Shëndeti

Pse jemi altruistë apo egoistë? Përgjigja gjendet edhe te truri ynë

Studimi i botuar në “Nature Neuroscience”, analizoi shkaqet që çojnë në qëndrime altruiste ose egoiste.

Published

on

Altruistë apo egoistë? Studiuesit nga Universiteti Shtetëror i Milanos dhe nga Instituti Italian i Teknologjisë kanë zbuluar se kjo varet nga faktorët socialë dhe të sjelljes, por edhe nga mekanizmat e trurit që prekin një zonë të caktuar të trurit tonë, amigdalën.

Studimi i botuar në “Nature Neuroscience”, analizoi shkaqet që çojnë në qëndrime altruiste ose egoiste në botën e kafshëve, me synim ofrimin e njohurive gjithnjë e më të detajuara mbi mekanizmin që qëndron në themel të këtyre sjelljeve, për t’i kuptuar më mirë të gjitha ato gjendje patologjike, neuropsikiatrike apo neurodegjenerative, në të cilën sjellja sociale nuk është funksionale.

Për shembull rastet e një mungese të theksuar të ndjeshmërisë apo një sjellje anti-sociale të tepruar. Studimi u bë i mundur edhe nga fakti se për rreth 10 vite janë bërë studime tek kafshët mbi aspekte që lidhen me sferën emocionale dhe afektive. Historikisht ishte menduar se këto lloj funksionesh njohëse dhe sociale, ishin disi të rezervuara për njeriun dhe jo për gjitarët e tjerë

“Studimi nisi rreth 5 vite më parë. Ne pyetëm veten nëse minjtë ishin në gjendje të kryenin veprime që më pas mund të çonin në përfitime për bashkëmoshatarët e tyre, duke bërë një përpjekje më të madhe për të ndarë një shpërblim me partnerin e tyre. Duke analizuar sjelljen, ne e përdorëm këtë test për të studiuar neurobiologjinë që qëndron në themelin e këtyre zgjedhjeve”, shpjegon studiuesi dhe neuroshkencëtari Diego Skexha.

Studiuesit vunë re se përkatësia në të njëjtin kontekst shoqëror kishte një ndikim, po ashtu edhe dominimi shoqëror. Kafshët ashtu si njerëzit kanë një hierarki sociale brenda grupit të tyre, dhe ato në rangjet më dominuese priren të ndajnë shpërblimet në një mënyrë mëpreferenciale.

Hapi tjetër ishte të analizohej, nga pikëpamja neurobiologjike, cilat ishin qarqet e lidhura me këtë lloj sjelljeje në tru, duke zbuluar se amigdala bazolaterale tregon një aktivitet më të lartë neuronal tek kafshët më altruiste. Këto analiza shumë të sakta janë të mundshme falë kemogjenetikës, që i jep mundësi studiuesve të aktivizojnë dhe çaktivizojnë qarqet të caktuara të trurit, për të kuptuar se cilat janë të përfshira në një proces të caktuar.

Kur çaktivizoheshin këto qeliza specifike, studiuesit panë se humbi predispozita për të qenë altruistë. Por truri nuk funksionon në një lloj ndarje të pandikueshme. Ndaj studiuesit analizuan lidhjet midis amigdalës bazolaterale dhe korteksit paraballor, ky i fundi i përfshirë në shumë procese njohëse.

Dhe ata vunë re të njëjtën sjellje:kur çaktivizoheshin qelizat, gati të gjitha kafshët u bënë më egoiste.

“Funksionimi i këtyre mekanizmave të zbuluara tek minjtë, mund të jetë i ngjashëm te njerëzit. Korteksi paraballor dhe amigdala, nuk janë rajone të zgjedhura rastësisht. Ne e dimë që amigdala është e përfshirë në funksione të lidhura me shoqërizimin edhe tek njerëzit. Edhe korteksi paraballor ka një rol kontrollues dominues mbi shumë funksione njohëse në sferën sociale”, thotë Skexha.

Ai thekson se rezultatet e këtij studimi mund të aplikohen mbi modele jofunksionale dhe patologjike, të cilat do të jenë të dobishme në studimin e sëmundjeve neuropsikiatrike.

“Aktualisht po përdorim modele të sëmundjeve neurodegjenerative si Alzheimeri për të kuptuar, dhe në të ardhmen për të identifikuar praninë e një objektivi të mundshëm, duke vepruar kësisoj drejtpërdrejt në ato deficite sociale që manifestohen në shumë gjendje neuropsikiatrike”, shtoi ai.

Por ky studim nuk ka rëndësi vetëm për sëmundjet neurodegjenerative.

“Ne po studiojmë shumë nga faktorët gjenetikë që favorizojmë disa patologji, dhe po shohim se si këto modele egoizmi dhe altruizmi mund të ndryshojnë në sëmundjet gjenetike që i predispozojnë disa njerëz për t’u prekur nga sëmundje si skizofrenia dhe autizmi”, thotë Francesko Papaleo, shef i laboratorit të “Genetics of Cognition” në Institutin Italian të Teknologjisë që mori pjesë në studim.

“Ideja është që këto qarqe nuk funksionojnë mirë si tek fëmijët, dhe për këtë arsye subjekti nuk është në gjendje të zhvillojë disa aftësi social-konjitive. Qëllimi ynë është të kuptojmë se cilat nëntipe qelizore nuk janë formuar në mënyrën e duhur, duke ndërhyrë në fillim për të qenë në gjendje që t’i korrigjojmë ato”, shton ai.

Por a ka një predispozitë gjenetike ndaj altruizmit dhe egoizmit?

“Kjo është e vështirë të thuhet, por nuk mund të përjashtojmë që ka diçka të lindur tek secili prej nesh, që mund të konsiderohet si një lloj predispozicioni. Për shembull, ne kemi parë që kafshët në fund të testit shprehnin preferenca që priren të jenë altruiste, janë gjithashtu ato që kanë një interes më të madh për t’u shoqëruar me të tjerët”, thotë Skexha.

Pra ka disa predispozita gjenetike që na bëjnë pak a shumë të ndjeshëm ndaj të tjerëve. 

“Autizmi dhe skizofrenia kanë një ndikim të madh gjenetik, prandaj ekziston një predispozitë për ndryshime në sferën socio-konjitive. Gjithsesi, nuk ka një gjen specifik të altruizmit apo egoizmit”, përfundon Papaleo./Wired – Bota.al

Continue Reading

Shëndeti

Hani çokollatë rregullisht, ja pse

Published

on

Continue Reading

Shëndeti

Ja arsyet pse ju dridhen duart

Published

on

Një neurolog ka zbuluar ilaçet e zakonshme që mund të shkaktojnë dridhje të duarve.

Dr. Baibing Chen, i cili punon në Ann Arbor, Michigan, thotë se sheh shumë pacientë me dridhje të duarve që shqetësohen se mund të kenë një çrregullim serioz të trurit, siç është Parkinsoni.

Para se t’i vlerësojë për gjendje neurologjike, Dr. Chen kontrollon çfarë ilaçesh po marrin. Ai sheh nëse pacientët marrin pseudoefedrinë, e shitur nën emrin tregtar Sudafed, ndër të tjera për bllokim të hundëve ose sinuseve, pasi dridhjet janë efekt anësor i këtij ilaçi pa recetë.

Kjo ndodh se dekongjestionuesi stimulon sistemin nervor qendror e nxit lirimin e norepinefrinës, një neurotransmetues i lidhur me vigjilencën dhe gjallërinë – gjë që çon në efekte anësore si nervozizmi, ankthi dhe dridhjet.

Simptomat shtohen kur ilaçi merret në doza të larta ose nga të ndjeshmit, vlen për amfetaminat që përdoren për trajtimin e ADHD-së, si Adderall. “Këto mund të rrisin aktivitetin e sistemit nervor dhe ndonjëherë të shkaktojnë dridhje ose lëkundje,” thotë Dr. Chen në TikTok.

Më tej, neurologu analizon përdorimin e antidepresivëve, ai thotë se frenuesit selektivë të rimarrjes së serotoninës që janë klasë antidepresivësh që rrisin nivelet e serotoninës në tru, mund të shkaktojnë dridhje.

FDA ka miratuar pesë SSRI për trajtimin e depresionit: Citalopram, Escitalopram, Fluoxetine, Paroxetine dhe Sertraline. Disa s’kanë efekte anësore, e shumë efekte zhduken pas javëve të para, përveç dridhjeve, ilaçet shkaktojnë shqetësime, djersitje dhe dhimbje koke.

Dr. Chen thotë se antidepresivi triciklik amitriptilina shkakton të njëjtën reaksion. Antipsikotikët që përdoren për trajtimin e simptomave psikozike si halucinacionet, deluzionet dhe mendimi i çrregullt, shkaktojnë dridhje.

Litiumi, një stabilizues i humorit, është “i njohur për të shkaktuar ose përkeqësuar dridhjet, veçanërisht në nivelet e larta në gjak”.

Dr. David Osser, profesor i asociuar i psikiatrisë në Shkollën Mjekësore të Harvardit, thotë se dridhjet e shkaktuara janë “ të zakonshme dhe të padëshiruara nga pacientët”, dhe ankthi i përkeqëson ato. Për t’i zbutur sugjeron mbajtjen e nivelit të ulët të litiumit dhe reduktimin e ilaçeve tjera që shkaktojnë dridhje, si kafeina. Një tjetër shkaktar, sipas Dr. Chen, janë ilaçet për astmën, ilaçet e përshkruara për pacientët me astmë, si albuterol, salmeterol e arformoterol, shkaktojnë dridhje. Deri në 20% e njerëzve që marrin këto ilaçe zhvillojnë dridhje.

Dr. Chen përmbyll informacionin e tij duke renditur disa ilaçe të tjera që duhen pasur parasysh për shkaktimin e dridhjeve.

Ilaçet kundër krizave epileptike shkaktojnë dridhje se ndërveprojnë me sistemin nervor qendror, ilaçet antiaritmike që përdoren për trajtimin e rrahjeve të çrregullta të zemrës kanë ndikim të ngjashëm. Steroidet janë tjetër grup në listën e Dr. Chen që shkaktojnë dridhje.

Me prednizonin, një nga steroidet më të përshkruara në SHBA, disa nga efektet anësore që ndodhin, nëse përdoret në sasi të mëdha ose për periudha të gjata, përfshijnë ndjesi shpimi gjilpërash në fytyrë dhe gjymtyrë, ngërç të muskujve dhe dridhje të pakontrollueshme të duarve.

Mjeku përmend një shkaktar; Stimulantët. Kafeina, që konsumohet përmes çajit, kafesë, pijeve me gaz, shkakton dridhje të duarve nëse konsumohet në sasi të mëdha, veçanërisht te individët që janë të ndjeshëm ndaj efekteve stimuluese. /UBT News/

Continue Reading

Shëndeti

Ruani shëndetin e syve: Identifikimi dhe parandalimi i faktorëve të rrezikut

Published

on

Shëndeti i syve është aspekt i rëndësishëm i mirëqenies sonë, por shumë shpesh e injorojmë deri sa të shfaqen probleme.

Ka faktorë rreziku që ndikojnë në shëndetin e syve, përfshirë moshën, gjenetikën, ekspozimin ndaj dritës së diellit dhe përdorimin e dëmshëm të ekraneve për periudha të gjata. Është thelbësore të kuptojmë këta faktorë për të mbrojtur shëndetin vizual.

Mosha e gjenetika janë dy faktorë që ndikojnë në shëndetin e syve, ndryshimet që ndodhin me kalimin e moshës çojnë në sëmundje si katarakti e degjenerimi makular. Një histori familjare e sëmundjeve të syve rrit rrezikun e zhvillimit të këtyre kushteve.

Nëse keni anëtarë të familjes që vuajnë nga sëmundje të tilla, është e rëndësishme të bëni kontrolle të rregullta e të jeni të vetëdijshëm për shenjat e hershme të problemeve vizuale. Ekspozimi ndaj diellit është problem serioz, rrezatimi UV dëmton retinën e rrit mundësinë e zhvillimit të sëmundjeve si katarakti e degjenerimi makular. Përdorimi i syzeve me mbrojtje UV është mënyrë e thjeshtë për të mbrojtur sytë. Kjo veprimtari preventive është e rëndësishme verës, kur jemi në mjedise të hapura.

Përdorimi i ekraneve moderne, si telefonat e kompjuterët ka ndikim negativ. Përdorimi i vazhdueshëm i pajisjeve shkakton lodhje dhe tharje të syve e përkeqësim të shikimit. Ka rregull të njohur, që quhet 20-20-20: çdo 20 minuta, shikoni diçka në distancë 20 metra për 20 sekonda. Ky zakon ndihmon në lehtësimin e lodhjes së syve por si të kujdesemi për sytë?

Kontrolli i rregullt është thelbësor, vizitat te okulisti janë të rëndësishme për parandalim të problemit. Një kontroll i thjeshtë identifikon problemet e mundëson trajtim. Mbrojtja nga dielli është aspekt i rëndësishëm i kujdesit. Përdorni syze që filtrojnë rrezet UV. Jo vetëm që kjo i mbron sytë nga dëmtimi, por parandalon shfaqjen e rrudhave rreth syve.

Një dietë e pasur me vitamina është esenciale për sytë. Ushqimet që janë të pasura me vitaminë A, C dhe E, si karotat dhe domatet ndihmojnë në ruajtjen e syve.  Përveç kësaj, shmangia e duhanit është element thelbësor në ruajtjen e shëndetit të syve.

Pirja e duhanit rrit rrezikun e zhvillimit të degjenerimit makular dhe kataraktit. Nëse jeni duhanpirës, kërkoni ndihmë për të lënë duhanin; shëndeti juaj, duke përfshirë shëndetin e syve tuaj, do të përfitojë ndjeshëm. Përmes kujdesit të duhur dhe këndvështrim të përgjegjshëm ndaj stilit të jetesës, është e mundur të mbani sytë tuaj të shëndetshëm dhe të parandaloni probleme që shfaqen me kalimin e kohës.

Kujdesi për shëndetin e syve është investim në mirëqenien afatgjatë, nuk është kurrë vonë për të filluar të merremi seriozisht me këtë. /UBT News/

Continue Reading

Shëndeti

Personat me këtë grup gjaku nuk duhet të pinë kafe

Published

on

Ngrënia e disa ushqimeve bazuar në grupin tuaj të gjakut përmirësojë shëndetin dhe të ndihmojë në menaxhimin e peshës.

Koncepti i dietave sipas grupeve të gjakut u prezantua fillimisht nga dr. James L. D’Adamo. Djali i tij, dr. Peter J. D’Adamo, e popullarizoi këtë dietë në librin e tij “Eat Right 4 Your Type”.

Ai pretendon se grupe të ndryshme gjaku kanë evoluar në periudha të ndryshme në historinë tonë gjenetike dhe se grupi juaj i gjakut duhet të përcaktojë se çfarë hani dhe si ushtroheni, shkruan Healthline.

Cilat lëngje duhet të pini cilin grup gjaku?

Dietat e grupeve të gjakut janë sistem ushqimor që i kategorizon ushqimet si të dobishme, neutrale a të dëmshme. Ai bazohet në grupin e gjakut të personit dhe faktorë tjerë. Dieta ofron udhëzime për zgjedhjen e pijeve bazuar në grupin tuaj të gjakut.

Plazma përmban antitrupa anti-A dhe anti-B, por sipërfaqja e rruazave të kuqe të gjakut nuk përmban antigjene A ose B. Meqenëse këto antigjene nuk janë të pranishme, një person i çdo grupi gjaku ABO mund ta marrë këtë grup gjaku.

Dietë për grupin e gjakut O

Theksi vihet te ushqimet me shumë proteina, kurse drithërat, bizelet dhe produktet e qumështit janë të kufizuara. Ai bazohet në idenë se njerëzit me grupin O kanë sistem tretës që përshtatet përproteinat shtazore.

Sipërfaqja e rruazave të kuqe të gjakut përmban antigjen A, dhe plazma ka antitrupa anti-B. Antitrupi anti-B do të sulmonte qelizat e gjakut që përmbajnë antigjenin B. Dieta fokusohet në perime, fruta dhe drithëra, duke minimizuar mishin dhe produktet e qumështit. Ai bazohet në besimin se njerëzit me grupin A kanë sistem imunitar më të ndjeshëm dhe janë më të përshtatshëm për një dietë vegjetariane.

Lëngje frutash alkaline si koncentrati i holluar i lëngut të qershisë së zezë

Tretja e produkteve të qumështit thuhet se është e vështirë për njerëzit me grupin A të gjakut, por disa lloje të produkteve të qumështit mund të jenë të pranueshme, duke përfshirë:

Sipërfaqja e rruazave të kuqe të gjakut përmban antigjen B, plazma ka antitrupa anti-A. Antitrupi anti-A sulmon qelizat e gjakut që përmbajnë antigjenin A. Dieta përfshin bilanc të mishit, perimeve, frutave, drithërave dhe produkteve të qumështit. Ai bazohet në idenë se njerëzit me grup B kanë sistem të fortë tretës e mund të hanë shumëllojshmëri ushqimesh.

Qelizat e kuqe përmbajnë antigjene A dhe B, plazma s’përmban antitrupa anti-A ose anti-B. Ata me grupin  AB marrin çdo lloj gjaku ABO.

Dieta përfshin një kombinim të ushqimeve nga dietat e grupit të gjakut A dhe B Dieta e grupit të gjakut AB bazohet në besimin se njerëzit me grup gjaku AB mund të përfitojnë nga të dyja dietat, sepse gjaku i tyre është një përzierje e të dy llojeve. /UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara