Kuriozitete

Zbulime të reja vërtetojnë heshtjen e Vatikanit ndaj shfarosjes së hebrenjve

Ky sekret ka mbetur i ruajtur brenda Vatikanit për më shumë se 80 vjet.

Published

on

Një sekret që ka mbetur i ruajtur brenda Vatikanit për më shumë se 80 vjet. Bëhet fjalë për negociatat sekrete midis Papa Piut XII dhe Hitlerit, dhe për një dritë të re mbi heshtjen e Papës përballë shfarosjes së hebrenjve.

Të fshira nga të gjitha dokumentet zyrtare të Selisë së Shenjtë, ato janë bërë publike pas hapjes së arkivave të Euxhenio Pacelit, me kërkesën e Papa Françeskut në marsin e vitit2020. “Unë kisha punuar tashmë me koleksionet arkivore të vendeve perëndimore, por më mungonin të dhënat nga Vatikani”- thotë Dejvid I.Kertzer, profesor amerikan në Universitetin Braun, i vlerësuar me çmimin Pulitzer për esenë e tij me titull “Papa Piu XI dhe fashizmi”, pra mbi ngjarjet historike që i paraprijnë periudhës së trajtuar në veprën e tij të re.

Libri i tij i ri “Një papë në luftë. Historia sekrete midis Musolinit, Hitlerit dhe Papa Piut XII” i sapo–botuar në Itali përmban shumë dokumente që ishin hequr nga 12 vëllimet e burimeve arkivore të sekretariatit të Vatikanit në lidhje me Luftën e Dytë Botërore, dhe që flasin mbi një nga çështjet historiografike më të diskutueshme dhe më të mprehta:dështimin Papa Pacelit për të denoncuar gjenocidin nazist ndaj hebrenjve.

Le t’ia nisim me negociatat sekrete të Papa Piut XII me Hitlerin. Çfarë gjetët në arkivat e Vatikanit?

Procesverbale në gjermanisht, që mbetën të fshehura për 80 vjet. Ato flasin mbi takimet sekrete midis Papa Piut XII dhe të dërguarit të Fyhrerit, Princit Filip Von Hesen, një personazh ekscentrik, homoseksual, që ishte martuar me Mafaldën e Savojës, pra ishte dhëndri i Viktori Emanuelit III. Takimet u zhvilluan që në fillim të papatit të Piut XII jashtë kanaleve normale diplomatike. Vetë ambasadori gjerman në Selinë e Shenjtë nuk ishte nëdijeni të tyre.

Cila ishte përmbajtja e atyre bisedimeve?

Papa i kërkon Hitlerit të ndalë politikën e agresionit kundër kishës katolike në Gjermani.  Në këmbim, i dërguari i Hitlerit i vendosi dy kushte:heshtjen e Papës në lidhje me çështjen racore dhe mosndërhyrjen e klerit gjerman në politikën e brendshme të Rajhut të Tretë.

Nga maji vitit 1939, takimet vazhduan për disa muaj, në përgatitje për vizitën e Ministrit të Jashtëm Von Ribentrop në marsin e vitit 1940. Dokumentet tregojnë gjithashtu 5 kërkesat e Papës “për të detoksikuar atmosferën publike, para se të fillonte çdo lloj bisedimi”.

I pakënaqur me sinjalet e dobëta që vinin nga Gjermania, Papa kërkoi ndalimin e sulmeve kundër Kishës Katolike, rikthimin e edukimit fetar në shkolla dhe lirinë e priftërinjve, dhe dhënies fund të sekuestrimit të pronave. Hitleri ra dakord me kushtet e vendosura nga Paceli.

Në thelb, ju pretendoni se Papa e shkëmbeu heshtjen e tij ndaj masakrave naziste, medhënien fund të armiqësive kundër Kishës Katolike?

Ai dëshironte të mbronte Kishën e tij dhe të shmangte përçarjet në botën katolike gjermane. Heshtja e Pacelit bëri përshtypje që në ditët e para të luftës tek opinioni publik evropian, pas pushtimit gjerman të Polonisë. Debatet nisën zyrtarisht në vitet 1960, kur u botua libri i famshëm “Vikari” nga Rolf Hoshhut. Kjo është absurde, pasi skandali për heshtjen shurdhuese të Piut XII shpërtheu menjëherë.

Ju përmendni edhe një urdhër të firmosur në vitin 1938 për zhdukjen e dokumenteve,në lidhje me abuzimin seksual të priftërinjve në Austri…

Një dokument i datës mars 1938, ruhet ende sot në arkivin e sekretariatit të shtetit, që në atëkohë drejtohej nga Paceli, papa i ardhshëm. Urdhri i kërkonte Kishës Katolike në Austri tëdigjte të gjithë dokumentacionin në lidhje me çështjet e imoralitetit të klerit. Austria sapo ishte aneksuar nga Hitleri dhe Vatikani kishte frikë nga hakmarrja.  

Në librin tuaj, ju ndaleni tek këmbëngulja e madhe diplomatike nga evropianët dhe amerikanët, që Papa të prononcohej publikisht për “barbarizmin gjerman”. Që nga janari i vitit 1942, Papa ishte plotësisht i vetëdijshëm për fushatën e shfarosjes që kishin nisur nazistët…

Papa mori për këtë fushatë raporte të detajuara nga klerikë të besuar. Në tryezën e tij mbërritën raportet e kapelanit ushtarak At Pirro Skavici. Nga Nunci në Bratislavë mbërriti lajmi mbi “planin mizor” të nazistëve, i hartuar nga katoliku Jozef Tiso, lideri nazist sllovak. Në fundin e gushtit të atij viti, kryepeshkopi i kishës ukrainase e informon gjithashtu Papën për “bastisjet djallëzore” të gjermanëve. Në shtator, Xhovani Malveci i tregoi mbi masakrat e tmerrshme në Poloni.

Por kur amerikanët i kërkuan reagim publik ndaj lajmit të tmerrshëm mbi shfarosjen e hebrenjve, Papa u shmanget…

Po, në shtatorin e vitit 1942 presidenti amerikan Ruzvelt, nëpërmjet të dërguarit të tij Miron Tejlor, e ftoi Papa Piun XII jo vetëm ta denonconte publikisht këtë krim lufte, por e pyet nëse ka informacione që konfirmojnë shfarosjen e hebrenjve në Evropë. Përgjigja do të vijë vetëm një muaj më vonë, shumë e thatë.

Edhe pse ishte i mirë–informuar, Papa e pranon se ka marrë disa sinjalizime, por shton se nuk ishte në gjendje të verifikonte saktësinë e tyre. Në realitet, ishte imzot Angelo Del’Akua, anëtari i Sekretariatit të Shtetit që u mor me këtë çështje, dhe që e këshilloi Papën të ishte i kujdesshëm, edhe sepse “ekzagjerimi i gjërave, ishte diçka e zakonshme për hebrenjtë”.

Gjithsesi pas bastisjes së getos së Romës, më 16 tetor 1943, Papa Piu XII u angazhua shumë për të çliruar hebrenjtë që ishin konvertuar në të krishterë…

Përpjekjet e Vatikanit përqendrohen vetëm tek hebrenjtë e pagëzuar ose të martuar me katolikët, duke arritur lirimin e tyre. Menjëherë pas krijimit të getos, Paceli takohet me tëdërguarin britanik Osborn dhe atë amerikan Titman. Të dyve u thotë se nuk ka asnjë arsye të ankohet për ushtrinë gjermane, që sipas tij kishte respekt të madh për Vatikanin. Në atë takim nuk u përmendën në asnjë rast mijëra hebrenjve që u dërguan në kampet e vdekjes në Aushvic.

Si mendoni se do të pritet libri juaj në Vatikan?

Unë pres polemika të forta, sidomos nga ata që vazhdojnë ta cilësojnë Pacelin si Papën efundit të vërtetë, përpara revolucionit të Këshillit të Dytë të Vatikanit. Por është e vështirë të përballesh me dokumentet. Unë kam në duar dhjetëra mijëra faqe me burime të dixhitalizuaranga arkivat e Vatikanit, por edhe ato atyre të vendeve të përfshira në luftë. Shpresoj që debati që do të pasojë, të marrë parasysh këto burime të reja. / La Repubblica – Bota.al

Kuriozitete

Një pjesë historie në ankand: Çanta e parë e Jane Birkin del në shitje

Published

on

Jane Birkin, aktorja dhe këngëtarja e njohur që u nda nga jeta në vitin 2023, la pas jo vetëm një trashëgimi të pasur artistike, por edhe një ndikim të thellë në botën e modës

Artikulli më emblematik i lidhur me emrin e saj është padyshim çanta legjendare “Hermès Birkin”, që me kalimin e kohës u bë simbol i luksit dhe statusit global.

Si lindi një ikonë mode?

Historia e krijimit të çantës Birkin është po aq unike sa edhe vetë Jane. Më 1984, gjatë një fluturimi, u gjend pranë Jean-Louis Dumas, drejtorit ekzekutiv të Hermès në atë kohë. Gjatë bisedës, Birkin u ankua se nuk arrinte të gjente një çantë që t’i përshtatej stilit të saj të jetesës, “një çantë gjysmën e madhësisë së valixhes sime”, siç u shpreh ajo.

Dumas i kërkoi që të vizatonte çantën që kishte në mendje, dhe pikërisht mbi një çantë avioni, Jane skicoi idenë e saj. Kjo skicë rastësore do të shndërrohej më vonë në një nga modelet më të njohura në historinë e modës – Birkin.

Çanta origjinale del në ankand

Shtëpia e famshme e ankandeve Sotheby’s do ta ofrojë çantën origjinale të Jane Birkin në një ankand të veçantë që do të mbahet më 10 korrik në Paris. Ajo përshkruhet si “versioni i parë i një ikone të përjetshme të luksit”.

Modeli është i zi, prej lëkure cilësore, me rrip të gjerë e detaje metalike që e dallojnë nga të gjitha versionet pasuese. Çanta ka deri në shtatë dallime në krahasim me modelet që u prodhuan më vonë duke filluar nga madhësia dhe forma, deri te kopsat prej bronzi, unazat metalike dhe thumbat në fund. Në pjesën e përparme janë të gdhendura inicialet e saj: “J.B.”.

Një tjetër element interesant është një palë lima thonjsh të varura nga rripi i çantës, një prekje e veçantë që e bën këtë objekt edhe më autentik dhe të lidhur me personalitetin e Birkin.

Ekspozimi dhe rëndësia kulturore

Çanta do jetë e ekspozuar në galerinë e Sotheby’s në Nju Jork nga 6 deri 12 qershor, para se të kalojë në Paris për ankand.

Përtej vlerës materiale, ky model i veçantë përfaqëson një epokë të tërë në historinë e modës, si e lidhje të fuqishme mes krijimtarisë artistike dhe jetës reale të një gruaje që me spontanitetin e stilin ndikoi në botën e luksit për dekada me radhë.

Continue Reading

Kuriozitete

Nga numri i telefonit te analizat mjekësore, cilat informacione nuk duhet të ndajmë me ChatGPT

Published

on

Inteligjenca artificiale mund të jetë mjet i vlefshëm gjatë përditshmërisë, por rekomandohet që duhet të kemi kujdes në përdorimin e saj.

Prania e ChatGPT në jetë po bëhet më e dukshme. Siç mësojnë njerëzit nga chatbot-e, po ashtu edhe këta të fundit mësojnë prej nesh përmes bisedave që bëjmë. Ekspertët në fushën e inteligjencës bëjnë thirrje për kujdes, pasi ka informacione si psh nga numri i telefonit, adresa e shtëpisë apo testet mjekësore nuk duhet të ndahen me chatbot – jo vetëm për arsye privatësie, por edhe për të shmangur keqpërdorimin ose rrjedhjen e mundshme të të dhënave.

Paralajmërime nga vetë krijuesit

Edhe vetë kompanitë që zhvillojnë sistemet e AI i njohin rreziqet. OpenAI thotë: “ Ju lutemi mos ndani informacione të rëndësishme në biseda”, ndërsa Google u bën thirrje përdoruesve të Gemini të jenë të kujdesshëm: “ Mos vendosni informacione konfidenciale ose të dhëna që nuk do donit t’i shihte askush”

Siç vë në dukje WSJ, bisedat me chatbot mund të përdoren për të trajnuar modelet e ardhshme dhe fjalë kyçe që lidhen me çështjet e sigurisë si dhuna mund të shkaktojnë auditime të brendshme nga vetë kompania.

Pesë kategori të dhënash që nuk duhet të ndani

Informacioni personal identifikimi – ID ose numri i pasaportës, data e lindjes, adresa e shtëpisë dhe numri i telefonit janë informacione që duhet të mbahen jashtë bisedave me AI.

Të dhënat mjekësore – Asnjëherë mos kërkoni të bëni interpretim të testeve mjekësore në Chat GPT.

Informacioni financiar – Shmangni futjen e numrave të llogarive bankare ose informacioneve të tjera të ndjeshme financiare.

Detajet e punës suaj – Përdoruesit që përdorin chatbot në rutinën e tyre të përditshme të punës ekspozojnë pa vetëdije të dhënat e klientëve ose informacionet e brendshme të kompanive të tyre. Nëse përdorimi i AI është thelbësor për punën, rekomandohet që të përdoren abonimet profesionale.

Detajet e hyrjes – Chatbot-et nuk janë ndërtuar për të vepruar si vend për fjalëkalime, PIN ose kredenciale të tjera aksesi.

Continue Reading

Kuriozitete

Princesha Diana: Letra që zbulon sa e vetmuar ndihej në pallat

Published

on

Të gjitha objektet që tregojnë historinë e jetës së Princeshës Diana dhe ofrojnë informacion mbi familjen mbretërore britanike tani janë në ankand. Midis tyre është një letër e shkruar me dorë dy ditë pas dasmës së saj me Mbretin e ardhshëm Charles.

