Shëndet

Pse jemi altruistë apo egoistë? Përgjigja gjendet edhe te truri ynë

Studimi i botuar në “Nature Neuroscience”, analizoi shkaqet që çojnë në qëndrime altruiste ose egoiste.

Published

on

Altruistë apo egoistë? Studiuesit nga Universiteti Shtetëror i Milanos dhe nga Instituti Italian i Teknologjisë kanë zbuluar se kjo varet nga faktorët socialë dhe të sjelljes, por edhe nga mekanizmat e trurit që prekin një zonë të caktuar të trurit tonë, amigdalën.

Studimi i botuar në “Nature Neuroscience”, analizoi shkaqet që çojnë në qëndrime altruiste ose egoiste në botën e kafshëve, me synim ofrimin e njohurive gjithnjë e më të detajuara mbi mekanizmin që qëndron në themel të këtyre sjelljeve, për t’i kuptuar më mirë të gjitha ato gjendje patologjike, neuropsikiatrike apo neurodegjenerative, në të cilën sjellja sociale nuk është funksionale.

Për shembull rastet e një mungese të theksuar të ndjeshmërisë apo një sjellje anti-sociale të tepruar. Studimi u bë i mundur edhe nga fakti se për rreth 10 vite janë bërë studime tek kafshët mbi aspekte që lidhen me sferën emocionale dhe afektive. Historikisht ishte menduar se këto lloj funksionesh njohëse dhe sociale, ishin disi të rezervuara për njeriun dhe jo për gjitarët e tjerë

“Studimi nisi rreth 5 vite më parë. Ne pyetëm veten nëse minjtë ishin në gjendje të kryenin veprime që më pas mund të çonin në përfitime për bashkëmoshatarët e tyre, duke bërë një përpjekje më të madhe për të ndarë një shpërblim me partnerin e tyre. Duke analizuar sjelljen, ne e përdorëm këtë test për të studiuar neurobiologjinë që qëndron në themelin e këtyre zgjedhjeve”, shpjegon studiuesi dhe neuroshkencëtari Diego Skexha.

Studiuesit vunë re se përkatësia në të njëjtin kontekst shoqëror kishte një ndikim, po ashtu edhe dominimi shoqëror. Kafshët ashtu si njerëzit kanë një hierarki sociale brenda grupit të tyre, dhe ato në rangjet më dominuese priren të ndajnë shpërblimet në një mënyrë mëpreferenciale.

Hapi tjetër ishte të analizohej, nga pikëpamja neurobiologjike, cilat ishin qarqet e lidhura me këtë lloj sjelljeje në tru, duke zbuluar se amigdala bazolaterale tregon një aktivitet më të lartë neuronal tek kafshët më altruiste. Këto analiza shumë të sakta janë të mundshme falë kemogjenetikës, që i jep mundësi studiuesve të aktivizojnë dhe çaktivizojnë qarqet të caktuara të trurit, për të kuptuar se cilat janë të përfshira në një proces të caktuar.

Kur çaktivizoheshin këto qeliza specifike, studiuesit panë se humbi predispozita për të qenë altruistë. Por truri nuk funksionon në një lloj ndarje të pandikueshme. Ndaj studiuesit analizuan lidhjet midis amigdalës bazolaterale dhe korteksit paraballor, ky i fundi i përfshirë në shumë procese njohëse.

Dhe ata vunë re të njëjtën sjellje:kur çaktivizoheshin qelizat, gati të gjitha kafshët u bënë më egoiste.

“Funksionimi i këtyre mekanizmave të zbuluara tek minjtë, mund të jetë i ngjashëm te njerëzit. Korteksi paraballor dhe amigdala, nuk janë rajone të zgjedhura rastësisht. Ne e dimë që amigdala është e përfshirë në funksione të lidhura me shoqërizimin edhe tek njerëzit. Edhe korteksi paraballor ka një rol kontrollues dominues mbi shumë funksione njohëse në sferën sociale”, thotë Skexha.

Ai thekson se rezultatet e këtij studimi mund të aplikohen mbi modele jofunksionale dhe patologjike, të cilat do të jenë të dobishme në studimin e sëmundjeve neuropsikiatrike.

“Aktualisht po përdorim modele të sëmundjeve neurodegjenerative si Alzheimeri për të kuptuar, dhe në të ardhmen për të identifikuar praninë e një objektivi të mundshëm, duke vepruar kësisoj drejtpërdrejt në ato deficite sociale që manifestohen në shumë gjendje neuropsikiatrike”, shtoi ai.

Por ky studim nuk ka rëndësi vetëm për sëmundjet neurodegjenerative.

