

Kuriozitete
Sa gjuhë mund të flasë një fëmijë?
Fëmijët i kushtojnë shumë vëmendje fjalëve të njerëzve, për të cilët kanë interes dhe që duan t’i imitojnë.
Published
3 years agoon
By
UBT newsNga Randall Munroe “New York Times”
Fëmijët e mësojnë gjuhën nga njerëzit që ndodhen përreth tyre. Nëse ata janë të ekspozuar ndaj shumë gjuhëve, mund të rriten si njerëz që flasin 2 ose më shumë gjuhë. Dhe këto lloj mjedisesh nuk janë të pazakonta. Gjuhëtarët bien dakord, se sot shumica e fëmijëve në botë rriten duke dëgjuar shumë gjuhë.
Por sikur një fëmijë të rritet në një mjedis, ku është i ekspozuar ndaj dhjetëra apo qindra gjuhëve? Ne mund të imagjinojmë një personazh si Oliver Tuisti, i rritur në një lloj stacioni hekurudhor global, që ndërvepron me shumë punonjësish të stacionit dhe vizitorë nga e gjithë bota.
A mund të bëhet shumëgjuhësh një fëmijë i tillë? Ndoshta jo, thotë Suzi J. Stajls, psikologe zhvillimi në Universitetin Teknologjik Nanjang në Singapor, e cila studion përvetësimin e gjuhës nga fëmijët. Një nga pengesat është koha: Ndaj sa më shumë gjuhëve të jeni të ekspozuar, aq më pak ekspozim keni ndaj secilës prej tyre.
Nëse jeni duke mësuar 365 gjuhë brenda një viti, atëherë nuk mund të keni më shumë se një ditë të plotë ekspozim ndaj secilës prej tyre. Po ashtu, skenari ynë hipotetik lë jashtë diçka thelbësor: atë që dëshiron vetë fëmija. Fëmijët nuk janë thjesht sfungjerë që thithin gjithçka rreth tyre.
Ata i kushtojnë vëmendje botës dhe zhvillojnë ndjenja dhe opinione për të, dhe kjo luan një rol të madh në mënyrën se si mësojnë. “Fëmijët motivohen duke i parë të tjerët të përdorin gjuhën e tyre së bashku. Dhe ata janë përgjithësisht të motivuar të përdorin ato gjuhë, që ata shohin se kanë ndikimin më të madh social”, shprehet Stajls.
Nëse një udhëtar i rastësishëm endet nëpër stacion duke folur një gjuhë të panjohur dhe askush nuk i kushton vëmendje, ndoshta edhe fëmija nuk do ta bëjë këtë. Por nëse një person i lezetshëm shfaqet duke folur islandisht ose minoanishten e lashtë, dhe të gjithë do të kthejnë kokën për ta parë, edhe fëmija do të bëjë të njëjtën gjë.
Nëse njerëzit do të duken të emocionuar dhe të interesuar të flasin me të sapoardhurin, fëmija mund të ketë përshtypjen se gjuha është e lezetshme dhe e dëshirueshme për t’u mësuar. Fëmijët i kushtojnë më shumë vëmendje fjalëve të njerëzve, për të cilët kanë interes dhe që duan t’i imitojnë.
Me fjalë të tjera, për të mësuar shumë gjuhë, fëmijët nuk kanë nevojë vetëm për ekspozim, por edhe për motivim. “Një vend veçanërisht i njohur për dendësinë e tij gjuhësore janë malësitë e Papua Guinesë së Re, ku aftësia për të komunikuar në disa gjuhë fqinje, është një avantazh i madh social. Në situata të tilla, fëmijët mund të mësojnë të komunikojnë rrjedhshëm në një shumëllojshmëri të madhe gjuhësh” thotë ekspertja.
Prandaj, në rast se doni të inkurajoni një fëmijë që të mësojë disa gjuhë, duhet ta ekspozoni ndaj sa më shumë prej tyre, dhe t’i bëni ato të duken të dëshirueshme, madje edhe të lezetshme në sytë e tij apo saj.
“Si arrihet kjo? Unë mund të mos jem personi më i duhur që duhet pyetur. Pavarësisht nga përpjekjet e mia më të mira “Si të bëjmë diçka në shkollë që fëmijëve t’u duket e lezetshme”, është një aftësi që nuk e kam fituar kurrë”, përfundon Randall Munroe./bota.al/
Kuriozitete
Shah Rukh Khan bëhet miliarder, mes yjeve më të pasur në botë
Published
5 hours agoon
October 2, 2025By
UBT News
Ylli i njohur i kinemasë indiane, Shah Rukh Khan, është futur zyrtarisht në klubin e miliarderëve.
Sipas listës më të fundit të Hurun India Rich List 2025, të cituar nga BBC, pasuria e aktorit 59-vjeçar është vlerësuar në 1.4 miliardë dollarë amerikanë.
Kjo e vendos atë në të njëjtën ligë me emra të mëdhenj të botës së famës si Arnold Schwarzenegger, Rihanna, Tiger Woods dhe Taylor Swift, pasuria e të cilëve vlerësohet nga revista Forbes rreth 1.6 miliardë dollarë.
Në listën e më të pasurve nga Bollywood figurojnë aktorja Juhi Chawla, aktorët Hrithik Roshan dhe Amitabh Bachchan, si dhe regjisori i njohur Karan Johar.
I njohur shpesh si “mbreti i romancës”, Khan ka kaluar mbi tri dekada në industrinë e filmit, ku përveç aktrimit ka ndërtuar edhe një perandori biznesi.
Ai është themelues dhe drejtues i kompanisë së produksionit Red Chillies Entertainment, si dhe bashkëpronar i ekipit të kriketit Knight Rider Sports – burimet kryesore që e kanë futur në rangun e miliarderëve.
Përveç këtyre, pasuria e tij rritet nga filmat, kontratat reklamuese dhe investimet në prona të paluajtshme në mbarë botën.
Sipas Anas Rahman Junaid, themelues i Hurun India, ngjitja e Khanit në këtë nivel pasurie reflekton transformimin ekonomik që po ndodh në Indi. Ai e krahason këtë me zhvillimet në SHBA, ku miliarderët nuk vijnë më vetëm nga industria tradicionale apo bankingu, por edhe nga sporti, mediat dhe argëtimi – ashtu si Michael Jackson, LeBron James, Oprah Winfrey dhe Beyoncé.
Sipas Forbes, edhe pse shumë të famshëm arrijnë pasuri marramendëse, është ende e rrallë që ajo të kalojë në shifra dhjetëshifrore, pasi numri i miliarderëve të tillë mbetet i kufizuar në mbarë botën. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
Sekretet e njerëzve me dorën e djathtë, ja tiparet magjike
Published
7 hours agoon
October 2, 2025By
UBT News
Në pamje të parë mund të duket se nuk ka ndryshim midis një personi që shkruan me dorën e djathtë dhe një personi me dorën e majtë, por kërkimet tregojnë se ekzistojnë dallime të rëndësishme, secila me avantazhet e veta.
Ja disa arsye të pazakonta dhe interesante pse partnerët me dorën e djathtë mund të kenë disa “truke ekstra” nën mëngë.
E rëndësishme është të mbani mend se marrëdhëniet e forta ndërtohen mbi lidhje të vërteta, vlera të përbashkëta e respekt reciprok.
6 tipare të veçanta të njerëzve me dorën e djathtë:
Fitojnë më shumë para
Sipas një studimi të vitit 2012, mëngjarashët fitojnë 10–12% më pak se djathtakët. Kjo lidhet me punët më fizike që ata ushtrojnë. Sot, ambicia e aftësitë janë më të rëndësishme se dora që përdoret, por statistikat tregojnë një avantazh të vogël financiar për djathtakët.
Kanë kujtesë më të mirë
Partnerët me dorën e djathtë kanë më shumë gjasa të mbajnë mend datat e rëndësishme, vendet që doni të vizitoni, apo edhe ku keni lënë çelësat. Edhe pse kujtesa ndryshon nga personi te personi, studimet sugjerojnë një avantazh të lehtë për djathtakët.
Janë më pak të frikësuar
Mëngjarashët mund të jenë më të ndjeshëm ndaj frikës e stresit emocional, ndërsa djathtakët duken më të qëndrueshëm dhe më pak të ndikuar nga situatat frikësuese.
Janë të qetë dhe të arsyeshëm
Në situata stresuese, partnerët me dorën e djathtë tregojnë qetësi dhe vetëkontroll më të mirë. Kjo lidhet me mënyrën se si hemisferat e trurit komunikojnë dhe përpunojnë emocionet.
Pinë më pak alkool
Djathtakët kanë tendencë të konsumojnë më pak alkool sesa mëngjarashët. Nëse preferoni netë të qeta e aktivitetet pa shumë ekses, një partner me dorën e djathtë mund të jetë më i përshtatshëm.
Janë më pak të predispozuar ndaj çrregullimeve mendore
Mëngjarashët kanë probabilitet më të lartë të zhvillimit të disa sëmundjeve mendore, përfshirë skizofreninë, depresionin e çrregullimet bipolare. Rreth 10% e popullsisë amerikane është mëngjarashe, por një përqindje më e madhe e personave me çrregullime mendore janë mëngjarashë, duke treguar një lidhje statistike të rëndësishme. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
Njihuni me 2-vjeçaren që mori titullin e perëndeshës në Nepal
Published
9 hours agoon
October 2, 2025By
UBT News
Një vajzë dyvjeçare u zgjodh perëndesha e Nepalit dhe u bart nga familja e saj drejt një tempulli gjatë festivalit hindu.
