Lajmet

Si po na ndihmon teknologjia që të komunikojmë me kafshët?

Sot, mjete si dronët, regjistruesit dixhitalë dhe Inteligjenca Artificiale po na ndihmojnë të dëgjojmë tingujt e natyrës.

Published

3 years ago

on

“Vox”

Bota përreth nesh komunikon me tinguj, të cilat ne njerëzit nuk mund t’i dëgjojmë. Lakuriqët e natës bisedojmë me njëri-tjetrin përmes ultratingujve; elefantët komunikojnë nëpërmjet rrjeteve infrasonike. Për shekuj me radhë, ne as që e dinim se ekzistonin këta tinguj.

Por ndërsa teknologjia ka avancuar, po kështu ka ndodhur edhe më kapacitetin tonë për t’i dëgjuar ato. Sot, mjete si dronët, regjistruesit dixhitalë dhe Inteligjenca Artificiale po na ndihmojnë të dëgjojmë tingujt e natyrës në mënyra të paprecedentë, duke e transformuar botën e kërkimit shkencor dhe duke ngritur një perspektivë joshëse: Një ditë kompjuterët mund të na lejojnë të flasim me kafshët!

Në disa mënyra, kjo gjë tashmë ka filluar. “Teknologjitë dixhitale po na ofrojnë një mundësi unike për të dëgjuar kafshët, duke e ringjallur lidhjen tonë të fortë me botën natyrore” – shkruan Karen Bakker në librin e saj të ri “Tingujt e jetës: Si teknologjia dixhitale po na afron me botën e kafshëve dhe bimëve”. Në një intervistë për “Vox”, ajo flet mbi perspektivën e jashtëzakoshme që kanë krijuar arritjet shkencore të viteve të fundit, por edhe rreziqet qëvijnë nga ngrohja globale.

Si do të funksiononte kjo teknologji në komunikimin me kafshët?

Do t’ju jap një shembull. Një ekip kërkimor në Gjermani kodoi sinjalet e bletëve tek një robot që e dërguan në një koshere. Ai robot është në gjendje të përdorë komunikimin e vallëzimit të bletëve, për t’u thënë bletëve të ndalojnë së lëvizuri. Po ashtu është në gjendje t’u tregojë atyre se ku të fluturojnë për një burim specifik të nektarit.

Faza tjetër në këtë hulumtim, është implantimi i këtyre robotëve në kosheret e bletëve, në mënyrë që kosheret t’i pranojnë që në fillim këta robotë si anëtarë të komunitetit të tyre. Atëherë do të kishim një shkallë të paprecedentë kontrolli mbi kosheren.

Si e kuptuam ne në fillim se kafshët – madje edhe Toka – i lëshonin të gjithë këta tinguj jashtë diapazonit tonë të dëgjimit?

Njerëzit si specie priren të besojnë se ajo që ne nuk mund ta vëzhgojmë nuk ekziston. Shumë nga këto tinguj ishin para veshëve tanë. Por për shkak të një tendence, sidomos në shkencën perëndimore, për të privilegjuar shikimin mbi tingullin, ne thjesht nuk i kishim dëgjuar ato.

Tani teknologjia dixhitale na jep mundësi të dëgjojmë shumë më lehtë speciet në të gjithë planetin. Dhe ajo që ne po zbulojmë, është se një gamë e madhe speciesh për të cilat as nuk dyshonim se mund të prodhonin tingull apo t’i përgjigjeshin tingullit, përbëjnë lloj pjesëmarrjeje në “simfoninë” e natyrës.

Në fillim të librit tuaj, ju përmendni idenë e një versioni zoologjik të Google Translate. Përkthimi në të kaluarën ka qenë gjithmonë për atë që një grup mund të bëjë për të bashkëvepruar me tjetrin. Po ju flisni për një ide që përfshin zgjedhjen aktive për të mos ndërvepruar me një grup, por për të pasur një mënyrë vëzhgimi. Kjo është shumë e ndryshme nga mënyra sesi ne zakonisht mund të mendojmë për këto lloj aplikacionesh…

Shumica e përpjekjeve për t’i mësuar primatëve gjuhën njerëzore ose gjuhën e shenjave në shekullin XX-të, u mbështetën nga supozimi se gjuha është unike për njerëzit, dhe se nëse do të vërtetonim se kafshët e zotërojnë gjuhën, do të duhej të vërtetonim se ata mund të mësonin gjuhën njerëzore.

Dhe në retrospektivë, kjo është një pikëpamje shumë e përqendruar te njeriu. Sot hulumtimet përdorin një qasje shumë të ndryshme. Ato nisin me regjistrimin e tingujve që bëjnë kafshët dhe madje edhe bimët. Më pas përdorin në thelb mësimin e makinerive për të analizuar sasitë e mëdha të të dhënave për të zbuluar modele, dhe për t’i lidhur ato me përpjekjet për të përcaktuar nëse ka informacion kompleks që transmetohet nga tingujt.

Këta studiues nuk po përpiqen t’u mësojnë kafshëve atyre specieve gjuhën njerëzore. Përkundrazi ata përpilojnë fjalorë të sinjaleve, dhe më pas të përpiqen të kuptojnë se çfarë kuptimi kanë ato sinjale brenda atyre specieve. Dhe ne po zbulojmë gjëra mahnitëse.

Për shembull, elefantët kanë një sinjal tjetër për bletën, që është një kërcënim, dhe një sinjal tjetër për njeriun. Për më tepër, ata bëjnë dallimin midis njeriut kërcënues dhe atij jokërcënues. Vetë bletët përdorin qindra tinguj për komunikim. Dhe tani ne e dimë se gjuha e tyre është vibruese dhe pozicionale, si dhe dëgjimore.

Ju shkruani se ndryshimi i klimës po ndikon direkt në tingujt e specieve në Tokë. Si po ndodh diçka e tillë?

Nëse e mendoni planetin si një “simfoni”, apo si një grup muzikor xhazi me shumë ritme sezonale, zhurmat që ne dëgjojmë zhvillohen sipas ritmeve të jetës. Dhe ndryshimet klimatike po i prishin ato ritme. Në disa raste, ndryshimet klimatike mund të pengojnë madje edhe aftësinë e specieve për të komunikuar.

Kështu për shembull, kori në agim dhe muzg i zogjve por edhe i shumë specieve të tjera në savanën afrikane, ndodh pikërisht në ato momente sepse agimi dhe muzgu janë momente kurajri ka një nivel më të lartë lagështie. Pra, në këto periudha të ditës zëri udhëton më shpejt dhe më larg

Ai është një moment i veçantë që kafshët të komunikojnë me të afërmit e tyre apo jo? Por tani, ndërsa ndryshimi i klimës po ndikon mbi temperaturën dhe lagështinë e atmosferës, ne do të ndikojmë në këtë praktikë në mënyra që ende nuk mund t’i kuptojmë plotësisht. Mund t’ua bëjmë më të vështirë komunikimin specieve që jetojnë në mjedise më të thata dhe më të nxehta.

Në rast se ata nuk mund të komunikojnë, do të jenë më pak të sigurt, nuk do të mund të paralajmërojnë njëri-tjetrin për kërcënimet, dhe do ta kenë më të vështirë të gjejnë partner për t’u çiftuar. Dhe kjo do të ndikojë gjithashtu në aftësinë e tyre për të mbijetuar./bota.al

Marrë me shkurtime

Related Topics:
Continue Reading

Lajmet

Mallrat nga SHBA hyjnë pa tarifë doganore në Kosovë, këto janë kriteret që duhet plotësuar

Published

37 minutes ago

on

August 14, 2025

By

Qeveria e Kosovës ka vendosur heqjen e tarifës doganore për mallrat me origjinë preferenciale nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA).

Dogana e Kosovës ka dhënë disa sqarime se çfarë duhet kriteresh duhet të plotësohen, në mënyrë që mallrat të importohen pa pagesë të tarifës doganore.

“Ky vendim ndonëse përfaqëson një masë të njëanshme nga ana e Republikës së Kosovës, i cili qëllim primar ka lehtësimin e tregtisë me përfitime konkrete si për bizneset ashtu dhe për konsumatorët e vendit, është i një rëndësie të veçantë edhe sa i përket forcimit dhe avancimit të marrëdhënieve në sferën tregtare dhe ekonomike në raport me Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, thuhet në njoftim.

Tutje, theksohet se vendimi për aplikimin e tatimit doganor me normë zero për mallrat e importuara me origjinë nga SHBA është i bazuar në Ligjin Nr. 04/L-163 dhe në Kodin Doganor dhe të Akcizave Nr. 08/L-247, andaj mbi këtë bazë, mallrat të cilat importohen nga SHBA e të cilat plotësojnë kriteret e origjinës preferenciale, që nga data e hyrjes në fuqi të vendimit dhe publikimit të tij në gazetën zyrtare 01.08.2025, mund të importohen në territorin doganor të Republikës së Kosovës pa pagesë të tarifës doganore.

Në mënyrë qe këto mallra të përfitojnë nga ky trajtim favorizues, të njëjtat me rastin e importit duhet të shoqërohen me:

  • Certifikatë të vlefshme të origjinës preferenciale të lëshuar nga autoritetet amerikane
  • Deklarata për origjinën në faturë, në përputhje me ligjin në fuqi të të dyja vendeve.

“Të gjitha mallrat e importuara nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës nga data 01.08.2025, të cilat përmbushin kriteret për t’u trajtuar si mallra me origjinë preferenciale, por që në momentin e importit nuk kanë përfituar këtë trajtim, do t’u nënshtrohen procedurave për rimbursim të detyrimeve doganore, në përputhje me dispozitat në fuqi”, bëhet e ditur në komunikatë.

Për më shumë informacione rreth mënyrës së aplikimit të trajtimit preferencial dhe dokumentacionit të nevojshëm, të gjithë operatorët ekonomikë që importojnë mallra nga SHBA ftohen të kontaktojnë Doganën e Kosovës për udhëzime të mëtejshme.

Continue Reading

Lajmet

Situata me zjarre në Kamenicë shqetësuese, kryetari bën thirrje për kujdes maksimal

Published

53 minutes ago

on

August 14, 2025

By

Gjendja me zjarre në Komunën e Kamenicës vazhdon të jetë shqetësuese, ka thënë kryetari Kadri Rahimaj.

Ai u ka bërë thirrje qytetarëve që të tregojnë kujdes maksimal në natyrë dhe t’i shmangin veprimet që mund të shkaktojnë zjarr.

“Kryetari u bëri thirrje të gjithë qytetarëve që të tregojnë kujdes maksimal në natyrë dhe t’u shmangen veprimeve që mund të shkaktojnë zjarr. Ai po ashtu u kujtoi pronarëve të pronave private se ndezja e zjarreve është e ndaluar dhe paraqet rrezik serioz për jetën dhe mjedisin”, thuhet në njoftimin e Komunës së Kamenicës.

Rahimaj ka postuar edhe foto të zjarreve në Kamenicë, ku ka ndërhyrë edhe KFOR-i.

“Pavarësisht lodhjes dhe faktit që nuk kanë pasur asnjë ditë pushimi, zjarrfikësit po japin maksimumin për të mbrojtur jetën, pronën dhe mjedisin. Qendra e Zjarrfikësve është në koordinim të plotë me Agjencinë për Menaxhim Emergjent, si dhe me ekipet profesionale të KFOR-it, për të garantuar ndërhyrje sa më efikase në çdo vatër,” tha Rahimaj.

Continue Reading

Lajmet

Raporti 24-orësh i Policisë: Arrestime për dhunë, armëmbajtje pa leje, disa persona ende në kërkim

Published

57 minutes ago

on

August 14, 2025

By

Policia e Kosovës ka raportuar një sërë incidentesh gjatë 13 gushtit 2025 nëpër rajonet e vendit, ku përfshihen raste të dhunës, përdorimit të armëve, aksidente trafiku dhe zhdukje personash.

Në Prishtinë, u arrestua një i dyshuar për lëndim të rëndë trupor në Bërnicë të Poshtme, ndërsa një tjetër është ende në kërkim.

“Bërnicë e Poshtme, Prishtinë / 02.08.2025 – 23:25. Me 13.08.2025 është arrestuar i dyshuari mashkull kosovar (m/k) i cili së bashku me një të dyshuar tjetër i cili është në kërkim policor. Viktimat kanë pranuar tretman mjekësor. I dyshuari pas intervistimit me vendim të prokurorit është dërguar në mbajtje.“ thuhet në njoftim

Po ashtu, në Graqanicë, një burrë nën ndikim alkooli sulmoi babain e tij, ndërsa në Shamalluk u kap një person me 10 gram kanabis.

“Graqanicë / 13.08.2025 – 22:00. Është arrestuar i dyshuari m/k, pasi që nën ndikim të alkoolit kishte sulmuar fizikisht babai e tij viktimën m/k. Viktima ka pranuar tretman mjekësor. Me vendim të prokurorit i dyshuari është ndaluar deri ne këndellje.” thuhet në njoftim.

“Shamalluk, Podujevë / 13.08.2025 – 22:10. Është arrestuar i dyshuari m/k, pasi që gjatë kontrollit i është gjetur dhe sekuestruar 10.04 gram substancë narkotike e llojit kanabis. Me vendim të prokurorit i dyshuari është liruar dhe rasti shkon në procedurë të rregullt.” thuhet në njoftim.

Është raportua edhe për falsifikim parash, si dhe dy raste të përdorimit të armëve në ahengje familjare në Lipjan.

“Prishtinë / 13.08.2025 – 03:25. Raportohet se një person me veturë ishte furnizuar me derivate dhe pagesën e kishte bërë me dy kartëmonedha në vlerë nga 50 euro të cilat dyshohet të jenë të falsifikuara. Monedhat janë sekuestruar, rasti vazhdon të hetohet.” thuhet në njoftim.

“Medvec, Lipjan / 13.08.2025 – 10:50. Është arrestuar i dyshuari m/k për shkak se në një aheng familjar kishte shtënë me armë zjarri. Nga i dyshuari është sekuestruar një armë automatike AK-47 dhe 18 gëzhoja. I dyshuari pas intervistimit me vendim të prokurorit është dërguar në mbajtje.” thuhet në njoftim.

“Janjevë, Lipjan / 13.08.2025 – 22:55. Është shoqëruar në stacionin policor i dyshuari m/k, pasi që në një aheng familjar kishte shtënë me armë zjarri. Pistoleta me gaz është sekuestruar. Me vendim të prokurorit i dyshuari është liruar dhe rasti shkon në procedurë të rregullt.” thuhet në raport.

Në Fushë Kosovë, një person u arrestua për sulm ndaj një polici gjatë detyrës.

“Rr. Rexhep Mala, Fushë Kosovë / 13.08.2025 – 12:00. Është arrestuar i dyshuari m/k, pasi që kishte sulmuar fizikisht zyrtarin policor, i cili ishte në kryerje të detyrës zyrtare. Zyrtari policor dhe i dyshuari kanë pranuar tretman mjekësor. Pas intervistimit i dyshuari me urdhër të prokurorit është liruar në procedurë të rregullt.” thuhet në njoftim.

Në Gjilan, një grua ndërroi jetë në QKUK pas trajtimit mjekësor, ndërsa u raportuan edhe raste të personave të zhdukur.

“Gjilan / 10.08.2025 – 19:34.  Më 13.08.2025 rreth orës 01:45 viktima f/k ka ndërruar jetë në QKUK, e cila kishte qenë në tretman mjekësor. Me urdhër të prokurorit trupi i pajetë i viktimës është dërguar në IML për obduksion.” thuhet në njoftim.

“Zhegër, Gjilan / 11.08.2025 – 17:50.  Më 13.08.2025 ankuesi m/k ka raportuar se vajza e tij është zhdukur dhe nuk dihet vend ndodhja e saj. Në konsultim me prokurorin është iniciuar lënda e rastit dhe vazhdon të hetohet.” thuhet në njoftim.

Në Ferizaj, pati dy raste armëmbajtjeje pa leje, një prej tyre i lidhur me dhunë në familje dhe kanosje. U raportua edhe për vjedhje veture dhe zhdukje personash.

“Ferizaj / 12.08.2025 – 21:30. Me 13.08.2025 është arrestuar i dyshuari m/k për shkak se një ditë më parë kishte ushtruar dhunë fizike e dhe kanosë me jetë bashkëshorten e tij, viktimën f/k. Si pasojë e dhunës viktima kishte pësuar lëndime dhe ka pranuar tretman mjekësor. Nga i dyshuari është konfiskuar një pushkë gjysmë automatike dhe 10 fishekë. I dyshuari pas intervistimit me vendim të prokurorit është dërguar në mbajtje.” thuhet në njoftim.

“Ferizaj / 13.08.2025 – 21:15. Është shoqëruar në stacionin policor i dyshuari m/k, pasi që kishte shtënë me armë zjarri disa herë në ajër. Pistoleta dhe gjashtë gëzhoja janë sekuestruar. Me vendim të prokurorit rasti shkon në procedurë të rregullt.” thuhet në raportin e policisë.

“Rr. Zenel Hajdini, Ferizaj / 13.08.2025 – 17:00. Ankuesi m/k ka informuar se persona të pa njohur i kanë vjedhur veturën e tij me targa të huaja. Rasti është duke u hetuar.” thuhet në njoftim.

“Rr. Sejdi Sejdiu, Ferizaj / 12.08.2025 – NN. Ankuesi m/k ka informuar se vëllai i tij viktima m/k ka dal nga shtëpia dhe nuk është kthyer më. Rasti është duke u hetuar.” thuhet në njoftim.

Prizreni raportoi për zhdukjen e një nipi dhe mbese.

“Nashec, Prizren / 13.08.2025 – 07:00. Ankuesi m/k ka informuar se mbesa dhe nipi i tij janë larguar nga shtëpia dhe nuk janë kthyer më. Viktimat janë recidivist të veprës. Rasti është duke u hetuar.” thuhet në njoftim

Ndërsa në Pejë u arrestua një burrë për dhunë ndaj bashkëshortes.

“Pejë / 13.08.2025 – 18:00. Është arrestuar i dyshuari m/k, pasi që kishte ushtruar dhunë fizike ndaj bashkëshortes së tij viktimës f/k. Viktima ka pranuar tretman mjekësor. Me vendim të prokurorit i dyshuari është dërguar në mbajtje.” njofton policia.

Në Drejtorinë Rajonale të Gjakovës u evidentuan disa raste armëmbajtjeje pa leje, përfshirë të mitur, si dhe të shtëna në ahengje familjare.

“Llazicë, Malishevë / 13.08.2025 – NN. Janë arrestuar dy të dyshuar m/k, njëri i mitur për shkak se në rrjet social kishte postuar një foto me një pistoletë në dorë. Nga i dyshuari është sekuestruar një pistoletë me gas dhe pas intervistimit me urdhër të prokurorit të dyshuarit janë liruar në procedurë të rregullt.” thuhet në raport.

“Lladroc, Malishevë / 12.08.2025 – 23:30. Janë arrestuar dy të dyshuar m/k për shkak se në një aheng familjar kishin shtënë me armë zjarri. Gjatë kontrollit janë gjet dhe sekuestruar një pushkë gjuetie me 16 fishekë, një revole dhe 17 gëzhoja. Pas intervistimit me urdhër të prokurorit të dyshuarit janë liruar në procedurë të rregullt.” thuhet në njoftm.

“Pastasellë, Rahovec / 13.08.2025 – 21:00. Është arrestuar i dyshuari m/k, pasi që gjatë kontrollit të shtëpisë së tij i janë gjetur dhe sekuestruar dy pistoleta me gaz dhe 206 fishekë. Me vendim të prokurorit i dyshuari është liruar dhe rasti shkon në procedurë të rregullt.” thuhet në njoftim

Në Vushtrri u arrestua një person për përdorim të armës në një ceremoni familjare.

“Rr. Lidhja e Lezhës, Vushtrri / 13.08.2025 – 18:20. Është arrestuar i dyshuari m/k, pasi që në një aheng familjar kishte shtënë disa here me armë zjarri. Pistoleta dhe dy gëzhoja janë sekuestruar. Me vendim të prokurorit i dyshuari është liruar dhe rasti shkon në procedurë të rregullt.” thuhet në njoftim.

Gjatë ditës, në disa qytete ndodhën aksidente trafiku, shumica me dëme materiale dhe pa pasoja serioze për jetën e të përfshirëve./UBTNews/

Continue Reading

Lajmet

​PSG fiton Superkupën e Evropës në dramën e madhe kundër Tottenham

Published

1 hour ago

on

August 14, 2025

By

Skuadra franceze PSG ka fituar Superkupën UEFA pasi në finale ka mposhtur Tottenham në Udine pas ekzekutimit të penalltive. Ndeshja në kohën e rregullt përfundoi 2:2 dhe ishin penalltitë ato që vendosën fituesin.

Parisienët siguruan pjesëmarrjen e tyre me një fitore të lartë 5:0 në finalen e Ligës së Kampionëve ndaj Interit, dhe Tottenham me një fitore minimale 1:0 në finalen e Ligës së Evropës kundër Manchester United.

Kjo ishte paraqitja e parë për ekipin anglez dhe e dyta për francezët. PSG në finalen e vitit 1996 pati pësuar debakël nga Juventus me rezultatin e përgjithshëm 9:2 në dy ndeshje.

Totteham shënoi brenda 9 minutave dy herë -Micky van de Ven në minutën e 39-të dhe Cristian Romero në minutën e 48-të.

Megjithatë, Tottenham nuk arriti të qëndrojë. Parisienët u rikthyen duke ulur fillimisht epërsinë e Tottenham me golin e Kang-In Lee pesë minuta para përfundimit të ndeshjes, ndërsa Gonçalo Ramos barazoi në minutën e katërt të kohës shtesë.

Solanke shënoi i pari nga penalltitë për Tottenham, Vitinha i PSG-së dështoi, Bentacur ngriti epërsinë në 2:0.

Gonçalo Ramos u tregua i pagabueshëm për penalltinë e dytë të parisienëve. Portieri i PSG-së Chevalier mbrojti goditjen Micky van de Ven.

Në goditjen e radhës Dembele u tregua preciz për 2:2. Tottenham humbi penalltinë e radhës pasi Tel goditi jashtë portës.

Kang-In Lee shënoi për epërsinë e PSG-së prej 3:2, ndërsa Porro barazoi për 3:3. Mendes shënoi për epilogun 4:3.

Continue Reading

Të kërkuara