Kuriozitete

Teknologjitë që do të ndryshojnë të ardhmen

Një prej teknologjive të tilla është avioni me hidrogjen.

Published

on

Produktet e qumështit të prodhuara në laborator

Ju mund të keni dëgjuar për “mishin” e kultivuar në laborator. Por ç’mund të themi për ushqimet e tjera me bazë shtazore? Një numër kompanish bioteknike në rritje, po shqyrtojnë mundësinë e bulmetit të prodhuar në laborator, përfshirë qumështin, akulloren, djathin dhe vezët.

Dhe më shumë sesa një kompani mendon se e ka arritur tashmë këtë gjë. Industria e qumështit nuk është aspak miqësore me mjedisin. Ajo është përgjegjëse për 4 për qind të emetimeve të karbonit në atmosferë, më shumë sesa emetimet e udhëtimeve ajrore dhe transporti detar të marra së bashku.

Krahasuar me mishin, qumështi nuk është aq i vështirë për t’u prodhuar në një laborator. Në vend se ta prodhojnë atë nga qelizat burimore, shumica e studiuesve përpiqen ta prodhojnë atë në një proces fermentimi, duke synuar të prodhojnë proteinat e qumështit.

Disa produkte kanë dalë tashmë në treg në SHBA, nga kompani të tilla si “Perfect Day”. Ndërkohë, studiuesit po punojnë për mocarelën e prodhuar në laborator, që shkrihet në mënyrë të përsosur mbi një picë, ashtu si dhe djathërat e tjerë dhe akulloret.

Avionët me hidrogjen

Emetimet e karbonit janë një shqetësim i madh kur flitet për fluturimet komerciale. Por ekziston një zgjidhje e mundshme edhe për këtë problem. Një projekt rreth 15 milionë paundnë Britaninë e Madhe ka zbuluar planet për ndërtimin e një avioni që furnizohet me energjinë e prodhuar nga hidrogjeni .

Projekti “Fly Zero” po drejtohet nga Instituti i Teknologjisë Ajrore në bashkëpunim me qeverinë britanike. Ideja është prodhimi i një avioni me madhësi mesatare, që furnizohet me hidrogjen të lëngshëm. Ai do të kishte kapacitetin për të fluturuar me rreth 279 pasagjerë në bord deri në gjysmën e perimetrit të botës pa u ndalur. Nëse do të mund të realizohet kjo teknologji, do të kemi fluturime me zero emetime karboni në atmosferë dhe pa ndalesa midis Londrës dhe Amerikës Perëndimore, apo Londrës dhe Zelandës së  Re me një ndalesë të vetme.

“Binjakët” dixhitalë që analizojnë shëndetin tuaj

Në sagën e famshme “Star Trek”, ku lindën shumë nga idetë tona për teknologjinë e së ardhmes, qeniet njerëzore mund të ecnin në “medbay” dhe të skanonin të gjithë trupin e tyre në mënyrë dixhitale për shenja sëmundjesh apo lëndimesh.

Arritja e kësaj në jetën reale, thonë ekspertët e kompanisë “Q Bio”, do të përmirësonte gjendjen shëndetësore të njerëzve, dhe do të lehtësonte ngarkesën e mjekëve. Kompania amerikane ka ndërtuar një skaner, që do të matë qindra biomarkera në rreth 1 orë, nga nivelet e hormoneve tek dhjami i grumbulluar në mëlçinë tuaj, nga shënuesit e inflamacionit deri tek çdo lloj kanceri.

Ai synon t’i përdorë këto të dhëna për të prodhuar një avatar dixhital 3D të trupit të pacientit – i njohur si binjaku dixhital – që mund të gjurmohet me kalimin e kohës dhe të përditësohet me çdo skanim të ri. Shefi ekzekutiv i “Q Bio”, Xhef Kadic shpreson se kjo shpikje të çojë në një epokë të re të mjekësisë parandaluese, të personalizuar, në të cilën sasitë e mëdha të tëdhënave të mbledhura do të  ndihmojnë jo vetëm mjekët që t’i japin përparësi pacientëve të caktuar, por do të zhvillojnë mënyra më të sofistikuara për diagnostikimin e sëmundjes.

Universet e realitetit virtual

Pasi bëri ndryshimin e emrit, kompania e njohur dikur si Facebook njihet sot si Meta.

Kjo shënon lëvizjen e Zuckerberg dhe ekipit të tij të madh drejt metaversit, një internet i aksesuar kryesisht përmes realitetit virtual dhe atij të shtuar.

Si pjesë e kësaj lëvizjeje, Meta do t’i  kushtojë më shumë kohë pajisjeve për të hyrë në këtë botë të re. E promovuar në vitin 2021, Meta ka zhvilluar një lloj kufje të re “Project Cambria”. Në dallim nga “Oculus Quest 2”, kjo nuk do të jetë një pajisje për konsumatorin e zakonshëm.

Përkundrazi, ajo synon të ofrojë përvojën më të mirë të realitetit virtual. Cambria është e përqendruar në gjurmimin e përparuar të syve dhe fytyrës, ka një rezolucion më të lartë, fushëpamje më të gjerë, dhe madje përpiqet t’i bëjë kufjet dukshëm më të vogla. Midis Meta, Google, Sony dhe shumë kompanive të tjera të mëdha të teknologjisë, realiteti virtual do të ketë përmirësime drastike gjatë 2 viteve të ardhshme.

Kapja e Drejtpërdrejtë e Ajrit

Nëpërmjet procesit të fotosintezës, pemët kanë mbetur një nga mënyrat më të mira për të reduktuar nivelet e dioksidit të karbonit (CO2) në atmosferë. Megjithatë, një teknologji e re mund të kryejë të njëjtin rol si pemët, duke thithur dioksid karboni në nivele më të larta.

Kjo teknologji njihet si Kapja e Drejtpërdrejtë e Ajrit (DAC). Ajo përfshin thithjen e dioksidittë karbonit nga ajri dhe ruajtjen e CO2 në vrima të thella gjeologjike nën tokë, ose përdorimin e tij në kombinim me hidrogjenin për të prodhuar lëndë djegëse sintetike.

Ndërsa kjo teknologji ka një potencial të madh, për momentin është  shumë e ndërlikuar, pasi modelet aktuale kërkojnë një sasi të madhe energjie. Nëse mund të reduktojë nivelet e energjisë në të ardhmen, DAC mund të jetë një nga përparimet më të mira teknologjike për të ardhmen e mjedisit.

Funeralet e gjelbra

Vdekja e njeriut priret të jetë një proces që prodhon shumë karbon. Djegia e një trupi thuhet se çliron rreth 400 kg dioksid karboni në atmosferë. Cila është zgjidhja? Në shtetin e Uashington në SHBA, trupat e pajetë vendosen në dhoma së  bashku me lëvore pemësh, kashtë dhe komponime të tjera që nxisin dekompozimin natyror.

Brenda 30 ditëve, trupi i të ndjerit shndërrohet në një tokë pjellore e cila mund të shpërndahet në një kopsht ose pyll. Në vitin 2019, aktori i ndjerë Luk Perri u varros me një “kostum kërpudhash” të dizajnuar nga start-up “Coeio”. Kompania pretendon se kostumi i saj, përbehet nga kërpudha dhe mikroorganizma të tjerë që ndihmojnë dekompozimin e trupit dhe neutralizojnë toksinat që çlirohen kur dekompozohet një trup./bota.al

Kuriozitete

Shkencëtarët kanë konfirmuar çfarë ka brenda Hënës

Published

on

Një hetim i plotë i botuar në maj 2023 zbuloi se bërthama e brendshme e Hënës është një “top i fortë” me densitet të ngjashëm me atë të hekurit. Kjo ndihmon në zgjidhjen e një debati të gjatë nëse qendra e Hënës është e ngurtë apo e shkrirë e çon në kuptim të saktë të historisë së satelitit dhe të Sistemit Diellor.

“Rezultatet tona,” shkroi një ekip i udhëhequr nga astronomi Arthur Briaud i Qendrës Kombëtare Franceze për Kërkime Shkencore, “vënë në dyshim evolucionin e fushës magnetike të Hënës falë demonstrimit të ekzistencës së bërthamës së brendshme të saj”.

Hetimi i përbërjes së brendshme të objekteve në Sistemin Diellor realizohet në mënyrë efektive nëpërmjet të dhënave sizmike, mënyra si valët akustike të krijuara nga tërmetet lëvizin dhe reflektojnë nga materiali brenda planetit, i ndihmojë shkencëtarët të krijojnë hartë të detajuar të brendësisë së objektit.

Ka të dhëna sizmike hënore të mbledhura nga misioni Apollo, por rezolucioni i tij është i ulët për të përcaktuar me saktësi gjendjen e bërthamës së brendshme.

Dihet se ekziston një bërthamë e jashtme e lëngshme, por ajo që përfshin bërthama nuk dihet, shkruan Science Alert.

Briaud dhe kolegët e tij mblodhën të dhëna nga misionet hapësinore dhe eksperimentet hënore me rreze lazer për të përpiluar profil të karakteristikave të ndryshme hënore, këto përfshijnë shkallën e deformimit nga ndërveprimi gravitacional me Tokën, ndryshimin në distancën e saj nga Toka dhe dendësinë.

Ata kryen modelim me lloje të ndryshme bërthamore për të gjetur cilat përputheshin me të dhënat e vëzhgimit dhe ata bënë gjetje interesante.

Modelet që ngjanin shumë me atë që dimë për Hënën, përshkruajnë përmbysjen aktive thellë brenda mantelit hënor. Materiali i dendur brenda Hënës bie drejt qendrës dhe materiali më pak i dendur ngrihet lart, ky aktivitet është propozuar si mënyrë për të shpjeguar praninë e disa elementeve në rajonet vullkanike të Hënës. Hulumtimi i ekipit shton një pikë tjetër në listën “për” të provave.

Bërthama hënore është e ngjashme me atë të Tokës me shtresë të jashtme të lëngshme dhe një bërthamë të brendshme të ngurtë. Bërthama e jashtme ka rreze prej 362 kilometra dhe bërthama e brendshme ka një rreze prej rreth 258 kilometra.

Bërthama e brendshme ka densitet prej 7,822 kilogramë për metër kub. Më 2011, një ekip i udhëhequr nga shkencëtari planetar i NASA Marshall, Renee Weber, gjeti një rezultat të ngjashëm duke përdorur teknikat e fundit sizmologjike në të dhënat e Apollos për të studiuar bërthamën hënore.

Ata gjetën prova të një bërthame të brendshme të fortë me një rreze prej rreth 240 kilometrash dhe një densitet 8,000 kilogramë për metër kub.

Rezultatet e tyre, janë konfirmim i atyre gjetjeve të mëparshme, dhe kjo ka disa implikime interesante për evolucionin e Hënës.

Hëna kishte një fushë magnetike të fuqishme, e cila filloi të zhdukej 3.2 miliardë vjet më parë, një fushë e tillë magnetike krijohet nga lëvizja dhe konvekcioni në bërthamë, kështu që nga çfarë përbëhet bërthama hënore është thellësisht e rëndësishme se si dhe pse fusha magnetike u zhduk. /UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Vargje nga roboti? Ja si ChatGPT po ”sfidon” edhe Shekspirin

Published

on

Nëse gjithë bota është skenë e njerëzit aktorë, çfarë roli kanë krijesat jo-njerëzore, si inteligjenca artificiale? Rezulton se AI jo vetëm që mund të jetë konkurrent i denjë, por edhe të pëlqehet më shumë se vetë mjeshtrat e vargjeve, si Shakespeare.

Një studim i ri i botuar në revistën Scientific Reports zbuloi se chatbot-et si ChatGPT, mund të krijojnë poezi në stilin e poetëve të famshëm dhe në disa raste, lexuesit preferojnë ato krijimime kundrejt krijimeve origjinale.

Si funksionoi eksperimenti?

Studiuesit përdorën ChatGPT-3.5 për të krijuar poezi në stilin e autorëve si William Shakespeare, Sylvia Plath, Emily Dickinson, Walt Whitman dhe T.S. Eliot. Më pas, 1,634 pjesëmarrësve iu kërkua të lexonin dhjetë poezi- pesë të krijuara nga poetët e njohur dhe pesë të krijuara nga AI – pa iu treguar burimi i vargjeve.

Vetëm 46% e pjesëmarrësve arritën të dallonin krijimet e AI nga ato të njerëzve. Në eksperiment tjetër, një grup i ri prej 696 pjesëmarrësish vlerësoi poezitë bazuar në ritmin, origjinalitetin dhe cilësi tjera. Kur lexuesit mendonin se po lexonin poezi nga njerëz, vlerësoheshin më shumë.

Por, kur nuk e dinin autorësinë, poezitë e krijuara nga AI shpesh merrnin pikët më të larta.

Pse AI rezultoi më i pëlqyer?

Poezi të tilla janë më të thjeshta dhe të drejtpërdrejta në komunikimin e emocioneve, imazheve dhe temave. P.sh një poezi e stilit të Sylvia Plath nga ChatGPT përshkruan ndjenjën e trishtimit me vargje të qarta dhe të kuptueshme:

 “Ajri rëndon nga tensioni,?

Mendja ime një rrëmujë e pafund.?

Pesha e ndjenjave më shtyp,

?Zemra – e thyer, në grimca trishtimi.

Errësira vjen tinëzisht,

Si një mantel që më mbështjell.

Bota jashtë është e ftohtë, e ashpër,

Unë, një njeri i thyer që s’gjen shteg.

Mendimet më vërtiten furishëm,

Një ciklon në trurin tim.

Dua të kapem pas diçkaje të fortë,

Por çdo gjë humbet pa kthim…”

Kjo qartësi e bën AI të pranueshme për lexuesit modernë, që shpesh kërkojnë përgjigje të shpejta e të thjeshta, sesa të zhytën në mendime të ndërlikuara.

Çka nënkupton kjo për lexuesit?

Lexuesit e ngatërrojnë kompleksitetin e poezive njerëzore me konfuzionin e krijuar nga AI. Një pjesëmarrës që lexoi një poezi të T.S. Eliot e përshkroi atë si “një tekst pa kuptim, që nuk mund të vijë nga dikush me ndjenja. Për poetët bashkëkohorë, nuk përbën kërcënim. Poetja Dorothea Lasky, e vetmja autore bashkëkohore, u shpreh: “Nëse njerëzit pëlqejnë poezinë, nuk ka rëndësi kush e ka shkruar. Poezia do të jetë gjithmonë e nevojshme.”

Në fund të fundit, ndoshta ka vend për të gjithë – edhe për poetët robotikë.

Continue Reading

Kuriozitete

Pse nuk mund të buzëqeshim në foton e pasaportës?

Published

on

E dini që nuk ju lejohet të buzëqeshni në foton e pasaportës, por as nuk ju lejohet të buzëqeshni në dokumentet e tjera? Cila është arsyeja e vërtetë? Përgjigjja qëndron tek teknologjia dhe siguria ndërkombëtare.

Arsyeja kryesore për ndalimin e buzëqeshjes është futja e softuerit për njohjen e fytyrës në aeroporte dhe kontrolle tjera kufitare.

Shumë pika kufitare përdorin kompjuterë, në vend të oficerëve të imigracionit, për të skanuar pasaportat dhe për të fotografuar udhëtarët. Edhe pse njerëzit mund ta njohin veten lehtësisht pavarësisht nga shprehjet e fytyrës, makinat kanë nevojë për pak më shumë ndihmë, shkruan Huff Post .

Algoritmet nuk funksionojnë si ne. Për të përputhur një fytyrë 3D me një foto pasaporte 2D, ata duhet të përcaktojnë dhe matin me saktësi tiparet e fytyrës.

Kjo përfshin distancën midis bebëzave, veshëve, hundës dhe gojës, gjerësinë e syve dhe gojës dhe shumë karakteristika të tjera.

Buzëqeshja mund ta bëjë këtë më të vështirë sepse ndryshon përmasat e fytyrës.

Continue Reading

Kuriozitete

Këto katër gjëra trashëgohen vetëm nga nëna

Published

on

Çdo gjë e trashëgojmë nga prindërit, duke filluar nga sjellja e deri tek inteligjenca.Megjithëse gjenetika është diçka komplekse, hulumtimet kanë treguar se disa trajta të caktuara i trashëgojmë vetëm nga nëna. “Kopje e nënës” është një shprehje që mund të ketë kuptime të ndryshme, varësisht nga konteksti.

Në kuptimin biologjik – Përdoret për të përshkruar një fëmijë që i ngjan shumë nënës, në dukje, karakteristika fizike ose personaliteti. Në këtë kuptim, shprehja do të thotë që dikush është i ngjashëm me nënën.

Në kuptimin figurativ – Shprehja përdoret për të përshkruar personin që ka ndjekur shembullin e nënës, si në mënyrën e të vepruarit, sjelljen apo stilet e jetesës. Kjo mund të jetë referencë për ndikimin që një nënë ka në jetën e fëmijës së saj.

Por, një fëmijë i merr disa tipare nga nëna dhe ato janë:

Inteligjenca

Një anketim me mbi 12,000 njerëz mes moshave 14-22 vjet ka zbuluar çfarë faktorë ndikojnë në inteligjencë, status socio-ekonomik dhe edukim. Nëna e ka ndikimin më të madh gjenetik në inteligjencën e fëmijës. Sipas ekspertëve, inteligjenca e nënës dhe fëmijës dallon mesatarisht vetëm 15 pikë.

Shprehitë e gjumit

Studimi i publikuar në revistën “Sleep Medicine” kishte zbuluar se nënat u’a trashëgojnë fëmijëve shprehitë e gjumit dhe se bebet pushojnë më pak dhe flejnë më vonë nëse nënat kanë probleme me gjumë. Shkencëtarët nuk e kanë zbuluar të njëjtën lidhje me baballarët e tyre.

Shpejtësia e plakjes

Gjenet e nënës ndikojnë në shpejtësinë e plakjes. Shkencëtarët kanë zbuluar se një gjen të cilin e trashëgojmë vetëm nga nëna e kontrollon në mënyrë të pjesshme procesin e plakjes.

Menopauza

Edhe mosha në të cilën e kaloni menopauzën duket se trashëgohet nga nëna. Ekipi hulumtues ka zbuluar se nuk luan rol vetëm gjenetika, por edhe stili i jetesës. /UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara