Në një botë gjithnjë e më të lidhur dhe të digjitalizuar, ku informacioni dhe teknologjia janë jetike për funksionimin e shoqërive dhe shteteve, kërcënimet kibernetike kanë evoluar në një sfidë të jashtëzakonshme për sigurinë kombëtare. Kosova, një shtet i ri që po kalon faza të rëndësishme të zhvillimit dhe integrimit në komunitetin ndërkombëtar, është vendosur në një pikë kyçe. Kërcënimet kibernetike, që nga sulmet ndaj sektorëve kritikë si financat dhe energjia, deri te vjedhjet e të dhënave dhe manipulimi i informacionit, po e sfidojnë çdo hap të avancimit të vendit.

Kosova, si shumë shtete të tjera të Ballkanit Perëndimor, është e ekspozuar ndaj një mori rreziqesh që burojnë nga përdorimi gjithnjë e më i gjerë i internetit dhe platformave digjitale. Këto sulme nuk janë vetëm teknologji të avancuara që shfrytëzojnë hapësirat e errëta të rrjetit, por janë gjithashtu një luftë për informacionin, për të dhënat dhe për sigurinë e individëve dhe institucioneve. Rreziku që qytetarët e Kosovës të bëhen viktima të krimeve kibernetike, përfshirë vjedhjen e të dhënave personale, mashtrimet online dhe sulmet ndaj institucioneve të shtetit, është gjithnjë e më real. Pavarësisht përpjekjeve për të përmirësuar infrastrukturën ligjore dhe teknologjike, kjo luftë po kërkon një reagim të shpejtë dhe të koordinuar nga të gjitha shtresat e shoqërisë: nga qytetarët, institucioni dhe sektori privat, deri te partnerët ndërkombëtarë.

Në këtë kontekst, një pyetje e thellë dhe filozofike lind, si mund të ruajmë sigurinë në një epokë ku kufijtë ndërmjet botës reale dhe asaj digjitale janë shkrirë? A mund të gjejmë ekuilibrin midis zhvillimit teknologjik dhe mbrojtjes së të dhënave dhe privatësisë? Si mund të mbrojmë një shtet që është ende në rrugën e konsolidimit të demokracisë dhe zhvillimit ekonomik, përballë kërcënimeve që janë globale, por që gjithashtu kanë natyrë shumë specifike dhe të ndjeshme për realitetin kosovar? Ky është një debat që kërkon përgjigje të thella dhe angazhim të vazhdueshëm për të ruajtur një rend të sigurt dhe të drejtë në këtë botë digjitale që po formohet me shpejtësi.

Përballë këtyre kërcënimeve, përgatitja e institucioneve, ndërgjegjësimi i qytetarëve dhe krijimi i një mjedisi të besueshëm online janë më të rëndësishëm se kurrë. Kosova duhet të jetë e gatshme të reagojë ndaj këtyre sfidave dhe të ndërtojë një mbrojtje të fortë kibernetike, e cila nuk është vetëm mbrojtje teknologjike, por një angazhim moral dhe qytetar për të ruajtur lirinë, sigurinë dhe prosperitetin e një shteti të ri në botën digjitale.

Alban Maliqi: Kosova është një shtet i ri dhe ka kapacitete të kufizuara për të luftuar sulmet kibernetike

Në pyetjen se cilat janë kërcënimet më të mëdha kibernetike me të cilat përballet aktualisht Kosova, profesori Alban Maliqi, ekspert dhe profesor në Studimet e Sigurisë shpjegoi disa nga kërcënimet më të mëdha kibernetike që po sfidojnë Kosovën.

Maliqi theksoi se, aktualisht, Kosova është e ekspozuar ndaj një morie kërcënimesh kibernetike, të cilat prekin si sektorin publik, ashtu edhe atë privat. “Rreziku më i madh mbeten qytetarët e Kosovës”, deklaroi ai. Po ashtu, ai u shpreh se digjitalizimi i shërbimeve publike ka rritur ndjeshëm rrezikun nga sulmet kibernetike. “Çdo hap që bëjmë në përparimin e shërbimeve online, shërben si mundësi për sulme të reja, veçanërisht për ata që nuk janë të kujdesshëm”, tha Maliqi, duke paralajmëruar se këto sulme mund të kenë pasoja të rënda për qytetarët, si për jetën personale, ashtu edhe për atë profesionale.

Ai theksoi veçanërisht sektorin financiar si një nga më të ndjeshmit ndaj këtyre sulmeve. “Për shkak të rritjes së shërbimeve financiare online, qytetarët dhe institucionet bankare janë gjithnjë e më të ekspozuara ndaj sulmeve që mund të cenojnë integritetin e transaksioneve dhe të dhënave të ndjeshme”.

Profesori Maliqi shpjegoi gjithashtu se kërcënimet kibernetike në Kosovë janë shumëdimensionale dhe kërkojnë një përgjigje të përbashkët nga qeveria dhe shoqëria civile. Sipas tij, “Kosova duhet të ballafaqohet me këto kërcënime duke rritur kapacitetet e saj institucionale dhe duke investuar më shumë në mbrojtjen e sigurisë kibernetike”.

Sa i përgatitur është sistemi ynë i sigurisë kibernetike për t’iu kundërvënë sulmeve të avancuara, Prof. Maliqi ka një vlerësim të qartë, “Kosova ka krijuar një bazë ligjore dhe një strategji kombëtare për të përballuar kërcënimet kibernetike, por legjislacioni aktual është larg të qenurit i mjaftueshëm”. Ai shpjegon se, megjithëse ka pasur përpjekje për të krijuar një kuadër ligjor, ai nuk është ende në përputhje me zhvillimet teknologjike dhe kërcënimet që evoluojnë vazhdimisht.

Maliqi ka vënë në dukje se sektori publik dhe privat duhet të investojnë më shumë në përmirësimin e sistemeve të sigurisë për të mbrojtur infrastrukturat kritike, duke theksuar se: “Mungesa e investimeve të mjaftueshme mund të ketë pasoja serioze për sigurinë e vendit”. Ky koment është një alarm për të gjithë ata që mendohen për sigurinë e shtetit të Kosovës dhe nevojën për një plan të fortë dhe afatgjatë për mbrojtjen e informacionit dhe resurseve të rëndësishme.

A ndikon zhvillimi i shpejtë teknologjik në Kosovë në rritjen e rrezikut për sulme kibernetike, përgjigja e Prof. Maliqit është një pohim i drejtpërdrejtë mbi sfidat që ka përballë Kosova në këtë drejtim: “Zhvillimi i shpejtë teknologjik dhe digjitalizimi kanë sjellë përfitime, por ato gjithashtu kanë rritur ndjeshëm rrezikun për sulme kibernetike”. Ai argumenton se, ndërsa teknologjia i jep mundësi për avancimin e shërbimeve dhe rritjen e efikasitetit, ajo gjithashtu i bën vendet të tilla si Kosova të ekspozuara ndaj rreziqeve që vijnë nga kriminelët kibernetikë. “Kosova është një shtet i ri dhe ka kapacitete të kufizuara për të luftuar këto sulme”, shton ai, duke theksuar se shpejtësia e zhvillimit të teknologjisë është një përballje me rreziqe të dyfishta për shtetet që nuk kanë burime të mjaftueshme.

Në këtë kontekst, profesori rekomandon një bashkëpunim më të ngushtë me shtetet aleate të Kosovës, duke përmendur modelin e shteteve më të zhvilluara që kanë krijuar një strategji të suksesshme për menaxhimin e këtyre kërcënimeve.

Si ndikon niveli i ndërgjegjësimit të qytetarëve dhe institucioneve për rreziqet kibernetike në ruajtjen e sigurisë kombëtare, Profesor Maliqi thekson se ndërgjegjësimi i qytetarëve dhe institucioneve është një element kyç për mbrojtjen e sigurisë kombëtare: “Një ndërgjegjësim i lartë mund të funksionojë si një preventivë e fuqishme”. Ai sugjeron që duhet të organizohen fushata të vazhdueshme edukative për qytetarët, pasi “Një pjesë e madhe e popullsisë nuk i kuptojnë pasojat që vijnë nga krimet kibernetike”, dhe si rezultat, ata janë më të predispozuar të bien viktima të mashtrimeve dhe sulmeve.

Sa të ekspozuar janë qytetarët kosovarë ndaj sulmeve kibernetike që synojnë të dhënat e tyre personale, Prof. Maliqi vë në dukje se qytetarët e Kosovës janë gjithashtu të ekspozuar ndaj sulmeve kibernetike që synojnë të dhënat e tyre personale, siç ndodh në çdo vend tjetër: “Edhe qytetarët e Kosovës nuk janë imun ndaj krimeve kibernetike“, theksoi ai.

Maliqi shpjegoi se, ndërsa ligjet për mbrojtjen e të dhënave personale ekzistojnë, Kosova ka një sfidë të veçantë pasi “Nuk njihet nga disa platforma të mëdha sociale”, dhe kjo e bën më të vështirë mbrojtjen institucionale të qytetarëve të saj.

Profesori theksoi se, si pasojë e zhvillimit të teknologjisë, format dhe metodat e krimeve kibernetike po evoluojnë vazhdimisht: “Mashtrimet financiare online, sulmet ndaj institucioneve shtetërore dhe private, si dhe shantazhi përmes materialeve të ndryshme, janë disa nga format më të reja që po shfaqen”.

Për të luftuar këto kërcënime, ai theksoi se Kosova ka krijuar një bazë ligjore dhe ka zhvilluar strategji institucionale për parandalimin e krimit kibernetik. Megjithatë, ai theksoi se “Nuk është i mjaftueshëm vetëm ligji, është e rëndësishme të investohet në mekanizma mbrojtës dhe të sigurohet zbatimi i plotë i legjislacionit”.

Mejreme Asllani: Mungesa e ndërgjegjësimit krijon një terren të favorshëm për krimin kibernetik

Mejreme Asllani, njohëse e fushës së sigurisë dhe eksperte e njohur në studimin e kërcënimeve kibernetike, diskutoi rreth sfidave të mëdha që Kosova po përballet në fushën e sigurisë kibernetike. Asllani theksoi se, “Avancimi i shpejtë i digjitalizimit dhe varësia e shoqërisë nga teknologjia po krijojnë një terren shumë të përshtatshëm për sulme kibernetike”. Ajo theksoi se, ndonëse shtetet më të zhvilluara janë gjithashtu të rrezikuara, për vendet më të vogla dhe ato në zhvillim, si Kosova, përballja me këto kërcënime është më e vështirë, pasi burimet dhe kapacitetet janë më të kufizuara.

Asllani nënvizon se kërcënimet që i kanosen Kosovës janë të natyrave të ndryshme, duke përfshirë phishing, malware, ransomware, dhe vjedhjen e të dhënave. “Përveç pasojave të drejtpërdrejta si shkeljet e privatësisë dhe vjedhja e të dhënave personale, këto sulme mund të çojnë në shkelje të të drejtave të njeriut, rrezikimin e infrastrukturës kritike dhe rrezikimin e sigurisë kombëtare”, shpjegoi ajo. Sipas Asllanit, për të parandaluar dhe përballur kërcenimet kibernetike Kosova duhet të ketë zbatueshmëri të infrastrukturës ligjore dhe kordinim ndërinstitucional në nivel vendor, ndërsa bashkëpunim më të madh në nivel rajonal dhe ndërkombëtar.

Sa i përgatitur është sistemi ynë i sigurisë kibernetike për t’iu kundërvënë sulmeve të avancuara, Asllani theksoi se Kosova ka shumë punë për të bërë në këtë drejtim. “Kosova përballet me një numër sfidash të mëdha në fushën e sigurisë kibernetike, përfshirë mungesën e normave dhe rregulloreve të përshtatshme”. Ajo theksoi gjithashtu se mungesa e ndërgjegjësimit publik është një tjetër pengesë e madhe, që krijon një terren të favorshëm për krimin kibernetik. “Kur nuk ka informacion të mjaftueshëm dhe nuk krijohet një kulturë sigurie, qytetarët dhe organizatat janë më të predispozuar ndaj kërcënimeve”.

Mungesa e një legjislacioni të plotë dhe i infrastrukturës mbrojtëse është një tjetër shqetësim. “Nëse Kosova nuk e forcon më tej kapacitetin e saj institucional dhe ligjor, do të jetë shumë e vështirë të përballojë sulmet kibernetike të nivelit të avancuar”, shtoi Asllani. Ajo theksoi se “investimi në siguri kibernetike duhet të jetë prioritet i shtetit dhe të gjitha sektorëve që ofrojnë shërbime për qytetarët”.

Sa të ekspozuar janë qytetarët kosovarë ndaj sulmeve kibernetike që synojnë të dhënat e tyre personale, Asllani e theksoi se qytetarët e Kosovës janë shumë të ekspozuar ndaj kërcënimeve kibernetike që lidhen me vjedhjen e të dhënave personale, siç ndodh në shumë vende të tjera. “Të dhënat personale janë një objekt i lakmueshëm për kriminelët kibernetikë, dhe qytetarët duhet të jenë të kujdesshëm kur përdorin platforma online”.

Ajo theksoi se, megjithëse ligjet për mbrojtjen e të dhënave personale ekzistojnë, Kosova ka ende shumë për të bërë në zbatimin e tyre, duke përfshirë edhe një rritje të bashkëpunimit ndërkombëtar për mbrojtjen e privatësisë dhe të dhënave të qytetarëve. Së fundmi,  Agjencia për Informim dhe Privatësi (AIP) ka fituar statusin e Anëtarit Vëzhgues në Aktivitetet e Bordit Evropian për Mbrojtjen e të Dhënave (EDPB), një hap i rëndësishëm ky që Kosova të harmonizojë politikat e saj me standarded Evropiane të GDPR (General Data Protection Regulation) për mbrojtjen e të dhënave personale dhe privatësisë.

A po shfaqen forma të reja të krimit kibernetik në Kosovë, përgjigjja e Asllanit është një alarm për përhapjen e kërcënimeve të reja: “Me zhvillimin e vazhdueshëm të teknologjisë, krimi kibernetik është gjithnjë në evoluim. Kampanjat dezinformuese, si ato që janë sponsorizuar nga Rusia dhe Serbia, janë një shqetësim serioz për sigurinë e Kosovës dhe të rajonit”, shtoi ajo.

Për të luftuar këto kërcënime, Asllani theksoi rëndësinë e një baze ligjore të fortë dhe të investimeve në sisteme mbrojtëse. “Përveç krijimit të ligjeve, është e domosdoshme që ato të zbatohen në praktikë dhe që të investohet më shumë në teknologji dhe ndërtimin e kapaciteteve të tjera ndërlidhëse për të krijuar një hapsirë kibernetike sa më të qëndrueshme”.

Sumeja Veseli: Përfshirja e sigurisë kibernetike në shkollat e Kosovës është e domosdoshme

Sumeja Veseli, një profesioniste e certifikuar në Cyber Security dhe Software Engineering, si dhe përfaqësuese e grave në Sigurinë Kibernetike e vlerëson edukimin në sigurinë kibernetike si “thelbësore” për të rinjtë e Kosovës. Ajo thekson se “Përfshirja e sigurisë kibernetike në shkollat e Kosovës është e domosdoshme”, duke pasur parasysh faktin që shoqëria e sotme është gjithnjë e më shumë e digjitalizuar dhe se përdorimi i internetit dhe teknologjive është bërë një pjesë e pandashme e jetës së përditshme. Sipas saj, “të rinjtë janë vazhdimisht të ekspozuar ndaj kërcënimeve të ndryshme kibernetike si vjedhja e të dhënave, bullizmi online, dhe lajmet e rreme”, dhe kjo situatë është përkeqësuar nga njohuritë e pamjaftueshme që ata kanë në lidhje me sigurinë kibernetike.

Veseli thekson se pa një edukim të duhur, shumë të rinj janë të papërgatitur për të menaxhuar këto rreziqe. Ajo thekson gjithashtu se në një shoqëri gjithnjë e më të digjitalizuar, njohuritë për sigurinë kibernetike janë të rëndësishme edhe për zhvillimin e aftësive profesionale të të rinjve, të cilat janë shumë të kërkuara në tregun e punës. “Njohuritë për sigurinë kibernetike janë të rëndësishme për të ndihmuar të rinjtë të bëjnë dallimin mes informacionit të saktë dhe lajmeve të rreme, dhe t’i përdorin mediat dhe teknologjinë në mënyrë etike dhe të sigurt”.

Për Veselin, “integrimi i sigurisë kibernetike në arsim është një investim për një shoqëri të informuar, të sigurt dhe të përgatitur për të përballuar rreziqet e epokës digjitale”. Ajo nënvizon se kjo është një përpjekje për të përgatitur të rinjtë për sfidat e ardhshme dhe për t’i mundësuar ata të zhvillohen si qytetarë të përgjegjshëm që janë të vetëdijshëm për rreziqet e teknologjisë dhe mund të përdorin internetin në mënyrë të sigurt.

A mendon se kjo fushë është mjaftueshëm e mbështetur në sistemin arsimor aktual, Veseli është shumë kritike për situatën e aktuale të edukatës në sigurinë kibernetike në shkollat e Kosovës, duke theksuar se aktualisht kjo fushë nuk është “mjaftueshëm e mbështetur”. “Edhe pse ka përpjekje për përfshirjen e teknologjisë dhe edukatës mediatike, implementimi i sigurisë kibernetike mbetet ende në faza të hershme”, tha ajo. Ajo gjithashtu theksoi se shumë shkolla nuk kanë mësues të trajnuar për të dhënë mësime në këtë fushë, dhe nxënësit po humbin mundësi të mëdha për zhvillimin e aftësive të nevojshme për të mbrojtur veten në internet.

Një tjetër problem, sipas Veselit, është “infrastruktura digjitale në disa shkolla të Kosovës”, e cila është e pamjaftueshme për të integruar në mënyrë efikase temat e sigurisë kibernetike. Pa një përmirësim të infrastrukturës dhe investime të vazhdueshme, është shumë e vështirë të krijohet një mjedis mësimor që mund të mbështesë edukimin e sigurisë kibernetike.

Veseli theksoi se për të përballuar këtë sfidë, është e nevojshme që të bëhen “përpjekje më të koordinuara dhe të qëndrueshme” për të mbështetur këtë fushë dhe për të siguruar që të rinjtë të kenë njohuri të mjaftueshme për të mbrojtur veten dhe informacionin e tyre personal në një mjedis gjithnjë e më të digjitalizuar. Ajo theksoi rëndësinë e “përgatitjes së mësuesve”, duke theksuar se vetëm me mësues të trajnuar dhe resurse të nevojshme mund të sigurohet një arsim cilësor që do të ndihmojë të rinjtë të përballen me rreziqet e sigurisë kibernetike.

Në përfundim, Sumeja Veseli shprehu shqetësimin se “gjeneratat e ardhshme do të duan të jenë më të vetëdijesuar dhe të përgatitur për të mbrojtur veten, dhe ky është një detyrim që duhen mbështetur me investime të mëdha në arsim dhe teknologji”.

Në një botë që gjithnjë e më shumë po varet nga lidhjet digjitale dhe zhvillimi i teknologjisë, sfidat që na paraqiten për mbrojtjen e sigurisë kibernetike janë të paevitueshme dhe të shumëfishta. Kosova, si një shtet që ende po kalon fazat e konsolidimit të institucioneve dhe zhvillimit ekonomik, ka përballë një detyrë të madhe: ruajtjen e një balanci mes përdorimit të teknologjisë për avancim dhe mbrojtjes së privatësisë dhe sigurisë së qytetarëve të saj.

Në këtë kontekst, filozofikisht mund të pyesim: A mund të ruhet një rend i drejtë dhe i sigurt në një realitet ku kufijtë mes botës fizike dhe asaj digjitale janë të mjegulluara? Kjo sfidë kërkon një reflektim të thellë për mënyrën sesi ne kuptojmë dhe ruajmë sigurinë dhe lirinë në epokën digjitale, duke balancuar nevojën për zhvillim me respektin për privatësinë dhe mbrojtjen e të drejtave individuale. Në fund të fundit, përpjekjet për një siguri të qëndrueshme dhe të përgjegjshme nuk mund të mbështeten vetëm në teknologji, por në një angazhim të thellë moral dhe qytetar, që kërkon një bashkëpunim të ngushtë ndërmjet institucioneve, shoqërisë civile dhe partnerëve ndërkombëtarë./UBTNews/

 

Artikulli i shkruar nga Dionesa Ebibi

 

 

 

 

 

 

 

 

Në epokën digjitale, kur informacioni rrjedh në çdo moment përmes platformave sociale dhe mediatike, edukimi mediatik është shndërruar në një nevojë urgjente për të mbrojtur dhe fuqizuar të rinjtë në Kosovë.  Një ndër praktikat më të mira që merret shembull i një kurrikule të suksesshme të edukimit mediatik është Finlanda, që nga vitet e 50-ta, ka ndërtuar një kurrikulum edukativ të tillë që ka bërë edukimin mediatik një shtyllë të qëndrueshme të arsimit të saj.

Në dekadën e fundit, ky vizion ka evoluar në një formë tjetër, duke përqendruar vëmendjen tek “alfabetizimi i inteligjencës artificiale”, një aftësi jetike për qytetarët e sotëm, që përballen me mundësinë dhe rrezikun që sjellin teknologjitë e reja, si dhe për të përdorur ato në mënyrë kritike dhe produktive. Finlanda ka arritur të jetë në krye të shteteve në edukimin mediatik, duke qenë në vendin e parë në Indeksin e Edukimit Mediatik që nga viti 2017.

Ekspertët e edukimit dhe medias e theksojnë se përfshirja e edukimit mediatik në sistemin arsimor të Kosovës është e domosdoshme për të përgatitur brezat e rinj për të jetuar dhe vepruar në një shoqëri ku informatat janë një burim i paanë dhe shpesh i pavërtetë. Kjo është një mundësi për të forcuar aftësitë kritike të të rinjve, për t’i ndihmuar ata të mbrohen nga ndikimet e jashtme dhe të bëhen qytetarë të përgjegjshëm dhe të arsimuar në epokën e informacionit të paanshëm.

Blerta Aliu – Ahmeti, drejtore ekzekutive e “Education Empowerment Initiative” (EEI), argumenton se edukimi mediatik është i domosdoshëm për të zhvilluar njohuri të rëndësishme rreth sigurisë online, mbrojtjes së privatësisë dhe analizimit të informacionit. Ajo vë në dukje që përmes projekteve të tilla si “MediaWise”, është dëshmuar urgjenca për t’i aftësuar të rinjtë të përdorin në mënyrë të shëndetshme dhe të qëlluar mediat digjitale, duke vendosur një balancë midis aktiviteteve online dhe offline.

“Ne, si EEI, kemi zbatuar së fundmi projektin MediaWise me nxënës nga tri vende të rajonit dhe kemi parë nga afër se sa urgjente është nevoja për edukimin e këtyre nxënësve në përdorimin e shëndetshëm të mediave digjitale, si dhe për të gjetur një balancë të qëndrueshme midis aktiviteteve online dhe atyre offline”, është shprehur Aliu – Ahmeti.

Sipas saj, nxënësit duhet të jenë të përgatitur për të mbrojtur veten nga bullizmi kibernetik dhe rreziqet që sjellin lajmet e rreme.

“Është thelbësore që në shkolla të mësojnë si të përdorin këto media në mënyrë të shëndetshme dhe për qëllime pozitive. Përmes edukimit mediatik, nxënësit mund të zhvillojnë njohuri për sigurinë online, mbrojtjen e privatësisë, analizimin e dezinformatave, mbrojtjen nga bullizmi kibernetik dhe shmangien e rreziqeve të lajmeve të rreme”.

Një element tjetër kritik i edukimit mediatik është zhvillimi i aftësive për të analizuar dhe verifikuar përmbajtjen e lajmeve. Sipas EEI, aftësitë për të dalluar informacionin e saktë nga dezinformimi dhe për të marrë vendime të informuara janë thelbësore në shoqërinë e sotme. Nxënësit duhet të mësojnë që të mos i pranojnë lajmet menjëherë si të vërteta, por të bëjnë krahasime me burime të tjera të besueshme.

Edukimi mediatik është përfshirë në kurrikulën arsimore të Kosovës që nga viti 2016, por përvoja ka treguar se zbatimi efektiv i tij ka mbetur sfidues. Sipas Aliu – Ahmetit, mungesa e trajnimeve të mësuesve për të mësuar këtë lëndë është një pengesë kryesore. Trajnimi i mësuesve dhe krijimi i materialeve didaktike të përshtatshme janë hapa të domosdoshëm për të përballuar këtë sfidë dhe për të bërë që edukimi mediatik të ketë një ndikim real në shkolla.

“Për të integruar edukimin mediatik në mënyrë efektive, është e domosdoshme të investohet në trajnimin e mësuesve dhe krijimin e materialeve didaktike të përshtatshme. Kjo do të ndihmonte në tejkalimin e sfidave ekzistuese dhe në përgatitjen e të rinjve për të përdorur mediat në mënyrë të ndërgjegjshme dhe të përgjegjshme”, thotë Aliu – Ahmeti.

Ferid Selimi, dekan i Fakultetit të Medias dhe Komunikimit në UBT, pohon se përballja me teknologjinë e re dhe rrjetet sociale kërkon një edukim të shtuar për të rinjtë. Ai thekson rëndësinë e edukimit mediatik për të zhvilluar një rini të përgatitur dhe të ndërgjegjshme për rreziqet e dezinformimit dhe keqinformimit. Në mendimin e tij, edukimi mediatik është më shumë sesa mësim për të shkruar një artikull; është përgatitje për t’u mbrojtur nga lajmet e pavërteta dhe për të dalluar mes fakteve dhe subjektivizmit.

“Duke pasur parasysh, publikimet e ndryshme, postimet e shpeshta, që bëhen pa ndërhyrje redaktoriale e me teka personale, është e nevojshme që të rinjtë, e sidomos nxënësit e shkollave fillore e të mesme të dinë të ndajnë të vërtetën prej jo të vërtetës, të qëllimshmen nga jo e qëllimshmja, fabrikimin nga realiteti i krijuar, si dhe subjektivitetin nga objektiviteti. Sepse, vetëm në këtë mënyrë, ne mund të llogarisim në një rini të shëndoshë dhe të përgatitur mediatikisht”, është shprehur Selimi.

Selimi gjithashtu thekson rëndësinë e përgatitjes së profesionistëve të mediave që janë të aftë të edukojnë të tjerët për median. Sipas tij, edukimi mediatik mund të integrohet në mënyrë të suksesshme në shkolla përmes universiteteve që ofrojnë programe në media, ku studentët aftësohen për të ndarë informacionin e besueshëm nga ai i pabesueshëm dhe për të mësuar të tjerët për rëndësinë e vërtetësisë në gazetari.

Gazetarja Aferdita Maliqi përmend se edukimi mediatik i ofruar në shkolla i ndihmon të rinjtë të dallojnë burimet e besueshme nga burimet e pabazuara në fakte. Kjo është një mënyrë për të përgatitur qytetarë të informuar dhe të vetëdijshëm në një shoqëri ku informacioni shpesh përhapet pa redaktim profesional dhe me qëllime të ndryshme, duke përfshirë ndikimin politik. Integrimi i edukimit mediatik në kurrikulën shkollore, sipas Maliqit, mund të ndihmojë në krijimin e një kulture të përgjegjshme informimi dhe të një brezi të ri të ndërgjegjshëm.

“Në këtë rast janë disa hapa që duhet bërë institucionet paraprakisht: Përcaktimi i objektivave të qarta të edukimit mediatik, trajnimi i mësuesve dhe përfshirja e tyre në lëndë të ndryshme, sepse edukimi mediatik mund të integrohet jo vetëm si lëndë e veçantë, por edhe si pjesë e lëndëve ekzistuese. Por, në realizim duhet të kemi parasysh sfidat: si p.sh. mungesa e burimeve dhe infrastrukturës, sepse ka disa shkolla që kanë mungesë të teknologjisë bazë. Edukimi mediatik përballet me sfidën e mësimit të nxënësve për t’u përballur me dezinformimin, propagandën, dhe përmbajtjet e dëmshme, andaj kjo kërkon një qasje të kujdesshme për të mos ekspozuar nxënësit në mënyrë të panevojshme ndaj këtyre rreziqeve”, thekson Maliqi.

Nga ana tjetër, Naile Dema, anëtare e Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës, nënvizon se edukimi mediatik është thelbësor për të fuqizuar të rinjtë përballë lajmeve të rreme. Ajo vë në theks se të rinjtë dhe të moshuarit janë grupet më të prekura nga dezinformimi dhe thekson rëndësinë e futjes së lëndës së edukimit mediatik si obligative në shkolla.

“Kategori më të prekura nga lajmet e rreme, sipas disa hulumtimeve, janë të rinjtë dhe të moshuarit. Kjo nuk përjashton asnjë moshë tjetër, por këto dy grupe janë më të cenueshme ndaj keqinformimit. Prandaj, ne si AGK, si dhe përmes Forumit për Integritetin e Informacionit në bashkëpunim me NDI, kemi dy vite që lobojmë aktivisht për ta futur edukimin mediatik si lëndë obligative, sepse fuqizon jashtëzakonisht të rinjtë”, potencon Dema.

Dema thekson se edukimi mediatik është i një rëndësie të veçantë për të rinjtë, duke i ndihmuar ata të dallojnë lajmet e besueshme. Sipas saj, në Kosovë niveli i edukimit mediatik është shumë i ulët dhe shoqëria është e ndikuar politikisht.

“Edukimi mediatik luan rol krucial te të rinjtë për të verifikuar lajmet e besueshme. Në Kosovë, niveli i edukimit mediatik është shumë i ulët dhe shoqëria është mjaft e ndikuar politikisht. Në kohë fushate shtrohet pyetja nëse edukimi mediatik është i domosdoshëm. Është jashtëzakonisht e rëndësishme që të rinjtë ta kenë këtë njohuri që nga baza. Sa herë i pyesim të rinjtë se cilat janë burimet e para të informacionit, ato rezultojnë të jenë rrjetet sociale”, ka shtuar Dema.

Ekspertët janë të një mendimi se edukimi mediatik nuk është vetëm një nevojë arsimore, por një domosdoshmëri për të siguruar që të rinjtë në Kosovë të jenë të përgatitur për të përballuar sfidat e epokës digjitale.

Kjo kërkon përkushtim në trajnimin e mësuesve, përfshirjen e edukimit mediatik në të gjitha nivelet arsimore dhe ngritjen e ndërgjegjësimit për rolin e medieve në shoqëri. Vetëm në këtë mënyrë Kosova mund të shpresojë për një të ardhme ku të rinjtë janë të aftë të verifikojnë, analizojnë dhe ndajnë informacione me përgjegjësi dhe ndërgjegjësim. Dhe vetëm në këtë mënyrë mund të ndërtohet një shoqëri ku çdo individ është një qytetar aktiv, kritik dhe i vetëdijshëm!

Artikull i shkruar nga Driton Hyseni

Toka po shkon drejt një shkëmbi dhe shumë studiues që po studiojnë planetin thonë se kjo është për shkak se ne nuk po mund të ndalojmë së ngatërruari gjërat.

Ne mbushim oqeanet me plastikë, djegim fosile për të mbajtur shtëpitë tona të ngrohta dhe makinat tona duke lëvizur dhe për të ndryshuar peizazhin e kontinenteve të tëra, të gjitha ndërsa pretendojmë se veprimet tona do të jenë pa pasoja.

Ndërsa shumë studime kanë zbuluar se sa në mënyrë dramatike e kemi ngatërruar planetin me gjëra të tilla si karburantet fosile dhe ndotja, hulumtimet e reja sugjerojnë se zakonet tona më të fundit janë vetëm një pjesë e problemit. Njerëzit, me sa duket, e kanë “stresuar” rëndë Tokën për deri në 4600 vjet, dhe ndoshta edhe më gjatë.

Punimi, i cili u botua së fundi në revistën Science, lidh ndryshimet dramatike në bimësinë e Tokës me të njëjtën periudhë kohore kur shpërtheu bujqësia njerëzore.

Studiuesit përdorën qindra të dhëna fosile të polenit për të hartuar një kalendar kohor të llojeve, që shtrihet mbi 18.000 vjet. Pas kompletimit të të gjitha të dhënave u bë e qartë se kishte një ndryshim serioz në ritmin me të cilin vegjetacioni tokësor ndryshoi.

Rritja e ndryshimeve të bimësisë duke filluar në Holocenin e Vonë ishte edhe më dramatike sesa ndryshimet në bimësinë globale të sjella nga fundi i epokës më të fundit të akullit.

Holoceni i Vonë gjithashtu ndodh që të jetë periudha kur njerëzit filluan të mbështeteshin shumë te bujqësia për të mbajtur të ushqyer mirë dhe gjallë popullatat në rritje.

“Duke përdorur një përmbledhje të 1181 sekuencave të polenit fosil dhe metodave të reja statistikore të zhvilluara, ne zbulojmë një përshpejtim në të gjithë botën në ritmet e ndryshimit përbërës të bimësisë duke filluar midis 4.6 dhe 2.9 mijë vjet më parë që është globalisht i pashembullt gjatë 18.000 vjetëve të fundit si në madhësi ashtu edhe në përmasa,” shkruajnë studiuesit.

“Normat e Holocenit të Vonë të ndryshimit janë të barabarta ose tejkalojnë shkallët deglaciale për të gjitha kontinentet, gjë që sugjeron që shkalla e efekteve njerëzore në ekosistemet tokësore tejkalon edhe transformimet e drejtuara nga klima e fundit.”

Gjetjet janë interesante dhe shqetësuese. Narrativat që rrethojnë njerëzit dhe ndryshimet klimatike janë përqendruar prej kohësh në përdorimin e karburanteve fosile dhe ndotjen.

Nëse thjeshtë provojmë t’i marrim ato gjëra nën kontroll, sipas studiuesve ka mundësi të parandalojmë që Toka të rrëzohet mbi “pikën e kthesës” që çon në shkatërrimin e planetit tonë.

Studimi shton se, ne ende duhet të zvogëlojmë mbështetjen tonë në lëndët djegëse fosile, të përqafojmë energjinë e gjelbër dhe të ndalojmë hedhjen e plehrave tona kudo, por gjithashtu ka të ngjarë që gjërat që ne nuk mund t’i mendojmë si të afta të ndryshojnë në mënyrë dramatike planetin, si bujqësia, janë më me ndikim se sa kemi supozuar./UBTNews

Nga prof.dr Ferid Selimi – Informimi nga mediat elektronike, e sidomos nga ato pamore është i një rëndësie të veçantë, meqë është informim që pos fjalëve jep zë dhe pamje. Kur bashkohen fjalët, zëri dhe pamja, informimi është më i kapshëm për audiencën. Por, për të parë se sa përcillen programet informative të televizioneve në Kosovë nga të rinjtë e moshës nga 19-28 vjet, është bërë një anketë me 208 respondentë të këtyre moshave të të dy gjinive të përkatësisë shqiptare nga gjashtë rajonet në Kosovë. Televizioni që pretendohej të jetë një nga mediumet prej nga merren informacione më të freskëta dhe prej nga publiku kosovar informohet më shpejt e më drejt, duket ta ketë humbur primatin që kishte. Mediat e tjera online kanë nis ngadalë të zënë vendin e tij. Kjo shihet në këtë punim, që ka dalë si rezultat i një ankete të zhvilluar me 208 respondentë nga gjashtë qendrat e Republikës së Kosovës: Prishtinë, Gjilan, Prizren, Ferizaj, Pejë, e Mitrovicë. Këta respondentë për kah profesioni janë heterogjen. Ka prej tyre që janë studentë dhe ka prej tyre që nuk janë studentë. Prandaj edhe interesimi dhe pikëpamjet e tyre për programet informative të televizioneve që transmetojnë program në Kosovë dallojnë nga njëri-tjetri. Në këtë punim është trajtuar përcjellja e programeve informative nga të rinjtë e moshës 19-28 për një arsye të thjeshtë: Për të parë se sa prej tyre informohen dhe sa prej tyre përcjellin këto programe televizive. Gjithnjë duke pasur parasysh që teknologjia ka përparuar, dhe kur thuaja secili i ri ka një celular të mençur në xhep dhe ka mundësinë e informimit nëpërmjet rrjeteve sociale e të shënimeve të tjera që i nxjerrin nga interneti, duke shfrytëzuar celularin. Nga ky studim dalin të dhëna të reja e të larmishme, sepse nëpërmjet anketave me respondentë të këtyre moshave, në pyetjet se a kanë televizorë, sa televizorë kanë në shtëpi a banesë a janë televizorët e lidhur nëpërmjet kabllorit, IPTV-së, me antenë satelitore apo me mundësi të përcjelljes nëpërmjet tokësorit, a janë analogë apo digjitalë, sa kohë kalojnë duke shikuar televizor, etj.. janë dhënë përgjigje interesante dhe të larmishme. Në pyetësor, respondentët kanë pasur mundësi të përgjigjen në 25 pyetje, përfshirë edhe pyetjet që kishin të bënin me moshën, gjininë, rajonin ku jetojnë, posedim të numrit të televizorëve, kohën e kaluar në përcjellje të emisioneve televizive dhe mënyrës së qasjes ose të marrjes së transmetimeve. Pjesa tjetër e anketës ka të bëjë me përzgjedhjen dhe përcjelljen e programeve informative nga ta. Nga 208 respondentë, 64% të tyre ishin meshkuj; 36% femra; 19% ishin të moshës 19 vjeçare; 14.9% 20 vjet; 11% 22 vjeçare, 10% 21 vjeçare; 8.4% 23; dhe 7% 24 vjet; përqindja tjetër i takon moshës nga 25-28. Kjo nënkupton jo vetëm një diversitet të gjinisë, por edhe të moshës, që më pas përgjigjet dalin edhe më të ndryshme. Kjo është pritur, sepse si gjinia, ashtu edhe mosha dhe vendi prej nga vijnë të rinjtë tregojnë një ndryshueshmëri të mendimeve dhe të gjykimeve rreth programit informativ të televizionit. Kur merret parasysh origjina e të rinjve, e që sipas anketës 46% ishin nga rajoni i Prishtinës; 13.7% nga Gjilani, po aq nga Ferizaj, dhe 26% nga rajonet e tjera, përgjigjet janë shumë interesante. Vlen për t’u përmendur që 61.5% e respondentëve kanë nga një televizor në shtëpi, ndërsa 29.8% dy televizorë; e 8.7% kishin më tepër televizorë. Kjo lë të kuptohet, që një pjesë e tyre prej rreth 37% kanë mundësinë e përzgjedhjes së kanalit televiziv, kundrejt 61% që janë të detyruar të shikojnë çfarë shikojnë edhe anëtarët e tjerë të familjes. Pjesa dërrmuese e tyre (85.3%) kanë mundësinë e përcjelljes së programeve televizive nëpërmjet rrjetit digjital. 75.1% ishin të lidhur me TV kabllor Ndërsa me televizorë analog ishin 11.3%; digjital, kundrejt 15.6% të lidhur nëpërmjet IPTV satelitor e 9.3% me lidhje të rrjetit tokësor.

Të rinjtë dhe shikueshmëria e programit informativ

Bazuar në anketën (Kosumi.B. 2016:303) e bërë për shikueshmërinë e programit informativ të televizioneve në Kosovë dhe mbi bazën e të dhënave të gjetura për përcjelljen e këtij programi, të rinjtë e moshës nga 19-28 vjeçare, nga përgjigjet e dhëna del se të rinjtë e kësaj moshe nuk janë edhe aq të interesuar për përcjelljen e programeve informative të televizioneve. Nga 208 respondentë nga gjashtë qendrat kryesore të Republikës së Kosovës, pjesa dërrmuese e tyre kalojnë më pak se një orë kohë para ekraneve televizive. Kjo tregon interesimin e tyre jo aq të madh për ndjekjen e programit informativ në televizione. Të rinjtë e moshës 19-28, sipas të dhënave të kësaj ankete shumë pak kalojnë kohë para ekraneve televizive. Madje, edhe pse 99.5% kanë deklaruar që kanë aparate televizive në shtëpi, jo të gjithë të rinjtë e të gjitha këtyre qendrave kalojnë kohë të njëjtë në shikueshmëri të programeve televizive, dhe jo të gjithë i shikojnë të gjitha programet informative. Edhe pse pjesa dërrmuese e respondentëve ishin studentë, që në përqindje janë 73.4%, të dhënat nga anketa dëshmojnë që, ata as kanë shijen e njëjtë të programeve, as ngjasojnë në kohën e kaluar para televizionit, as në përzgjedhjen e programit që e shikojnë, e as në besueshmërinë e lajmeve që dëgjojnë nga televizioni. Kjo nënkupton që në Kosovë, edhe në këtë aspekt ka diversitet shijesh dhe gjykimesh. Të dhënat, sipas kësaj ankete pasqyrojnë kohën e kaluar para ekraneve televizive të të rinjve kosovarë. Nga 208 respondentë sa iu kanë përgjigjur kësaj ankete, 31.6% shikojnë më pak se një orë televizion; 18.9% e respondentëve kalojnë një orë para ekranit televiziv, pjesa tjetër e respondentëve kalojnë dy deri në tri orë. Gjysma e tyre para ekranit qëndrojnë vetëm kur kanë kohë të lirë, që nënkupton kur nuk kanë me çka të merren. Ndërsa 43% e respondentëve TV shikojnë në orët e mbrëmjes. Kjo e dhënë e fundit pasqyron gjendjen e dhe interesimin e tyre. Në të vërtetë, kjo e dhënë bën të qartë se televizorit i drejtohen kur nuk kanë ndonjë obligim tjetër ose kur ulen a shtrihen të pushojnë në mbrëmje. Kur e kemi parasysh që “informacioni është ajo pjesë e komunikimit që na mban në dijeni të ngjarjeve, çështjeve dhe personazheve që ndryshojnë në botën e jashtme” arsyeja e mos përcjelljes së programeve televizive nuk qëndron te fakti që nuk televizionet nuk ofrojnë program interesant ose që nuk ka përzgjedhje të kanaleve televizive, porse angazhimi ditor nuk i lejon që ata të ulen e të shikojnë më tepër televizion.

Përzgjedhja e kanaleve televizive

Për të plotësuar këtë konstatim na ndihmon e dhëna që në Kosovë program televiziv prodhojnë, përkatësisht transmetojnë një numër i madh televizionesh kombëtare, private e komerciale. Prej tyre tri janë televizione kombëtare, edhe atë: Radiotelevizioni i Kosovës, Kohavizion dhe Radiotelevizioni 21, dhe një numër i madh televizionesh të tjerë që janë private a komercial, dhe televizione që me seli janë në qendra të ndryshme të Shqipërisë a të vendeve të rajonit e Evropës, por që publiku kosovar ka mundësinë e përcjellës së programeve të këtyre televizioneve nëpërmjet IPTV-së, e kabllorit. Në këtë larushi televizionesh, TV Klan të Shqipërisë e shikojnë 31% e respondentëve të moshës së re; Klan Kosovën 25%, RTV21 15%; KTV-në 13%, e RTK-në e shikojnë vetëm 8% e respondentëve. (Russ-Mohl. 2010:90) Që nënkupton: publiku i moshës së re janë më të interesuar për programet e televizioneve private e komerciale se sa të atyre kombëtare. Mirëpo kur bëhet fjalë për përcjelljen e lajmeve në televizionet kombëtare, pas KTV-së, e cila është e para me 59.6%, RTK del e dyta me 44.3% (këtu respondentët kanë pasur mundësinë e përzgjedhjes së më tepër se një kanali televiziv). Duke pasur për bazë këtë përqindje të respondentëve, paraqitet një jo përputhshmëri e përqindjes së përcjellësve të RTK-së, sepse përderisa RTK-në e shikojnë vetëm 8.3%, lajmet e këtij televizioni i përcjellin 44.3% e tyre. E fundit për nga përcjellja e lajmeve mbetet RTV21 me një përqindje prej 24.6%. nga këto të dhëna mund të konstatohet që pavarësisht që dy televizionet e tjera kombëtare (KTV e RTV21) përpiqen që shikuesit t’i informojnë sa më saktë, sa më drejt, e sa më objektiv, RTK është burimi kryesor prej nga shikuesit e moshës së re duan të sigurojnë informacionet ditore.

Përcjellja e emisioneve informative

Në programin informativ të televizioneve kombëtare dhe atyre private e komerciale që shikohen në Republikën e Kosovës bëjnë pjesë: Lajmet, Debatet, Intervistat, Dokumentarët, Kronikat, Reportazhet, Emisionet zbavitëse, Filmat, dhe Sporti. (Selimi. 2016) Secili prej këtyre emisioneve kanë kohën e caktuar dhe shikuesit e tyre. Në përgjithësi, ndër më të shikuarat nga këto emisione janë filmat me filmat 52.4%, të pasuara nga lajmet me 37%, që pasohen nga debatet me 35%. Ndërsa, emisionet zbavitëse përcillen nga 29.6% e repondentëve. Intervistat përcillen nga 21.8%; e respondentëve. Dokumentarët nuk janë shumë keq me shikueshmëri kur krahasohen me intervistat, ato kanë fare pak dallim në mes veti, sepse këto emisione përcillen nga 21.4% respondentë. Sportin përcillet nga 17%; Reportazhet me 7.3%; e Kronikat me 6.8%; në opsionin sa përcillen  emisionet tjera, del që 14.6% e respondentëve të jenë përcaktuar për emisione të tjera. Debatet politike përcillen nga më shumë respondentë se sa ato ekonomike e kulturore. Intervistat me politikanë përcillen më tepër se intervistat me artistë, këngëtarë, e sportistë.  Reportazhet rregullisht i përcjellin vetëm 13.7%, ndërsa 19.1% prej tyre nuk i përcjellin fare. 52% e repondentëve përcjellin reportazhe nga vendi e rajoni e Bota, ndërsa vetëm vendore janë përcaktuar 28.9%. Kjo nënkupton që pjesa dërrmuese e respondentëve (sipas shifrave 52%) përcjellin të gjitha llojet e reportazheve ngado që vijnë ato. Sa i përket programit sportiv, sipas të dhënave të grumbulluara nga anketa del që KTV të jetë televizioni kombëtar që i lë hapësirë më të madhe sportit, edhe atë, sipas 193 respondentëve ose 49.7% e tyre thonë që KTV prin për nga hapësira e dhënë sportit. E dyta radhitet RTK me 35.2%, ndërsa RTV21 22.3%. a është e mjaftueshme kjo hapësirë që i jepet programit sportiv, 52.8% e respondentëve mendojnë që kjo hapësirë është e mjaftueshme, kundrejt 47.2% që mendojnë se kjo hapësirë nuk mjafton.

Cilësia e objektiviteti i lajmeve

Publiku kërkon cilësi para shumësisë së lajmeve. Sipas kësaj, konstatohet që kriteri mbi të cilin mbështeten respondentët për përzgjedhjen e përcjelljes së lajmeve në një televizion të caktuar është kriteri i cilësisë. Të dhënat e mësipërme qartësuan që RTK printe nga televizionet e tjera prej nga të rinjtë e moshës së re duan të merrnin informacionet ditore. Prandaj, cilësia e lajmeve është ajo që prin me 46.8% si arsye e ndjekjes së atyre lajmeve në atë televizion. Më pas ndiqet nga kurioziteti i të dëgjuarit të lajmeve të reja, e që arrin shifrën prej 40.9%. Sipas kësaj të dhëne kuptohet që një numër jo i vogël i ndjekësve të lajmeve për objektiv të vetin nuk e kanë cilësinë as objektivitetin e lajmeve, por kuriozitetin. Ata janë kurioz të shohin dhe të dëgjojnë se çfarë në të vërtetë televizioni i caktuar paraqet në edicionin e lajmeve. Objektiviteti është i treti me 21%, edhe pse për nga rëndësia do të ishte ngjitas me cilësinë, dhe e fundit shumësia e lajmeve me 15.1%. nga këto të dhëna paraqitet një jo përputhshmëri e shijeve në mes të cilësisë, objektiviteti dhe kuriozitetit. Përderisa cilësia radhitet si e para, objektiviteti radhitet i treti. Që nënkupton se edhe pse cilësia e lajmeve sipas tyre është në nivel, megjithatë para objektivitetit të lajmeve, shikuesit parapëlqejnë kuriozitetin. Kur lajmet janë cilësore, atëherë ka objektivitet, sepse cilësia e lajmeve nuk vlerësohet vetëm nga qartësia e pamjeve televizive dhe nga të lexuarit e rrjedhshëm të informatave nga moderatori, por nga objektiviteti i tyre. (Bergstrom. 2008) Porse, nuk duhet anashkaluar edhe kurioziteti si diçka që shikuesi e ndien të nevojshme për ta përcjellë. Megjithatë, këto janë përgjigjet e këtyre respondentëve dhe mbi bazën e këtyre përgjigjeve kanë dalë edhe rezultatet. Përgjigjet e respondentëve tregojnë po ashtu që lajmet e mbrëmjes janë lajmet më të ndjekura dhe prijnë me 72.7%, të pasuara nga Lajmet qendrore me 32.1%. Ndërsa lajmet e mëngjesit mbeten me 7%; të pasuara nga Lajmet e mesditës si më së paku të përcjella me 5.9%. nga kjo e dhënë kuptohet që në mbrëmje publiku është më i relaksuar dhe ka kohë më tepër për të përcjellë televizion. Prandaj zgjedhin këtë kohë për të dëgjuar përmbledhjen e informacioneve të ditës.

Besueshmëria e lajmeve

Pavarësisht që publiku i moshës së re përcjellin lajmet në televizionet kombëtare, prej nga rezulton që më së shumti i përcjellin lajmet në RTK, besueshmëria variron. 51,7% e respondentëve vetëm pjesërisht u besojnë lajmeve që dëgjojnë në TV, kundrejt 37.3% e të tjerëve që u besojnë plotësisht lajmeve. Pjesa e përqindjes që mbetet u besojnë pak ose aspak. Kur bëhet fjalë për objektivitetin e lajmeve, 65.1% e respondentëve thonë që lajmet e mbrëmjes janë më objektive, se të gjitha edicionet e tjera ditore. Ndërsa për 35.4% lajmet qendrore janë më të besueshme. Respondentët pretendojnë që gjatë përcjelljes së lajmeve marrin informacione që nuk i kanë pasur, marrin njohuri të reja, dhe ka nga ta që përcjellja e lajmeve është një kohë e humbur. Kështu,  60.7% thonë që përfitojnë informacione që s’i kanë pasur. 25.4 përfitojnë njohuri të reja, dhe 13.9% e shohin si kohë të humbur përcjelljen e lajmeve.

Duke pasur për bazë që Informimi i publikut zë vend të veçantë në shoqëri, përcjellja e programeve informative të televizioneve në Kosovë nga të rinjtë e moshës nga 19-28 vjet, ka rëndësi të madhe, sepse të rinjtë e kësaj moshe arrijnë të informohen me kohë dhe në kohë për ngjarjet që ndodhin rreth tyre.  Nga të dhënat e kësaj ankete me të rinjtë e kësaj moshe bazuar në përgjigjet e tyre mund të konkludohet që: 1. Pjesa dërrmuese e tyre nuk qëndrojnë gjatë para ekraneve televizive. 2. Interesimi dhe pikëpamjet e tyre për programet informative të televizioneve që transmetojnë program në Kosovë dallojnë nga njëri-tjetri. 3. Ka një ndryshueshmëri të mendimeve dhe të gjykimeve rreth programit informativ të televizionit. 4. Pjesa dërrmuese e tyre nuk e kanë luksin e përzgjedhjes së kanalit televiziv, sepse kanë vetëm një aparat televiziv në shtëpi. 5. Në përgjithësi, ndër më të shikuarat nga emisionet informative janë filmat. 6. Lajmet e mbrëmjes është edicioni i lajmeve më i ndjekur kundrejt edicioneve të tjera të lajmeve ditore. 7. Asnjëri nga televizionet kombëtare  nuk i jep hapësirë të mjaftueshme sportit.