Kuriozitete

Teza e një psikologu: Ja pse njerëzimi e “dashuron” luftën

Filozofia dhe teologjia kanë prodhuar shumë reflektime mbi këtë dukuri.

Published

on

Lufta vazhdon ta prekë njerëzimin. Filozofia dhe teologjia kanë prodhuar shumë reflektime mbi këtë dukuri. Që në fillesat e mendimit perëndimor, Herakliti shkroi se “konflikti është ‘babai’ i të gjitha gjërave”. Por është psikologjia ajo që na bën të kuptojmë origjinën e luftës.

Kështu Xhejms Hillman, një psikolog i shkollës Jungiane, që u nda nga jeta në vitin 2011, trajton gjerësisht këtë temë në librin e tij të famshëm “Dashuria e tmerrshme për luftën”. Ky libër na ofron një panoramë të plotë mbi luftën dhe mekanizmat e zhvillimit të saj.

Hillman shkruan: “Në rast se nuk e kuptojmë këtë dashuri të fortë që ka njerëzimi për luftën, nuk do të jemi kurrë në gjendje që ta parandalojmë atë, apo të flasim në mënyrë të arsyeshme për paqen dhe çarmatimin. Nëse nuk e shtyjmë imagjinatën tonë tek gjendja luftarake e shpirtit të njeriut, atëherë s’do të jemi në gjendje të kuptojmë forcën e saj tërheqëse.

Pra ne duhet të “shkojmë në luftë”, dhe ky libër është menduar të jetë një thirrje nën armë për mendjen tonë. Dhe ne nuk do të shkojmë në luftë “në emër të paqes”, siç pretendon shpesh retorika hipokrite. Përkundrazi ne do të shkojmë në luftë në emër të luftës, ose siç e thekson Hillamn për të kuptuar marrëzinë e dashurisë që kemi ndaj saj.

Ishte Xhiambatista Viko i pari që u interesua mbi arsyet themelore të ligjit, gjuhës, letërsisë: temat e përsëritura, strukturat dhe forcat e përjetshme, të kudogjendura, emocionale dhe të pashmangshme që veprojnë mbi çdo jetë njerëzore, në çdo shoqëri njerëzore, ndaj së cilës ne duhet të përkulemi.

Pra janë ato forcat që ne mund t’i etiketojmë si arketipale. Nëse gërmojmë pak më thellë do të zbulojmë se ka forca arketipale që nxjerrin në dritë temat mitike që përshkojnë kohërat dhe që janë të përjetshme. Dhe lufta është një forcë e tillë. Lufta është një temë e përjetshme e ekzistencës njerëzore, e cila merr kuptim nga mitet. Këtu qëndron edhe madhështia e kulturës greke: njohja e tragjedisë.

Ne e trajtojmë dukurinë e luftës, pa marrë parasysh mitet dhe Perënditë, a thua sikur këto të fundit të kenë vdekur dhe janë zhdukur. Megjithatë, tragjedinë dhe atë bashkim të çuditshëm midis dashurisë dhe luftës, e gjejmë ende sot duke lexuar gazetat e këtyre ditëve mbi luftën në Ukrainë.

Një luftë e pakuptueshme dhe e paimagjinueshme, ngrihet në nivelin e një situate mitike me Perëndi të gjalla dhe reale. Marsi dhe Afërdita janë gjithmonë mes nesh.

Duhet reflektuar mbi pyetjen: A është vërtet anormale lufta? Mua më duket se nuk është kështu. Nëse shohim me vëmendje zhvillimet e pas Luftës së Dytë Botërore dhe ato pas konflikteve të mëdha që pasuan. Prandaj, po flasim për normalitetin e luftës duke supozuar një faktor tjetër: “pranueshmërinë” e saj.

Luftërat nuk do të ndodhnin nëse nuk do të kishte njerëz të gatshëm që të kontribuonin për zhvillimin e tyre. Rekrutët, skllevërit, ushtarakët e karrierës: ka pasur gjithmonë njerëz të gatshëm për t’iu përgjigjur thirrjes për t’u vendosur nën armë, për t’u regjistruar në ushtri, për të luftuar.

Por pse lufta është normale? A është kështu sepse i ka rrënjët tek natyra njerëzore, apo sepse është thelbësore për shoqëritë? A është në thelb ajo një shprehje e instinktit të agresionit dhe vetë-ruajtjes së qenieve njerëzore, apo është një zgjatim i sjelljes së tufës?

Sidoqoftë, në të dyja rastet, gjithçka i referohet nevojës për të pasur imazhin e një armiku. Lufta, shkruan Tomas Hobs, është një situatë në të cilën çdo njeri është armik i çdo njeriu tjetër. Pa armiq është e vështirë të bësh luftë.

Si një psikoanalist investigativ, Xhejms Hillman na thotë se lufta nuk është çnjerëzore, por njerëzore dhe i përket njerëzimit ashtu si racionaliteti dhe mendimi shkencor. Si mund të themi se lufta na bën të zbresim në nivelin e kafshëve, nëse luftën e bëjnë vetëm njerëzit?

James Hillman ishte pacifist, ndaj thotë në librin e tij se lufta mund të ndalet vetëm duke e shndërruar në një mit kultin e tij. Nëpërmjet njohjes së miteve si standardizim i së paarsyeshmes, mund të gjendet tek identifikimi virtyti i tyre terapeutik. Kështu, duke depërtuar në sekretet e luftës, ne mund të zbulojmë mënyra të tjera për të kënaqur kërkesat e saj. Mënyra të tjera për të shkuar në luftë, pa e zhvilluar atë vërtet. / Giorgio Boratto, “Il Fatto Quotidiano” – Bota.al

Continue Reading

Kuriozitete

Këto janë dy periudhat e jetës sonë kur plakemi më shpejt

Published

on

Plakja mund të duket si proces i ngadaltë dhe gradual por jo gjithmonë është kështu, zbulojnë studimet e fundit.

Nëse një mëngjes zgjoheni, shikoni veten në pasqyrë dhe mendoni se plakja është përshpejtuar papritur, mund të mos jeni duke imagjinuar gjëra.

Sipas një studimi të fundit mbi ndryshimet molekulare që lidhen me plakjen, njerëzit përjetojnë dy shpërthime të mëdha ndryshimesh, një në moshën mesatare 44 vjeç dhe tjetrin në moshën mesatare 60 vjeç.

“Ne nuk po ndryshojmë gradualisht me kalimin e kohës — ndodhin disa ndryshime vërtet dramatike”, shpjegoi gjenetisti Michael Snyder nga Universiteti i Stanfordit në gusht 2024, kur u botua studimi.

“Sipas të dhënave, mesi i të 40-ave është një periudhë e ndryshimeve të mëdha – ashtu si edhe fillimi i të 60-ave. Dhe kjo vlen pavarësisht se cilën klasë molekulash shqyrton,” thuhet në studim.

Plakja është një proces kompleks dhe lidhet me rritjen e rrezikut për sëmundje të ndryshme. Snyder dhe kolegët e tij studiuan biologjinë e plakjes për të kuptuar më mirë se çfarë ndryshimesh ndodhin dhe si mund të zbuten ose të trajtohen më mirë këto gjendje.

Ata ndoqën një grup prej 108 të rriturish, që dhanë mostra biologjike çdo disa muaj për disa vite. Vëzhgimet treguan se për disa gjendje, si sëmundja e Alzheimerit dhe sëmundjet kardiovaskulare, rreziku nuk rritet në mënyrë të qëndrueshme, përshkallëzohet ndjeshëm pas një moshe të caktuar.

Studiuesit analizuan biomarkuesit e plakjes për të identifikuar ndryshime të mundshme përkatëse, duke përdorur mostrat, identifikuan lloje të ndryshme biomolekulash, përfshirë ARN, proteina, lipide dhe taksona nga mikrobioma e zorrëve, lëkurës, hundës dhe gojës – gjithsej 135,239 tipare biologjike.

Çdo pjesëmarrës dha 47 mostra gjatë një periudhe 626 ditë, një pjesëmarrës i vetëm dha deri në 367 mostra. Kjo gjeneroi mbi 246 miliardë pika të dhënash, të cilat studiuesit i analizuan për të identifikuar modele të ndryshimeve. Studimet kanë vërejtur ndryshime jolineare në bollëkun molekular që lidhen me plakjen te minjtë dhe njerëzit. Studimet mbi mizat e frutave, minjtë dhe peshqit zebra kanë konfirmuar proces të vazhdueshëm dhe gradual plakjeje.

Schneider dhe kolegët e tij vërejtën ndryshime shumë të qarta në bollëkun e shumë llojeve të ndryshme molekulash në trupin e njeriut në dy faza të veçanta.

Rreth 81% e të gjitha molekulave të studiuara treguan ndryshime të rëndësishme në një ose të dyja këto faza. Kulmi i parë ndodhi në mesin e të 40-ave dhe i dyti në fillim të të 60-ave, me profile të ndryshme për secilën fazë. Në mesin e të 40-ave u vunë re ndryshime në molekulat që lidhen me metabolizmin e lipideve, kafeinës dhe alkoolit, si dhe me sëmundjet kardiovaskulare dhe funksionimin e lëkurës e muskujve.

Në fillim të të 60-ave, ndryshimet përfshinin metabolizmin e karbohidrateve dhe kafeinës, sëmundjet kardiovaskulare, funksionin e lëkurës dhe muskujve, sistemin imunitar dhe funksionin e veshkave.

Kulmi i parë, në mesin e të 40-ave, është koha kur shumica e grave përjetojnë menopauzën ose perimenopauzën. Studiuesit e përjashtuan këtë si faktor kryesor, pasi edhe burrat përjetuan ndryshime të ngjashme molekulare në të njëjtën moshë.

“Kjo sugjeron se, edhe pse menopauza mund të kontribuojë në ndryshimet e vërejtura tek gratë, ka faktor tjerë të rëndësishëm që ndikojnë në këto ndryshime, si tek burrat ashtu tek gratë,” shpjegoi autorja Xiaotao Shen, ish-studente në Stanford dhe në Universitetin Teknologjik Nanyang në Singapor.

“Identifikimi dhe studimi i këtyre faktorëve duhet të jetë një përparësi për kërkimet e ardhshme.” Studiuesit theksojnë se madhësia e mostrës ishte relativisht e vogël dhe përfshinte individë të moshës nga 25 deri në 70 vjeç.

Studimet e ardhshme pritet të thellohen në këtë fenomen, duke e analizuar më hollësisht dhe në një grup më të gjerë pjesëmarrësish, për të kuptuar më mirë se si ndryshon trupi i njeriut me kalimin e kohës.

Continue Reading

Kuriozitete

I fshehur nën rrënoja për më shumë se një shekull, zbulim i rrallë nga anija e Titanikut

Published

on

Pas më shumë se 100 vitesh nën ujë, një relike e rrallë nga Titaniku është restauruar.

Kjo pjesë e historisë, dikur e humbur në thellësitë e Atlantikut të Veriut, u zbulua me kujdes nga një ekip konservatorësh.

Gjerdani prej qelqi të zi, i zbuluar më 17 qershor 2025, në Ekspozitën Titanic: The Artifact në Orlando, shënon një moment të rëndësishëm për studiuesit dhe entuziastët e Titanikut.

I zbuluar në copa gjatë një ekspedite më 2000 në vendin e rrënojave, gjerdani mbeti i fshehur brenda rrënojave për më shumë se një shekull, forma mbeti mister. U gjet i mbështjellë me beton, masë e fortë dhe e ngurtë e formuar kur objekte të ndryshme në vendin e rrënimit u shkrinë nën një presion të jashtëzakonshëm dhe kushtet ekstreme të dyshemesë së oqeanit.

Ekipi hoqi betonimin, zbuluan gjerdanin e endur në mënyrë të ndërlikuar, të bërë nga rruaza tetëkëndëshe e në formë zemre prej qelqi të zi.

Rruazat, disa të vogla e delikate, të tjera më të mëdha dhe tërheqëse, zbuluan një dizajn të detajuar e kompleks që do të kishte humbur në kohë nëse artefakti nuk do të ishte gjetur. Gjerdani u gjet gjatë një ekspedite të vitit 2000 të udhëhequr nga RMS Titanic, Inc., e cila ka qenë në ballë të eksplorimit nënujor të Titanikut.  Pasi u gjet, gjerdani u konservua përmes një procesi pune të kujdesshëm, që përfshinte punë delikate manuale për të hequr me kujdes betonimin.

Ky proces u lejoi ekspertëve të gjurmonin çdo rruazë dhe fije rruaze, duke e shpëlarë gjerdanin copë pas cope derisa forma origjinale të zbulohej plotësisht.

Gjerdani prej qelqi të zi ekspozohet me krenari në Ekspozitën Titanic: The Artifact Exhibition Orlando, duke ofruar pamje të rrallë të jetës së atyre që dikur lundruan në anijen fatkeqe. Ekspozita, e hapur shtatë ditë të javës, u lejon vizitorëve ta përjetojnë nga afër këtë dhe objekte tjera të rikuperuara nga Titaniku.

Ky gjerdan, tani i restauruar, është më shumë sesa thjesht një bizhuteri. Është një simbol i jetëve dhe historive të humbura atë natë fatale të vitit 1912, duke ofruar një vështrim në të kaluarën që pak veta kanë pasur mundësinë ta shohin.

Continue Reading

Kuriozitete

E thotë studimi: Truri i njerëzve me mbipeshë, 10 vjet më i plakur

Published

on

Continue Reading

Kuriozitete

Pse i lëvizim vazhdimisht këmbët në zyrë ose në shtëpi?

Published

on

Zakonisht je ose personi që lëviz vazhdimisht këmbën, ose ai që irritohet shumë nga ata që e bëjnë këtë veprim në zyrë, pasi rrallë ka një zgjidhje të mesme.

Ky veprim përshkruhet si zakoni i lëvizjes së shpejtë të njërës këmbë, ndërsa jeni ulur, mund të bëhet në mënyrë delikate ose aq intensive sa të tjerët përreth jush i ndiejnë dridhjet, për shembull në një zyrë ose në autobus.

Zakonisht, as vetë nuk e kuptoni se po e bëni, derisa dikush jua vë në dukje.

Pse po ndodh?

Sipas Dawn Templeton, këshilluese e shëndetit mendor, ky veprim shkaktohet nga grumbullimi i hormoneve të stresit, si adrenalina dhe kortizoli. Trupi përgatitet të “luftojë ose të ikë” nga kërcënimi, dhe kjo energji çlirohet përmes lëvizjeve të tilla.

Psikologia Catherine Huckle shpjegon se kur nuk mund ta çlirojmë dot energjinë që kemi, lëvizja e këmbës bëhet një formë shkarkimi.

“Mund të na ndihmojë të qetësohemi kur ndihemi të tensionuar.”

Njerëzit hiperaktivë janë më të prirur ndaj këtij zakoni. Lajmi i mirë është se lëkundja nuk e dëmton trupin, përveçse i sforcon pak muskujt.

Edhe nëse lëkundni vetëm njërën këmbë, nuk do të shkaktojë probleme me qëndrimin ose shpinën.

Si ndalet?

Ashtu si me çdo reagim natyror ndaj stresit, zgjidhja është zvogëlimi përmes kujdesit për veten, apo dhe terapisë. Nuk është zakon i keq, por nëse e vini re kur ndodh e provoni ushtrime frymëmarrjeje, jeni në gjendje ta mposhtni. Dridhja apo lëkundja bëhet zakon, pastaj duhet kohë dhe përpjekje për ta frenuar atë.

Michael Durtnall shton se tundja e këmbës është sinjal se duhet të bëjmë aktivitet fizik. Nuk jemi të projektuar për të qëndruar ulur për periudha të gjata kohore. Nëse nuk bëni ushtrime fizike, filloni. Ushtrimet zvogëlojnë stresin, përmirësojnë humorin dhe ndihmojnë në zvogëlimin e dridhjeve të gjymtyrëve.

Continue Reading

Të kërkuara