Lajmet
Njerëzit po evoluojnë më shpejt se kurrë më parë
Kultura njerëzore mund të jetë duke e nxitur evolucionin më shpejt sesa mund të funksionojnë mutacionet gjenetike.
Published
4 years agoon
By
Betim GashiNga Cameron Duke
Në mëshirën e përzgjedhjes natyrore që nga fillimi i jetës, paraardhësit tanë u adaptuan, u çiftuan dhe vdiqën, duke ua kaluar pasaardhësve mutacionet e vogla gjenetike,të cilat në fund na bënë njerëzit që jemi sot. Por një studim i ri sugjeron se evolucioni nuk është i lidhur vetëm me gjenet.
Përkundrazi, kultura njerëzore mund të jetë duke e nxitur evolucionin më shpejt sesa mund të funksionojnë mutacionet gjenetike. Sipas këtij koncepti, evolucioni nuk kërkon më mutacione gjenetike që i japin avantazh mbijetesës.
Në vend të kësaj, sjelljet e mësuara dhe të transmetuara përmes kulturës janë “mutacionet” që ofrojnë përparësi për mbijetesën. Studiuesit thonë se ky i ashtuquajtur evolucion kulturor, mund të diktojë sot më shumë fatin e njerëzimit sesa përzgjedhja natyrore.
“Kur një virus sulmon një specie, ai zakonisht bëhet imun ndaj këtij virusi përmes evolucionit gjenetik”- tha për Live Science bashkë-autori i studimit Zak Ud, studiues post-doktoral në Shkollën e Biologjisë dhe Ekologjisë në Universitetin e Meinit, SHBA. Një evolucion i tillë funksionon ngadalë, pasi ata që janë më të ndjeshëm vdesin, dhe vetëm ata që mbijetojnë ua kalojnë pasaardhësve gjenet e tyre.
Por në ditët e sotme, njerëzit nuk kanë në përgjithësi nevojë që t’u përshtaten gjenetikisht kërcënimeve të tilla. Në vend të kësaj, ne përshtatemi duke zhvilluar vaksina dhe ndërhyrje të tjera mjekësore, të cilat nuk janë fryt i punës së një personi, por përkundrazi i shumë njerëzve që shfrytëzojnë“ mutacionet” e akumuluara të njohurive kulturore.
Duke zhvilluar vaksinat, kultura njerëzore e përmirëson “sistemin imunitar” kolektiv, thotë bashk-autori tjetër i studimit Tim Uoring, profesor i asociuar i modelimit të sistemeve social-ekologjike në Universitetin e Meinit.
Dhe ndonjëherë, evolucioni kulturor mund të çojë në një evolucion gjenetik. “Shembulli më klasik është toleranca ndaj laktozës. Pirja e qumështit të lopës filloi si një tipar kulturor, që më pas nxiti evolucionin gjenetik tek një grup njerëzish”- shprehet Uoring.
Në atë rast, ishte ndryshimi kulturor ai që i parapriu ndryshimit gjenetik, dhe jo e kundërta.
Koncepti i evolucionit kulturor filloi me babanë e teorisë së evolucionit. Çarls Darvini e kuptonte që sjelljet mund të evoluonin dhe të kalonin te pasardhësit, ashtu siç janë tiparet fizike.
Por shkencëtarët në kohën e tij, besonin se ndryshimet në sjellje ishin të trashëguara. Për shembull, nëse një nënë do të kishte një tipar që e nxiste ta mësonte vajzën e saj sesi të kërkonte ushqim, ajo do t’ia kalonte këtë tipar të trashëguar vajzës së saj.
Nga ana tjetër, vajza e saj mund të ketë më shumë gjasa të mbijetojë, dhe për pasojë ky tipar do të bëhej më i zakonshëm në popullatë. Uoring dhe Ud argumentojnë në studimin e tyre të ri, të botuar më 2 qershor në revistën “Proceedings of the Royal Society B”, se në një moment të historisë njerëzore, kultura filloi që të heqë kontrollin evolucionar nga ADN-ja jonë. Dhe tani, thonë ata, ndryshimi kulturor po na lejon që të evoluojmë në mënyra të cilat nuk mund të realizoheshin nga ndryshimi biologjik.
Dhe ja pse:Kultura është e orientuar drejt grupeve, dhe njerëzit në këto grupime flasin, mësojnë nga dhe imitojnë njëri-tjetrin. Këto sjellje në grup, u japin mundësi njerëzive që t’ua kalojnë të tjerëve adaptimet që ata i mësuan më shpejt përmes kulturës,sesa mund t’i transmetojnë përfitime të ngjashme gjenet në aspektin e mbijetesës.
Një individ mund të mësojë aftësi dhe informacione nga një numër gati i pakufizuar njerëzish brenda një kohe të shkurtër, dhe nga ana tjetër ta përhapë atë informacion tek shumë njerëz të tjerë. Dhe sa më shumë njerëz që janë të gatshëm të mësojnë, aq më mirë.
Grupet e mëdha i zgjidhin problemet më shpejt sesa ato më të vogla, dhe konkurrenca ndërmjet grupeve stimulon adaptime, të cilat mund t’i ndihmojnë grupet e mëdha që të mbijetojnë. Ndërsa përhapen idetë, kulturat zhvillojnë tipare të reja.
Në të kundërt, një person që trashëgon vetëm informacione gjenetike nga dy prindër, mbledh relativisht pak mutacione të rastësishme nga vezët ose spermatozoidët e tyre, të cilat duhen rreth 20 vjet që t’u kalojnë fëmijëve të tyre të vegjël. Ky është thjesht një ritëm shumë më i ngadaltë i ndryshimit.
“Kjo teori ka kohë që po dominon”- thotë Pol Smaldino, profesor i asociuar i shkencave njohëse dhe informacionit në Universitetin e Kalifornisë, që nuk ishte i përfshirë në këtë studim. “Njerëzit janë përpjekur për një kohë të gjatë, për të përshkruar mënyrën se si biologjia evolucionare bashkëvepron me kulturën”- thotë ai.
“Në planin afatgjatë, ne sugjerojmë se njerëzit janë duke evoluar nga organizmat individualë gjenetikë, në grupime kulturore që funksionojnë si super-organizma, të ngjashëm me kolonitë e milingonave dhe kosheret e bletëve”- deklaron Uoring në një deklaratë.
Por kolonitë e bletëve i drejton gjenetika, ndërsa super-organizmi njerëzor do të ekzistojë në një kategori të vetën. Se si mund të duket ky super-organizëm në një të ardhme të largët, kjo është ende e paqartë. / “Live Science” – Bota.al
Rajoni
UBT nënshkruan Deklaratën “Brighton Plus Helsinki” për fuqizimin e rolit të gruas në sport
Published
15 hours agoon
November 3, 2025By
Driton Iseni
														Me qëllim të promovimit dhe fuqizimit të rolit të gruas brenda dhe jashtë fushës sportive, UBT ka nënshkruar Deklaratën ndërkombëtare “Brighton Plus Helsinki”, një dokument i rëndësishëm që synon të avancojë barazinë gjinore në sport dhe të sigurojë përfshirjen e plotë të grave dhe vajzave në të gjitha nivelet e veprimtarisë sportive.
Kjo deklaratë, e iniciuar nga IWG Women and Sport, ka për qëllim krijimin e një kulture të qëndrueshme sportive që vlerëson, fuqizon dhe inkurajon kontributin e grave dhe vajzave në të gjitha aspektet e sportit dhe aktivitetit fizik.
Nënshkrimi i kësaj deklarate nga UBT shënon një hap të rëndësishëm drejt zhvillimit të politikave gjithëpërfshirëse dhe krijimit të mundësive të barabarta për vajzat dhe gratë, si në pjesëmarrje, ashtu edhe në ndërtimin e karrierës profesionale. Me këtë veprim, UBT riafirmon përkushtimin për një sistem edukativ dhe sportiv të drejtë, të barabartë dhe motivues, ku talenti dhe pasioni i çdo të reje vlerësohen pa dallim gjinie.
Në këtë ngjarje, Annamarie Phelps, kryetare e Sekretariatit të Mbretërisë së Bashkuar dhe bashkëkryesuese e Komitetit Ekzekutiv Global të “IWG Women and Sport”, vlerësoi rolin e grave të suksesshme në sportin kosovar dhe theksoi se është koha që institucionet të garantojnë hapësirën e merituar për to. Ajo tha se për shumë kohë sporti ka qenë “një derë e mbyllur” për gratë, por sot po fillon një epokë e re e barazisë dhe përfshirjes, ku gratë janë pjesë thelbësore e zhvillimit sportiv global.
UBT, si institucion lider në arsim, inovacion dhe zhvillim shoqëror, mbetet i përkushtuar në mbështetjen e iniciativave që promovojnë zhvillimin e sportit, barazinë gjinore dhe fuqizimin e grave si faktorë aktivë të ndryshimit pozitiv në shoqëri.
Kjo ceremoni e nënshkrimit u organizua nga Komiteti Olimpik i Kosovës.
Lajmet
Drafti i Raportit të Progresit për Kosovën: Përparim i kufizuar për shkak të ngërçit politik
Published
15 hours agoon
November 3, 2025By
UBTnews
														Përparimi i Kosovës në agjendën e Bashkimit Evropian është penguar nga politikat e brendshme përçarëse dhe nga ngërçi politik pas zgjedhjeve parlamentare të 9 shkurtit, pavarësisht se Kosova është e përkushtuar në rrugën evropiane, me nivel të lartë të mbështetjes publike.
Kështu thuhet në një draft të Raportit të Progresit në pjesën për Kosovën për vitin 2024, të cilin e ka siguruar Radio Evropa e Lirë, transmeton KosovaPress.
BE-ja i përpilon këto raporte për vendet që synojnë anëtarësimin në bllokun evropian.
Kosova, për dallim prej vendeve tjera të Ballkanit Perëndimor, nuk e ka statusin e vendit kandidat, ndonëse ka aplikuar për anëtarësim në dhjetor të vitit 2022.
Në dokument përmendet se Kosova e ka përshtatur në mënyrë vullnetare politikën e saj të jashtme me atë të Bashkimit Evropian, çka sinjalizon përkushtim të qartë për vlerat e BE-së, veprim shumë i mirëpritur.
Mes tjerash në draft-raport përmendet se Komisioni Evropian i ka marrë hapat e parë drejt heqjes graduale të masave ndëshkuese.
Kosova ishte ndëshkuar me masa prej BE-së në verën e vitit 2023, meqë blloku kishte vlerësuar se autoritetet kosovare nuk kishin bërë mjaftueshëm për t’i parandaluar trazirat që patën shpërthyer në veriun e banuar me shumicë serbe.
“Hapat tjerë do të varen nga shtensionimi i vazhdueshëm në veri. Komisioni synon t’i heqë masat financiare kur të ketë transferim të rregullt të qeverisjes lokale në veri, pas zgjedhjeve të mbajtura”.
Në zgjedhjet lokale të mbajtura më 12 tetor, katër komunat me shumicë serbe në veri – Mitrovicë e Veriut, Zveçan, Leposaviq dhe Zubin Potok – i ka fituar Lista Serbe, partia më e madhe e serbëve në Kosovë, e cila gëzon mbështetjen e Beogradit zyrtar.
Këto komuna janë udhëhequr nga shqiptarët prej vitit 2022, kur kryetarët serbë dhe serbë tjerë kishin hequr dorë nga institucionet e Kosovës, si shenjë proteste për disa vendime të marra nga Qeveria e Kosovës.
Një raport i publikuar në maj nga Instituti për Studime të Avancuara GAP në Prishtinë ka nxjerr në pah se masat ndëshkuese të BE-së i kanë kushtuar Kosovës rreth 613.4 milionë euro për projekte të pezulluara ose të shtyra për një afat të pacaktuar. Nga kjo shumë, 7.1 milionë euro janë humbur tërësisht, ndërsa sektorët më të prekur janë: mjedisi, energjia, digjitalizimi dhe kultura.
Në draftin e raportit të BE-së është përmendur edhe dialogu mes Kosovës dhe Serbisë për normalizimin e raporteve që ndërmjetësohet nga vetë blloku.
Dyja vendeve u kërkohet që t’i zbatojnë të gjitha obligimet që dalin nga Marrëveshja për normalizim marrëdhëniesh, të arritur më 2023 dhe aneksin e zbatimit, të arritur po atë vit.
Kosovës i kërkohet të angazhohet në gjetjen e zgjidhjeve afatgjata që të gjitha komunitetet të kenë qasje në shërbime publike bazike, në përputhje me obligimet e dialogut të nisur qysh më 2011.
Dialogu në nivelin e lartë është zhvilluar për herë të fundit në shtator të vitit 2023, ndërsa në nivel teknik palët janë takuar disa herë, por pa arritur ndonjë marrëveshje.
Kritikat ndaj Serbisë
Në pjesën për Serbinë përmendet se ky vend, ndonëse i ka hapur 22 prej 35 kapitujve në kuadër të negociatave për anëtarësim, ai duhet të marrë më shumë përgjegjësi për komunikim më proaktiv dhe objektiv në procesin e anëtarësimit dhe që duhet ta shmangë retorikën kundër BE-së.
“Polarizimi i shoqërisë serbe është thelluar për shkak të protestave masive që janë organizuar nga studentët dhe qytetarët tjerë prej nëntorit të vitit 2024, duke reflektuar zhgënjimin e qytetarëve lidhur me çështje si korrupsioni dhe perceptimi për mungesë të transparencës dhe llogaridhënies, shoqëruar me raste të përdorimit të tepruar të dhunës kundër protestuesve si dhe presionit ndaj shoqërisë civile”.
Mes tjerash, Serbia është kritikuar për mospërshtatje të politikës së saj të jashtme me atë të BE-së, andaj i është kërkuar që të përafrohet me bllokun.
“Sigurimi i shpejtë i të drejtave të udhëtimit pa viza në BE për shtetasit e Rusisë duke u dhënë atyre shtetësi serbe, paraqet rreziqe potenciale sigurie për BE-në”, është përmendur gjithashtu në raport.
Serbia është vendi i vetëm në Ballkanin Perëndimor që nuk i ka vënë sanksione Rusisë për luftën e nisur në Ukrainë, dhe vazhdon të kultivojë lidhje të ngrohta me Moskën.
Serbia është kritikuar edhe për tentimet për të zvogëluar pavarësinë e gjyqësorit, çka më pas minon sundimin e ligjit dhe demokracinë, si dhe për kufizimet në liritë e tubimit dhe shprehjes.
Përparimi i shpejtë i Shqipërisë
Bashkimi Evropian përmend se procesi i zgjerimit është duke u zhvilluar me ritmin më të shpejtë në 15 vjetët e fundit, dhe që prej fillimit të vitit 2024 janë zhvilluar 11 konferenca ndërqeveritare – prej tyre pesë vetëm me Shqipërinë.
Shqipëria përmendet për përparim të madh në reforma, dhe që ky vend ka arritur me shpejtësi të pashembullt që t’i hapë negociatat në pesë grupe kapitujsh.
“Kjo e reflekton përkushtimin e madh të Shqipërisë. Shqipëria ka vazhduar të shënojë përparim në reforma, veçanërisht në reformën gjithëpërfshirëse në drejtësi dhe me përfundimin e procesit të vettigut”, përmendet në draft-raport, pa harruar edhe rezultat e Prokurorisë Speciale kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) në rastet kundër korrupsionit, bashkëpunimin aktiv ndërkombëtar kundër krimit të organizuar dhe zhvillimin e kapaciteteve për hetime financiare.
Mes tjerash përmendet se Shqipëria tashmë e ka shprehur ambicien për t’i mbyllur të gjitha negociatat për anëtarësim më 2027 dhe që Komisioni Evropian është i përkushtuar në mbështetjen e shteteve në plotësimin e kushteve që janë të domosdoshme për anëtarësim në BE, dhe që procesi bazohet vetëm në parimin e meritave.
Sa u përket vendeve tjera të Ballkanit, në raport përmendet edhe përparimi i dukshëm i Malit të Zi.
Mali i Zi përshkruhet si vendi që ka arritur përparimin më të madh në procesin e anëtarësimit në BE me hapjen e pothuajse të gjithë kapitujve të nevojshëm dhe mbylljen e shtatë prej tyre.
Si Shqipëria, ashtu edhe Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Bosnje-Hercegovina janë lavdëruar për përputhjen e politikës së jashtme me atë të bllokut evropian.
Në pjesën për Maqedoninë e Veriut përmendet se ky shtet ende nuk i ka miratuar ndryshimet e nevojshme kushtetuese për t’i përfshirë në Kushtetutë edhe banorët që jetojnë në zonat kufitare dhe e identifikojnë veten me shtetësi tjera, përfshirë atë bullgare.
Sipas draftit të raportit, autoritetet maqedonase kanë vazhduar të punojnë për të shënuar përparim në fushën e sundimit të ligjit, në reformën e administratës publike, funksionimin e institucioneve demokratike dhe mbrojtjen e minoriteteve.
“Maqedonia e Veriut duhet t’i intensifikojë përpjekjet për mbështetje të sundimit të ligjit, sidomos për ruajtje të pavarësisë dhe integritetit të gjyqësorit, si dhe të rrisë luftën kundër korrupsionit”.
Në pjesën për Bosnje-Hercegovinën, përmenden tensionet e brendshme gjatë gjithë vitit 2024 për shkak të veprimeve të Republikës Sërpska – entitetit serb – përfshirë miratimin e ligjeve që më pas janë rrëzuar nga Gjykata Kushtetuese vendore.
“Vendi duhet të ndërmarrë hapa relevantë për të mbajtur konferencën e parë ndër-qeveritare, duke nisur me miratimin e reformës në drejtësi dhe emërimin e një shefi negociator”.
Sa u përket vendeve tjera që synojnë BE-në, janë lavdëruar përparimet e Moldavisë dhe Ukrainës, megjithëse po përballet me pushtimin rus, ndërsa është kritikuar Gjeorgjia për kthimin e madh mbrapa.
Kritika ka pasur edhe për Turqinë, vend që e ka statusin e vendit kandidat prej vitit 1999.
BE-ja ka vlerësuar se sfidat gjeopolitike në përgjithësi e kanë përforcuar idenë e një Evrope të bashkuar dhe që evropianet duhet të bëjnë më shumë për t’i mbrojtur vlerat e tyre.
“Kjo mund të arrihet vetëm duke punuar ngushtë me fqinjët tanë për të krijuar një Evropë të fuqishme, stabile, të sigurt dhe të bashkuar, bazuar në vlerat e përbashkëta demokratike. Në botën e sotme, politika e zgjerimit është mjeti kryesor gjeopolitik që kontribuon në siguri dhe prosperitet të përbashkët”, është thënë mes tjerash në draft-raport.
Në këtë drejtim, në dokument është theksuar se teksa vendet e ardhshme anëtare përgatiten për përgjegjësitë e anëtarësimit, BE-ja duhet të mësohet me një familje më të madhe, dhe të punojë në kryerjen e detyrave të nevojshme.
Kroacia është vendi i fundit që është anëtarësuar në bllokun evropian, më 2013./KP
														Një person është therur me thikë këtë të hënë në rrugën “Zahir Pajaziti” në Podujevë.
Rastin e ka konfirmuar zëdhënësja e Policisë për rajonin e Prishtinës, Flora Ahmeti, e cila bëri të ditur se janë arrestuar dy të dyshuar.
Ajo njoftoi se janë sekuestruar edhe dy thika.
“Sot rreth orës 14:30, kemi marrë informatën për një lëndim trupor të ndodhur në rrugën Zahir Pajaziti në Podujevë. Bazuar në të dhënat fillestare, në këtë rast nga një mjet i mprehtë është lënduar një person. I njëjti është dërguar për trajtim mjekësor, ndërkohë që policia ka arrestuar dy persona të dyshuar lidhur me këtë rast dhe ka sekuestruar dy thika”, bëri të ditur Ahmeti.
Hetuesit policorë në koordinim me Prokurorinë janë duke punuar për sqarimin e rrethanave të këtij rasti./EO
Lajmet
Gjiganti anglez ofron 120 milionë euro për Rafael Leãon
Published
16 hours agoon
November 3, 2025By
UBTnews
														Rafael Leão po kalon një sezon të shkëlqyer me Milanin dhe kjo ka rikthyer interesimin e klubeve të mëdha evropiane. Sipas raportimeve nga “Estadio Deportivo”, Chelsea është gati të bëjë një ofertë të madhe prej 120 milionë eurosh për sulmuesin portugez.
Leão, i cili ka kontratë me Milanin deri në vitin 2028, ka treguar formë të lartë me gola dhe asiste të shumta, duke u bërë përsëri një nga lojtarët më vendimtarë në Serie A.
Trajneri i Chelseat, Enzo Maresca, e sheh 26-vjeçarin si pjesë kyçe të projektit të tij për rindërtimin e skuadrës. Ai dëshiron një lojtar me shpejtësi, forcë dhe kreativitet – cilësi që Leão i posedon në maksimum.
Nëse oferta prej 120 milionë eurosh arrin në tavolinën e Milanit, klubi italian mund ta konsiderojë seriozisht shitjen, sidomos për shkak të situatës financiare.
Mbetet të shihet nëse transferimi do të ndodhë në janar apo në verë, por një gjë është e sigurt: emri i Rafael Leão do të jetë një nga më të përfolurit në tregun e ardhshëm të transferimeve./KP
											Katy Perry ndez skenën në Itali me performancë mahnitëse
											Si ta mbroni lëkurën nga tharja gjatë vjeshtës dhe dimrit?
											Çfarë i bën vetmia trupit dhe mendjes së njeriut?
											Lekë Dukagjini “kthehet në shtëpi”, busti i tij vendoset në Shpenadi të Prizrenit
											UBT nënshkruan Deklaratën “Brighton Plus Helsinki” për fuqizimin e rolit të gruas në sport
											Drafti i Raportit të Progresit për Kosovën: Përparim i kufizuar për shkak të ngërçit politik
											YouTube po ju thotë: “Mjaft me Shorts”, po vjen kohëmatësi i ri
											Theret me thikë një person në Podujevë
											Kina mohon testet bërthamore, i bën thirrje SHBA-ve të mbajë moratoriumin
Të kërkuara
- 
										
																			Lajmet2 months agoProfesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
 - 
										
																			Aktualitet2 weeks agoProfesoresha e UBT-së, Marigona Bekteshi-Ferati, fituese e bursës prestigjioze Fullbright Visiting Scholar, Profesor Vizitor dhe Post Doktoraturë
 - 
										
																			Rajoni1 month agoPolicia, FSK-ja dhe Shërbyesit Civilë përfitojnë bursë 20 për qind në programet Master Shkenca Politike dhe Studime të Sigurisë në UBT
 - 
										
																			Vendi2 months agoVotoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën
 
