Lajmet

Pesë barnat që e ndryshuan botën (dhe çfarë shkoi keq)

Këto barna sollën një ndryshim të madh në jetën tonë, në mënyra që nuk e prisnim.

Published

on

Nga Philippa Martyr

Është e vështirë të matet ndikimi i një barne të caktuar në historinë botërore. Por më poshtëpo klasifikojmë 5 barna, për të cilat mund të themi me siguri se kanë sjellë një ndryshim të madh në jetën tonë, shpeshherë në mënyra që nuk e prisnim. Ato na kanë dhënë disa përfitime shëndetësore të pabesueshme. Por nga ana tjetër janë shfaqur me një trashëgimi komplikimesh, të cilat ne duhet t’i analizojmë në mënyrë kritike.

1. Anestezia

Në fundin e viteve 1700, kimisti anglez Xhozef Pristli prodhoi një gaz të cilin ai e quajti “ajri i azotuar” (oksid azoti). Kimisti tjetër anglez Hamfri Devi, mendoi se ai mund të përdorej si qetësues dhimbjesh në kirurgji. Në fakt u bë një ilaç rekreativ. Vetëm në vitin 1834, mbërritëm një moment tjetër historik.

Kimisti francez Zhan-Baptist Dyma emërtoi një gaz të ri:kloroformi. Mjeku skocez Xhejms Simpson e përdori atë në vitin 1847 për të ndihmuar gjatë lindjes së grave. Shumë shpejt anestezia u përdor më gjerësisht gjatë operacioneve kirurgjikale.

Përpara saj, pacientët vdisnin shpesh nga shoku nga dhimbja. Por çdo ilaç që mund t’i bëjë njerëzit të pavetëdijshëm, mund të shkaktojë edhe dëme. Anestetikët e sotëm janë ende të rrezikshëm, për shkak të rreziqeve të shtypjes së sistemit nervor.

2. Penicilina

Ajo që i ndodhi në vitin 1928 mjekut skocez Aleksandër Fleming, është një nga historitë klasike të zbulimit aksidental të një ilaçi. Fleming shkoi me pushime, duke lënë në laborator disa kultura të bakterit streptokok. Kur u kthye nga pushimet, vuri re se penicilium (një ndotës mykotik) e kishte ndaluar rritjen e streptokokut .

Patologu australian Hauard Florej dhe ekipi i tij, e stabilizuan penicilinën dhe kryen eksperimentet e para tek njerëzit  Me financimin e qeverisë amerikane, penicilina u prodhua në masë dhe e ndryshoi rrjedhën e Luftës së Dytë Botërore. Ajo u përdor për të trajtuar mijëra njerëz në front.

Penicilina dhe pasardhësit e saj, janë ilaçe shumë të suksesshme të vijës së parë për gjendjet shëndetësore që dikur vranë miliona njerëz. Megjithatë, përdorimi i gjerë i tyre ka çuar në shfaqjen e llojeve të reja të baktereve që janë rezistente ndaj ilaçeve.

3. Nitroglicerina

Nitroglicerina u shpik në vitin 1847 dhe e zëvendësoi barutin si eksplozivi më i fuqishëm në botë. Por ajo ishte gjithashtu ilaçi i parë modern për trajtimin e anginës, dhimbja e fortë e gjoksit e lidhur me sëmundjet e zemrës. Punëtorët e fabrikës që ishin të ekspozuar ndaj eksplozivit, nisën të përjetojnë dhimbje koke dhe skuqje në fytyrë.

Kjo ndodhi për shkak se nitroglicerina është një vazodilatator, pra i zgjeron enët e gjakut.

Mjeku londinez Uilliam Murrel eksperimentoi me nitroglicerinë mbi veten e tij, dhe e provoi atë te pacientët e tij me anginë. Ata patën një lehtësim gati të menjëhershëm të dhimbjeve nëgjoks.

Nitroglicerina bëri të mundur që miliona njerëz me anginë të kenë një jetë relativisht normale. Ajo i hapi rrugën prodhimit të ilaçeve të reja, atyre për uljen e presionit të gjakut, beta-bllokuesit dhe statinave. Këto ilaçe kanë zgjatur jetën e miliona njerëzve, dhe e kanë rritur jetëgjatësinë mesatare në vendet perëndimore.

Por për shkak se jetët e njerëzve janë zgjatur, sot ka norma më të larta të vdekjeve nga kanceri dhe sëmundje të tjera jo të transmetueshme. Pra, rezultoi që nitroglicerina të ishte një ilaç që e ndryshon botën në mënyra të papritura.

4. Pilula

Në vitin 1951, avokatja amerikane e kontrollit të lindjeve Margaret Sanger i kërkoi studiuesit Gregori Pinkus të zhvillonte një kontraceptiv hormonal efektiv, që u financua nga filantropja e njohur Kethrin Mekormik. Pinkus zbuloi se progesteroni ndihmon në ndalimin e ovulacionit, dhe e përdori atë për të krijuar një pilulë eskperimentale.

Testet klinike u kryen mbi gratë më të varfra, sidomos në Porto Riko, për shkak të frikës nga efektet anësore. Ilaçi i ri u prodhua nga kompania GD Searle & Co me emrin Enovid në 1960, me miratimin e Administratës Amerikane të Ushqimit dhe Barnave (FDA). Ai u pranua pasi rreziku i shtatzënisë, shihej si më i madh se rreziku i efekteve anësore, si mpiksja e gjakut dhe goditjet në tru.

U deshën 10 vite vjet për të provuar një lidhje midis përdorimit të kontraceptivëve oralë dhe efekteve anësore serioze. Pas një investigimi të qeverisë amerikane në vitin 1970, nivelet e hormoneve në pilulën kontraceptive ranë ndjeshëm. Pilula shkaktoi ndryshime të mëdha demografike globale. Familje nisën të jenë më të vogla në numrin e anëtarëve, teksa u rritën të ardhurat pasi gratë ri–hynë në fuqinë punëtore. Por kjo ngre pikëpyetjen se si mjekët kanë eksperimentuar me trupat e grave.

5. Diazepami

Benzodiazepina e parë, një lloj depresant i sistemit nervor, u zhvillua për herë të parë në vitin 1955 dhe u tregtua nga kompania “Hoffmann-La Roche” me emrin Librium . Kjo dhe barnat e lidhura me to nuk u shitën si “kurë” për ankthin. Përkundrazi, ato ishin menduar t’indihmonin njerëzit të përfshiheshin në psikoterapi , e cila shihej si zgjidhja e vërtetë.

Kimisti polako-amerikan Leo Sternbah dhe grupi i tij kërkimor, e ndryshuan kimikisht Librium në vitin 1959 , duke prodhuar një ilaç shumë më të fuqishëm. Ky ishte diazepami, i shitur nga viti 1963 me emrin Valium. Duke qenë një ilaç i lirë dhe lehtësisht i disponueshëm, ai pati një ndikim të madh.

Gjatë viteve 1969–1982, Valiumi ishte barna më e shitur në Shtetet e Bashkuara. Këto llojbarnash krijuan një kulturë të menaxhimit të stresit dhe ankthit përmes ilaçeve. Valiumi i hapi rrugën antidepresantëve modernë. SSRI i parë, ose frenuesi selektiv i rimarrjes së serotoninës, ishte fluokstina, i shitur nga viti 1987 si Prozac.

“The Conversation” – Bota.al

Lajmet

Protestë në Lipjan për vdekjen e Agon Zejnullahut

Published

on

By

Dhjetëra qytetarë janë mbledhur sot para stacionit të policisë në Lipjan, në një protestë paqësore për të kërkuar drejtësi për vdekjen e Agon Zejnullahut, i cili humbi jetën gjatë arrestimit nga ana e policisë.

“Drejtësi për Agonin”, “Poshtë brutaliteti policor”, “Kush na mbron prej policisë”, janë brohoritjet e protestuesve të cilët filluan protestën nga objekti i komunës deri para stacionit të policorë.

Të pranishëm në protestë ishin edhe familjarët e të ndjerit, të cilët përmes pankartave dhe thirrjeve, kërkuan hetim të plotë dhe transparencë lidhur me rastin.

Albani, vëllai i Agon Zejnullahut tha se sot nuk janë mbledhur për urrejtje por për të kërkuar drejtësi.

Ai tha se drejtësia nuk është privilegj por e drejtë.

Zejnullahu kërkoi nga institucionet hetim të plotë, transparent dhe kërkoi përgjegjësi.

Sot nuk jemi mbledhur për urrejtje. Sot jemi këtu për të kërkuar drejtësi. Sot jemi këtu për Agonin – një djalë, një jetë, një zë që nuk mund të heshtet. Jemi këtu sepse drejtësia nuk është privilegj, por e drejtë. Jemi këtu sepse dhimbja e familjes së Agonit është dhimbja jonë kolektive. Sepse heshtja vret për herë të dytë. Agoni nuk është vetëm një emër. Ai është simbol i një padrejtësie që nuk guxon të harrohet. Ai është kujtim që na bën të mos mbyllim sytë. Ai është dhimbje që kërkon të më vetën. Kërkojmë hetim të plotë dhe transparent. Kërkojmë përgjegjësi. Kërkojmë ligj e jo justifikime institucionale. Sepse drejtësia është mbi të gjitha. Ne protestojmë në mënyrë paqësore. Sepse fuqia jonë është morali ynë. Zëri ynë është arma jonë. E vërteta është mburoja jonë. Le të dëgjohet thirrja jonë nga çdo institucion, nga çdo zyrë, nga çdo ndërgjegje”, tha Zejnullahu.

S’po muj ma”, “Mundesh me paragjyku, ama frymën nuk bën me ia ndal askujt”, “Unë s’kërkoj më jetë, kërkoj vetëm të mos më harrojë drejtësia”, “Mos harroni drejtësia është themeli i lirisë”, “Nuk kërkoj hakmarrje kërkoj drejtësi”, janë disa nga mbishkrimet e pankartave që mbanin protestuesit në duar.

Agon Zejnullahu ndërroi jetë më 7 korrik 2025, rreth orës në Lipjan, gjatë arrestimit nga policia.

Ndërkaq, më 9 korrik, pesë zyrtarëve policor të përfshirë në këtë rast u është caktuar nga Gjykata Themelore masa e paraburgimit prej një muaji.

Një ditë pas rastit, ka reaguar presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani e cila tha se të gjitha rrethanat e këtij rasti duhet të hetohen menjëherë, në mënyrë të pavarur dhe profesionale dhe secili zyrtar që mund të ketë shkelur ligjin apo tejkaluar kompetencat duhet të vihet përpara drejtësisë pa asnjë vonesë.

Ndërkaq, kryeministri në detyrë, Albin Kurti lidhur me këtë rast ka deklaruar se nuk do të ketë strehë në institucione për këdo që ka tejkaluar kompetencat apo ka shkelur ligjin gjatë ushtrimit të pozitës zyrtare.

Për vdekjen e 27 vjeçarit, Agon Zejnullahu ka folur edhe drejtori i përgjithshëm i Policisë së Kosovës, Gazmend Hoxha, i cili ka thënë se nuk do të tolerojnë që në çfarëdo forme eventuale të ketë tejkalime të autorizimeve policore. Ai kërkoi nga Inspektorati policor i Kosovës dhe institucionet e tjera relevante të përdorin të gjitha burimet e nevojshme për të hetuar rrethanat e vdekjes së Zejnullahut.

Continue Reading

Lajmet

Energjia, IT dhe mbrojtja – sektorët potencialë të bashkëpunimit Kosovë – SHBA, sipas Osmanit

Published

on

By

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka thënë përgjatë një bashkëbisedimi në Institutin Hudson në Uashington këtë javë se Kosova është thellësisht e interesuar për bashkëpunim ekonomik me Shtetet e Bashkuara, dhe beson që dy vendet mund të përfitojnë nga bashkëpunimi në sektorin e energjisë, teknologjisë informative dhe atë të mbrojtjes.

Sipas Osmanit, propozimet e saj janë në përputhje me qëndrimet e presidentit amerikan, Donald Trump për një Amerikë më të fortë dhe madhështore.

Ajo e ka nisur diskutimin duke përmendur faktin se Kina e ka pothuajse monopolin në përpunim të mineraleve të rralla të tokës që gjenden në disa vende të botës, andaj vendet si Kosova dhe aleatet tjera duhet t’i ndihmojnë SHBA-së në hapjen e fabrikave për përpunim të këtyre mineraleve dhe njëra prej këtyre vendeve ku mund të hapet një e tillë mund të jetë edhe Kosova.

Sipas saj, kështu do të forcohej edhe më shumë pozicioni i SHBA-së kundrejt Kinës dhe do të zvogëlohej ndikimi negativ kinez në botë.

Duke folur për mundësitë e bashkëpunimit në sektorin e energjisë, ajo e ka përmendur që Kosova është e treta në Evropë dhe e pesta në botë me rezervat e thëngjillit.

“Tani ekzistojnë teknologji të reja, andaj synojmë të bashkëpunojmë me Shtetet e Bashkuara, me kompanitë amerikane që të sjellin teknologjinë, e cila do të mundësonte përdorimin e rezervave që kemi, por në mënyrë më të pastër”, ka thënë Osmani, duke treguar për pasojat negative me të cilat përballen qytetarët e Kosovës nga nxjerrja dhe përdorimi i thëngjillit aktualisht përmes sistemeve të vjetra.

Aktualisht, rreth 90 për qind e energjisë elektrike në Kosovë prodhohet nga thëngjilli, ndërsa 10 për qind nga burime tjera.

Termocentralet në Obiliq vazhdojnë t’i tejkalojnë kufijtë e lejuar të ndotjes për gazrat vdekjeprurës, dhe pavarësisht obligimeve ndërkombëtare dhe paralajmërimeve nga raportet mjedisore, Kosova mbetet ndër vendet më të ndotura në Ballkan.

Pasojat ndihen më së shumti te fëmijët dhe të moshuarit – me rritje të rasteve të sëmundjeve respiratore, kancerit dhe vdekjeve të parakohshme.

 

Continue Reading

Lajmet

Çfarë mesazhe pritet të sjellë zyrtari i lartë amerikan në Kosovë?

Published

on

By

Vizita e sotme e ndihmëssekretarit të Shtetit në detyrë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Brendan Hanrahan në Kosovë, po shihet si një rikthim i vëmendjes amerikane për vendin dhe Ballkanin Perëndimor.

Një nga mesazhet kryesore të tij pritet të jetë nevoja për formimin e institucioneve të reja dhe dalja nga kriza politike, pas zgjedhjeve parlamentare të 9 shkurtit.

Diplomati amerikan do të pritet në takim nga kryeministri në detyrë, Albin Kurti, mirëpo nuk treguan agjendën e diskutimit.

Krahas Kurtit, zyrtari i DASh-it do të takohet edhe përfaqësues të partive parlamentare në vend.

Deputeti i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Armend Zemaj, thotë për KosovaPress, se është në interes të vendit thellimi i partneritetit me SHBA-në.

Sipas tij, bllokada politike në Kosovë ka tërhequr vëmendjen edhe të SHBA-së, e cila mund të kontribuojë në zgjidhjen e ngërçit politik përmes konstituimit të Kuvendit dhe formimit të qeverisë së re.

Megjithatë, ai vë në pah edhe vonesat në emërimin e një ambasadori të ri amerikan në Kosovë, gjë që, sipas tij, është shqetësuese.

Është një lajm i mirë dhe një tregues që, përkundër agjendës së stërngarkuar dhe ngjarjeve globale ku SHBA-ja është e përfshirë, interesi për Kosovën mbetet i gjallë. Kjo vizitë duhet të shërbejë si një tërheqje e vëmendjes për faktin që Kosova ende nuk ka formuar institucionet e dala nga zgjedhjet. Ka kohë që nuk kemi as ambasador të SHBA-së në vend, gjë që për mua dhe për LDK-në, është shqetësuese, sepse mungesa e përfaqësimit në atë nivel mund të interpretohet si mesazh për qeverinë dhe klasën politike që interesi për partneritet duhet të jetë i yni dhe jo i njëanshëm”, deklaron ai.

Në anën tjetër, analisti politik Dorajet Imeri, deklaron për KosovaPress se vizita e zyrtarit të lartë amerikan në Kosovë, dëshmon vazhdimin e përfshirjes strategjike të SHBA-së në rajon, me synimin për të ruajtur qëllimet e saj afatgjata në Ballkanin Perëndimor.

Pavarësisht vështirësive që ka Kosova në procesin e konstituimit të institucioneve, SHBA-ja nuk ndalet së vepruari në kuadër të strategjisë së saj në rajon. Ajo vazhdimisht dërgon diplomatë për të shtyrë përpara agjendat e veta. Është e qartë se SHBA-ja ka nevojë për një partner në Kosovë, dhe për këtë arsye kërkohet që qeveria e re të burojnë nga një shumicë funksionale në Kuvend. Një Kuvend i pakonstituuar dhe një qeveri në detyrë nuk mund të funksionojnë me kapacitete të plota”, shton ai.

Megjithatë, Imeri thekson se mungesa e emërimit të ambasadorit amerikan në Kosovë, si dhe në disa vende të tjera të rajonit, është një sinjal i mundshëm i mungesës së interesit aktiv të SHBA-së për rajonin në rrethanat aktuale.

SHBA-ja ka kohë që nuk ka dërguar ambasadorë në shumë prej vendeve të rajonit. Kjo është një pasqyrë e politikës së administratës aktuale, e cila mund të interpretohet si një qasje më e tërhequr ndaj Ballkanit Perëndimor. Kjo vonesë në emërime është sinjal pesimizmi që SHBA-ja nuk e sheh më me prioritet rajonin tonë”, deklaron ai.

Zyrtari i lartë i Departamentit Amerikan të Shtetit për Çështje Evropiane, Brendan Hanrahan, gjatë kësaj jave është takuar edhe me presidenten e Kosovës, Vjosa Osmani, e cila po qëndron për vizitë zyrtare në SHBA.

Diplomati amerikan ditë më parë ka bërë të ditur se gjatë kësaj jave do të vizitojë Ballkanin Perëndimor, ku përveç Kosovës, ai kishte paralajmëruar vizitë në Bosnjë Herecgovinë dhe Serbi.

“Pres me padurim përforcimin e lidhjeve në mes të Shteteve të Bashkuara dhe shteteve në rajon”, ka shkruar ai në platformën X më 9 korrik.

Continue Reading

Lajmet

Pesë emigrantë të paligjshëm zbulohen në një kamion në Ferizaj, ndalohet shoferi

Published

on

By

Pesë emigrantë pa dokumente janë zbuluar të premten pasdite brenda rimorkios së një kamioni në terminalin doganor në rrugën “Driton Islami” në Ferizaj, njofton Policia e Kosovës.

Rreth orës 16:00, Policia ka pranuar informacione se në rimorkion e një kamioni me targa vendore mund të ndodheshin persona të dyshuar për qëndrim të paligjshëm në territorin e Kosovës.

Pas pranimit të informacionit, në vendin e ngjarjes kanë dalë njësitë reaguese dhe hetuesit e Stacionit Policor në Ferizaj.

Me hapjen e rimorkios janë gjetur pesë emigrantë pa dokumente identifikimi: tre prej tyre 17-vjeçarë, një 18-vjeçar dhe një 28-vjeçar,” ka njoftuar Policia.

Për rastin është njoftuar prokurori kujdestar dhe Njësia për Migrim. Emigrantët janë marrë në trajtim, ndërsa drejtuesi i kamionit, shtetasi kosovar B.B., 38 vjeç, është ndaluar dhe ndaj tij kanë nisur procedurat ligjore.

Continue Reading

Të kërkuara