Kuriozitete

10 lajmet më të mira nga 2022

Disa specie në zhdukje kanë filluar të shpeshtohen.

Published

on

Për shkak të një viti të mbushur me lajme nga lufta në Ukrainë, kriza e kostos së jetesës dhe fatkeqësi të lidhura me klimën, shumëkush do të mendonte se nuk do të mbahet mend pothuajse asgjë e mirë nga ky vit. Megjithatë, ka pasur disa zhvillime pozitive, në disa pika.

Pas dy vitesh nën hijen e pandemisë Covid-19, shumë kishin shpresuar se viti 2022 do të paralajmëronte një të ardhme më të ndritshme. Këto shpresa u shuan qysh në shkurt, me pushtimin rus të Ukrainës.

12 muajt e fundit janë shoqëruar gjithashtu nga katastrofat rekord të klimës, dhe më pas përmbysja e të drejtave federale të abortit në Shtetet e Bashkuara. Megjithatë, pati edhe disa lajme të mira, nga përparimet shkencore deri tek përparimi në të drejtat e njeriut, përcjell UBT News.

Këtu gjeni një përmbledhje të disa prej ngjarjeve pozitive të vitit 2022:

*Ka shpresë për trajtimin e Alzheimerit, sëmundjes së gjumit dhe HIV/AIDS

Rezultatet e një sprove klinike në shkallë të gjerë të botuar në “New England Journal of Medicine”në fund të nëntorit u vlerësuan si një përparim sa i përket sëmundjes së Alzheimerit. Një ilaç i quajtur lecanemab u zbulua se ngadalëson rënien njohëse të pacientëve me 27 përqind. Fatkeqësisht, lecanemab gjithashtu shkakton efekte anësore, disa prej tyre serioze, kështu që nevojiten prova më të gjata klinike për t’u siguruar që përfitimet e trajtimit tejkalojnë rreziqet. Më shumë se 55 milionë njerëz vuajnë nga demenca në mbarë botën, me sëmundjen e Alzheimerit si forma më e zakonshme.

Diku tjetër, një ilaç i njohur si acoziborole mund të ndihmojë në zhdukjen e sëmundjes së gjumit deri në vitin 2030, sipas të dhënave të publikuara në revistën mjekësore “The Lancet”. Kjo sëmundje kërcënon të paktën 60 milionë njerëz në 36 vende afrikane dhe është fatale nëse nuk trajtohet. Deri më tani, të gjitha trajtimet ekzistuese për sëmundjen e gjumit kërkonin shtrimin në spital. Por tani acoziborole mund të merret në formë tabletash.

Në një lajm tjetër të mirë nga bota mjekësore, shkencëtarët njoftuan në shkurt se një person i tretë – gruaja e parë – ishte shëruar nga HIV, falë një trajtimi inovativ.

E fundit, por jo më pak e rëndësishme, janë shpresat se vaksinat mRNA, të zhvilluara fillimisht kundër Covid-19, mund të ndihmojnë në luftën kundër kancerit.

*Nga tigrat deri te ujqërit gri: Speciet e rrezikuara kthehen nga pragu i zhdukjes!

Vitet e fundit vazhdimisht keni parë titujt për zhdukjen e kafshëve të egra, shenjë shqetësuese e krizës së biodiversitetit. Megjithatë, shkencëtarët ishin gjithashtu në gjendje të vëzhgonin fenomenin e kundërt në vitin 2022, me disa specie të rrezikuara që kanë filluar të riktheheshin.

Pothuajse 50 vjet pasi studiuesit humbën gjurmët e leopardit të Anadollit, një prej tyre u pa në Turqi në maj. Ndërkohë, numri i tigrave të egër ka rezultuar të jetë 40 për qind më i lartë në mbarë botën sesa ishte vlerësuar më parë dhe popullsia e tyre duket se po rritet, njoftoi në korrik Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN). E njëjta gjë vlen edhe për ujqërit gri. Në Francë, ku janë të listuara si specie të mbrojtura, numri i tyre është rritur në 921 nga 783 në vitin 2021, sipas Agjencisë Franceze të Biodiversitetit.

Këto zhvillime janë një lajm i shkëlqyer pasi vlerësohet se popullsia e tyre ka rënë mesatarisht me 69 për qind në më pak se 50 vjet, me pasoja të gjera për planetin.

Fundi i vitit 2022 pa më shumë lajme të mira për natyrën, me një marrëveshje historike të arritur në samitin e OKB-së për biodiversitetin COP15 në Montreal, Kanada, më 19 dhjetor.

*Kombet rritin përpjekjet për të luftuar shpyllëzimin

Viti solli gjithashtu lajme të mira për mbrojtjen e pyjeve, të konsideruara thelbësore për të luftuar ndryshimet klimatike. Midis tyre ishte kthimi në pushtet i Luiz Inacio Lula da Silva në Brazil – i cili është zotuar të ndalojë shpyllëzimin në pyllin tropikal të Amazonës, që u rrit ndjeshëm nën paraardhësin e tij, Jair Bolsonaro. Gjatë fjalimit të tij më 16 nëntor në konferencën e klimës COP27, Lula deklaroi, “Nuk ka siguri klimatike për botën pa një Amazonë të mbrojtur. Ne do të bëjmë gjithçka që duhet për të pasur zero shpyllëzim dhe degradim të biomeve tona”.

Ecuador- Yasuni National Park | © Alan & Flora Botting / Flickr

Ndërkohë, ligjvënësit e BE-së dhe vendet anëtare arritën një marrëveshje historike më 6 dhjetor për të ndaluar importin në bllok të disa produkteve të konsideruara si “nxitësit kryesorë të shpyllëzimit”. Këto produkte përfshijnë vaj palme, mish viçi, soje, kafe dhe kakao të prodhuara në tokë që u shpyllëzua pas 31 dhjetorit 2020. Këshilli Evropian dhe Parlamenti Evropian ende nuk e kanë miratuar zyrtarisht legjislacionin, por pritet ta bëjnë këtë.

*Tre vende të tjera heqin dënimin me vdekje

Në vitin 2022, Papua Guinea e Re, Republika e Afrikës Qendrore dhe Guinea Ekuatoriale miratuan legjislacionin që heq dënimin me vdekje për të gjitha krimet. Sipas Koalicionit Botëror Kundër Dënimit me Vdekje, 111 vende nga 200 e kanë braktisur plotësisht këtë praktikë. Tre kombe – Irani, Egjipti dhe Arabia Saudite – përbënin 80 për qind të ekzekutimeve në vitin 2021.

*Fitore për të drejtat LGBT në mbarë botën

Kuba votoi në favor të legjislacionit që lejon çiftet e së njëjtës gjini të martohen dhe të adoptojnë fëmijë.

Kryeqyteti japonez, Tokio, filloi të hapë një skemë të certifikatës së partneritetit, e cila lejon që çiftet e së njëjtës gjini të trajtohen njësoj si çiftet e martuara kur bëhet fjalë për strehimin, mjekësinë dhe mirëqenien.

*Skocia ofron produkte menstruale pa pagesë

Për herë të parë në botë, produktet menstruale u bënë të disponueshme falas në Skoci falë një ligji të ri që synon të luftojë varfërinë e periudhës. Lëvizja vjen pas legjislacionit nga 2018 që i bëri të disponueshme produktet menstruale në shkollat, kolegjet dhe universitetet skoceze. Që nga 15 gushti, autoritetet lokale në Skoci tani janë të detyruara ligjërisht të ofrojnë produkte menstruale për “këdo që ka nevojë për to” – në praktikë, kjo nënkupton vënien e artikujve në dispozicion në biblioteka, pishina, palestra publike dhe qendra komunitare. Përveç kësaj, një aplikacion celular, PickupMyPeriod, i ndihmon gratë dhe vajzat të gjejnë pikën e tyre më të afërt të shpërndarjes.

