

Kuriozitete
Sa gjuhë mund të flasë një fëmijë?
Fëmijët i kushtojnë shumë vëmendje fjalëve të njerëzve, për të cilët kanë interes dhe që duan t’i imitojnë.
Published
3 years agoon
By
UBT newsNga Randall Munroe “New York Times”
Fëmijët e mësojnë gjuhën nga njerëzit që ndodhen përreth tyre. Nëse ata janë të ekspozuar ndaj shumë gjuhëve, mund të rriten si njerëz që flasin 2 ose më shumë gjuhë. Dhe këto lloj mjedisesh nuk janë të pazakonta. Gjuhëtarët bien dakord, se sot shumica e fëmijëve në botë rriten duke dëgjuar shumë gjuhë.
Por sikur një fëmijë të rritet në një mjedis, ku është i ekspozuar ndaj dhjetëra apo qindra gjuhëve? Ne mund të imagjinojmë një personazh si Oliver Tuisti, i rritur në një lloj stacioni hekurudhor global, që ndërvepron me shumë punonjësish të stacionit dhe vizitorë nga e gjithë bota.
A mund të bëhet shumëgjuhësh një fëmijë i tillë? Ndoshta jo, thotë Suzi J. Stajls, psikologe zhvillimi në Universitetin Teknologjik Nanjang në Singapor, e cila studion përvetësimin e gjuhës nga fëmijët. Një nga pengesat është koha: Ndaj sa më shumë gjuhëve të jeni të ekspozuar, aq më pak ekspozim keni ndaj secilës prej tyre.
Nëse jeni duke mësuar 365 gjuhë brenda një viti, atëherë nuk mund të keni më shumë se një ditë të plotë ekspozim ndaj secilës prej tyre. Po ashtu, skenari ynë hipotetik lë jashtë diçka thelbësor: atë që dëshiron vetë fëmija. Fëmijët nuk janë thjesht sfungjerë që thithin gjithçka rreth tyre.
Ata i kushtojnë vëmendje botës dhe zhvillojnë ndjenja dhe opinione për të, dhe kjo luan një rol të madh në mënyrën se si mësojnë. “Fëmijët motivohen duke i parë të tjerët të përdorin gjuhën e tyre së bashku. Dhe ata janë përgjithësisht të motivuar të përdorin ato gjuhë, që ata shohin se kanë ndikimin më të madh social”, shprehet Stajls.
Nëse një udhëtar i rastësishëm endet nëpër stacion duke folur një gjuhë të panjohur dhe askush nuk i kushton vëmendje, ndoshta edhe fëmija nuk do ta bëjë këtë. Por nëse një person i lezetshëm shfaqet duke folur islandisht ose minoanishten e lashtë, dhe të gjithë do të kthejnë kokën për ta parë, edhe fëmija do të bëjë të njëjtën gjë.
Nëse njerëzit do të duken të emocionuar dhe të interesuar të flasin me të sapoardhurin, fëmija mund të ketë përshtypjen se gjuha është e lezetshme dhe e dëshirueshme për t’u mësuar. Fëmijët i kushtojnë më shumë vëmendje fjalëve të njerëzve, për të cilët kanë interes dhe që duan t’i imitojnë.
Me fjalë të tjera, për të mësuar shumë gjuhë, fëmijët nuk kanë nevojë vetëm për ekspozim, por edhe për motivim. “Një vend veçanërisht i njohur për dendësinë e tij gjuhësore janë malësitë e Papua Guinesë së Re, ku aftësia për të komunikuar në disa gjuhë fqinje, është një avantazh i madh social. Në situata të tilla, fëmijët mund të mësojnë të komunikojnë rrjedhshëm në një shumëllojshmëri të madhe gjuhësh” thotë ekspertja.
Prandaj, në rast se doni të inkurajoni një fëmijë që të mësojë disa gjuhë, duhet ta ekspozoni ndaj sa më shumë prej tyre, dhe t’i bëni ato të duken të dëshirueshme, madje edhe të lezetshme në sytë e tij apo saj.
“Si arrihet kjo? Unë mund të mos jem personi më i duhur që duhet pyetur. Pavarësisht nga përpjekjet e mia më të mira “Si të bëjmë diçka në shkollë që fëmijëve t’u duket e lezetshme”, është një aftësi që nuk e kam fituar kurrë”, përfundon Randall Munroe./bota.al/
Kuriozitete
Princesha Diana: Letra që zbulon sa e vetmuar ndihej në pallat
Published
2 days agoon
June 2, 2025
Të gjitha objektet që tregojnë historinë e jetës së Princeshës Diana dhe ofrojnë informacion mbi familjen mbretërore britanike tani janë në ankand. Midis tyre është një letër e shkruar me dorë dy ditë pas dasmës së saj me Mbretin e ardhshëm Charles.
Ankandet Julien’s prezantojnë koleksionin e jashtëzakonshëm, “Stili i Princeshës Diana dhe një Koleksion Mbretëror”, me më shumë se 300 pjesë historike në një nga ankandet më të mëdha të artikujve që dikur i përkisnin Princeshës së ndjerë të Uellsit.
Së bashku me shumë artikuj të modës të paraqitur në ankand, i cili fillon më 26 qershor në The Peninsula Beverly Hills, ka edhe një artikull veçanërisht të veçantë. Koleksioni përfshin një letër të shkruar me dorë dhe të nënshkruar nga Princesha Diana drejtuar Mark Simpson, një punonjës i Pallatit Buckingham.
Letra mban datën 31 korrik 1981, vetëm dy ditë pas dasmës së saj me Princin e atëhershëm Charles.
“Kjo është një nga veprat e mia të preferuara”, thotë Martin Nolan, bashkëthemelues dhe drejtor ekzekutiv i Julien’s Auctions, për revistën PEOPLE gjatë një parapamjeje të artikujve të ankandit.
“Është disa ditë pas dasmës së saj.” “Ajo jetonte në Pallatin e Buckinghamit, ishte periudha kur po përshtatej nga jeta normale në jetë pallati”, tha Nolan.
“Kështu që ajo duhej të mësonte nga mbretëresha të përkulej dhe të gjitha këto.” Por, ajo po kalonte mirë me Mark Simpsonin.”Ata ishin pothuajse në të njëjtën moshë, ai ishte pak më i madh se ajo “, shton Nolan. “Në letër ajo flet për sa e vetmuar ishte kur ishte në pallat.”
Letra thotë: “I dashur Mark, doja vetëm të të falënderoja për gjithë mirësinë dhe durimin që më ke treguar që kur u zhvendosa në Pallatin e Buckinghamit. Qëndrimi im u bë shumë më i lehtë nga shoqëria jote, pasi ishte shumë e vetmuar dhe qeshëm aq shumë, saqë nuk mund të të falënderoj mjaftueshëm. Shpresoj se ke mundur ta shijosh të mërkurën dhe se të ka pëlqyer fustani im.”
Nesër do të nisem për në Britani, me të gjithë këta burra përreth. Duhet të kem kujdes nga Evelina! Lajmi i keq është se nuk kam ngrënë asnjë drithëra – më vjen keq. Si do t’ia dal pa tasat me drithëra? [fytyrë që qesh]. Një falënderim i madh që je vetvetja – Me shumë dashuri, Diana.”
Letra tregon se ditët e para të Dianës si princeshë nuk ishin aspak argëtuese.
Kuriozitete
Pse bllokohen veshët në avion? Ja si ta zgjidhni këtë problem
Published
7 days agoon
May 28, 2025
Nuk ka rëndësi se pse po e bëni udhëtimin e radhës! Mund të jenë pushimet, udhëtim pune apo çështje tjetër, me siguri që ka fenomen me të cilin jeni përballuar sa herë që keni bërë udhëtime të tilla: bllokimi i veshëve apo ajo që nga auditologët quhet “veshi i avionit”.
