Published
2 years agoon
By
UBT newsNga Kevin Dikinson
Nga shpikjet më të mëdha të njerëzimit, zjarri, mbetet po aq i rëndësishëm sot sa në kohën e paraardhësve tanë të lashtë. Edhe pse jo aq i dukshëm sa dikur, sepse në përgjithësi e kemi zëvendësuar vatrën tradicionale të zjarrit me furrat elektrike dhe ngrohjen qendrore.
Sot e përdorim zjarrin në mënyra që paraardhësit tanë nuk mund ta imagjinonin.
Kështu motori me djegie të brendshme ka zëvendësuar kafshët dhe këmbët tona të brishta si një metodë e preferuar e udhëtimit. Brenda një dite mund të udhëtojmë shumë më larg sesa shumica dërrmuese e paraardhësve tanë gjatë gjithë jetës. Por zjarri ka bërë shumë më tepër sesa ka prodhuar energjinë që e bën jetën tonë të rehatshme.
Sipas një profesori të Universitetit të Harvardit, zjarri e ndryshoi rrjedhën e evolucionit të species sonë. Zjarri kërkon tre elementë: oksigjen, karburant dhe një burim nxehtësie.
Meqë dy nga tre elementët sigurohen natyrshëm nga bimët, historia e zjarrit u lidh në mënyrë të ndërlikuar me to.
Disa nga dëshmitë tona më të hershme mbi zjarrin datojnë rreth 440 milionë vite më parë në periudhën Siluriane kur klima e Tokës u stabilizua, kur u shfaqën bimët dhe kafshët.
Ajo periudhë ofron dëshmitë më të hershme fosile të bimëve vaskulare. Në atë pikë, zjarri shndërrohet në një fenomen të përsëritur, me një aktivitet të lartë ose të ulët bazuar në kushtet mjedisore. Gjatë periudhës së Karboniferit, oksigjeni atmosferik arriti një rekord prej 31 për qind, teksa bimët u përhapën në të gjithë super-kontinentin Pangea.
Ndaj të dhënat e nxjerra nga qymyri sugjerojnë shumë aktivitete të zjarreve gjatë kësaj periudhe. Anasjelltas, sasia e vogël e qymyrit nga periudha Triasike, sugjeron se ka pasur më pak sasi oksigjen në atmosferë dhe më pak bimë. Disa miliona vite më vonë, tek Mioceni i Vonë, homininët u zhvendosën në kullota dhe filluan të largoheshin më tej nga të afërmit e tyre majmunë, me shumë gjasa për shkak të ndryshimit midis savanës afrikane dhe xhunglës së dendur.
Atje ata kanë hasur në më shumë zjarre të rregullta. Kultura popullore e mbështet imazhin e një njeriu të shpellave që përplas dy gurë së bashku. Prej tyre fluturojnë shkëndija dhe më pas momenti i eurekës. Në fakt përdorimi i parë i zjarrit nga paraardhësit tanë ndoshta nuk ishte një çështje kontrolli apo shpikje.
Ka shumë të ngjarë të ishte një moment oportunizmi. Në një përmbledhje mbi Transaksionet Filozofike të Shoqërisë Mbretërore Britanike, J.A.J Gautlet hipotezon se homininët përfituan nga zjarret natyrore për të kërkuar ushqime. “Për homininët, përfitimet nga zjarri mund të përfshinin nxjerrjen e vezëve të shpendëve, brejtësve, hardhucave dhe kafshëve të tjera të vogla, si dhe jo–vertebrorëve.
Edhe pse zjarri nuk krijon burime të tilla, ai i bën ato shumë më të dukshme dhe gatimi i rastësishëm mund të përmirësojë tretshmërinë e tyre. Gautlet vëren se analoge të kësaj sjelljeje ekzistojnë sot në botën natyrore. Shimpanzetë e Savanës i përdorin zjarret për të gjetur burimet, ndërsa disa lloje zogjsh ndjekin zjarret për të rrëmbyer çdo lloj gjahu që ka dalë jashtë pyllit për shkak të tymit dhe flakëve.
Ndërkohë homininët e hershëm do të kenë nisur të zbulojnë vetitë e zjarrit duke vëzhguar dhe ndërvepruar me këto flakë. Për shembull, nëse një copë mishi rezulton shumë e papërpunuar, ata mund të kenë mësuar ta vendosin në prush për të vazhduar procesin e gatimit.
Duke pasur parasysh mbështetjen tonë të hershme tek natyra për zjarrin, nuk është çudi që vjedhja e zjarrit është shfaqur herë pas here në mitologjitë e botës. Është e vështirë të ndjekësh ecurinë e kontrollit të homininëve mbi zjarrin. Sepse shenjat e zjarrit nuk janë ruajtur aq mirë në të dhënat arkeologjike sa mjetet e punës dhe guri i strallit.
Disa zona arkeologjike kanë ofruar një bollëk veglash prej guri, gjë që sugjeron ndarje afatgjatë. Ato lënë të kuptohet se homininët mësuan të mbanin zjarrin ndezur 2.5 milionë vjet më parë. Por provat e drejtpërdrejta për këtë hipotezë janë të pakta.
Ndërsa ecim përpara në kohë, mund të shohim më shumë prova të kontrollit të homininëvembi zjarrin. Arkeologët kanë zbuluar gjurmë zjarri dhe mbetje kafshësh dhe bimësh të djegura në shpellën Vonderverk në Afrikën e Jugut. Ato datojnë rreth një milionë vjet më parë.
Dhe vatra më e vjetër e njohur, e gjetur në shpellën Qesem në Izrael, daton më shumë se 300.000 vjet më parë. Në këtë rast arkeologët nuk janë të sigurt se cilat specie homininejetonin në Qesem. “Të dhënat tregojnë se ato ishin të ndryshëm nga Homo Erectus dhe ka ngjashmëri si me Homo Sapiens po ashtu edhe me Neandertalët”- tha Ran Barkai, arkeologu nga Tel Aviv.
Dëshmitë më të mira për ndezjen e zjarrit, shfaqen rreth 120.000 vjet më parë kur homininëtkishin qasje tek spangoja, një kusht për të ndërtuar harqe. “Përdorimi i zjarrit nuk është një teknologji ose një proces i vetëm, por disa shkallë përdorimi dhe ndoshta disa teknologji që evoluan gjatë një periudhe të gjatë, që u ndërthurën dhe ndonjëherë përfundimisht u lidhën së bashku”- thotë Gautlet.
Por si na bëri njerëz zjarri? Ai na dha mundësi të gatuanim ushqimin tonë. Mishi i gatuar është më i lehtë për t’u përtypur dhe tretur. Trupi ynë mund të nxjerrë më shumë lëndë ushqyese nga e njëjta sasi mishi. Po ashtu gatimi i perimeve rrit nivelet e gjërave të shëndetshme si antioksidantët.
Kjo sepse procesi i gatimit shkatërron muret qelizore të bimëve dhe ashtu si mishi, i bën ato më të lehta për t’u tretur dhe përpunuar. Dhe aftësia për të krijuar ushqime të gatuara i dha formën trurit dhe trupit të paraardhësve tanë Homo Sapiens.
Meqë paraardhësit tanë shpenzonin më pak energji për tretjen e ushqimeve, dhe mund të nxirrnin lëndë ushqyese shtesë, kishin më shumë lëndë ushqyese për të shpenzuar, dhe evolucioni i shpenzoi ato për të ushqyer një tru më të madh. Dhe ky i fundit na dha mundësi të përpunonim më shumë informacione, të krijonim grupe sociale më dinamike dhe të përshtateshim me habitatet e panjohura.
Që të gjitha këto ishin shumë të dobishme në aspektin evolucionar. Gjithsesi hipoteza e gatimit ka kundërshtarët e saj. Disa studiues thonë se ka pak prova se njerëzit gatuanin apo mbanin ndezur zjarre në kohën e Homo erectus (afro 1.5 milionë vjet më parë).
Por është ndërkaq e mundur që një dietë me mish të papërpunuar dhe perime mund të ketë siguruar lëndët ushqyese të nevojshme për trurin më të madh. Hipoteza të tjera mund të shpjegojnë rritjen e madhësisë së trurit të homininëve. Për shembull hipoteza e trurit social, argumenton se truri ynë evoluoi për të përballuar sfidat e të jetuarit në grupe të mëdha shoqërore.
Por edhe këtu luan një rol zjarri. Mos harroni se para se paraardhësit tanë të ndiznin zjarrin, ata duhej ta ruanin atë. Kjo kërkonte një ndarje pune, e cila është e mundur vetëm tek një specie me një rrjet social shumë të strukturuar.
S’ka asnjë dyshim që zjarri ka qenë një shtytës kryesor në evolucionin e qytetërimit. Ai na ndihmoi të migronim në klimat që në rrethana të tjera do të ishin jo mikpritëse. Ai ishte thelbësor për zhvillimin e kuzhinës, bujqësisë, metalurgjisë, arkitekturës dhe një sërë industrish të tjera. / BigThink – Bota.al
Lajmet
Kurti merr pjesë në Forumin Ekonomik në Davos, pritet nënshkrimi i Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë me EFTA-n
Published
14 hours agoon
January 21, 2025By
UBTNewsKryeministri i Kosovës, Albin Kurti ka udhëtuar sot (e martë) për në Zvicër, ku do të marrë pjesë në Forumin Ekonomik Botëror në Davos.
Sipas njoftimit të Zyrës së Kryeministrit, në Davos do të nënshkruhet Marrëveshja e Tregtisë së Lirë me vendet anëtare të EFTA-s (Shoqatës Evropiane të Tregtisë së Lirë).
“Kosova është i vetmi vend në rajon që përveç negocimit për tregti të mallrave, ka negociuar edhe për tregti të shërbimeve me EFTA-n. Kjo marrëveshje do të krijojë mundësi të reja për prodhuesit dhe kompanitë tona vendore dhe do të forcojë partneritetin ekonomik dhe tregtar ndërmjet vendit tonë dhe Norvegjisë, Zvicrës, Lihtenshtajnit dhe Islandës si shtete anëtare të EFTA-s”, thuhet në njoftim.
Sipas komunikatës, gjatë qëndrimit atje, kryeministri Kurti gjithashtu do të ketë takime me përfaqësues shtetërorë të vendeve mike e partnere dhe me investitorë potencialë, si dhe do të marrë pjesë në panelin e diskutimit me titull “Demokracitë e qëndrueshme në një epokë të ndryshimit” dhe panelin “Inteligjenca Artificiale për Njerëzimin: inovacioni etik në epokën e Inteligjencës”. Të dy këto panele do të mbahen në Shtëpinë e Kosovës (House of Kosova) në Davos e cila është hapur për herë të parë.
Në Forumin Ekonomik në Davos marrin pjesë edhe ministrja e Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Rozeta Hajdari dhe ministrja e Ekonomisë, Artane Rizvanolli.
Në samitin e sivjetshëm pritet pjesëmarrja e 3 mijë personave si biznesmenë, politikanë, akademikë dhe përfaqësues të organizatave të shoqërisë civile nga më shumë se 130 vende, përfshirë dhe nga Ballkani, ndërsa 60 krerë të shteteve dhe qeverive do të mbajnë fjalime.
Në këtë periudhë kur ekonomia globale po përjeton një ndryshim paradigme, në samit do të diskutohet se si të rivendoset rritja, si të përfitohet nga teknologjitë e reja dhe mënyrat për të forcuar qëndrueshmërinë sociale dhe ekonomike në 220 sesione të ndryshme.
Në sesione, folësit do të ndajnë vlerësimet e tyre mbi politikat e reja të SHBA-së, fragmentimin që është shfaqur si rezultat i dobësimit gradual të bashkëpunimit global, politikat tregtare, inteligjenca artificiale dhe digjitalizimi, transformimi i energjisë së pastër, lufta kundër ndryshimeve klimatike, politikat monetare të bankave qendrore, normat e interesit dhe inflacioni.
Takimi vjetor i Forumit Ekonomik Botëror në Davos ka nis dje dhe zgjatë deri më 24 janar. Sipas një njoftimi në faqen zyrtare të Forumit Ekonomik Botëror thuhet se takimi vjetor 2025 mbledh liderët globalë për të adresuar sfidat kryesore globale dhe rajonale./UBTNews/
Lajmet
Akulli, rrezik për banorët e një ndërtese në Bregu Diellit
Published
14 hours agoon
January 21, 2025By
UBTNewsTë martën, Policia e Kosovës ka bllokuar rrugën “Preng Doçi”, në lagjen Bregu i Diellit për shkaqe të rrezikshmërisë së akullit të krijuar në një ndërtesë.
Vendi u rrethua derisa punëtorët e “Dardaniaa SHPK”, kompani për mirëmbajtjen e rrugëve dhe trotuareve, larguan akullin.
Temperaturat e ulëta kanë krijuar akull të mëdhenj, gjë që sipas banorëve mund të rrezikojnë jetën e tyre.
Këtë çështje e ka komentuar edhe drejtori për Siguri dhe Emergjenca, Lulzim Fushtica. Ai ka thënë se kjo dukuri ka ardhur nga pakujdesia e banorëve të asaj ndërtese.
“Ne dje kemi dërguar inspektorët e drejtorisë për emergjenca dhe siguri, po ashtu edhe shërbimin e zjarrfikësve bashkë me kompaninë për intervenime emergjente. Sot kemi filluar me largimin e akullit që është në ndërtesë, e cila ka ardhur si pasojë e pakujdesisë nga banorët e ndërtesës dhe kjo paraqet jashtëzakonisht shumë rrezik për banorët dhe kalimtarët e rasti, pasi që mund të lëndohen me këputjen e ndonjë cope akulli deri në fatalitet”, ka deklaruar Fushtica.
Drejtori për Siguri dhe Emergjenca thotë, se çdo ditë kanë inspektime në kryeqytet dhe presin thirrje nga qytetarët për raste të tilla që të intervenohet sa më shpejtë.
Bota
Davos – Scholz: SHBA-ja do të mbetet një nga aleatet më të afërta dhe më të domosdoshme të Gjermanisë
Published
14 hours agoon
January 21, 2025By
UBT NEWSNë fjalimin e tij të mbajtur gjatë Forumit Ekonomik Botëror në Davos më 21 janar 2025, kancelari gjerman Olaf Scholz ka theksuar rëndësinë e vazhdimit të bashkëpunimit dhe partneritetit të ngushtë mes SHBA-së dhe Gjermanisë, pavarësisht zhvillimeve të mundshme politike në Shtetet e Bashkuara, duke përfshirë rikthimin e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë.
Scholz e ka cilësuar SHBA-në si një nga aleatët më të afërt dhe më të domosdoshëm për Gjermaninë, duke theksuar se kjo është një lidhje strategjike që është thelbësore për sigurinë dhe zhvillimin ekonomik të të dyja vendeve dhe të rajonit më të gjerë. Ai është shprehur se bashkëpunimi i vazhdueshëm mes SHBA-së dhe Gjermanisë është në interesin e përbashkët, duke nënvizuar se përpjekjet për të ndërtuar një partneritet të qëndrueshëm janë gjithashtu të rëndësishme për stabilitetin dhe paqen globale.
Një aspekt i rëndësishëm që ka përmendur Scholz në fjalimin e tij është se, edhe pse çdo ndryshim politik, siç ishte kthimi i Trump në Shtëpinë e Bardhë për një mandat të dytë, mund të shkaktojë pasiguri ose tensione, kjo nuk duhet të çojë në reagime të tepruara ose në “biseda të ëmbla” që synojnë të krijojnë njëfarë “mirënjohjeje” të rreme për liderët e huaj. Ai është shprehur se nuk duhet që çdo konferencë shtypi apo deklaratë nga Uashingtoni të shkaktojë debate të nxehta dhe ekzistenciale që mund të krijojnë ndasi të panevojshme.
Scholz ka nënvizuar se është e rëndësishme që Evropa dhe SHBA të mbeten të bashkuar dhe të përqendrohen në temat e përbashkëta të interesit si siguria, stabiliteti global dhe zhvillimi ekonomik, dhe se përpjekjet për të krijuar paqe dhe siguri në botë janë të domosdoshme. Ai theksoi gjithashtu se, pavarësisht qëndrimeve dhe retorikës së ndryshme që mund të pasojnë pas kalimit të pushtetit në SHBA, aleanca mes SHBA-së dhe Gjermanisë është një shtyllë kyçe për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme për të dyja vendet dhe për botën në tërësi.
Në lidhje me pasigurinë e mundshme që mund të lindë nga rikthimi i Trump, Scholz ka theksuar se Gjermania dhe aleatët e saj evropianë janë të gatshëm të përballen me sfidat që mund të lindin, duke siguruar që aleanca transatlantike të mbetet e fortë dhe funksionale. Ai e përfundoi fjalimin e tij duke theksuar se bashkëpunimi dhe partneriteti i ngushtë me SHBA-në është thelbësor për paqen dhe sigurinë globale, si dhe për arritjen e një zhvillimi ekonomik të suksesshëm./UBTNews/
Lajmet
Subjektet politike me më së shumti vëzhgues për zgjedhjet e 9 shkurtit
Published
14 hours agoon
January 21, 2025By
UBTNewsKomisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) ka akredituar 18 mijë e 163 vëzhgues të 21 subjekteve të ndryshme politike të cilat janë të certifikuara për pjesëmarrje në Zgjedhjet për Kuvendin e Kosovës, të cilat do të mbahen më 9 shkurt 2025.
Në mbledhjen e radhës të KQZ-së u bë e ditur se dy subjektet politike, Lëvizja Vetëvendosje (LVV) dhe Partia Demokratike e Kosovës (PDK) kanë aplikuar me numrin më të madh të vëzhguesve, me mbi 4 mijë.
Drejtori i Zyrës për Regjistrim, Certifikim dhe Kontrollin Financiar të Subjekteve Politike, Besnik Buzhala tregoi numrin e aplikuesve për vëzhgues nga 21 subjekte politike.
“Janë gjithsej 21 subjekte politike. Numri i vëzhguesve të subjekteve politike në total është 18 mijë e 163. Po filloj me Lidhjen Demokratike të Kosovës me gjithsej 3 mijë e 693 vëzhgues. Kosova Demokratik Turk Partisi me 257 vëzhgues…Serbska Lista me 290 vëzhgues. Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK) dhe Nisma Socialdemokrate me 3 mijë e 571 vëzhgues. Koalicioni për Familje me 253 vëzhgues… Lëvizja Vetëvendosje ka aplikuar me gjithsej 4 mijë e 356 vëzhgues, të cilët nuk janë kandidatë përpos zgjedhor në Kosovë dhe të gjithë vëzhguesit janë në listën përfundimtare të votuesve…Partia Demokratike e Kosovës ka aplikuar me gjithsej 3 mijë e 939 vëzhgues, janë të grupit të dytë. Nëse përfshihen edhe vëzhguesit e grupit të parë, që kanë qenë 95. Në total janë 4 mijë e 34 vëzhgues”, tha Buzhala.
Përveç kësaj, ndër pikat e rendit të ditës ishte edhe miratimi i rekomandimit të sekretariatit për shfrytëzimin e hapësirave të institucionit të Avokatit të Popullit për vlerësimin dhe pranimin e dërgesave postare të votimit jashtë Kosovës.
Anëtari i KQZ-së, Arianit Elshani tha se janë paraparë të gjitha masat e sigurisë në raport me policinë e Kosovës dhe institucionet e tjera për shfrytëzimin e kësaj hapësire.
“Këshilli për Operacione Zgjedhore ka shqyrtuar rekomandimin e sekretariatit për shfrytëzimin e hapësirave të institucionit të avokatit të popullit. Për vlerësimin dhe pranimin e dërgesave postare të votimit jashtë Kosovës. Bëhet fjalë për zarfe dhe fletëvotimet. Ky proces do të fillojë me pranimin e pakove postare, në këtë rast që arrijnë në Kosovë. Përmes postës të trajtohen, të vlerësohen dhe të pranohen në ambientet e mësipërme. Nevojitet që të lëshohet një vendim. Janë paraparë të gjitha masat e sigurisë në raport me policinë e Kosovë dhe të tjerat”, tha Elshani.
Po ashtu, anëtarët e KQZ-së miratuan pikën sipas të cilës transporti i materialit zgjedhor nga qendrat komunave drejt këshillave të vendvotimit të bëhet përmes kombibusëve dhe kamionëve, e jo me mjete private të kryesuesve.
“Ne në rregullat zgjedhore kemi paraparë që transportimi i materialeve zgjedhore, i kutive të bëhet nga kryesuesit bashkë me Policinë e Kosovës. Por të bëhet me automjetet e tyre private. Duke parë vështirësitë që kanë në raport me gjetjet e këtyre, ka raste kryesuesi ose anëtarët e Këshillit të vendvotimit nuk kanë vetura ose nuk dëshirojnë të shfrytëzojnë veturën e tyre për këtë. Kemi vendosur t’i rikthemi asaj praktikës së mëhershme, që të mundësohet gjetja e kombibusëve dhe kamionëve të cilët do të mundësojë shërbimin e transportit të materialit zgjedhor nga qendra komunale e drejt këshillave të vendvotimit dhe anasjelltas”, potencoi Elshani.
Ndër të tjera, u aprovuan kërkesat që të bëhet zëvendësimi i anëtarit të komisionit komunal të zgjedhjeve në komunën e Deçanit, Isuf Mehemetaj me Lirije Turkaj Bufaj.
Gjithashtu, KQZ miratoi ndërrimin e lokacionit të qendrës komunale të numërimit për komunën e Gjilanit dhe të Skenderajt.
Në Gjilan u vendos që të zhvendoset në palestrën sportive “Bashkim Selishta”. Ndërkaq në Skenderaj u miratua që të zhvendoset në sallën e Edukatës Fizike në Shkollën e Mesme Teknike “Anton Çeta”. Zgjedhjet parlamentar në Kosovë mbahen më 9 shkurt.
Rektori Hajrizi mori pjesë në ceremoninë përkujtimore të 19-vjetorit të vdekjes së Presidentit Dr. Ibrahim Rugova
Rektori i UBT-së përcjell punimet e Forumit Ekonomik Botëror Davos 2025
Liverpool-Lille: Formacionet e mundshme, Zhegrova mungon në ‘Anfield’
Kurti merr pjesë në Forumin Ekonomik në Davos, pritet nënshkrimi i Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë me EFTA-n
Akulli, rrezik për banorët e një ndërtese në Bregu Diellit
Davos – Scholz: SHBA-ja do të mbetet një nga aleatet më të afërta dhe më të domosdoshme të Gjermanisë
Subjektet politike me më së shumti vëzhgues për zgjedhjet e 9 shkurtit
KQZ akrediton edhe 15,889 vëzhgues të subjekteve politike
Shefi i ushtrisë izraelite jep dorëheqje për shkak të sulmit të 7 tetorit
Të kërkuara
-
Bota3 months ago
Trump premton paqe në Liban nëse rikthehet në Shtëpinë e Bardhë
-
Bota3 months ago
Koreja e Veriut rrit frikën në botë, lëshon raketën e re balistike ndërkontinentale
-
Bota2 months ago
“Ethet” e kthimit të Trump! Takohen Macron e Starmer, zbardhet fokusi i diskutimeve
-
Lajmet2 months ago
Rektori Hajrizi: Çdo sukses i joni është një sukses për Kosovën!