryerjen e detyrës, por seriozitetin dhe ndjeshmërinë e raportimit duhet ta respektojë në çdo situatë të ndërlikuar.

Gazetarinë e mirë e ndërtojnë mediet profesionale, por në teren janë kronistët ata që bëjnë lajmin, kronikën, raportin dhe investimi në këtë drejtim është obligim profesional i yni. Andaj raportimi për krimet, dhunën dhe situatat e ndjeshme, padyshim që paraqet njërën nga sfidat më të mëdha të medias, e në veçanti të gazetarit që ballafaqohet drejtpërdrejt me këto situata.

Gazetari që ka përgatitje fizike, psikologjike, emocionale dhe intelektuale, shumë më lehtë dhe më mirë i tejkalon këto rreziqe.

Nuk mund të jemi gazetarë pa ndjenja derisa raportojmë për vrasjet, dhunimet, plagosjet, trazirat, trafikimin, korrupsionin, prostitucionin, por emocionet në gazetari dhe paragjykimet gjatë raportimit, janë e keqja më e madhe e gazetarisë.

Raportimi për situatat e ndjeshme, raportimi për krimet dhe dhunën, janë pikat më delikate për secilin gazetarë edhe nëse ai është profesionist i shkathët e me përvojë. Të mbulosh një ngjarje me natyrë kriminale e të ofrosh para lexuesit dhe publikut të vërtetën, është e mundimshme në rrafshin profesional.

Është e thjeshtë të raportosh për një konferencë shtypi, për një prezantim të ndonjë politikani apo partie politike, por të raportosh për tërmetet, fushat e mbuluara me gjak, krimin e të gjitha llojeve, të mbledhësh informacionet e sakta nga tereni, të jesh i përgatitur për të gjitha sfidat nuk është e lehtë, përkundrazi ky “sport” donë kulturë, edukatë mediatike, zhbirim të shumë arkivave e njohje të përgjithshme të problemeve.

Natyrisht që secila media ose secili gazetarë do të ndihej i lumtur nëse në këto raportime zbulohet dhe thuhet e vërteta, se fundja këtë synim e ka gazetaria.

Por a mund të raportojmë për situatat e ndjeshme e konfliktuoze, e të mos japim paragjykime. Sigurisht që është e mundur dhe patjetër që synim dhe qëllim final mbetet për secilën media që ta avancojë këtë fushë.

Therjet me thikë dhe “tentim vrasja”. Pse janë momente të sikletshme për raportim?

Mediet shpesh herë japin lajme për therjen me thikë ndërsa policia gjithmonë i cilëson si “Tentim Vrasje”.

Duhet një vëmendje e posaçme kur jemi tek ky grup i kualifikimit sepse në Prokurori bazohen në rastet e therjes me thikë tek neni 172 i Kodit Penal që i bije cilësimi si “Vrasje e rëndë” dhe lidhet tek neni 28 që ka lidhje me “Tentativa në vrasje”.

Ndikimi i medies në këtë drejtim është thelbësor sepse ndikon pozitivisht në vetëdijesimin e të rinjve dhe grupeve apo bandave për të hequr dorë nga përdorimi i thikës që quhet dhe mjet i ftohtë.

Mos rrezikoni hetimet, publikoni vetëm detajet dhe motivin?

Dhuna dhe keqtrajtimet sidomos kur në pyetje janë femrat shpesh në mediet tona marrin hov dhe dimension më të madh. Gazetari është një lloj hetuesi dhe këtu s`kam asnjë dilemë dhe i mbështesë hetimet në çfarëdo fazë, vetëm kur ato të jenë të besueshme dhe mirë të vërtetuara.

Por publikimi i rasteve me foto dhe të dhëna përcjellëse brenda 12 orëve është me rrezik për shumë palë të përfshira. Mos harroni kur pala e dëmtuar ose personi që ushtron ankesë dhe ndodhet në duart e policisë dhe prokurorisë, mund ta ndryshoj deklaratën gjatë marrjes në pyetje.

Deklarata në polici mund të jepet nën presion ose detyrim dhe më vonë i njëjti ose e njëjta person mund të tërhiqet nga deklarata.

Pra bëhuni të kujdesshëm në verifikimin e çdo lajmi dhe materiali. Besoni zyrtarëve dhe hetuesve, por më shumë besoni dokumenteve të nënshkruara dhe vulosura dhe vëzhgimeve tuaja  vetjake dhe të drejtpërdrejta. Shprehja amerikane: “Edhe kur nëna të thotë të dua, verifikoje”?

Amerikanët e kanë një shprehje shumë të qëlluar: ”Edhe kur nëna thotë të dua, verifikoje”. Gjithçka që duhet të dimë dhe të veprojmë lidhet me saktësinë dhe vërtetësinë. E vërteta është mbi të gjitha dhe kryesorja sepse gjithçka lidhet e ndërlidhet rreth këtyre dy termeve gazetareske.

Gazetari normalisht që duhet të ketë interesim për punën e tij dhe duhet t`i kushtojë shumë vëmendje edhe gjërave më të vogla.

Botimi i fotografive paralel me lajmin në mes të dhembshurisë dhe mesazhit përçues?

Shumë lajme në mediet kosovare postohen dhe përcillen edhe me foto, pak minuta ose pas aksidentit apo tragjedisë. Fotoja e publikuar pak minuta ose orë është shkelje e privatësisë, ani pse presioni i medieve vije pikërisht nga rrjetet sociale të cilat fatkeqësisht nuk respektojnë as minimumin e mundshëm në raste të tilla.

Kur vendosim ta botojmë një lajm me foto të viktimës duhet të kemi parasysh nëse po shkaktojmë dhembshuri në familje, nëse rasti është në proces e sipër ose tjetra se ne po e kryejmë punën në mënyrë profesionale.

Gjithmonë kemi dilema në pyetjet që parashtron fotografi Garry Bryant i “Desert News”, i cili ofron këtë listë të pyetjeve kur japim imazhe përcjell me lajmin:

– Ky moment a duhet të bëhet publik?

– A do t`u shkaktojë një traumë subjekteve të fotografuar?

– A jam në distancën e duhur për të mos u shqetësuar?

– A po veprojë me dhembshuri?  (Philip Patterson, Lee Wilkins,“Etika në media, çështje dhe raste”.

Ne kemi obligim të kujdesemi për të gjitha detajet dhe elementet që raporti apo kronika të mos përshkruhen me shkelje drastike.

Raportimi i kronikës së zezë – Ballafaqimi me traumat dhe viktimat?

Asnjëherë mos harroni se viktimat dhe njerëzit e traumatizuar kërkojnë një vëmendje bukur delikate edhe në fazën e raportimit po edhe gjatë hetimeve tuaja.

Keni parasysh se shpesh edhe mund të humbni raste të mira për një lajm të mirë dhe ekskluziv, nëse shmangni listën udhëzuese për traumat dhe viktimat.

Një lajm i thjeshtë mund të jetë një pikë kthese për një storie me shumë peshë për publikun. Mirëbesimi dhe kontrolli logjik në pyetjet e shtruara dhe në trajtimin mediatik me shumë korrektësi është fitorja e juaj e parë.

Në udhëzuesin e “Res Publika” thuhet se gjithmonë do ju vijë rasti të gjeni fytyra njerëzore, të vizitoni shtëpitë dhe vendet e punës dhe t’u bëni njerëzve pyetje të pakëndshme për historitë.

“Por viktimat mund të jenë të traumatizuar. Ata mund të mos duan të identifikohen dhe të diskutojnë për ngjarjen. Edhe emërtimi i vendit ku jeton viktima mund të krijojë probleme me komunitetin, duke e lënë familjen e viktimës edhe më të pasigurt”.

Disa këshilla që mund të japim janë:

– Trajtojini viktimat me dinjitet.

Lëreni viktimën t’ju “ftojë” në historinë e vet.

– Lëreni viktimën të diktojë kohën dhe vendosjen e intervistave.

– Jini transparent.

– Merrni pëlqimin e informuar se si do të identifikohet viktima.

– Vendos njerëzoren përpara historisë. Së pari jepni përparësi mirëqenies së viktimës, së dyti historisë.

– Mos e mbingarkoni fillimisht me pyetjet më të vështira.

– Kini empati dhe dëgjoni.

– Ballafaqimi i përsëritur me viktimat e traumatizuara mund të ndikojë tek ju. (https://rm.coe.int/udhezues-praktik-per-mbrojtjen-dhe-sigurine-e-gazetareve/1680a4e081). Mediet dhe reporterët që mbulojë sektorët problematik ose të ndjeshëm duhet ta zbatojnë në secilin rast që është e mundur Etikën dhe përherë të jenë në shërbim të interesit publik.

Në situatat kritike e të raportimit të mangët reagon edhe Këshilli i Medieve të Shkruara të Kosovës, i cili merret ekskluzivisht me të drejtat dhe gabimet që bëjnë mediet online. Ekziston një udhëzues që i dedikohet mënyrës së raportimit për incidentet, aksidentet, të arrestuarit dhe të akuzuarit për veprat penale.

Në preambulën e KMSHK-së pika V janë të qartësuar në detaje “kufizimet”.

“Mediet e shkruara nuk do ta trajtojnë asnjë individ si fajtor, para se diçka e tillë të konfirmohet nga Gjykata. Mediat e shkruara gjatë raportimit për incidente, aksidente apo vepra penale duhet të kenë parasysh prezumimin e pafajësisë për secilin të përfshirë dhe si të tillë duhet ta paraqesin në shkrim/raportim”.

Në librin tim dedikuar enkas situatave të ndjeshme dhe raportimeve delikate :”Mediet, etika, raportimet për situatat e ndjeshme, hetimet dhe nocionet juridike në gazetari”, botuar në vitin 2023, kam prezantuar dhe analizuar në hollësi, të gjitha rastet dhe mënyrën e raportimit profesional për rastet e vrasjeve, vetëvrasjeve, vrasjet e rënda, veprat penale të të gjitha kategorive, dënimet, armët, shkeljet ligjore, etika gjatë raportimit, vdekjet, tragjeditë, privatësia, lajmet e rrejshme, vrasjet, plagosjet, aksidentet, zjarret, personat me aftësi të kufizuara, të miturit, të sëmurët mentalë, dhunimet, krimet e luftës, raportimet nga gjyqet, raportimi për pandemitë, raportimi për aspektet fetare, trafikimi me qenie njerëzore, prostitucioni, kontrabandimi i migrantëve, raportimi për kronikën e zezë, personat e zhdukur, dhuna në familje, dhunimi, vrasjet e grave shtatzëna, vetëvrasjet, ngacmimi seksual, shantazhi, kanosja, shtrëngimi, detyrimi, hakmarrja, korrupsioni, ryshfeti, skemat piramidale dhe bixhozi, vjedhja, vjedhjet e rënda, grabitja, mjediset konfliktuoze, raportimi për protestat, trazirat, demonstratat, raportimi mbi konfliktet, trazirat sociale, siguria e gazetarëve dhe rreziqet, trazirat e marsit 2004, gjenocidi, sulmet terroriste, rrëmbimet, pengjet, spiunazhi, sabotimi, krimet kundër njerëzimit, pornografia, pedofilia, bigamia, krimet kibernetike.

Autori është ligjërues në degën e Medias dhe Komunikimit në UBT.

/UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara