Ekonomi

Shtatë ekonomistët më të mëdhenj të historisë, dhe si ndikojnë ende sot idetë e tyre

Adam Smith është njëri prej tyre.

Publikuar

Ekonomia ka imazhin e një “shkence” të mërzitshme. Por në mënyrën më elegante dhe bazike, ajo mund të jetë e paçmueshme, madje shumë zbuluese. Ja cilët janë disa nga ekonomistët e mëdhenj të të gjitha kohërave, dhe si gjenialiteti i tyre zbuloi mekanizmat shoqërorë që na lidhin të gjithëve.

Adam Smith

Ekonomist dhe filozof skocez i shekullit XVIII-të. I konsideruar gjerësisht si “Babai i Ekonomisë”, libri i tij “Studim mbi natyrën dhe shkaqet e pasurimit të kombeve” është padyshim libri më me ndikim në historinë e kësaj fushe. Ai e shihte ndarjen e punës si shtytësin kryesor të produktivitetit, që nga ana e tij ishte i nxitur nga konkurrenca.

Ndërsa ishte skeptik për virtytet e interesit vetjak , ai pohoi se në një sistem tregu, e ashtuquajtura “dora e padukshme” priret të drejtojë kanalizimin e qëllimeve egoiste drejt së mirës së përbashkët. Ai trajtoi konceptet bazë të ofertës dhe kërkesës, tendencën e tregjeve për të ecur drejt ekuilibrit dhe teorinë e vlerës së punës.

Dejvid Rikardo

Ishte ekonomist britanik dhe deputet i parlamentit. Plotësoi konceptin e Smith se vlera e një produkti ishte e lidhur ngushtë me sasinë e punës që kryhej për prodhimin e tij, por duke theksuar rëndësinë e faktorëve të tjerë, si vështirësia e punës së përfshirë dhe mjetet e nevojshme për të realizuar punën.

Ai këshillonte vendet të maksimizonin prodhimin në industritë ku kishin disa avantazhe, dhe të importonin gjërat e tjera që u nevojiteshin, duke ilustruar teorinë e tij me shembullin e tregtisë së rrobave dhe verës midis Anglisë dhe Portugalisë. Ky argument është përpunuar, kritikuar dhe ri–interpretuar gjatë 2 shekujve të fundit. Por ideja bazë, pra që tregtia është përgjithësisht e mirë edhe kur dy vendet e përfshira nuk janë shumë të ngjashme, pranohet gjerësisht.

Karl Marks

“Babai” i komunizmit ishte filozof, ekonomist, gazetar, historian dhe revolucionar. Vepra e tij kryesore “Kapitali: Një kritikë e ekonomisë politike” , u fokusua kryesisht tek ekonomitë kapitaliste. Ai shkroi rreth 10.000 faqe për ekonominë, por si rezultat i metodave të tij të punës shpeshherë rastësore dhe i projekteve të papërfunduara, vetëm një pjesë e ideve të tij kanë mbijetuar deri më sot.

Ai e zgjeroi teorinë e punës së vlerës në mënyra që shkuan përtej ideve të Rikardo dhe Smith. Marksi thoshte se disa nga problemet që preknin në atë kohë kapitalizmin – përqendrimi i pasurisë në pak duar, pagat e ulëta, recesionet e mëdha pas lulëzimit dhe kushtet e tmerrshme në vendet e punës – ishin veçori dhe jo defekte të sistemit. Disa nga idetë e tij, si qëndrimet ndaj ciklit të biznesit, janë rishikuar dhe shihen si përshkrues të dobishëm të funksionimit të kapitalizmit, ndonëse ekonomistët marksistë nuk janë sot dhe aq popullorë.

Xhon Mejnard Kejnes

Është e pamundur të flitet për ekonominë moderne kapitaliste pa u ndalur tek Xhon MejnardKejnes. Shumë aktiv gjatë Depresionit të Madh, ai u përpoq të shpjegonte se çfarë kishte shkuar keq me ekonominë globale, dhe si dilej nga kriza. Për pasojë, Revolucioni Kejnesiannë ekonomi ndihmoi në dhënien fund të krizës së madhe dhe në nxitjen e bumit të pasluftës që zgjati disa dekada.

Kejnes thoshte se ishte kërkesa agregate – pra i gjithë shpenzimi për mallra dhe shërbime në një shoqëri – forca kryesore që e çonte përpara një ekonomi. Përpara tij, shumica e ekonomistëve shqetësoheshin për ofertën, me idenë se rritja e ofertës do të ulte çmimet dhe do të stimulonte kërkesën ndërsa mallrat do të bëheshin më të lira. Ai u bë i famshëm edhe sepse u fokusua pothuajse ekskluzivisht në ekonominë në terma afatshkurtër. Sepse siç e deklaroi me një batutë të tijën: ”Në planin afatgjatë, ne të gjithë do të kemi vdekur!”.

Pol Samuelson

Është ekonomist amerikan, fitues i Çmimin Nobel në Ekonomi në vitin 1970. Samuelsonndihmoi në hedhjen e themeleve matematikore moderne për ekonominë. Qasja e tij matematikore ndaj ekonomisë, ndihmoi në përmirësimin e nivelit të analizës përmes mënyrave për të përfaqësuar teoritë dhe problemet.

Po ashtu ai nxiti dhe e zgjeroi idenë e Kurbës së Filipsit, pra vëzhgimit që normat e inflacionit dhe të papunësisë priren të lëvizin në drejtime të kundërta. Shkolla neokejnesianee mendimit u shkri me ide të ndryshme neoklasike për t’u bërë sot teoria kryesore e ekonomisë.

Milton Fridman

Bashkë–fitues i Çmimit Nobel në Ekonomi në vitin 1976, këshilltar i dy presidentëve dhe injë kryeministri, dhe përkrahësi kryesor i Shkollës Ekonomike të Çikagos, Milton Fridmanështë më i famshëm për teorinë e tij monetariste. Ai dhe pjesëtarët e tjerë të kësaj shkolle,argumentojnë se madhësia e ofertës monetare, është aspekti më i rëndësishëm që ndikon në normën e inflacionit dhe kërkesën agregate.

Sipas Fridman ekziston një “normë natyrore papunësie”, nën të cilën inflacioni i lartë ështëkrejtësisht i pashmangshëm. Po ashtu ai dha një shpjegim për stagflacionin (kombinimi i inflacionit të lartë dhe papunësisë). Tezat e tij u bënë shumë popullore pas dështimit të ekonomistëve më konservatorë për të shpjeguar krizën ekonomike globale të viteve 1970.

Edhe pse gjatë dekadës së fundit ka një tendencë drejt mendimit kejnesian, idetë e tij mbeten me ndikim. Po ashtu, Fridman propozoi versionin e tij të një plani mbi të ardhurat egarantuara.

Amartja Sen

Ekonomist dhe filozof indian. Sen bashkë-krijoi Qasjen e Kapacitetit në ekonomi me filozofen Marta Nusbaum. Kjo metodë shqyrton jo vetëm mënyrën se si lëvizin paratë në një ekonomi, por çfarë mund të bëjnë njerëzit në atë ekonomi me to. Në këtë mënyrë, ideja e tij ezhvendos fokusin e ekonomisë nga burimet tek njerëzit.

Sen përdor shembullin e dy individëve që fitojnë të njëjtën shumë parash, por me dy nivele të ndryshme aftësie fizike. Ndërsa ata mund të jenë të barabartë në disa mënyra, shoqëria e tyre mund t’i bëjë ata të pabarabartë në të tjerat, për shembull duke mos siguruar rampa për karriget me rrota.

Mendimi i Sen ka të bëjë me atë lloj jete që një person mund të shpresojë të jetojë, dhe jo vetëm sesa të ardhura raporton. Kjo teori është baza e Indeksit të Zhvillimit Njerëzor, tëbashkë-hartuar nga Sen dhe Mahbub ul Ha, i cili përdoret nga Kombet e Bashkuara për të vlerësuar vendet për karakteristika të tilla si jetëgjatësia, arsimi dhe standardi i jetesës. / BigThink – Bota.al

Vazhdo të lexosh

Ekonomi

Bruto Produkti Vendor shënoi rritje në tremujorin e katërt të 2022-ës

Ndër aktivitetet që shënuan rritje ishin: industria përpunuese, aktivitetet financiare dhe të sigurimit.

Publikuar

nga

Agjencia e Statistikave të Kosovës publikoi të dhënat e Bruto Produktit Vendor për tremujorin e katërt (TM4) të vitit 2022, me ç’rast, bëri të ditur se BPV-ja shënoi rritje reale për 3.55%, krahasuar me tremujorin e njëjtë të vitit paraprak.

Sipas ASK-së, ndër aktivitetet që shënuan rritje ishin: industria përpunuese, aktivitetet financiare dhe të sigurimit, aktivitetet shkencore, etj. Ndërsa, rënie shënoi ndërtimtaria.

“Aktivitetet ekonomike që kishin rritje në këtë tremujor ishin: Industria përpunuese (12.52%); Aktivitetet financiare dhe të sigurimit (11.53%); Aktivitetet shkencore, profesionale dhe teknike; aktivitetet e shërbimeve administrative dhe mbështetëse (8.71%); Industria nxjerrëse dhe përpunuese; energjia elektrike, gazi, avulli dhe furnizimi me ajër; furnizimi me ujë; aktivitetet e trajtimit dhe menaxhimit të mbeturinave dhe rehabilitimi (7.93%); Tregtia me shumicë dhe me pakicë; riparimi i automjeteve dhe motoçikletave; transporti dhe magazinimi; aktivitetet e akomodimit dhe shërbimit ushqimor (6.16%); Informacioni dhe komunikimi (5.94%); Artet, argëtimi dhe çlodhja, aktivitetet e prodhimit të mallrave të familjeve për përdorim të vetë dhe shërbime të tjera (5.41%); Bujqësia, pyjet dhe peshkimi (3.35%); Aktivitetet e pasurive të paluajtshme (1.76%); Administrata publike, sigurimi social, arsimi dhe shëndetësia (0.53%). Ndërsa, aktiviteti ekonomik, që shënoi rënie në këtë tremujor ishte: Ndërtimtaria (-11.81%)”, u bë e ditur në komunikatë.

Ndërkaq, komponentët e BPV-së sipas metodës së shpenzimeve, që kishin rritje ishin: Shpenzimet e konsumit final (1.00%); dhe Eksporti i mallrave dhe shërbimeve (9.54%).

Ndërsa, rënie kishte: Importi i mallrave dhe shërbimeve (-4.96%); Formimi i bruto kapitalit (-8.78%); dhe Shpenzimet e Qeverisë (-0.48%).

Vazhdo të lexosh

Aktualitet

Analistët reagojnë ndaj ndryshimit të çmimeve në SHBA

“Investitorët do t’i mirëpresin me kujdes shifrat e sotme pasi ato tregojnë se inflacioni është ngadalësuar”, thotë Flynn.

Publikuar

nga

Pas ndryshimit të çmimeve në SHBA, kanë filluar edhe reagimet e analistëve ndaj të dhënave të inflacionit.

“Rritja prej 0.5% m/m në çmimet bazë të konsumit muajin e kaluar shton dëshminë se inflacioni mbetet i lartë, por pasojat e vazhdueshme nga kriza e SVB gjatë ditëve në vijim kanë ende gjasa të kenë një rritje më të madhe, duke pasur parasysh atë që ndodh në takimin e javës së ardhshme FOMC [Komiteti Federal i Tregut të Hapur]”, thotë Andrew Hunter, zëvendës-kryekonomist amerikan në Capital Economics.

“Investitorët do t’i mirëpresin me kujdes shifrat e sotme pasi ato tregojnë se inflacioni është ngadalësuar”, thotë Richard Flynn, drejtor menaxhues i Charles Schwab në Mbretëri të Bashkuar./UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Ekonomi

Shefja e FMN-së: Lufta në Ukrainë do të ketë pasoja ‘shkatërruese’ për ekonominë e Rusisë

Gjatë muajit janar, FMN-ja parashikoi që ekonomia e Rusisë do të zgjerohet me 0.3% këtë vit dhe 2.1% vitin e ardhshëm.

Publikuar

nga

Fondi Monetar Ndërkombëtar ka ngritur kritika mbi parashikimin se Rusia do të ketë rritje më të madhe ekonomike gjatë këtij viti sesa Mbretëria e Bashkuar apo Gjermania, pavarësisht rritjes së presionit si pasojë e sanksioneve nga Perëndimi.

Por Kristalina Georgieva, drejtoresha menaxhuese e FMN-së, tha për CNN se perspektiva ekonomike për Rusinë përtej vitit 2023 është “mjaft shkatërruese”.

“Nëse i merrni për bazë parashikimet tona për një periudhë afatmesme, nënkupton se ekonomia e Rusisë po tkurret me të paktën 7%”, tha Georgieva në një intervistë që u transmetua të mërkurën.

Gjatë muajit janar, FMN-ja parashikoi që ekonomia e Rusisë do të zgjerohet me 0.3% këtë vit dhe 2.1% vitin e ardhshëm. Ky parashikim është më optimist sesa parashikimet e fundit si nga Banka Botërore ashtu edhe nga Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim.

Edhe vetë Banka Qendrore e Rusisë vlerësoi se produkti i brendshëm bruto mund të tkurret me 1% këtë vit./UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Ekonomi

Thellohet kriza ekonomike në Pakistan, inflacioni arriti në nivelin më të lartë në 50 vite

FMN ka paraqitur një sërë kërkesash për lirimin e një kësti prej 1.1 miliardë dollarësh.

Publikuar

nga

Një vajzë të sëmurë, shumë borxh dhe inflacion në nivel rekord – përballë një situate të tillë, Sakina Bibi duhej të merrte disa vendime të vështira.

“Vajza ime Sana së fundmi u diagnostikua me kancer. Nuk kam para të mjaftueshme për ta trajtuar atë si dhe për ta dërguar djalin tim Ali në shkollë. Kështu që e largova [djalin] nga shkolla dhe tani ai qëndron në shtëpi dhe kujdeset për motrën e tij, ndërsa unë bëj gjithçka që mundem”, tha 52-vjeçarja, mirëmbajtëse në Islamabad.

Nëna e tre fëmijëve punon në tre shtëpi të ndryshme në përpjekje për të përballuar jetesën, duke fituar 30,000 rupi në muaj (107 dollarë) – pak më shumë se paga minimale e Pakistanit prej 90 dollarë.

“Ali është 14 vjeç, ai mund të shkojë në shkollë më vonë. Ai ndoshta mund të mësojë të bëjë diçka. Por nuk mund ta humbas të fëmijën tim të parë”, tha Bibi, e cila është ndarë nga bashkëshorti. “Unë jam në borxh prej 200,000 rupi (717 dollarë) për shkak të trajtimit të saj, por unë do të bëj çfarë mundem si nënë për ta shpëtuar atë”.

Ashtu si Bibi, Ghulam Murtaza Abbasi gjithashtu duhej të bënte thirrje të vështira pasi Pakistani përballet me një nga krizat më të këqija ekonomike të historisë së tij.

59-vjeçari ka qenë punëtor në qytetin e tij të lindjes, Murree. Por atij iu desh të zhvendosej në Islamabad katër muaj më parë për të punuar si roje sigurie për të vazhduar mbështetjen e gruas dhe pesë fëmijëve të tij.

Ai gjeti një punë në një pikë karburanti, një post që ai pranon se e mori vetëm me ndihmën e një të njohuri. “Përndryshe, kush do t’i jepte punë një plaku të dobët”, thotë ai.

Abbasi punon shtatë ditë në javë dhe fiton një pagë mujore prej 28,000 rupi (100 dollarë), 70 për qind të së cilës ia dërgon familjes së tij në Murree. Ai tha se nuk do të shkonte në shtëpi për Fitër Bajram – festën myslimane që shënon fundin e muajit të ardhshëm të agjërimit të Ramazanit – për të vazhduar të fitojë para për familjen e tij.

“Nuk ka ditë pushimi për ne”, tha ai.

“Jam me fat që kompania na ofron strehim, përndryshe do të mbetesha pa asgjë. Edhe tani, vetëm tre nga fëmijët e mi shkojnë në shkollë, sepse unë nuk kam mundësi t’i dërgoj dy të tjerët”.

Vetëm dy javë para fillimit të Ramazanit, Bibi dhe Abbasi janë në mesin e miliona pakistanezëve që mundohen të vendosin ushqim në tryezë në mes të një krize të thelluar të kostos së jetesës që ka goditur vendin.

Duke luftuar për të mbajtur ekonominë në këmbë, qeveria ka qenë e dëshpëruar për të arritur një marrëveshje me Fondin Monetar Ndërkombëtar (FMN) për të rifilluar një program kredie prej 6.5 miliardë dollarësh që është pezulluar që nga nëntori i kaluar. FMN ka paraqitur një sërë kërkesash për lirimin e një kësti prej 1.1 miliardë dollarësh që përfshin liberalizimin e kursit të këmbimit, heqjen e subvencioneve në sektorë të ndryshëm dhe rritjen e taksave.

Të dy palët zhvilluan negociata zyrtare për 10 ditë në fillim të shkurtit dhe qeveria ka përmbushur gradualisht shumicën e kushteve të vendosura nga fondi. Megjithatë, në një vend ku rreth një e katërta e popullsisë jetonte nën kufirin e varfërisë edhe para krizës aktuale, shumë prej tyre po luftojnë për të përmbushur nevojat e tyre themelore.

Inflacioni muajin e kaluar u rrit në 31.5 për qind, niveli i tij më i lartë që nga viti 1974, sipas shifrave të fundit të publikuara nga Byroja e Statistikave të Pakistanit më 1 mars.

Lajmi bëri që rupia të binte të nesërmen, me monedhën që humbi më shumë se 6 për qind të vlerës së saj kundrejt dollarit amerikan në një ditë të vetme.

Gjithashtu më 2 mars, banka qendrore rriti normat e interesit në 20 përqind, një nivel më i lartë gati tre dekadash, në një përpjekje për të frenuar inflacionin në rritje të shpejtë.

Ekonomisti Ammar Habib Khan paralajmëroi për ditë të vështira përpara për shkak të zhvlerësimit të rupisë dhe rritjes së kërkesës që do të ndodhë gjatë Ramazanit, kur agjërimi nga agimi deri në perëndim të diellit është zakonisht një periudhë festimi.

Ayesha Khan, drejtoresha rajonale për Acumen Fund, një organizatë jofitimprurëse globale, tha se ajo priste që çmimet e ushqimeve të rriteshin edhe më shumë me afrimin e muajit të agjërimit./AlJazeera/UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Të kërkuara