Ankandet Julien’s prezantojnë koleksionin e jashtëzakonshëm, “Stili i Princeshës Diana dhe një Koleksion Mbretëror”, me më shumë se 300 pjesë historike në një nga ankandet më të mëdha të artikujve që dikur i përkisnin Princeshës së ndjerë të Uellsit.

Së bashku me shumë artikuj të modës të paraqitur në ankand, i cili fillon më 26 qershor në The Peninsula Beverly Hills, ka edhe një artikull veçanërisht të veçantë. Koleksioni përfshin një letër të shkruar me dorë dhe të nënshkruar nga Princesha Diana drejtuar Mark Simpson, një punonjës i Pallatit Buckingham.

Letra mban datën 31 korrik 1981, vetëm dy ditë pas dasmës së saj me Princin e atëhershëm Charles.

“Kjo është një nga veprat e mia të preferuara”, thotë Martin Nolan, bashkëthemelues dhe drejtor ekzekutiv i Julien’s Auctions, për revistën PEOPLE gjatë një parapamjeje të artikujve të ankandit.

“Është disa ditë pas dasmës së saj.” “Ajo jetonte në Pallatin e Buckinghamit, ishte periudha kur po përshtatej nga jeta normale në jetë pallati”, tha Nolan.

Kështu që ajo duhej të mësonte nga mbretëresha të përkulej dhe të gjitha këto.” Por, ajo po kalonte mirë me Mark Simpsonin.”Ata ishin pothuajse në të njëjtën moshë, ai ishte pak më i madh se ajo “, shton Nolan. “Në letër ajo flet për sa e vetmuar ishte kur ishte në pallat.”

Letra thotë: “I dashur Mark, doja vetëm të të falënderoja për gjithë mirësinë dhe durimin që më ke treguar që kur u zhvendosa në Pallatin e Buckinghamit. Qëndrimi im u bë shumë më i lehtë nga shoqëria jote, pasi ishte shumë e vetmuar dhe qeshëm aq shumë, saqë nuk mund të të falënderoj mjaftueshëm. Shpresoj se ke mundur ta shijosh të mërkurën dhe se të ka pëlqyer fustani im.”

Nesër do të nisem për në Britani, me të gjithë këta burra përreth. Duhet të kem kujdes nga Evelina! Lajmi i keq është se nuk kam ngrënë asnjë drithëra – më vjen keq. Si do t’ia dal pa tasat me drithëra? [fytyrë që qesh]. Një falënderim i madh që je vetvetja – Me shumë dashuri, Diana.”

Letra tregon se ditët e para të Dianës si princeshë nuk ishin aspak argëtuese.

Continue Reading

Kuriozitete

Pse bllokohen veshët në avion? Ja si ta zgjidhni këtë problem

Published

on

Nuk ka rëndësi se pse po e bëni udhëtimin e radhës! Mund të jenë pushimet, udhëtim pune apo çështje tjetër, me siguri që ka fenomen me të cilin jeni përballuar sa herë që keni bërë udhëtime të tilla: bllokimi i veshëve apo ajo që nga auditologët quhet “veshi i avionit”.

Ndryshe quhet “barotrauma e veshit”, veshi i avionit është zhurma e dhimbshme e veshit që ndodh kur avioni është në ngjitje ose zbritje. Nëse për disa persona kjo është një ndjesi irrituese, për të tjerë është shqetësim që zgjat edhe pas daljes nga avioni.

Për të shmangur fluturimet, auditologia Sarah Lundstrom shpjegon më shumë rreth këtij fenomeni.

Çfarë është “veshi i avionit”?

“Kjo ndodh kur “veshi mbyllet për shkak të ndryshimeve të presionit të ajrit gjatë fluturimit,” shpjegon mjekja Lundstrom. Lajmi i mirë është se ndërkohë që kjo gjendje krijon njëfarë shqetësimi, kjo nuk dëmton daullet e veshit tuaj.

Pse kumbojnë veshët në avion?

Arsyeja pse përjetoni dhimbje veshi gjatë udhëtimeve me avion është për shkak të ndryshimit të presionit të ajrit. “Kur ka një ndryshim në presionin e ajrit të jashtëm, kjo shkakton shtyrjen e daulles së veshit dhe mbylljen e tubit eustachian,” shton mjekja.

Si ta parandaloni si fenomen?

Sipas mjekes Lundstrom, mund të përtypni çamçakëz ose mbani karamele gjatë fluturimit për të ndihmuar në mbajtjen e “veshit të mesëm dhe tubit eustachian në lëvizje dhe të hapur”. Megjithatë, nëse nuk keni çamçakëz ose karamele me vete, mos u frikësoni.

“Gjatë fluturimit, gëlltisni diçka ose mbyllni hundën e të fryni ajrin për të nxitur tubit eustachian të hapet që të lehtësojë presionin,” përfundon Lundstrom.

Continue Reading

Të kërkuara