Lajmet

Si kanë ndikuar nomadët në formimin e qytetërimit tonë?

Nga Anthony Sattin.

Published

on

Nga Anthony Sattin

Një i ri ecën drejt meje me një kërrabë të varur mbi shpinë. Një tufë delesh ecin pranë tij, dhe e marrin për nga shtegu si një turmë fëmijësh të zhurmshëm. Një burrë i moshuar i ndjek nga pas, i lodhur nga vitet që ka mbi shpinë, por që ende mbahet, me një pushkë mbi supin emajtë.

Ai përdor gjuhën e tij fisnore për të drejtuar kopenë. Pas tij vijnë 2 gra të hipura mbi 2 gomerë. Mendoj se janë gruaja dhe vajza e tij. Ato duken së jashtmi si gra të forta. Gjithsesi jeta është e vështirë nën majat e maleve Zagros në Iranin perëndimor. Disa gomerë të tjerë bartin sendet e tyre, të grumbulluara brenda një harari të madh ngjyrë kafe, që është thururnga gratë, dhe që shumë shpejt do të ripërdoret si një strehë në hyrjes së tendës së tyre të ndërtuar me lëkurë dhie.

Në këto lartësi ka shumë pak pemë. Por bora ka shkrirë, dhe dominojnë kullotat me bar dhe shumë të shumëllojshme. Familja buzëqesh ndërsa zhvendos delet dhe dhitë e saj përgjatë shtegut që gjarpëron drejt terrenit shkëmbor.

Edhe unë u buzëqesh, i pushtuar nga emocioni i migrimit vjetor të fisit Bakhtiari nga fushat e ultësirës në male, në kërkim të kullotës verore. Këtu kudo është bukur. Rrezet e pjerrëta të diellit ngjyrosin malet ngjyrë rozë, dhe veshin si me ar gjithë sipërfaqen e përroit. Gjatë dy ditëve në vijim, familja nomade më njohu me luginën dhe njerëzit e fisit të tyre.

Ata më treguan për jetën e tyre, tokat fisnore, kafshët që mbarështojnë, fëmijët për të cilët kujdesen. A duhet t’i dërgojnë ata në një shkollë me konvikt shtetëror, apo t’i rrisin si nomadë pa asnjë arsimim bazë? Por edhe për shumë sfida të tjera, me të cilat përballet një komunitet baritor në shekullin XXI-të

Unë kam dëgjuar histori të ngjashme nga beduinët dhe berberët në Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme, ku kam kaluar shumë vite. Nga Tuaregët dhe Uodabit tek shtëpitë dhe bibliotekave prej balte të Timbuktusë. Nga Masait që jetojnë nëpër shkurret e kuqe të Afrikës Lindore; tek nomadët që jetojnë në buzë të shkretëtirës Tar në Indi.

Me të gjithë ata, biseda priret të fokusohet mbi të njëjtën çështje:atë të vazhdimësisë, të krenarisë për përkatësinë, mbi të qenit në harmoni me mjedisin e tyre, dhe të respektimit të asaj që ofron natyra. Gjithashtu, edhe tek vështirësitë e të bërit një jete nomade, sidomos kur qeveritë duan që të nguliteni në një vend të caktuar.

Këta njerëz më kujtojnë harmoninë që ka ekzistuar midis njeriut dhe botës natyrore. Ata e njohin mjedisin e tyre në një mënyrë që mund të fitohet vetëm nëpërmjet të jetuarit në kushte të barabarta me botën natyrore, dhe jo në dominim. Banorët e fisi Bakhtiar në Iranit, e dinë rëndësinë që ka toni i blegërimës së kafshëve që kanë në tufat e tyre.

Ata e kuptojnë kur kafshët janë të kënaqura, të uritura apo të kërcënuara. Ashtu siç dinë të lexojnë retë dhe aromat që përhapin erërat. Sa më shumë i shoh dhe dëgjoj, aq më shumë më kujtohet se ne të gjithë kemi jetuar dikur në këtë mënyrë. Rrënjët e fjalës “nomad” gjenden tek gjuhët e hershme indo-evropiane.

Ajo buron nga fjala nomos, e cila mund të përkthehet si “një zonë fikse ose e kufizuar” ose “kullotë”. Nga kjo fjalë-rrënjë u kaluan tek nomas, që do të thotë “një pjesëtar i një fisi baritor endacak”, dhe që nënkupton “dikë që kërkon një vend për të kullotur kopetë e tij”.

Më vonë, pasi u ndërtuan qytete dhe fshatra, dhe më shumë njerëz u vendosën përgjithmonëdiku, fjala nomad nisi të përshkruajë ata që jetonin pa mure rrethuese dhe përtej kufijve. Sot termi nomad përdoret nga njerëzit në dy mënyra shumë të ndryshme. Për disa nga ne, kjo fjalë bart një ndjenjë nostalgjie romantike.

Por shumë shpesh mbart një gjykim të nënkuptuar, se njerëz të tillë janë hajdutë, emigrantë, endacakë, njerëz në lëvizje e sipër apo edhe në arrati. Pra janë njerëz që nuk i njohim. Kjo e fundit, ka bërë që njerëzit që kanë një banim të përhershëm diku, të hedhin poshtë arritjet e popujve nomadë.

Edhe pse ne priremi ta shohim ndryshe historinë e tyre, historia e popujve nomadë nuk është as më pak e mrekullueshme dhe as më pak domethënëse se ajo e popujve që u ngulitën dikur përgjithmonë. Historitë e tyre të ndryshme dhe të jashtëzakonshme, janë vendosur në disa nga peizazhet më ekstreme të botës, dhe përgjatë një linje kronologjike që shtrihet që nga koha e fillimit të arkitekturës monumentale, në Gobekli Tepe në Turqi rreth vitit 9500 para Erës Sonë.

Kontributet e tyre kanë qenë thelbësore në marshimin e asaj që shumë historianë tradicionalisht e kanë quajtur qytetërim. Marrin rastin e Pars, një fis nomad indo-evropian që doli nga stepat e mëdha euroaziatike, dhe që u vendos në pllajën malore ku sot shtrihet Irani.

Nën një udhëheqës dinamik si Kiri në shekullin VI Para Erës Sonë, Pars vendosi kontrollin e një territori të madh nga Maqedonia deri në Luginën Indus, dhe nga Omani në gadishullin arabik dhe deri në Detin e Zi. Pra ai sundonte mbi rreth 40 për qind të popullsisë së botës.

17 vjet pas vdekjes së Kirit, një nga pasardhësit e tij, Dari I, një burrë nomad, mbretëria e të cilit nuk kishte qytete, ndërtoi një lloj të ri monumenti, të cilin grekët e lashtë e quanin Persepolis. Qyteti i fisit Parsi nuk ishte qytet siç e kuptojmë ne këtë fjalë. Dari nuk jetonte atje.

Përkundrazi, Persepolis shërbeu si një seli e shenjtë, ceremoniale dhe diplomatike e perandorisë së tij, por edhe si vendi ku ruheshin thesaret e tij. Ngritja e platformës së madhe prej guri përpara një vendi të shenjtë të quajtur Mali i Mëshirës, ishte një akt i shenjtë. Çdo vit me rastin e Sulltan Nevruzit, Viti i Ri Persian, 27 fiset dhe kombet të mbretërisë dërgonin përfaqësuesit e tyre me sasi të mëdha ar, kuajsh, liri dhe dhurata të tjera.

Por stilet arkitekturore të Persepolis u kopjuan nga Egjipti. 400 vjet më vonë, në shekullin II Para Erës Sonë, pasi Republika Romake e mundi Kartagjenën dhe u bë dominuese e Mesdheut, dhe ndërsa Kina po lulëzonte nën Perandorin Han Vu, tregtia nisi të zhvillohej përgjatë Rrugëve të Mëndafshit pikërisht nëpër territoret e gjera nomade, midis Lumit të Verdhë në Kinë dhe Evropës.

Këta popuj nomadë kishin të përbashkët një atdhe, nëpër të cilin bridhnin me karroca të ngadalta dhe me rrota të rënda, duke drejtuat kuajt dhe bagëtitë në kërkim të kullotave. Përkundër pretendimit se nomadët e hershëm ishin primitivë dhe të izoluar, ne e dimë nga varret e udhëheqësve e tyre, se ata visheshin me rroba mëndafshi kinez, të zbukuruara me qimet e gatopardit.

Po ashtu uleshin në qilima persiane, përdornin xhamat e shpikur nga romakët, dhe prodhonin bizhu shumë të holla nga ari grek për të dekoruar veten dhe kuajt e tyre. Dhe nga këtu buronhipoteza që këta nomadë të ishin zotërit e një bote tregtare që solli mallra dhe tradita kulturore nga Deti i Kinës Lindore deri në brigjet e Oqeanit Atlantik në Perëndim.

Dhe mos harroni nga Lindja e Mesme erdhën ari, perlat, erëzat, kurat mjekësore, instrumentet muzikore, çeliku i farkëtuar dhe pëlhurat e qëndisura me ar. Nga Rusia erdhën argjendi, qelibari, gëzofët dhe luftëtarët. Nga Koreja, lëkurat e lundërzës dhe letra. Nga Evropa, leshi, shpata dhe qelqi.

Dhe nga Kina mëndafshi dhe porcelani, midis shumë produkteve të tjera. Rivlerësimi i “gjysmës tonë endacake”, na lejon të shohim se çfarë kemi mësuar nga njerëzit që jetojnë gjithnjë në lëvizje, dhe se sa shumë kemi përfituar nga bashkëpunimi. Po ashtu na lejon të shohim një mënyrë tjetër jetese, shumë të shkathët, fleksibël dhe në ekuilibër me natyrën.

Shënim: Anthony Sattin, autor i disa librave të njohur mbi historinë dhe udhëtimet, përfshirë “Portat e Afrikës” dhe “Lorenci i Ri”. Një anglo-amerikan, ai jeton midis Londrës, Anglisë dhe Italisë.

Marrë me shkurtime nga “Smithsonian Magazine” – Bota.al

Continue Reading

Lajmet

Kaçanik: Arrestohen dy persona pasi u kapën duke përgatitur qeset me marihuanë për shitje

Published

on

By

Janë arrestuar dy persona Kaçanik, pasi janë hasur me substanca narkotike. Të dyshuarit meshkuj kosovarë ishin duke përgatitur qeset me marihuanë për shitje. 

Policia në raportin 24-orësh gjihtashtu njoftoi se kanë konfiskuar substancën si dhe para në vlerë 295 euro..

“Janë arrestuar dy të dyshuar meshkuj kosovarë, pasi janë hasur duke përgatitur substancë narkotike për shitje. Në vendin e ngjarjes janë konfiskuar rreth 68 qese të mbushura me substancë narkotike që dyshohet të jetë marihuanë me peshë rreth 31.14 gramë dhe para të gatshme 295 euro. Me vendim të prokurorit të dyshuarit janë dërguar në mbajtje”, thuhet në raportin nga Policia e Kosovës.

Continue Reading

Lajmet

Zyrtari policor goditet me veturë në Zubin Potok

Published

on

Një zyrtar policor ka pësuar lëndime pasi është goditur nga një veturë gjatë një kontrolli në Zubin Potok.

Sipas raportit të policisë, rasti ka ndodhur më 21 tetor, rreth orës 16:25, kur njësiti policor ishte në pikë kontrolli. Gjatë tentimit për ta ndaluar një veturë, drejtuesi i saj është larguar me shpejtësi duke goditur një nga zyrtarët policorë.

“Vetura e dyshuar nuk është arritur të ndalohet”, thuhet në raportin 24-orësh./S.K/PK/

Continue Reading

Lajmet

Nora Gjakova në mesin e kampioneve botërore e olimpike në Romë

Published

on

Kampionia olimpike nga Kosova, Nora Gjakova, po merr pjesë në Akademinë e Federatës Ndërkombëtare të Xhudos (IJF) që po mbahet në Romë të Italisë.

Siç shkruan Federata e Xhudos në Kosovë, Gjakova ka përfunduar me sukses pjesën teorike të shkollimit dhe tashmë po ndjek pjesën praktike të trajnimit, përkrah kampioneve të tjera botërore e olimpike, nën udhëheqjen e Daniel Lascau.

Kjo akademi ka për qëllim licencimin dhe ngritjen profesionale të trajnerëve të xhudos në nivel ndërkombëtar./S.K/EO/

Continue Reading

Lajmet

Skandal në Maqedoninë e Veriut, klubi shqiptar suspendohet nga të gjitha ligat!

Published

on

Një skandal i rëndë ka shpërthyer në basketbollin vendor, pasi Federata e Basketbollit të Maqedonisë së Veriut ka marrë vendim që të suspendojë nga të gjitha ligat klubin shqiptar KB “Shkupi”.

Sipas reagimit të klubit, arsyeja zyrtare e këtij vendimi është borxhi financiar i klubit në vlerë prej 590.000 denarësh.

Megjithatë, drejtuesit e klubit theksojnë se situata është pasojë e mosmarrjes së mjeteve të premtuara nga Ministria e Sportit, fonde të cilat KB “Shkupi” duhej t’i merrte me kohë për të mbuluar obligimet e veta financiare.

Ajo që ka tronditur opinionin sportiv është fakti se për suspendimin e klubit ka votuar edhe anëtari shqiptar i bordit, duke ngritur pikëpyetje serioze mbi mbrojtjen e interesave të sportit shqiptar dhe të vetë klubit që përfaqëson një traditë të gjatë në basketbollin e Shkupit.

Me këtë vendim, KB “Shkupi” përjashtohet nga të gjitha aktivitetet zyrtare të Federatës, gjë që pritet të shkaktojë pasoja të mëdha për lojtarët, trajnerët dhe komunitetin sportiv shqiptar në vend.

Ky zhvillim ka ngjallur reagime të ashpra në opinion, ku kërkohet urgjentisht rishikimi i vendimit dhe ndërhyrja e institucioneve përkatëse për të shmangur një dëm të pariparueshëm për sportin shqiptar në Maqedoninë e Veriut./S.K/EO/MK/

Continue Reading

Të kërkuara