Ndryshe quhet “barotrauma e veshit”, veshi i avionit është zhurma e dhimbshme e veshit që ndodh kur avioni është në ngjitje ose zbritje. Nëse për disa persona kjo është një ndjesi irrituese, për të tjerë është shqetësim që zgjat edhe pas daljes nga avioni.
Për të shmangur fluturimet, auditologia Sarah Lundstrom shpjegon më shumë rreth këtij fenomeni.
Çfarë është “veshi i avionit”?
“Kjo ndodh kur “veshi mbyllet për shkak të ndryshimeve të presionit të ajrit gjatë fluturimit,” shpjegon mjekja Lundstrom. Lajmi i mirë është se ndërkohë që kjo gjendje krijon njëfarë shqetësimi, kjo nuk dëmton daullet e veshit tuaj.
Pse kumbojnë veshët në avion?
Arsyeja pse përjetoni dhimbje veshi gjatë udhëtimeve me avion është për shkak të ndryshimit të presionit të ajrit. “Kur ka një ndryshim në presionin e ajrit të jashtëm, kjo shkakton shtyrjen e daulles së veshit dhe mbylljen e tubit eustachian,” shton mjekja.
Si ta parandaloni si fenomen?
Sipas mjekes Lundstrom, mund të përtypni çamçakëz ose mbani karamele gjatë fluturimit për të ndihmuar në mbajtjen e “veshit të mesëm dhe tubit eustachian në lëvizje dhe të hapur”. Megjithatë, nëse nuk keni çamçakëz ose karamele me vete, mos u frikësoni.
“Gjatë fluturimit, gëlltisni diçka ose mbyllni hundën e të fryni ajrin për të nxitur tubit eustachian të hapet që të lehtësojë presionin,” përfundon Lundstrom.
Kuriozitete
NASA zbulon pasuri të pallogaritshme ari në thellësitë e oqeanit
Published
1 week agoon
May 27, 2025
Oqeanet mbajnë rezervat më të mëdha të arit në botë, por ato janë ende të paarritshme.
Një ekip shkencëtarësh të NASA-s ka zbuluar se oqeanet “mbajnë” rezervën më të madhe të arit, e cila vlerësohet në 20 milionë ton. Nxjerrja e metalit të çmuar që zotërojnë, sjell sfida për shkak të përqendrimit të tij të ulët në ujin e detit.
Sasia e raportuar ka tronditur botën, pasi tejkalon sasinë totale të arit të gjetur nga njeriu gjatë gjithë historisë së tij.
Teknologjia që i është vënë në dispozicion njerëzimit nuk lejon një mekanizëm minerar ekonomikisht të qëndrueshëm, uji i detit përmban metale që e bëjnë të vështirë ndarjen e arit. Ari i tretur nuk është i vetmi burim i vlefshëm që deti “ruan”.
Elemente tjera të rëndësishme që detet dhe oqeanet kanë janë depozitat e sulfurit hidrotermal. Këto janë depozita që janë më të arritshme sesa ari i tretur dhe mund të nxirren përmes minierave nënujore.
Minierat në det paraqesin rreziqe shkatërruese për ekosistemet detare, kjo rrezikon mijëra specie të reja, shkatërron shumë habitate detare dhe ndryshimi i zinxhirëve ushqimorë paraqet rreziqe të konsiderueshme.
Disa territore, si Papua Guinea e Re, filluan ta zbatojnë këtë praktikë. Debati mjedisor përqendrohet në ndikimet tragjike që aktivitetet minerare kanë në ekosistemet detare, duke lënë anash mundësitë ekonomike që j’u ofrojnë vendeve.
Mundësi reale që deti mund të na ofrojë burimet e tij më të vlefshme
Disa shkencëtarë mbajnë gjallë shpresën se zhvillimet teknologjike do të na lejojnë të arrijmë në zgjidhje të qëndrueshme në të ardhmen për shfrytëzimin e burimeve detare. Nuk është e pamundur që një ditë të shfaqen teknologji që do të lejojnë nxjerrjen e arit nga deti pa shkaktuar dëme të konsiderueshme në mjedisin detar.
Derisa të ndodhë kjo, ari vazhdon të fshihet në thellësitë e detit, madje edhe për vende si Spanja, me disa dete dhe oqeane që lagen në plazhet e saj, gjë që mund t’i sjellë vendit iberik miliona ose miliarda euro.
Thesari më i madh i njerëzimit qëndron i fshehur në det, e në të njëjtën kohë, Kina ka surprizuar me zbulimin e 230 miliardë ton ari të bardhë në shtratin e detit.
Kuriozitete
Kjo është anija më e madhe në botë në formë breshke që do të mbajë 60 mijë pasagjerë
Published
1 week agoon
May 25, 2025
Studioja italiane Lazzarini Design ka prezantuar një projekt të jashtëzakonshëm detar që po trondit botën e arkitekturës dhe teknologjisë detare: Pangeos, një anije në formë breshke, me përmasa gjigante.
Sipas CNN, kjo anije do të jetë më e madhja ndonjëherë e ndërtuar dhe do të ketë qendra tregtare, hotele, pishina, kopshte dhe deri në 60.000 pasagjerë.
Me një gjatësi prej 550 metrash e gjerësi maksimale prej 610 metrash, Pangeos nuk është mjet lundrimi, por qytet lundrues. Për ndërtimin e saj do të nevojitet një kantier i posaçëm prej 600 me 650 metra, ndërkohë që Arabia Saudite është përzgjedhur si vendi më i përshtatshëm për ndërtimin.
Kostoja totale e projektit parashikohet të arrijë në 8 miliardë euro, ndërtimi pritet të nisë sivjet duke kërkuar një periudhë prej 8 vitesh pune për t’u përfunduar. Financimi do të realizohet përmes teknologjisë NFT, shitjes së pasurive virtuale “Unreal Estates” në versionin digjital të jahtit në metaverse.
Përveç përmasave marramendëse, Pangeos do të jetë i pajisur me teknologjitë më moderne, përfshirë një mini-port të brendshëm, dritare panoramike rrëshqitëse dhe sistem hidroale, që e lejon të ngrihet mbi sipërfaqen e ujit dhe të lëvizë me shpejtësi, falë tre motorëve me hidrogjen.
“Që në vitin 1964 industria e kishte potencialin të ndërtonte struktura të tilla – tani është koha të realizohet”, thotë Lazzarini Design.

Ford Motor po tërheq gati 1.1 milionë automjete, shkak problemi me kamerën e pasme

Diskutim i thelluar për kritikën e artit në kuadër të Javës së Artit dhe Dizajnit në UBT

Historia frymëzuese e Sydney Sweeney, si u bë yll Holliwoodi nga falimentimi i familjes së saj

Vritet aktori i njohur para shtëpisë së tij

De Biasi flet para Serbisë: Bëni luftë futbolli, jo politike

Toyota lanson SUV-in elektrik

Këto janë ushqimet më të mira për shëndetin e kockave

KEK thirrje bizneseve që kanë dalë në treg të hapur

“Tifozat Kuq e Zi” njoftojnë se nuk do të jenë prezent në stadium për ndeshjen ndaj Serbisë
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet2 months ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore
-
Kulturë2 months ago
Shkëlqeu me rolin e tij në ‘Kontesha Arduini’, intervistë me Mirsad Ferati
-
Kulturë2 months ago
27 marsi/Dita Ndërkombëtare e Teatrit! Mitrovica sjell shfaqjen “Kontesha Arduini”, histori magjepëse që nuk duhet humbur