*Pagë të barabartë për ekipet amerikane të futbollit për meshkuj dhe femra

Në maj, Federata e Futbollit të SHBA-së njoftoi se kishte arritur një marrëveshje që garantonte paga të barabarta për ekipet e saj kombëtare të meshkujve dhe femrave. Marrëveshja historike është e para në botën e futbollit profesionist dhe shënoi kulmin e një beteje të gjatë ligjore për femrat e SHBA-së, kryesuar nga yjet Megan Rapinoe dhe Alex Morgan.

Ekipet e meshkujve dhe femrave do të marrin tashmë të njëjtat tarifa dhe shpërblime, qofshin ato për ndeshjet “miqësore” ose konkurruese, raporton FRANCE24, përcjell UBT News.

*Teleskopi James Webb kap pjesë të panjohura të universit

Më 11 korrik, gjashtë muaj pas lëshimit të tij në orbitë, teleskopi hapësinor James Webb dha imazhin e tij të parë me ngjyra. Fotoja befasuese tregon galaktikat e formuara menjëherë pas Big Bengut më shumë se 13 miliardë vjet më parë – “imazhi më i thellë dhe më i mprehtë infra të kuqe i universit të largët deri më tani”, sipas NASA-s.

Që atëherë, “teleskopi i shekullit”, më i fuqishmi i dërguar ndonjëherë në hapësirë, ka ofruar imazhe mahnitëse të pjesëve pak të njohura apo edhe të panjohura të universit tonë, nga mjegullnajat tek ekzoplanetet dhe grupimet e galaktikave. Shpresohet se kjo do të çojë në përparim të rëndësishëm në astronomi në vitet në vijim.

*Fusioni bërthamor, një ‘përparim i madh shkencor’ që sjell shpresë për planetin

Një ekip shkencëtarësh amerikanë njoftuan në mes të dhjetorit se kishin arritur “ndezjen” – një fitim neto i energjisë – gjatë një eksperimenti të shkrirjes bërthamore. Studiuesit e përshëndetën momentin historik si një hap kyç në demonstrimin e qëndrueshmërisë së teknologjisë pa karbon, e cila sipas tyre mund të sigurojë një burim energjie të pastër, të pafund dhe të lirë në të ardhmen. Megjithatë, ka ende një rrugë të gjatë për të bërë në këtë fushë.

*Transformimi i transportit në Gjermani

Si pasojë e luftës në Ukrainë dhe krizës që rezultoi me koston e jetesës, viti 2022 pa një lëvizje drejt mënyrave më të qëndrueshme të transportit. Në një përpjekje për të ndihmuar në kompensimin e inflacionit, Gjermania lëshoi një leje 9 € për tre muaj gjatë verës, duke lejuar udhëtime të pakufizuara në trena, autobusë dhe tramvaje lokale dhe rajonale. Pavarësisht disa pengesave, të tilla si trenat e mbipopulluar, operacioni – i pari në botë për sa i përket përballueshmërisë – u konsiderua i suksesshëm.

Në total, u shitën më shumë se 52 milionë bileta individuale. Sipas Shoqatës së Kompanive Gjermane të Transportit, rreth 1.8 milion ton CO2 u kursyen si rezultat. Pas këtij eksperimenti, ministrat e transportit të 16 rajoneve gjermane njoftuan në mes të tetorit se një biletë transporti mbarëkombëtar do të prezantohej nga 1 janari 2023, me kosto 49 euro në muaj./UBTNews/

Kuriozitete

Fakte interesante nga ballkoni i famshëm i Juliet

Published

on

Qyteti më romantik në Itali dhe padyshim një nga vendet më të bukura është Verona. Ky lokacion është një destinacion kryesor për shumë udhëtarë që e vizitojnë.

Në sajë të William Shakespeare, duke vendosur “Romeo dhe Julieta” në qytet, Verona u bë qyteti më i parapëlqyeri për të gjithë vizitorët, për këtë arsye, nuk ka vizitë në Verona pa një ndalesë nga ballkoni i famshëm i Juliet.

Para se ju vizitoni këtë vend romantik, po ju japim disa fakte interesante për këtë vend:

  • Shtëpia është blerë nga familja Cappello në vitin 1905. Falë ngjashmërisë së mbiemrit në Juliet-së në lojë, qyteti deklaroi se ajo ishte, në fakt, shtëpia e Juliet. Kështu u bë një tërheqje e famshme, por e vërteta është se ajo kurrë nuk ka jetuar atje.
  • Shtëpia është themeluar që në shek 14 dhe është shembull i bukur i arkitekturës Gotike.
  • Ballkoni i cili Julieta merrte serenata nga Romeo nuk është ballkon i vërtet, është krijuar për t`u përshatur mirë me origjinalin.
  • Aty gjendet një statujë e Julietës, gojëdhëna është se nëse vizitorët prekin gjoksin e saj, kjo ju sjelli atyre fat në gjetjen e dashurisë.
  • Një tjetër fakt është që nëse lini shënime dashurie brenda, kjo dashuri zgjat përgjithmonë, prandaj kjo shtëpi është e mbulur në çdo cep të saj me shënime dashurie.
  • Edhe në ditët e sotme egziston në këtë vend një staf të quajtur si sekretaret e Julietës ku i japin përgjigje të gjithë pyetjeve që u vinë nga gjithë bota, pra japim këshilla dashurie.
  • Dhomat në shtëpi janë të zbukuruar me copa nga koha e Romeo e Julieta, që vizitorët të kenë ndjenjën si jeta ishte në atë periudhë.

Përndryshe, çdo vit ky qytet mirëpret qindra dhe mijëra vizitorë të cilët janë të mahnitur nga bukuria dhe të interesuar për të mësuar më shumë rreth vendit të Romeos dhe Julietës. /UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Del në ankand kopja 237 vjeçare e Kushtetutës së SHBA-së

Published

on

Gjendet një kopje e rrallë e Kushtetutës së SHBA-së e vitit 1787, e fshehur brenda një kabineti në Karolinën e Veriut.

Kjo kopje, e vetmja e llojit të saj, do të dalë në shitje nga shtëpia e ankandeve, Brunk, më 28 shtator në Asheville, me një ofertë minimale prej 1 milionë dollarë.

Kjo kopje 237 vjeçare u shtyp pasi Konventa Kushtetuese miratoi kuadrin e propozuar të qeverisë së kombit në vitin 1787 dhe ajo u ratifikua nga Kongresi i qeverisë së parë amerikane joefektive nën Nenet e Konfederatës, duke kërkuar që ata ta dërgonin atë në shtetet për t’u ratifikuar nga populli.

 

Continue Reading

Kuriozitete

Publikohet studimi që zbulon se sa të vjetra janë unazat e Saturnit

Published

on

Hulumtimet e reja sugjerojnë se unazat e Saturnit mund të jenë më të vjetra sesa duken – ndoshta po aq të vjetra sa planeti.

Në vend që të jenë 400 milionë vjeçare siç mendohet zakonisht, unazat e akullta dhe vezulluese mund të jenë rreth 4.5 miliardë vjet të vjetra ashtu si Saturni, sipas një ekipi nga Japonia.

Unazat e Saturnit mendohet të jenë midis 100 dhe 400 milionë vjet të vjetra bazuar në më shumë se një dekadë vëzhgimesh nga anija kozmike Cassini e NASA-s, shkruan AP, përcjell Telegrafi.

Imazhet nga Cassini nuk treguan asnjë provë të ndonjë errësimi të unazave nga ndikimi i mikrometeoroideve, duke i shtyrë shkencëtarët të konkludojnë se unazat u formuan shumë kohë më parë sesa mendohet.

Ryuki Hyodo i Institutit të Shkencave të Tokios dhe ekipi i tij thanë se është e mundur që unazat e Saturnit mund të jenë diku midis dy moshave ekstreme.

Rezultatet e tyre shfaqen në revistën Nature Geoscience.

Continue Reading

Kuriozitete

Fakte interesante nga Mona Liza

Published

on

Buzëqeshja misterioze dhe magjepsëse e kanë bërë “Mona Lizën” një prej femrave më të famshme në historinë botërore. Nuk është për t’u habitur që piktura ose më mirë të themi portreti më i famshëm në botë është punuar nga një autor si Leonardo da Vinçi.

Krahas zotësisë së tij si piktor njihet edhe si arkitekt, shpikës, skulptor, dijetar, matematikan, dhe inxhinier. Duke qenë se kjo është piktura më e famshme e të gjitha kohërave s’do mend që e ka edhe histori të pasur.

Në vijim mund t’i gjeni disa fakte që mbase nuk i keni ditur për këtë portret të famshëm.

Pikë së pari, Mona Liza nuk është emri i gruas në pikturë, në të është paraqitur portreti i Lisa Gherardini del Giocondo, të cilin e kishte porositur bashkëshorti Francesco del Giocondo. Që këtej rrjedh emri i saj më pak i njohur La Gioconda. Emërtimi Mona Liza (siç e quajnë italianët) e ka kuptimin e ‘Zonja Ime Liza’ (My Lady Lisa).

Napoloni ka qenë i dashuruar në Mona Lizën, e më pas një pasardhëse. Piktura e Mona Lizës kohë ka qenë e varur në dhomën e gjumit të perandorit francez, dhe thuher se ai kalonte orë të tëra duke e parë pikturën e duke shijuar bukurinë e Mona Lizës.

Për shkak të magjepsjes së tij, Napoloni u dashurua në bukuroshen italiane Teresa Guadagni, që ishte pasardhëse e Lisa Gherardini.

Piktura e Mona Lizës është e vogël. Ndikimi i Mona Lizës në kulturë është i jashtëzakonshëm, vetë piktura është më e vogël se sa shumica e njerëzve e mendojnë. Dimensionet e kësaj pikture me ngjyra vaji në dru janë 76,8 x 53 centimetra, ndërsa ajo peshon rreth tetë kilogramë.

Vetullat e Mona Lizës janë temë diskutimi, pati pohime që ajo s’ka vetulla, sepse pjesëtaret e shtresës së lartë sipas modës së kohës i fshihnin a hiqnin. Të tjerët ngulin këmbë që mos ekzistimi i vetullave është dëshmi që kemi të bëjmë me kryevepër të papërfunduar. Pas skanimeve të detajuara digjitale, më 2007 u zbulua që da Vinçi e ka pikturuar Lizën me vetulla dhe qerpikë, por me kalimin e kohës janë zbehur e kanë rënë ‘viktimë’ e restaurimeve gjatë shekujve të kaluar.

Kur portreti i Mona Lizës u ekspozua për herë të parë në Muzeun e Luvrit (Louver) më 1815, i hipnotizoi shumë meshkuj, të cilët i çuan lule pikturës, i kushtuan këngë dhe i shkruan letra dashurie. Ata shkonin në Luvër për t’i parë sytë e kthjellët e plot zjarr.

Mona Liza ka adresën elektronike në të cilën ruhen letra të shumta të dashurisë që edhe sot e kësaj dite i pranon. Meshkujt kanë vdekur nga dashuria për të. Më 1852, Luc Maspero u hodh nga kati i katërt i hotelit në Paris. Në porosinë lamtumirës shkroi: “Me vite luftova në mënyrë të pashpresë me buzëqeshjen e saj. Më mirë do të vdes.” Më 1910, adhuruesi qëndroi para pikturës, e vrau veten me armë zjarri.

Mona Liza është e paçmueshme. Më 1960 ajo u dërgua në turne dhe gjatë kësaj kohe vlera e sigurimit të saj ishte njëqind milionë dollarë amerikan. Polica e sigurimit su pajtua kurrë, pasi shpenzimet ishin më të larta se sa shpenzimet e agjencisë më të mirë në botë për mbrojtje.

Pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, kujdestarët e Luvrit e fshehën Mona Lizën, nga frika se nazistët do ta përvetësonin atë për muzeun që Herman Goring planifikonte ta hapte në Linz. Piktura u ekspozua sërish në tetor të vitit 1947. Piktura është vendosur në një dhomë të posaçme në Luvër, në të cilën temperatura kontrollohet vazhdimisht, që piktura të qëndrojë në kushtet ideale.

Piktura gjendet edhe pas xhamit të blinduar që shërben për ta mbrojtur atë nga dëmtimet apo vjedhja. Portreti i Mona Lizës është sulmuar disa herë. Nëse e shikoni bërrylin e majtë të saj e vëreni dëmtimin që e ka shkaktuar boliviani Hugo Ungaza më 1956, pasi e gjuajti me gur.

Disa muaj më parë, një tjetër sulmues gjuajti acid në pikturë por, acidi e kapi vetëm pjesën e saj të poshtme. Për shkak të këtyre sulmeve, Liza u vendos pas xhamit të blinduar. Ky veprim u tregua efikas në vitin 2009 kur një turist i zemëruar rus, të cilit i ishte refuzuar shtetësia franceze, e hodhi një filxhan të kafesë në këtë pikturë. Piktori i famshëm Pablo Pikaso ishte i dyshuar për vjedhjen e Mona Lizës.

Mona Liza u vodh nga Luvri në vitin 1911. E tërë Franca e vajtoi këtë incident, kurse me mijëra njerëz shkuan në Luvër për të parë murin bosh ku kishte qenë piktura dhe linin lule dhe porosi si dhe dhurata të tjera lamtumire. Pas vjedhjes, Pablo Pikaso u mor në pyetje, sepse asokohe e kishte një dosje të hapur për shkak të blerjes së veprave të artit të vjedhura nga Luvri. Hajduti i vërtetë u kap më 1913. Ai ishte një ish-punëtor i Luvrit, Vincenzo Peruggio, nacionalist italian, i cili e nxori pikturën duke e fshehur nën kostumin e tij të punës.

Ai besonte që Mona Liza i përkiste Italisë dhe jo Francës. Pasi e kishte mbajtur të fshehur për dy vjet, Peruggio u arrestua gjatë tentimit për t’ia shitur Mona Lizën një tregtari të veprave të artit nga Firence. Kthimi i Mona Lizës në Luvër e frymëzoi një trend të modës.

Femrat filluan të vinin në fytyrë dhe në qafë pudër të verdhë si imitim të tenit të artë të Mona Lizës si dhe i lëviznin muskujt e fytyrës për të imituar buzëqeshjen e saj. Në kabaretë e Parisit, valltaret e veshura si La Joconde (emri francez për Mona Lizën) e vallëzonin vallen provokuese can-can (kan-kan). Mona Liza u largua nga Luvri si vepër arti, por u kthye si ikona e parë masive e artit.

Studimet e reja kanë dëshmuar që s’ndryshon buzëqeshja e Lizës por mendja e njeriut. Pyetja nëse ajo buzëqesh apo jo, për një kohë të gjatë i ka preokupuar historianët. Më 2000 shkencëtarja e neurologjisë, Dr. Margaret Livingstone e shpjegoi arsyen pse na duket se buzëqeshja e Monës ndryshon, varet nga cili këndvështrim shikohet portreti dhe mënyra si truri e përjeton pikturën – portretin e Mona Lizës.

Më 2005, piktura e Mona Lizës u analizua në Universitetin e Amsterdamit përmes një programi kompjuterik për njohjen e emocioneve. Në bazë të krahasimit të vijave të fytyrës (Syve dhe buzëve) është arritur në përfundimin që Mona Liza është 83 për qind e lumtur, 9 për qind e tmerruar, 6 për qind e frikësuar, dhe 2 për qind e zemëruar. /UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara