Lajmet

Si kanë ndikuar nomadët në formimin e qytetërimit tonë?

Nga Anthony Sattin.

Published

on

Nga Anthony Sattin

Një i ri ecën drejt meje me një kërrabë të varur mbi shpinë. Një tufë delesh ecin pranë tij, dhe e marrin për nga shtegu si një turmë fëmijësh të zhurmshëm. Një burrë i moshuar i ndjek nga pas, i lodhur nga vitet që ka mbi shpinë, por që ende mbahet, me një pushkë mbi supin emajtë.

Ai përdor gjuhën e tij fisnore për të drejtuar kopenë. Pas tij vijnë 2 gra të hipura mbi 2 gomerë. Mendoj se janë gruaja dhe vajza e tij. Ato duken së jashtmi si gra të forta. Gjithsesi jeta është e vështirë nën majat e maleve Zagros në Iranin perëndimor. Disa gomerë të tjerë bartin sendet e tyre, të grumbulluara brenda një harari të madh ngjyrë kafe, që është thururnga gratë, dhe që shumë shpejt do të ripërdoret si një strehë në hyrjes së tendës së tyre të ndërtuar me lëkurë dhie.

Në këto lartësi ka shumë pak pemë. Por bora ka shkrirë, dhe dominojnë kullotat me bar dhe shumë të shumëllojshme. Familja buzëqesh ndërsa zhvendos delet dhe dhitë e saj përgjatë shtegut që gjarpëron drejt terrenit shkëmbor.

Edhe unë u buzëqesh, i pushtuar nga emocioni i migrimit vjetor të fisit Bakhtiari nga fushat e ultësirës në male, në kërkim të kullotës verore. Këtu kudo është bukur. Rrezet e pjerrëta të diellit ngjyrosin malet ngjyrë rozë, dhe veshin si me ar gjithë sipërfaqen e përroit. Gjatë dy ditëve në vijim, familja nomade më njohu me luginën dhe njerëzit e fisit të tyre.

Ata më treguan për jetën e tyre, tokat fisnore, kafshët që mbarështojnë, fëmijët për të cilët kujdesen. A duhet t’i dërgojnë ata në një shkollë me konvikt shtetëror, apo t’i rrisin si nomadë pa asnjë arsimim bazë? Por edhe për shumë sfida të tjera, me të cilat përballet një komunitet baritor në shekullin XXI-të

Unë kam dëgjuar histori të ngjashme nga beduinët dhe berberët në Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme, ku kam kaluar shumë vite. Nga Tuaregët dhe Uodabit tek shtëpitë dhe bibliotekave prej balte të Timbuktusë. Nga Masait që jetojnë nëpër shkurret e kuqe të Afrikës Lindore; tek nomadët që jetojnë në buzë të shkretëtirës Tar në Indi.

Me të gjithë ata, biseda priret të fokusohet mbi të njëjtën çështje:atë të vazhdimësisë, të krenarisë për përkatësinë, mbi të qenit në harmoni me mjedisin e tyre, dhe të respektimit të asaj që ofron natyra. Gjithashtu, edhe tek vështirësitë e të bërit një jete nomade, sidomos kur qeveritë duan që të nguliteni në një vend të caktuar.

Këta njerëz më kujtojnë harmoninë që ka ekzistuar midis njeriut dhe botës natyrore. Ata e njohin mjedisin e tyre në një mënyrë që mund të fitohet vetëm nëpërmjet të jetuarit në kushte të barabarta me botën natyrore, dhe jo në dominim. Banorët e fisi Bakhtiar në Iranit, e dinë rëndësinë që ka toni i blegërimës së kafshëve që kanë në tufat e tyre.

Ata e kuptojnë kur kafshët janë të kënaqura, të uritura apo të kërcënuara. Ashtu siç dinë të lexojnë retë dhe aromat që përhapin erërat. Sa më shumë i shoh dhe dëgjoj, aq më shumë më kujtohet se ne të gjithë kemi jetuar dikur në këtë mënyrë. Rrënjët e fjalës “nomad” gjenden tek gjuhët e hershme indo-evropiane.

Ajo buron nga fjala nomos, e cila mund të përkthehet si “një zonë fikse ose e kufizuar” ose “kullotë”. Nga kjo fjalë-rrënjë u kaluan tek nomas, që do të thotë “një pjesëtar i një fisi baritor endacak”, dhe që nënkupton “dikë që kërkon një vend për të kullotur kopetë e tij”.

Më vonë, pasi u ndërtuan qytete dhe fshatra, dhe më shumë njerëz u vendosën përgjithmonëdiku, fjala nomad nisi të përshkruajë ata që jetonin pa mure rrethuese dhe përtej kufijve. Sot termi nomad përdoret nga njerëzit në dy mënyra shumë të ndryshme. Për disa nga ne, kjo fjalë bart një ndjenjë nostalgjie romantike.

Por shumë shpesh mbart një gjykim të nënkuptuar, se njerëz të tillë janë hajdutë, emigrantë, endacakë, njerëz në lëvizje e sipër apo edhe në arrati. Pra janë njerëz që nuk i njohim. Kjo e fundit, ka bërë që njerëzit që kanë një banim të përhershëm diku, të hedhin poshtë arritjet e popujve nomadë.

Edhe pse ne priremi ta shohim ndryshe historinë e tyre, historia e popujve nomadë nuk është as më pak e mrekullueshme dhe as më pak domethënëse se ajo e popujve që u ngulitën dikur përgjithmonë. Historitë e tyre të ndryshme dhe të jashtëzakonshme, janë vendosur në disa nga peizazhet më ekstreme të botës, dhe përgjatë një linje kronologjike që shtrihet që nga koha e fillimit të arkitekturës monumentale, në Gobekli Tepe në Turqi rreth vitit 9500 para Erës Sonë.

Kontributet e tyre kanë qenë thelbësore në marshimin e asaj që shumë historianë tradicionalisht e kanë quajtur qytetërim. Marrin rastin e Pars, një fis nomad indo-evropian që doli nga stepat e mëdha euroaziatike, dhe që u vendos në pllajën malore ku sot shtrihet Irani.

Nën një udhëheqës dinamik si Kiri në shekullin VI Para Erës Sonë, Pars vendosi kontrollin e një territori të madh nga Maqedonia deri në Luginën Indus, dhe nga Omani në gadishullin arabik dhe deri në Detin e Zi. Pra ai sundonte mbi rreth 40 për qind të popullsisë së botës.

17 vjet pas vdekjes së Kirit, një nga pasardhësit e tij, Dari I, një burrë nomad, mbretëria e të cilit nuk kishte qytete, ndërtoi një lloj të ri monumenti, të cilin grekët e lashtë e quanin Persepolis. Qyteti i fisit Parsi nuk ishte qytet siç e kuptojmë ne këtë fjalë. Dari nuk jetonte atje.

Përkundrazi, Persepolis shërbeu si një seli e shenjtë, ceremoniale dhe diplomatike e perandorisë së tij, por edhe si vendi ku ruheshin thesaret e tij. Ngritja e platformës së madhe prej guri përpara një vendi të shenjtë të quajtur Mali i Mëshirës, ishte një akt i shenjtë. Çdo vit me rastin e Sulltan Nevruzit, Viti i Ri Persian, 27 fiset dhe kombet të mbretërisë dërgonin përfaqësuesit e tyre me sasi të mëdha ar, kuajsh, liri dhe dhurata të tjera.

Por stilet arkitekturore të Persepolis u kopjuan nga Egjipti. 400 vjet më vonë, në shekullin II Para Erës Sonë, pasi Republika Romake e mundi Kartagjenën dhe u bë dominuese e Mesdheut, dhe ndërsa Kina po lulëzonte nën Perandorin Han Vu, tregtia nisi të zhvillohej përgjatë Rrugëve të Mëndafshit pikërisht nëpër territoret e gjera nomade, midis Lumit të Verdhë në Kinë dhe Evropës.

Këta popuj nomadë kishin të përbashkët një atdhe, nëpër të cilin bridhnin me karroca të ngadalta dhe me rrota të rënda, duke drejtuat kuajt dhe bagëtitë në kërkim të kullotave. Përkundër pretendimit se nomadët e hershëm ishin primitivë dhe të izoluar, ne e dimë nga varret e udhëheqësve e tyre, se ata visheshin me rroba mëndafshi kinez, të zbukuruara me qimet e gatopardit.

Po ashtu uleshin në qilima persiane, përdornin xhamat e shpikur nga romakët, dhe prodhonin bizhu shumë të holla nga ari grek për të dekoruar veten dhe kuajt e tyre. Dhe nga këtu buronhipoteza që këta nomadë të ishin zotërit e një bote tregtare që solli mallra dhe tradita kulturore nga Deti i Kinës Lindore deri në brigjet e Oqeanit Atlantik në Perëndim.

Dhe mos harroni nga Lindja e Mesme erdhën ari, perlat, erëzat, kurat mjekësore, instrumentet muzikore, çeliku i farkëtuar dhe pëlhurat e qëndisura me ar. Nga Rusia erdhën argjendi, qelibari, gëzofët dhe luftëtarët. Nga Koreja, lëkurat e lundërzës dhe letra. Nga Evropa, leshi, shpata dhe qelqi.

Dhe nga Kina mëndafshi dhe porcelani, midis shumë produkteve të tjera. Rivlerësimi i “gjysmës tonë endacake”, na lejon të shohim se çfarë kemi mësuar nga njerëzit që jetojnë gjithnjë në lëvizje, dhe se sa shumë kemi përfituar nga bashkëpunimi. Po ashtu na lejon të shohim një mënyrë tjetër jetese, shumë të shkathët, fleksibël dhe në ekuilibër me natyrën.

Shënim: Anthony Sattin, autor i disa librave të njohur mbi historinë dhe udhëtimet, përfshirë “Portat e Afrikës” dhe “Lorenci i Ri”. Një anglo-amerikan, ai jeton midis Londrës, Anglisë dhe Italisë.

Marrë me shkurtime nga “Smithsonian Magazine” – Bota.al

Continue Reading

lajme

Rektori i UBT-së zhvilloi vizitë zyrtare në Texas me ftesë të Sam Houston State University

Published

on

Rektori i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, realizoi një vizitë zyrtare në Texas me ftesë të Sam Houston State University (SHSU), në kuadër të bashkëpunimit ndërmjet dy institucioneve dhe angazhimit të përbashkët për avancimin e bashkëpunimit akademik dhe kërkimor.

Gjatë vizitës, Rektori Hajrizi zhvilloi një sërë takimesh me drejtues akademikë, institucione kërkimore dhe personalitete të komunitetit shqiptar në SHBA, ku u diskutuan mundësitë për zgjerimin e shkëmbimeve studimore, projekteve të përbashkëta dhe iniciativave strategjike në fusha me interes të përbashkët.

Në delegacion morën pjesë edhe përfaqësues nga universitete partnere të rajonit: Rektori, Prof. Dr. Jusuf Zejneli, dhe Kryetari i Senatit të UT, Prof. Dr. Kenan Ferati, si dhe përfaqësues të Universitetit të Tiranës. Pjesëmarrja e tyre shtoi edhe më shumë peshën e dimensionit ndër-universitar rajonal, duke e bërë vizitën një hap të rëndësishëm drejt konsolidimit të urave të reja të bashkëpunimit.

Vizitat në infrastrukturën e Universitetit ishin një tjetër pjesë e rëndësishme e programit, ku Rektori Hajrizi vizitoi Fakultetin e Biznesit, të Infermierisë, të Mjekësisë dhe një numër njësish të tjera akademike të SHSU-së. Këto vizita shërbyen për të parë nga afër standardet e larta akademike dhe laboratorike të institucionit, duke identifikuar mundësi konkrete për bashkëpunim dhe shkëmbime profesionale.

Gjatë qëndrimit, Rektori Hajrizi zhvilloi një takim të rëndësishëm me Major Gjeneral David P. Glaser, të cilin UBT e ka nderuar me çmimin më të lartë institucional. Në këtë takim u diskutua për mundësitë e bashkëpunimeve të mëtejshme në fushat e sigurisë, lidershipit dhe edukimit profesional, si dhe përfshirja e ekspertëve nga të dy institucionet në projekte të përbashkëta trajnimi dhe hulumtimi.

Po ashtu, u mbajt takimi me Dekanen e Fakultetit të Administrimit të Biznesit, Dr. Sharmistha (Shar) Self, e cila ishte organizatorja kryesore e vizitës, së bashku me Alban Fetahun – ish-student i SHSU-së dhe nismëtar i këtij partneriteti të rëndësishëm.

Rektori u prit gjithashtu nga dekanët e fakulteteve të Kriminologjisë, Shkencave, Teknologjisë Inxhinierike, Shkencave të Shëndetit dhe Shkencave Humane, me të cilët u shkëmbyen ide mbi programet akademike dhe mundësitë për projekte të përbashkëta kërkimore.

Një moment i veçantë i vizitës ishte takimi me Presidenten e SHSU-së, Dr. Alisa White, dhe Provost-in, Dr. Sumanth Yenduri, ku u diskutua thellimi i bashkëpunimit institucional, zhvillimi i programeve të përbashkëta studimore dhe krijimi i mundësive konkrete për studentët e UBT-së. Në të gjitha takimet, Rektori Hajrizi prezantoi programet akademike të UBT-së dhe potencialin për zgjerim të bashkëpunimit në fusha të ndryshme, duke u dakorduar që së shpejti të nisin projekte të përbashkëta konkrete.

Në të dy rastet, Rektori Hajrizi prezantoi iniciativën për krijimin e qendrës për studime amerikane në UBT dhe të studimeve shqiptare në Texas, e cila u prit shumë mirë nga të gjithë.

Programi përfshiu edhe vizita në institucione të rëndësishme edukative dhe shkolla të zonës së Houston-it, si dhe një vizitë në NASA Headquarters dhe muzeun e tyre, ku u diskutua për mundësinë e përfshirjes së studentëve të UBT-së në aktivitete dhe programe edukative ndërkombëtare.

Një nga aktivitetet më të rëndësishme të vizitës ishte pjesëmarrja në eventin akademik dhe kulturor të SHSU-së, “Bridge-Building Event: Strengthening Partnerships with the Albanian Community”, ku u diskutua për perspektivat e reja të bashkëpunimit afatgjatë dhe për angazhimin e mëtejshëm me komunitetin shqiptar në SHBA.

Në këtë event morën pjesë përfaqësues të komunitetit shqiptaro-amerikan nga Houston dhe Dallas, si dhe Ambasadori i Kosovës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, z. Ilir Dugolli, të cilët e mirëpritën me shumë entuziazëm iniciativën e bashkëpunimit dhe shprehën gatishmërinë për të mbështetur studentët shqiptarë me bursa dhe mundësi të tjera akademike.

Falë kësaj qasjeje bashkëpunuese, studentët e UBT-së potencialisht do të kenë mundësinë të përfitojnë bursa në studime në Sam Houston State University, si dhe të marrin pjesë në programe të përbashkëta studimore dhe kërkimore.

Më 2 dhjetor në mbrëmje, Rektori Hajrizi ishte i ftuar të marrë pjesë në ceremoninë e ndezjes së dritave të qytetit Crown në Texas, të organizuar nga Kryetari dhe Zv. Kryetari i qytetit. Për këtë ngjarje, u zgjodh z. Joe Haliti, anëtar i komunitetit shqiptaro-amerikan dhe kontribues i jashtëzakonshëm në jetën e komunitetit, i cili këtë vit u shpall “Personaliteti i Vitit” në rajon. Në këtë ceremoni, Rektori Hajrizi mbajti një fjalim gjatë darkës, ku morën pjesë përfaqësues të institucioneve të rrethit, komunitetit shqiptar, përfaqësues të universiteteve shqiptare dhe të Sam Houston State University, duke forcuar edhe më shumë lidhjet midis komunitetit dhe institucioneve akademike.

Kjo vizitë nënvizon përkushtimin e UBT-së për të forcuar rrjetin e partneriteteve ndërkombëtare dhe për të krijuar mundësi të reja për zhvillimin akademik, shkencor dhe profesional të studentëve dhe stafit të universitetit.

Continue Reading

Lajmet

Trump: Evropa përballet me rrezikun e një zhdukjeje civilizuese

Published

on

Administrata e presidentit Donald Trump ka paralajmëruar se Evropa përballet me rrezikun e një “zhdukjeje civilizuese” dhe ka vënë në pikëpyetje nëse disa shtete evropiane mund të mbeten aleatë të besueshëm të Shteteve të Bashkuara, sipas një dokumenti të ri strategjik që i kushton vëmendje të veçantë kontinentit.

Në dokumentin 33-faqësh të Strategjisë së Sigurisë Kombëtare, Trump shpalos vizionin e tij për rendin botëror dhe mënyrën se si SHBA do ta përdorë fuqinë e saj ushtarake dhe ekonomike.

Ai e cilëson këtë strategji si një udhërrëfyes për ta mbajtur Amerikën kombin më të madh dhe më të suksesshëm në historinë e njerëzimit, shkruan BBC.

Politikanët evropianë kanë reaguar menjëherë. Ministri i Jashtëm i Gjermanisë, Johann Wadephul, deklaroi se vendi i tij nuk ka nevojë për “këshilla nga jashtë” për mënyrën se si të organizojë shoqërinë e vet të lirë.

Zakonisht, një Strategji e Sigurisë Kombëtare publikohet nga presidentët amerikanë një herë gjatë mandatit dhe shërben si bazë për politikat dhe buxhetet e ardhshme, si dhe si sinjal për prioritetet e SHBA në arenën ndërkombëtare.

Dokumenti i ri vazhdon retorikën e ashpër të Trump, e cila u pa edhe në fjalimin e tij në Kombet e Bashkuara, ku ai kritikoi ashpër Evropën Perëndimore për politikat mbi migracionin dhe energjinë e pastër.

Sipas BBC, strategjia bën thirrje për rikthimin e identitetit perëndimor, ndaljen e migrimit masiv, luftimin e ndikimit të huaj dhe përqendrim në prioritetet amerikane, si lufta kundër karteleve të drogës.

Administrata Trump ka krijuar lidhje edhe me partinë e ekstremit të djathtë AfD në Gjermani, e cila është klasifikuar si ekstremiste nga shërbimet e inteligjencës gjermane.

Sa i përket Rusisë dhe luftës në Ukrainë, dokumenti thekson se Evropa tregon mungesë vetëbesimi dhe se përfundimi i konfliktit është një interes thelbësor për SHBA. Administrata Trump ka propozuar një plan paqeje, i cili fillimisht parashihte që Ukraina t’i dorëzonte disa territore Rusisë. Ndërkohë, presidenti rus Vladimir Putin ka paralajmëruar se nëse trupat ukrainase nuk tërhiqen nga rajoni i Donbasit, Rusia do ta marrë atë me forcë.

Strategjia thekson gjithashtu rëndësinë e hemisferës perëndimore dhe nevojën për riorganizimin e pranisë ushtarake amerikane, duke zhvendosur burimet nga zonat më pak prioritare. Prania ushtarake e SHBA-ve tashmë është rritur në Karaibe, ku janë kryer edhe sulme kundër grupeve të dyshuara për trafik droge.

Një tjetër fokus i rëndësishëm është Deti i Kinës Jugore, që përbën një rrugë kyçe tregtare. SHBA deklaron se do të forcojë praninë e saj në Paqësorin Perëndimor dhe u bën thirrje aleatëve si Japonia, Koreja e Jugut, Australia dhe Tajvani të rrisin shpenzimet për mbrojtje.

Dokumenti thekson se parandalimi i një konflikti për Tajvanin është një prioritet kryesor, ndërsa Kina e konsideron Tajvanin pjesë të territorit të saj dhe nuk e ka përjashtuar përdorimin e forcës për ribashkim.

Po ashtu, strategjia përmend forcimin e industrisë amerikane dhe zvogëlimin e varësisë nga teknologjitë e huaja, në përputhje me politikat proteksioniste dhe tarifat globale të vendosura nga administrata Trump./S.K/KP/

Continue Reading

Lajmet

​Thellimi i bashkëpunimit strategjik Shqipëri-SHBA, Spiropali takon Hanrahan

Published

on

By

Ministrja për Evropën dhe Punët e Jashtme Elisa Spiropali, u takua me zyrtarin e Lartë të Departamentit Amerikan të Shtetit për Çështje të Evropës dhe Euroazisë, Brendan Hanrahan, me të cilin ka diskutuar mbi thellimin e bashkëpunimit strategjik Shqipëri-SHBA.

Spiropali theksoi në Facebook se partneriteti strategjik mes Shqipërisë dhe SHBA, është i ndërtuar mbi një aleancë historike.

Kënaqësi të ritakohem me zyrtarin e Lartë të Departamentit Amerikan të Shtetit për Çështjet e Evropës dhe Evroazisë, Brendan Hanrahan, në margjinat e ministerialit të OSBE, për thellimin e bashkëpunimit tonë strategjik shumëplanësh, përfshirë në fushat e ekonomisë, tregtisë, investimeve dhe energjisë”, ka shkruar Spiropali.

Kujtojmë, takimi u mbajt në margjinat e Ministerialit të OSBE në Vjenë/KP

Continue Reading

Lajmet

Gjenerali i lartë amerikan i NATO-s: Evropa do të mbijetojë edhe me më pak ushtarë amerikanë

Published

on

By

Komandanti i lartë i NATO-s nga SHBA-ja, Alexus Grynkewich, ka deklaruar se Evropa “nuk ka nevojë për kaq shumë trupa amerikane” dhe se kontinentit do t’i shkojë “për mrekulli” edhe nëse SHBA-ja redukton praninë e saj ushtarake.

Këto komente vijnë në një moment kur shqetësimet për strategjinë e re të mbrojtjes së presidentit amerikan, Donald Trump, janë në rritje. Strategjia e tij parashikon të tërheqë forcat amerikane nga Evropa dhe t’i zhvendosë ato në Indo-Paqësor. Hapat e parë janë tashmë realizuar: një muaj më parë, SHBA-ja tërhoqi 800 trupa nga Rumania, raporton Politico.

Dyshimet mbi besueshmërinë e Uashingtonit po shtohen, pasi Trump ka shprehur dyshime për Nenin 5 të NATO-s, ka vënë në pikëpyetje mënyrën se si aleanca duhet të reagojë ndaj një sulmi rus ndaj Polonisë dhe vazhdon të ushtrojë presion ndaj aleatëve për shpenzimet e mbrojtjes.

Një sinjal tjetër shqetësues vjen nga mungesa e Sekretarit amerikan të Shtetit, Marco Rubio, në një takim të ministrave të jashtëm të NATO-s, një rast pothuajse i paprecedentë.

Ndërkohë, inteligjenca evropiane paralajmëron se Rusia mund të sulmojë një vend të NATO-s para përfundimit të këtij dekade, ndërsa presidenti rus Vladimir Putin një herë tjetër ka deklaruar se është “i gatshëm” për luftë me Evropën./EO

Continue Reading

Të kërkuara