“Ne po studiojmë shumë nga faktorët gjenetikë që favorizojmë disa patologji, dhe po shohim se si këto modele egoizmi dhe altruizmi mund të ndryshojnë në sëmundjet gjenetike që i predispozojnë disa njerëz për t’u prekur nga sëmundje si skizofrenia dhe autizmi”, thotë Francesko Papaleo, shef i laboratorit të “Genetics of Cognition” në Institutin Italian të Teknologjisë që mori pjesë në studim.

“Ideja është që këto qarqe nuk funksionojnë mirë si tek fëmijët, dhe për këtë arsye subjekti nuk është në gjendje të zhvillojë disa aftësi social-konjitive. Qëllimi ynë është të kuptojmë se cilat nëntipe qelizore nuk janë formuar në mënyrën e duhur, duke ndërhyrë në fillim për të qenë në gjendje që t’i korrigjojmë ato”, shton ai.

Por a ka një predispozitë gjenetike ndaj altruizmit dhe egoizmit?

“Kjo është e vështirë të thuhet, por nuk mund të përjashtojmë që ka diçka të lindur tek secili prej nesh, që mund të konsiderohet si një lloj predispozicioni. Për shembull, ne kemi parë që kafshët në fund të testit shprehnin preferenca që priren të jenë altruiste, janë gjithashtu ato që kanë një interes më të madh për t’u shoqëruar me të tjerët”, thotë Skexha.

Pra ka disa predispozita gjenetike që na bëjnë pak a shumë të ndjeshëm ndaj të tjerëve. 

“Autizmi dhe skizofrenia kanë një ndikim të madh gjenetik, prandaj ekziston një predispozitë për ndryshime në sferën socio-konjitive. Gjithsesi, nuk ka një gjen specifik të altruizmit apo egoizmit”, përfundon Papaleo./Wired – Bota.al

Continue Reading

Shëndet

Ndërrimi i natës rrit rrezikun e kancerit tek gratë

Published

on

Puna gjatë natës ka qenë prej kohësh e lidhur me shëndetin e dobët. Tani një studim i ri sugjeron se për gratë, puna gjatë kësaj kohe mund të rris rrezikun e kancerit.

Hulumtuesit kanë zbuluar se gratë që punojnë në turnin e natës janë pothuajse pesë herë më të rrezikuara nga kanceri në krahasim me gratë që punojnë gjatë ditës.

Në këtë studim ekspertët kanë gjetur se gratë që punonin gjatë natës ishin më shumë të rrezikuara nga kanceri i gjirit, kanceri i lëkurës dhe kanceri i mushkërive, shkruan Medicalnewstoday,

Bashkautori i hulumtimit, Xuelei Ma, nga Qendra Mjekësore e Kinës Perëndimore dhe kolegët e tij kanë publikuar gjetjet e tyre në revistën “Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention”.

Hulumtimet e mëparshme kanë treguar se puna gjatë ndërrimit të natës mund të pengojë rëndë ritmin tuaj të qarkullimit.

Ky është orari kur rregullohen proceset fiziologjike të trupit gjatë një cikli 24 orësh. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Shëndet

Ja lista me ushqime që mbajnë yndyrën në gjak nën kontroll

Published

on

Meqenëse nuk kanë kurrfarë shijeje apo arome, këta dy artikuj mund t’u shtohen ushqimeve më të llojllojshme. Hani pa u shtuar sheqer dhe organizmit tuaj do t’u bëjnë mirë.

Në ditë mjafton të hani një deri në dy lugë të vogël fara chia, ndërkaq nga ajo lugë të vogël do të përfitoni deri në tri herë më shumë hekur sesa nga spinaqi.

Më parë duhet t’i zhytni në ujë, meqë nuk kanë aromë mund t’u shtohet të gjitha gjellëve – supës, perimeve, vezëve e pijeve. Farat e chias janë me omega-3 të thartirave yndyrore, të cilat ndihmojnë në rregullimin e kolesterinës së mirë dhe të kolesterinës së keqe në gjak, ndihmojnë ne shëndetin e zemrës.

Pas eliminoni nga organizmi të të gjithë “armiqtë” e njohur, sheqerit, produkteve të mishit dhe të tjera, në ushqim shtoni farat e tërshërës.

Konsumoni ashtu siç janë, pa shtesa të ëmbla. Kokrrat e tërshërës pastrojnë zorrët nga yndyrat, sepse fibrat e tërshërës të njohura si beta-glukan, yndyrarti thithin, andaj kolesterina as që hyn në gjak dhe në qarkullim të gjakut.

Një filxhan kokrra tërshëre do t’i plotësojë nevojat ditore për beta-glukan, mirëpo fibra të tilla ka edhe në elb dhe në alga.

Në ushqim kohë pas kohe përdorni edhe avokado, e cila, pos që ul kolesterinën LDL, mbron edhe arteriet. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Shëndet

Ekspertët paralajmërojnë: Telefonat para moshës 13 vjeç ndikojnë tek zhvillimi emocional i fëmijëve

Published

on

Studimet e fundit tregojnë se fëmijët që marrin telefonin e parë para moshës 13 vjeç mund të përballen me probleme emocionale.

Ata raportojnë nivele më të larta të ankthit, depresion të lehtë, vetëvlerësim të ulët dhe vështirësi në menaxhimin e stresit, duke treguar ndikimin e hershëm të teknologjisë në zhvillimin e tyre emocional.

Ekspertët shpjegojnë se një sërë faktorësh mund të kontribuojnë në këto efekte, përfshirë ekspozimin e hershëm në rrjetet sociale, mungesën e gjumit të mjaftueshëm, presionin online dhe lidhjet më të dobëta familjare.

Përdorimi i smartphone-ve në moshë të vogël krijon një ambient ku fëmijët përballen me sfida që nuk janë të gatshëm t’i menaxhojnë.

Specialistët nënvizojnë rëndësinë e menaxhimit të përdorimit të teknologjisë dhe respektimit të rutinave, përfshirë orët e mjaftueshme të gjumit dhe aktivitetet jashtë ekranit. Bashkëpunimi midis prindërve, shkollës dhe komunitetit mund të ndihmojë në zvogëlimin e stresit dhe ankthit tek fëmijët.

Kujdesi i hershëm ndaj përdorimit të teknologjisë është kyç për zhvillimin emocional dhe shëndetin mendor të fëmijëve, duke krijuar një bazë të fortë për një rritje të shëndetshme dhe të ekuilibruar.

Teknologjia duhet të jetë një mjet për zhvillim, jo një burim stresi, ndërsa mbikëqyrja dhe kufizimi i kohës së kaluar përpara ekranit mund të bëjnë një ndryshim të madh në mirëqenien e fëmijëve. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Shëndet

Si të mbroheni nga alergjitë sezonale?

Published

on

Çdo pranverë apo vjeshtë, sezoni i alergjive vjen me simptomat e zakonshme: hundë të bllokuara, kruajtje, sy të irrituar dhe tështima të pandalshme.

Alergjitë ndodhin kur sistemi imunitar reagon ndaj një substance të padëmshme – si poleni – sikur të ishte një kërcënim real.

Edhe pse simptomat zakonisht nuk janë të rrezikshme, ato mund të jenë shumë shqetësuese. Nëse ende nuk keni gjetur mënyrën më të mirë për t’u mbrojtur, ekzistojnë disa masa që mund të ndihmojnë në lehtësimin e simptomave dhe në mbajtjen e situatës nën kontroll:

1. Mbani dritaret mbyllur

Përpiquni t’i mbani dritaret të mbyllura, në shtëpi, në punë e makinë. Kjo ndihmon të pengoni hyrjen e polenit në ambientet ku kaloni më shumë kohë.

2. Ndërroni rrobat dhe bëni dush para gjumit

Pasi ktheheni në shtëpi, hiqni rrobat që keni veshur jashtë dhe bëni dush për të hequr çdo gjurmë poleni nga flokët dhe lëkura. Kjo do t’ju ndihmojë të flini më mirë dhe të mos e përhapni polenin në shtrat.

3. Pastroni shtratin rregullisht

Ndërroni çarçafët, këllëfët e jastëkëve dhe mbulesat çdo javë dhe lajini me ujë të nxehtë për të eliminuar grimcat e polenit që mund të jenë mbledhur.

4. Përdorni maskë N95 jashtë

Një maskë e tipit N95 është shumë efektive për të bllokuar grimcat e vogla të polenit dhe për të parandaluar që ato të hyjnë në rrugët e frymëmarrjes.

5. Përdorni spërkatës me ujë të kripur për hundën

Një solucion me kripë mund të ndihmojë në pastrimin e rrugëve të hundës, në heqjen e polenit dhe në qetësimin e mukozës së irrituar.

6. Qëndroni të hidratuar

Pini shumë ujë gjatë ditës. Hidrimi i mirë ndihmon trupin të përballojë më lehtë simptomat e alergjisë dhe e mban mukozën e lagësht, duke ulur ndjesinë e tharjes apo irritimit.

7. Përdorni avullin për të lehtësuar frymëmarrjen

Avulli ndihmon në hapjen e rrugëve të frymëmarrjes dhe zbut simptomat. Mund të thithni avull nga një tenxhere me ujë të nxehtë ose të bëni dush me avull. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara