Ndoshta nuk i kushtojmë rëndësi kohës kur zgjohemi, mund të supozojmë se ky orar diktohet nga detyrimet profesionale dhe familjare.

Por çfarë ndodh me ritmet tona normale të gjumit dhe zgjimit, në rastet kur nuk kemi nevojë të na zgjojë alarmi?

Ata na tregojnë diçka për personalitetin tonë, sipas një artikulli të ri në “YourTango” që bazohet në prova nga një kërkim shkencor.

Si lidhet personaletiti juaj me orën kur zgjoheni:

Në orën 6 të mëngjesit: Optimiste dhe e përgjegjshme

Jeni njerëz të organizuar – studimet kanë treguar se ata që zgjohen në këtë kohë kanë shënuar rezultate më të larta në testet që vlerësojnë tipare të tilla si përgjegjësia dhe organizimi. Ata që zgjohen në këtë orë priren të kenë qëndrim pozitiv ndaj jetës, e mirëpresin çdo ditë me qetësinë e orëve të para.

Ora 7 e mëngjesit: E ekuilibruar dhe sociale

Është orar i zakonshëm për ata që kërkojnë ekuilibër mes jetës personale dhe profesionale. Këta janë njerëz të përgjegjshëm të cilët megjithatë gëzojnë njësoj edhe anën tjetër të medaljes: shoqërinë dhe jetën sociale. Ata që zgjohen në këtë kohë janë shpesh ekstrovertë dhe e duan shoqërinë e të tjerëve. Ata priren të ndjekin një mënyrë jetese të shëndetshme dhe përpiqen të kombinojnë detyrimet e përditshme me aktivitetet e kohës së lirë.

08:00: Kreative dhe e qetë

Ata që zgjohen në këtë kohë janë njerëz fleksibël dhe krijues. Një artikull shkencor i botuar në revistën “Personality and Individual Differences” e lidh këtë orar zgjimi me njerzit që duan të marrin në konsideratë ide e mundësi të reja. Nuk kanë frikë nga puna e vështirë, preferojnë ta bëjnë me ritmin e tyre.

Në orën 9 të mëngjesit: E pavarur dhe mendjehapur

Ndoshta ju pëlqen ta shijoni natën sa më shumë. “Njerëzit e natës” janë më të hapur ndaj përvojave të reja, ideve jokonvencionale e aventurave. Të tillë njerëz e rifitojnë energjinë më vonë e mund t’i rezistojnë pritshmërive të shoqërisë që njerëzit e mëngjesit janë më produktivë, e kompensojnë me shpirtin e tyre krijues, spontan dhe aventuresk.

Pas orës 09:00: Sociale dhe aventureske

Keni personalitet më të qetë, ndaj ju pëlqejnë kontaktet me njerëzit përreth e jeni të hapur për aventura dhe përvoja të reja. Jeni padyshim person që preferon netët e gjata, duke gjetur energjinë që ju duhet gjatë ditës për ta kanalizuar në aktivitete që stimulojnë trupin dhe mendjen.

Shënim: Nëse zgjohemi sistematikisht shumë herët në mëngjes, pa gjumë të mjaftueshëm, kjo mund të jetë një simptomë e ankthit ose depresionit, kështu që është një ide e mirë të kuptoni me kujdes nëse zgjimi herët lidhet me një problem të kësaj natyre.

ChatGPT mund të jetë një mjet i dobishëm në mbështetjen e shëndetit mendor – për aq kohë sa e përdorim me vetëdije për kufizimet e tij. Sipas psikologes Mikki Lee Elembaby, nuk duhet ta shohim si zëvendësim për terapinë apo lidhjet e vërteta njerëzore.

“Në fushën e shëndetit mendor, ChatGPT është më shumë një hap i parë, një pikënisje,” shpjegon ajo.

Pra, cilat janë disa mënyra praktike dhe të dobishme për ta përdorur ChatGPT në rrugëtimin tënd drejt mirëqenies?

Pavarësisht se nuk mund të zëvendësojë terapinë apo ndërveprimet njerëzore, ChatGPT është burim i vlefshëm për të marrë informacione mbi shëndetin mendor e për të të ndihmuar të organizosh mendimet a të gjesh strategji përballuese.

Sipas psikologes Michelle English, ChatGPT mund të të ndihmojë në mënyra praktike, si për të kuptuar më mirë emocionet, për të mësuar mbi kujdesin për veten, apo për të ndihmuar në formulimin e bisedave të vështira.

Pse ChatGPT nuk mund ta zëvendësojë terapinë?

ChatGPT nuk është një psikolog dhe nuk mund të ofrojë ndihmë të personalizuar terapeutike. Nuk mund të kuptojë nuancat e komunikimit dhe nuk ka mbrojtjen e privatësisë që ofron një terapist i certifikuar.

Nuk mund të diagnostikojë probleme të shëndetit mendor a të ofrojë trajtim të besueshëm dhe nuk është njeri.

Mund të jetë ndihmës i mirë për të organizuar mendimet apo për të marrë ide të reja, por nuk mund të zëvendësojë lidhjet e vërteta njerëzore dhe ndjesinë e të kuptuarit nga dikush tjetër.

Ja si ta përdorësh ChatGPT për shëndetin tënd mendor:

1. Për të të ndihmuar me ditarin

Shkrimi në ditar është mënyrë e shkëlqyer për të menaxhuar emocionet, por nuk e di nga ta fillosh. ChatGPT sugjeron pyetje dhe tema për të të ndihmuar të organizosh mendimet dhe të kuptosh emocionet e tua. Kështu, me kalimin e kohës, do të mund të vëresh më qartë modelet, përparimin dhe shkaktarët e stresit.

2. Për të organizuar një “brain dump”

Nëse ke shumë gjëra në mendje dhe nuk di nga t’ia fillosh, ChatGPT mund të të ndihmojë. Mund ta përdorësh për të “derdhur” gjitha mendimet e tua, pastaj mund të të ndihmojë t’i organizosh dhe t’i vendosësh në prioritet. Kjo është veçanërisht e dobishme për ata që kanë vështirësi me përqendrimin apo menaxhimin e kohës.

3. Për të marrë informacion mbi shëndetin mendor

Në terapi, një nga hapat më të rëndësishëm është të kuptosh më shumë mbi gjendjen emocionale. ChatGPT mund të të japë informacione bazë mbi simptomat e ankthit, depresionit apo traumës e të sugjerojë burime tjera ku mund të lexosh.

4. Për të gjetur strategji përballuese

Kur ndihesh i/e mbingarkuar, është e vështirë të mendosh mënyra të reja për të përballuar stresin. ChatGPT sugjeron teknika relaksimi, ushtrime të ndërgjegjësimit, mantra motivuese apo mënyra të ndryshme për të përmirësuar humorin.

Muzika ka fuqi të qetësojë mendjen, të forcojë shëndetin e trurit dhe t’i afrojë njerëzit me njëri-tjetrin. Qoftë duke kënduar, duke dëgjuar apo duke krijuar muzikë, të gjitha këto aktivitete e ndihmojnë shëndetin.

Nëse dikush ka ndonjë këngë në shpirt, këshillohet ta këndojë me zë të lartë, qoftë në makinë gjatë rrugës për në punë apo në karaoke me shoqërinë.

“Edhe nëse nuk je Beyoncé, ia vlen të këndosh”, thuhet në artikullin e The Washington Post.

“Askush nuk të thotë të mos vraposh nëse nuk je i mirë në këtë. Nuk ka rëndësi sa i aftë je”, ka thënë Daniel Levitin, profesor i neuroshkencës në Universitetin McGill.

Të krijuarit muzikë ndihmon trurin dhe shëndetin mendor

“Muzika a prekë emocionalisht, mund të na lëvizë fizikisht e na lidhë me të tjerët”, ka thënë Daniel Bowling, profesor i psikiatrisë në Universitetin Stanford. Ai studion trajtimet që përdorin muzikën për përmirësimin e shëndetit mendor.

Studimet kanë treguar se dëgjimi i muzikës ndihmon në uljen e stresit, përmirëson humorin dhe ndihmon njerëzit që më lehtë të përballen me emocionet negative, duke i nxitur ato pozitive.

Muzika çliron dopaminë, aktivizon sistemin e trurit, i cili ndihmon njeriun të ndihet “i shpërblyer”, bërja muzikë me anë të zërit ose me ndonjë instrument ka edhe më shumë ndikim.

“Në vend që të jesh vetëm dëgjues pasiv, ti fiton kontroll mbi muzikën që krijon”, ka shpjegar Bowling.

Një studim me të rriturit i realizuar më 2022 ka zbuluar se të kënduarit në karaoke rrit ndjenjën e përfshirjes dhe ndjenjën se jeta ka kuptim. Një tjetër studim me 8,000 binjakë në Suedi ka treguar se ata që kalonin më shumë kohë duke bërë muzikë kishin ndjeshmëri emocionale më të zhvilluar.

“Sa më shumë që investon në muzikë, aq më shumë përmirësohesh dhe aq më thellë lidhet truri me të”, ka thënë Bowling.

Të bërit muzikë ndihmon edhe në mbrojtjen e trurit ndërsa njerëzit plaken.

“Muzika ndihmon në ndërtimin e lidhjeve të reja në tru edhe nëse nuk je i aftë”, ka shpjeguar Levitin.

Një studim me 132 të moshuar ka treguar se ata që praktikonin piano ose dëgjonin muzikë në mënyrë aktive për gjashtë muaj, kishin përmirësime në kujtesën e përkohshme dhe në strukturën e trurit.

Ndërsa një tjetër studim i vitit 2025 ka treguar se një vit praktikë në piano ndihmon fleksibilitetin mendor.

“Kur mëson të luash muzikë, lidhesh fizikisht e mendërisht me veprat më të mëdha të mendjeve më të mëdha që kanë jetuar ndonjëherë. Mund të ulesh në piano e të vendosësh gishtat aty ku i vendoste kompozitori Chopin”, tha Levitin.

Muzika lidh njerëzit me njëri-tjetrin

Bërja e muzikës në grup, në një kor, në një sesion me miq apo në karaoke, shumëfishon përfitimet, veprimet e njerëzve sinkronizohen me ritmin me të tjerët. Trokitja me duar në të njëjtin ritëm me dikë, i bën njerëzit të ndihen më të lidhur.

Muzika bashkon aktivitetin e trurit. Studimet me imazhe të trurit kanë treguar se aktiviteti nervor bëhet më i ngjashëm midis njerëzve që bëjnë muzikë së bashku, sesa kur thjesht dëgjojnë muzikë. Të kënduarit në grup mund të ulë nivelet e hormonit të stresit, kortizolit, dhe të rrisë lirimin e oksitocinës, hormonit që forcon lidhjet shoqërore.

“Nëse ke një përvojë pozitive shoqërore, oksitocina e bën atë edhe më të kënaqshme”, ka thënë Bowling.

Një studim i vitit 2015 ka treguar se këndimi është mënyrë e shkëlqyer për të thyer akullin dhe për të forcuar shpejt ndjenjat e afërsisë mes njerëzve. “Të këndosh në grup është mënyra më e mirë për të ‘shuar egon’ dhe për të ndier veten më të lidhur me të tjerët dhe me diçka më të madhe”, ka thënë Levitin.

Si të fillosh të këndosh dhe të krijosh muzikë

Gjatë pjesës më të madhe të historisë njerëzore, muzika është bërë vetëm drejtpërdrejt.

“Për mijëra vjet, njerëzit kanë bërë muzikë së bashku. Nuk kishte të regjistruar. Ishte pjesë e natyrshme e jetës”, tha ai.

“Këshilla ime është: asnjëherë nuk është vonë për të filluar”, ka thënë Levitin.

Filloni me hapa të vegjël. Vetë dëgjimi i muzikës është hap i parë me shumë përfitime. Mund të filloni duke trokitur me ritmin e këngëve që ju pëlqejnë, dhe më pas mund të këndoni ose të provoni një instrument.

Luani muzikë me të tjerët, nëse ju bën të ndiheni mirë.

“Njerëzit gjithmonë kanë kënduar së bashku. Askush nuk thoshte: ‘Ti nuk je mjaftueshëm i mirë’”, ka thënë Levitin.

Nëse nuk ndiheni rehat të këndoni me të tjerët, Bowling tha “mund të filloni lehtë në privatësinë e dushit apo makinës”.

Qëndroni të fokusuar te përfshirja, jo te përsosmëria.

“Ndjenja e vetëbesimit dhe mjeshtërisë vjen me kohën dhe praktikën, por përfitimet kryesore të muzikës janë të menjëhershme”, ka thënë Bowling.

Levitin, i cili ka marrë mësime edhe nga Joni Mitchell, ka thënë se mësimi më i madh që mori ishte:
“Mos u përpiq të tingëllosh si këngëtar. Thjesht lejo historinë e këngës të dalë natyrshëm”.