Aryatara Shakya u emërua “Kumari”, ose perëndesha virgjër, duke zëvendësuar vajzën që mbante këtë titull, e cila kishte arritur pubertetin.
Ky titull i veçantë jepet zakonisht vajzave nga klani Shakya dhe respektohet si nga hindutë, ashtu edhe nga budistët.
Vajzat që zgjidhen kanë moshën 2-4 vjeç duhet të plotësojnë disa kriterë: lëkurë, sy dhe dhëmbë të përsosur, të mos kenë frikë nga errësira.
Festivalet dhe riti
Zgjat 15 ditë e simbolizon fitoren e të mirës mbi të keqen. Gjatë këtyre ditëve, shkollat dhe zyrat mbyllen dhe besimtarët qëndrojnë në radhë për të prekur këmbët e vajzës, duke i dhuruar lule dhe para.
Jeta e perëndeshës
Vajzat që mbajnë titullin e perëndeshës jetojnë një jetë të izoluar. Atyre u caktohet me kë të luajnë e lejohen të dalin jashtë disa herë në vit për festivale. Ish-perëndeshat përballen me vështirësi për t’u përshtatur pas pubertetit. Burrat që martohen me një ish-perëndeshë nuk jetojnë gjatë, ndaj shumë prej këtyre grave nuk martohen.
Traditat kanë pësuar ndryshime gjatë viteve. Sot, vajza perëndeshë lejohet të ndjekë edukim me një mësues privat, dhe pallati i saj është i pajisur edhe me televizor. Qeveria ofron gjithashtu një pension mujor për ish-perëndeshat. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
49 kg më pak në 9 muaj, pa operacione, pa injeksione
Published
12 hours agoon
October 2, 2025By
UBT News
Në një kohë kur dietat ekstreme e trajtimet e shpejta për humbje peshe po përhapen shumë, historia e një gruaje 52-vjeçare nga Teksasi është shembull i fuqishëm se sa shumë mund të arrijë disiplina dhe ndryshimi gradual i stilit të jetesës.
Ajo arriti të humbiste mbi 45 kilogramë brenda 9 muajsh, pa iu nënshtruar kirurgjisë bariatrike, pa përdorur injeksione të kushtueshme apo dieta drastike që shpesh shoqërohen me pasoja të rënda shëndetësore.
Sekreti i saj?
Ajo krijoi atë që e quajti “kufij ushqimorë” duke mësuar trupin e mendjen të dallojnë mes urisë e zakonit për të ngrënë më shumë se ç’duhet.
Në praktikë, kjo nënkuptonte zgjedhjen me kujdes të ushqimeve, kontrollin e sasisë dhe respektimin e orareve të vakteve.
Në vend që të hiqte dorë plotësisht nga ushqimet e preferuara, ajo vendosi rregulla të thjeshta: shmangte ngrënien në orët e vona të natës, kufizonte sheqerin e përpunuar dhe orientonte ushqimin e përditshëm drejt produkteve të freskëta e të balancuara.
Ajo çfarë e bën historinë edhe më frymëzuese është fakti se gruaja e ndoqi këtë stil jetese për shtatë vite me radhë, duke e kthyer atë në një mënyrë të përhershme jetese dhe jo në një dietë kalimtare.
Kjo i dha mundësinë jo vetëm të mbante peshën e re, por edhe të fitonte energji e vitalitet të rinovuar. Ky rrëfim tregon se zgjidhjet nuk janë më të mirat. Qetësia, durimi dhe vendosja e kufijve të shëndetshëm sjellin rezultate më të qëndrueshme e të sigurta për shëndetin. /A.Z/UBT News/

Nga inteligjenca artificiale te bujqësia: Hajrizi tregon pse UBT-ja është zgjedhja kryesore e studentëve

Shah Rukh Khan bëhet miliarder, mes yjeve më të pasur në botë

Epoka e re e mjekësisë, shpresa për kurën e tullacisë

Xhaka në garë me Haalandin dhe yjet e tjerë për t’u zgjedhur lojtari i muajit në Premierligë

Bellucci: Një vend i veçantë për Tim Burton do të mbetet në zemrën time!

Europa League sonte vjen me 18 lojë

Beats prezanton kufjet sportive pa tel

Sekretet e njerëzve me dorën e djathtë, ja tiparet magjike

Klubet basketbollistike dhe shifrat që përfituan nga Ligji i Sponsorizimit
Të kërkuara
-
Aktualitet1 month ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Aktualitet2 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Kërkime3 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Aktualitet4 weeks ago
Votoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën