Kuriozitete
Sëmundjet nuk diktojnë vetëm trajektoren e historisë, ato kontrollojnë edhe të ardhmen
U desh pandemia e Covid-19, që të ekspozonte fuqinë reale që mikrobet kanë mbi jetën tonë.
Published
2 years agoon
By
Betim GashiJu jeni tmerrësisht në pakicë në raporte mikrobet. Edhe brenda vetë trupit tuaj. 30 trilionë qelizat tuaja nuk mund të konkurrojnë me rreth 40 trilionë baktere që jetojnë “pa qira” në zorrët, lëkurën dhe nën thonjtë tuaj. Vetë ADN-ja juaj i detyrohet një pjesë të konsiderueshme – rreth 8 për qind – të përmbajtjes së saj retroviruseve, të cilët kur infektojnë një spermatozoid apo qelizën e një veze femërore, mund të rishkruajnë seksione të shkurtra të kodit tonë gjenetik në një mënyrë që t’ia kalojnë brezit të ardhshëm.
Mendohet se këto copa i dhanë paraardhësve tanë të largët, aftësinë për të krijuar kujtime dhe për të mbajtur të vegjlit e tyre në mitër në vend se t’i vendosnin vezë. Pa to, njerëzit mund të dukeshin shumë ndryshe. Dhe jo vetëm kaq. Edhe sot, bakteret që jetojnë në zorrën tuaj – mikrobioma juaj – mund të ndikojnë në sjelljen tuaj në mënyra që ju dhe as shkencëtarët nuk mund t’i kuptojnë si duhet.
Ato lëshojnë neurotransmetues që ju bëjnë më të shoqërueshëm, dhe me shumë gjasa për të përhapur baktere, duke e përdorur trurin si një instrument për t’i shërbyer qëllimeve të tyre.
U desh pandemia e Covid-19, që të ekspozonte fuqinë reale që mikrobet kanë mbi jetën tonë. Por bakteret dhe viruset, e kanë formësuar botën tonë në mënyra të padukshme për mijëvjeçarë, duke ndikuar jo vetëm tek trupat tanë, por edhe në formën e botës në të cilën jetojmë:në histori, politikë, fe. Ky është argumenti kryesor që trajton në librin e tij të ri “Patogjeneza:Si e kanë diktuar historinë mikrobet”, studiuesi dhe sociologu i shëndetit publik Xhonatan Kenedi.
“Në pranverën e vitit 2020 shumë njerëz thoshin ‘Kjo është e jashtëzakonshme, kjo është e paprecedentë’. Por unë e dija që kjo nuk ishte e vërtetë”– thotë ai. Duke shqyrtuar literaturën, Kenedit iu ngulit në kokë një pyetje: “Nëse bakteret dhe viruset kishin një ndikim kaq të madh tek ne si individë, çfarë ndikimi kanë pasur tek ne si grupime politike, ekonomike dhe sociale? Pra si kanë ndikuar mikrobet në historinë njerëzore dhe më e rëndësishmja: çfarë lloj ndikimi mund të ketë një pandemi globale në zhvillimet e ardhshme?
“Historianët, priren ta shohin botën natyrore si një skenë në të cilën veprojnë njerëzit efamshëm, ose ndonjëherë grupe njerëzish. Ne duhet ta ndryshojmë konceptualizimin e historisë, dhe ta shohim veten si pjesë e një ekosistemi. Kjo gjë mund të na ndihmojë në shpjegimin e mistereve të vjetra. Për shembull pse Homo sapiensi i mposhti Neandertalët.
Përgjigjja: Një përzierje e fuqishme e patogjenëve dhe e mbarështimit. Por ashtu mund të ketë kuptim fakti, se si grupe të vogla pushtuesish ishin në gjendje të mposhtnin perandoritë e mëdha të Botës së Re. Sëmundjet infektive, si lija, u transportuan përmes Atlantikut nga të ardhurit e parë. Ato e shfarosën popullsinë e Botës së Re, dhe brenda disa dekadash komunitetet dikur të lulëzuara u kthyen në qytete fantazmë. Popullsia e Amerikës ra me 90 për qind brenda 1 shekulli nga momenti kur Kolombi mbërriti në Hispaniola. Rënia e popullsisë ishte aq e theksuar, saqë sotmund të shihen ende gjurmët në akullin e Grenlandës. Ajo pati një ndikim në temperaturën e botës, thekson historiani.
Suksesi i pushtuesve i është atribuar armëve, mikrobeve dhe çelikut. Por ndikoi disi edhe fati:Bota e Re kishte më pak kafshë shtëpiake se sa e vjetra, dhe më pak kafshë që jetonin në tufa të mëdha si lopë dhe dele. Si rezultat, sëmundjet infektive kishin më pak shanse për t’uinkubuar dhe për kapërcyer pengesën e specieve tek njerëzit.
Ndaj njerëzit që jetonin në Amerikë, nuk kishin pasur kurrë mundësinë të krijonin imunitet ndaj patogjenëve si lija, e cila mendohet se ka kaluar nga bagëtitë tek njerëzit që në ditët e para të lindjes së bujqësisë, rreth viteve 10.000 Para Krishtit.
Ndërkohë, ka shembuj të tjerë bindës të mikrobeve që ndryshojnë rrjedhën e historisë. Vdekja e Zezë e zvogëloi popullsinë në moshë pune, dhe i dha më shumë vlerë krahut të punës, duke nxitur fundin e sistemit feudalist. Malaria e bëri të padepërtueshme pjesën më të madhe të Afrikës deri në vitet 1880, kur nisi të përdorej gjerësisht kinina (e cila u nxor nga lëvorja e pemës së kinchona në Amerikën e Jugut).
Po ashtu sëmundjet mund të jenë përgjegjëse për përhapjen e feve si Krishterimi, që u bë shumë popullore pas Murtajës së Ciprianit në shekullin III, për të cilën sot disa shkencëtarë besojnë se ishte një lloj ethe hemorragjike e ngjashme me Ebolën.
Krishterimi i inkurajoi aktet e mirësisë si një rrugë për të shkuar në Parajsë. Në vend se të braktisnin të sëmurët, të krishterët i ushqenin ata për ta marrë veten, duke përmirësuar në mënyrë drastike normat e tyre të mbijetesës.
“Edhe me një ndihmë bazë, duke u siguruar njerëzve ujë dhe ushqim, mund të shpëtoheshin 2/3 tretat e njerëzve të sëmurë”, thotë Kenedi.
Për shumëkënd kjo dukej si një mrekulli, dhe ishte lloji më i mirë i publicitetit për çdo fe të re. “Sa për krahasim, paganizmi nuk ofroi një mënyrë shumë të dobishme për të interpretuar ndikimin e shpërthimeve të sëmundjeve infektive”- shton studiuesit. Por përhapja e Krishterimit, promovoi edhe konceptin e sundimit të njeriut mbi natyrën.
Në terma afatgjatë, ky qëndrim ka kontribuar në ndryshimin e klimës, dhe ka nxitur zgjerimin tonë të pamëshirshëm drejt zonave të largëta. Që të dyja janë veprime mund të shpërndajnë sëmundje të reja. Tani mbetet të shihet se çfarë ndikimi do të ketë pandemia e fundit.
“Kur je në syrin e stuhisë e ke të vështirë ta dallosh. Por nëse kthejmë kokën pas në histori, ka kaq shumë raste të pandemive dhe epidemive, që kanë vrarë shumë njerëz, kanë dëmtuar shoqëritë dhe kanë krijuar hapësirë për ide të reja dhe shoqëri të reja. Ndoshta kur të kthejmë kokën pas dhe të analizojmë pandeminë e Covid-19, do të shohim se ka pasur ndryshime që ndoshta ishin duke u zhvilluar tashmë, por që pandemia ose i ka përshpejtuar ose e ka ndryshuar trajektoren e historisë”, thekson Kenedi.
Covid-i ka shërbyer ndoshta si një kujtesë e rendit natyror të gjërave.
“Ka qenë jo pak tronditëse mënyra se si shumë prej nesh e shohin fuqinë e njerëzve. Por fakti është se ne kemi jetuar, jetojmë ende dhe do të jetojmë gjithmonë në epokën e mikrobeve. Të pajtohesh me këtë fakt, është pjesë e të mësuarit se si mund të jetosh me sukses në këtë planet”, përfundon ai./Wired – Bota.al
Kuriozitete
Fakte interesante nga ballkoni i famshëm i Juliet
Published
3 days agoon
December 19, 2024Qyteti më romantik në Itali dhe padyshim një nga vendet më të bukura është Verona. Ky lokacion është një destinacion kryesor për shumë udhëtarë që e vizitojnë.
Në sajë të William Shakespeare, duke vendosur “Romeo dhe Julieta” në qytet, Verona u bë qyteti më i parapëlqyeri për të gjithë vizitorët, për këtë arsye, nuk ka vizitë në Verona pa një ndalesë nga ballkoni i famshëm i Juliet.
Para se ju vizitoni këtë vend romantik, po ju japim disa fakte interesante për këtë vend:
- Shtëpia është blerë nga familja Cappello në vitin 1905. Falë ngjashmërisë së mbiemrit në Juliet-së në lojë, qyteti deklaroi se ajo ishte, në fakt, shtëpia e Juliet. Kështu u bë një tërheqje e famshme, por e vërteta është se ajo kurrë nuk ka jetuar atje.
- Shtëpia është themeluar që në shek 14 dhe është shembull i bukur i arkitekturës Gotike.
- Ballkoni i cili Julieta merrte serenata nga Romeo nuk është ballkon i vërtet, është krijuar për t`u përshatur mirë me origjinalin.
- Aty gjendet një statujë e Julietës, gojëdhëna është se nëse vizitorët prekin gjoksin e saj, kjo ju sjelli atyre fat në gjetjen e dashurisë.
- Një tjetër fakt është që nëse lini shënime dashurie brenda, kjo dashuri zgjat përgjithmonë, prandaj kjo shtëpi është e mbulur në çdo cep të saj me shënime dashurie.
- Edhe në ditët e sotme egziston në këtë vend një staf të quajtur si sekretaret e Julietës ku i japin përgjigje të gjithë pyetjeve që u vinë nga gjithë bota, pra japim këshilla dashurie.
- Dhomat në shtëpi janë të zbukuruar me copa nga koha e Romeo e Julieta, që vizitorët të kenë ndjenjën si jeta ishte në atë periudhë.
Përndryshe, çdo vit ky qytet mirëpret qindra dhe mijëra vizitorë të cilët janë të mahnitur nga bukuria dhe të interesuar për të mësuar më shumë rreth vendit të Romeos dhe Julietës. /UBT News/
Kuriozitete
Del në ankand kopja 237 vjeçare e Kushtetutës së SHBA-së
Published
4 days agoon
December 18, 2024Gjendet një kopje e rrallë e Kushtetutës së SHBA-së e vitit 1787, e fshehur brenda një kabineti në Karolinën e Veriut.
Kjo kopje, e vetmja e llojit të saj, do të dalë në shitje nga shtëpia e ankandeve, Brunk, më 28 shtator në Asheville, me një ofertë minimale prej 1 milionë dollarë.
Kjo kopje 237 vjeçare u shtyp pasi Konventa Kushtetuese miratoi kuadrin e propozuar të qeverisë së kombit në vitin 1787 dhe ajo u ratifikua nga Kongresi i qeverisë së parë amerikane joefektive nën Nenet e Konfederatës, duke kërkuar që ata ta dërgonin atë në shtetet për t’u ratifikuar nga populli.
Kuriozitete
Publikohet studimi që zbulon se sa të vjetra janë unazat e Saturnit
Published
4 days agoon
December 18, 2024Hulumtimet e reja sugjerojnë se unazat e Saturnit mund të jenë më të vjetra sesa duken – ndoshta po aq të vjetra sa planeti.
Në vend që të jenë 400 milionë vjeçare siç mendohet zakonisht, unazat e akullta dhe vezulluese mund të jenë rreth 4.5 miliardë vjet të vjetra ashtu si Saturni, sipas një ekipi nga Japonia.
Unazat e Saturnit mendohet të jenë midis 100 dhe 400 milionë vjet të vjetra bazuar në më shumë se një dekadë vëzhgimesh nga anija kozmike Cassini e NASA-s, shkruan AP, përcjell Telegrafi.
Imazhet nga Cassini nuk treguan asnjë provë të ndonjë errësimi të unazave nga ndikimi i mikrometeoroideve, duke i shtyrë shkencëtarët të konkludojnë se unazat u formuan shumë kohë më parë sesa mendohet.
Ryuki Hyodo i Institutit të Shkencave të Tokios dhe ekipi i tij thanë se është e mundur që unazat e Saturnit mund të jenë diku midis dy moshave ekstreme.
Rezultatet e tyre shfaqen në revistën Nature Geoscience.
Buzëqeshja misterioze dhe magjepsëse e kanë bërë “Mona Lizën” një prej femrave më të famshme në historinë botërore. Nuk është për t’u habitur që piktura ose më mirë të themi portreti më i famshëm në botë është punuar nga një autor si Leonardo da Vinçi.
Krahas zotësisë së tij si piktor njihet edhe si arkitekt, shpikës, skulptor, dijetar, matematikan, dhe inxhinier. Duke qenë se kjo është piktura më e famshme e të gjitha kohërave s’do mend që e ka edhe histori të pasur.
Në vijim mund t’i gjeni disa fakte që mbase nuk i keni ditur për këtë portret të famshëm.
Pikë së pari, Mona Liza nuk është emri i gruas në pikturë, në të është paraqitur portreti i Lisa Gherardini del Giocondo, të cilin e kishte porositur bashkëshorti Francesco del Giocondo. Që këtej rrjedh emri i saj më pak i njohur La Gioconda. Emërtimi Mona Liza (siç e quajnë italianët) e ka kuptimin e ‘Zonja Ime Liza’ (My Lady Lisa).
Napoloni ka qenë i dashuruar në Mona Lizën, e më pas një pasardhëse. Piktura e Mona Lizës kohë ka qenë e varur në dhomën e gjumit të perandorit francez, dhe thuher se ai kalonte orë të tëra duke e parë pikturën e duke shijuar bukurinë e Mona Lizës.
Për shkak të magjepsjes së tij, Napoloni u dashurua në bukuroshen italiane Teresa Guadagni, që ishte pasardhëse e Lisa Gherardini.
Piktura e Mona Lizës është e vogël. Ndikimi i Mona Lizës në kulturë është i jashtëzakonshëm, vetë piktura është më e vogël se sa shumica e njerëzve e mendojnë. Dimensionet e kësaj pikture me ngjyra vaji në dru janë 76,8 x 53 centimetra, ndërsa ajo peshon rreth tetë kilogramë.
Vetullat e Mona Lizës janë temë diskutimi, pati pohime që ajo s’ka vetulla, sepse pjesëtaret e shtresës së lartë sipas modës së kohës i fshihnin a hiqnin. Të tjerët ngulin këmbë që mos ekzistimi i vetullave është dëshmi që kemi të bëjmë me kryevepër të papërfunduar. Pas skanimeve të detajuara digjitale, më 2007 u zbulua që da Vinçi e ka pikturuar Lizën me vetulla dhe qerpikë, por me kalimin e kohës janë zbehur e kanë rënë ‘viktimë’ e restaurimeve gjatë shekujve të kaluar.
Kur portreti i Mona Lizës u ekspozua për herë të parë në Muzeun e Luvrit (Louver) më 1815, i hipnotizoi shumë meshkuj, të cilët i çuan lule pikturës, i kushtuan këngë dhe i shkruan letra dashurie. Ata shkonin në Luvër për t’i parë sytë e kthjellët e plot zjarr.
Mona Liza ka adresën elektronike në të cilën ruhen letra të shumta të dashurisë që edhe sot e kësaj dite i pranon. Meshkujt kanë vdekur nga dashuria për të. Më 1852, Luc Maspero u hodh nga kati i katërt i hotelit në Paris. Në porosinë lamtumirës shkroi: “Me vite luftova në mënyrë të pashpresë me buzëqeshjen e saj. Më mirë do të vdes.” Më 1910, adhuruesi qëndroi para pikturës, e vrau veten me armë zjarri.
Mona Liza është e paçmueshme. Më 1960 ajo u dërgua në turne dhe gjatë kësaj kohe vlera e sigurimit të saj ishte njëqind milionë dollarë amerikan. Polica e sigurimit su pajtua kurrë, pasi shpenzimet ishin më të larta se sa shpenzimet e agjencisë më të mirë në botë për mbrojtje.
Pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, kujdestarët e Luvrit e fshehën Mona Lizën, nga frika se nazistët do ta përvetësonin atë për muzeun që Herman Goring planifikonte ta hapte në Linz. Piktura u ekspozua sërish në tetor të vitit 1947. Piktura është vendosur në një dhomë të posaçme në Luvër, në të cilën temperatura kontrollohet vazhdimisht, që piktura të qëndrojë në kushtet ideale.
Piktura gjendet edhe pas xhamit të blinduar që shërben për ta mbrojtur atë nga dëmtimet apo vjedhja. Portreti i Mona Lizës është sulmuar disa herë. Nëse e shikoni bërrylin e majtë të saj e vëreni dëmtimin që e ka shkaktuar boliviani Hugo Ungaza më 1956, pasi e gjuajti me gur.
Disa muaj më parë, një tjetër sulmues gjuajti acid në pikturë por, acidi e kapi vetëm pjesën e saj të poshtme. Për shkak të këtyre sulmeve, Liza u vendos pas xhamit të blinduar. Ky veprim u tregua efikas në vitin 2009 kur një turist i zemëruar rus, të cilit i ishte refuzuar shtetësia franceze, e hodhi një filxhan të kafesë në këtë pikturë. Piktori i famshëm Pablo Pikaso ishte i dyshuar për vjedhjen e Mona Lizës.
Mona Liza u vodh nga Luvri në vitin 1911. E tërë Franca e vajtoi këtë incident, kurse me mijëra njerëz shkuan në Luvër për të parë murin bosh ku kishte qenë piktura dhe linin lule dhe porosi si dhe dhurata të tjera lamtumire. Pas vjedhjes, Pablo Pikaso u mor në pyetje, sepse asokohe e kishte një dosje të hapur për shkak të blerjes së veprave të artit të vjedhura nga Luvri. Hajduti i vërtetë u kap më 1913. Ai ishte një ish-punëtor i Luvrit, Vincenzo Peruggio, nacionalist italian, i cili e nxori pikturën duke e fshehur nën kostumin e tij të punës.
Ai besonte që Mona Liza i përkiste Italisë dhe jo Francës. Pasi e kishte mbajtur të fshehur për dy vjet, Peruggio u arrestua gjatë tentimit për t’ia shitur Mona Lizën një tregtari të veprave të artit nga Firence. Kthimi i Mona Lizës në Luvër e frymëzoi një trend të modës.
Femrat filluan të vinin në fytyrë dhe në qafë pudër të verdhë si imitim të tenit të artë të Mona Lizës si dhe i lëviznin muskujt e fytyrës për të imituar buzëqeshjen e saj. Në kabaretë e Parisit, valltaret e veshura si La Joconde (emri francez për Mona Lizën) e vallëzonin vallen provokuese can-can (kan-kan). Mona Liza u largua nga Luvri si vepër arti, por u kthye si ikona e parë masive e artit.
Studimet e reja kanë dëshmuar që s’ndryshon buzëqeshja e Lizës por mendja e njeriut. Pyetja nëse ajo buzëqesh apo jo, për një kohë të gjatë i ka preokupuar historianët. Më 2000 shkencëtarja e neurologjisë, Dr. Margaret Livingstone e shpjegoi arsyen pse na duket se buzëqeshja e Monës ndryshon, varet nga cili këndvështrim shikohet portreti dhe mënyra si truri e përjeton pikturën – portretin e Mona Lizës.
Më 2005, piktura e Mona Lizës u analizua në Universitetin e Amsterdamit përmes një programi kompjuterik për njohjen e emocioneve. Në bazë të krahasimit të vijave të fytyrës (Syve dhe buzëve) është arritur në përfundimin që Mona Liza është 83 për qind e lumtur, 9 për qind e tmerruar, 6 për qind e frikësuar, dhe 2 për qind e zemëruar. /UBT News/
UBT nderon bashkëpunëtorët profesionistë për dekadën e tyre të angazhimit
Dekadat e suksesit: UBT kurorëzon 2024 me vizionin 20-vjeçar të së ardhmes
Pirro i’a fshiu këngën Parashqevit, flasin nga kompania menaxhuese për të drejtat e autorit
Kosova dhe Shqipëria zyrtarisht bashkë në Lojërat Mesdhetare
Dëmtohet ambasada e Maqedonisë së Veriut nga sulmet ruse në Kiev
“Nuk rri dot pa ua thënë vëllazërisht”, Rama iu drejtohet deputetëve për Specialen
BE-ja me mision vëzhgues për zgjedhjet e shkurtit në Kosovë
Diplomatët amerikanë vizitojnë Sirinë për herë të parë pas rënies së Assadit
Berisha: Çdo ndërhyrje e Shqipërisë në dialogun Kosovë-Serbi është antikombëtare
Të kërkuara
-
Bota2 months ago
Trump premton paqe në Liban nëse rikthehet në Shtëpinë e Bardhë
-
Bota2 months ago
Koreja e Veriut rrit frikën në botë, lëshon raketën e re balistike ndërkontinentale
-
Bota1 month ago
“Ethet” e kthimit të Trump! Takohen Macron e Starmer, zbardhet fokusi i diskutimeve
-
Kulturë3 months ago
Marigona Ferati, profesoresha e UBT-së, zëri i artit në jurinë ndërkombëtare në festivalin e teatrove në Oman