Kuriozitete

Misteri afrikan: Pse Covid-19 ka shkaktuar më pak vdekje se kudo tjetër?

Shifrat e Afrikës, janë qartësisht më pozitive se të dhënat e mbledhura nga SHBA apo BE.

Published

on

Nga Federico Giuliani – “Il Giornale

Është një kontinent i madh, rreth 7 herë më i madh sesa Bashkimi Evropian, dhe i banuar nga pothuajse 1.5 miliardë njerëz, pa llogaritur këtu shumë të tjerë që nuk figurojnë në regjistrat zyrtarë. Me përjashtime të rralla, është gjithashtu një rajon i përbërë nga shtete të varfra, apo në çdo rast pa sisteme ekonomike, politike dhe shëndetësore, që të përballojnë si duhet sfidat e shekullit XXI-të.

Por pavarësisht gjithë kësaj, deri më tani Afrika e ka kaluar shumë mirë testin Covid-19. Pandemia e Sars-Cov-2, që ka shkaktuar shumë të vdekur dhe tmerr në çdo cep të botës, këtu duket se ka ngecur që në hyrje.

Për të qenë korrekt, dhe popullatat afrikane kanë pasur humbjet e tyre, edhe atje është ndërprerë puna në fazat më kritike të pandemisë, për të zbatuar bllokime apo masa të ashpra kufizuese.

Megjithatë, shifrat epidemiologjike të Afrikës, janë qartësisht më pozitive se të dhënat e mbledhura nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian; si për sa i përket infeksioneve, ashtu edhe numri të viktimave. Si të mos mjaftonte kjo, dy nga variantet e fundit që po vazhdojnë të mbajë botën në ankth, janë regjistruar zyrtarisht në vendet afrikane.

I fundit prej tyre, Omicron, është identifikuar së pari në Afrikën e Jugut, dhe ka detyruar disa vende evropiane që të rivendosin masa e ashpra kufizuese. Përkundrazi, institucionet e Afrikës së Jugut, të cilat sigurisht që nuk shkëlqejnë për shkallën e vaksinimit të popullatës –  deri më sot kanë arritur të vaksinojnë plotësisht vetëm 27 për qind të popullsisë – e pranuan se Omicron ishte më ngjitës por jo më vdekjeprurëse, ndaj e panë të arsyeshme të lehtësonin masat.

Në veçanti, pati një rënie të ndjeshme të shtrimeve në spitalin “Steve Biko Academic Hospital” në Tshuane, ku u identifikua për herë të parë mutacioni i ri. Vdekshmëria ishte pothuajse sa 1/5 e varianteve të mëparshme, duke konfirmuar atë që disa ekspertë e dyshuan që në fillim.

Në kulmin e valës Omicron, që me sa duket në Afrikën e Jugut po mbaron, numri i shtretërve të zënë nga pacientët e infektuar, ishte sa gjysma e asaj të periudhës së mëparshme. 63 për qind e pacientëve me Omicron u shtruan në spital për arsye të tjera, dhe virusi u zbulua vetëm nga testet e detyrueshme.

“Epidemia e Omicron, është përhapur dhe ka rënë me shpejtësi të paparë, duke arritur kulmin brenda 4 javësh”– thanë studiuesit, që nënvizuan se rezultatet mund të ndryshojnë në vende me tipare të popullsisë dhe me nivele imuniteti të ndryshme, përveç numrit të infeksioneve dhe të vaksinimeve.

Por e sigurt është se Afrika e Jugut, dhe Afrika në përgjithësi, po i mësojnë botës se si të përballet me një pandemi, duke përdorur mjetet më të mira në dispozicion dhe pa rënë pre e histerisë kolektive.

Po cili është sekreti i Afrikës? Tek e fundit po flasim për një kontinent të varfër, me probleme të të gjitha llojeve, dhe të cilit i mungojnë shumë komoditete mbi të cilat mund të mbështetet Perëndimi, para së gjithash vaksinat kundër Covid-19.

Në fakt rajoni afrikan, ka pasur qasje në shumë pak doza vaksine dhe shumica e popullsisë është e ekspozuar ndaj efekteve të virusit. E megjithatë, ‘masakra’ e Sars-CoV-2 në Afrikën Sub-Sahariane e shpallur praktikisht që nga fillimi i pandemisë, nuk ndodhi kurrë. Përkundrazi, duke lexuar buletinet, më shumë vdekje raportohen në Itali ose Francë sesa në disa nga vendet më të varfra (dhe më pak të vaksinuara) në botë. Kështu Italia ka aktualisht 229 të vdekur për 100 mijë banorë, ndërsa Uganda 7 për 100 mijë, dhe Nigeria vetëm 2 në 100 mijë banorë.

Është e vështirë që ky paradoks të shpjegohet me formula dhe siguri matematikore. Në këto kushte mundet vetëm të spekulojmë. Dhe komuniteti shkencor spekulon se pavarësisht nga vaksinat e pakta, faktori moshë, mund të ketë ndihmuar në shmangien e qindra viktimave.

Pra, mosha mesatare shumë e re e popullsisë afrikane, duhet të ketë frenuar efektet më negative të Covid-19. Pastaj ka një shpjegim tjetër të mundshëm.

Disa shkencëtarë pretendojnë se vendet më të ekspozuara ndaj sëmundjes së malaries, mund të kenë zhvilluar disa forma imuniteti kundër Sars-CoV-2 tek qytetarët e tyre. Në çdo rast, dhe madje duke marrë parasysh dhe dallimet themelore, të paktën një herë Perëndimi duhet të fillojë të marrë shembull nga Afrika. / Il Giornale – Bota.al

Kuriozitete

Shkenca hedh dritë mbi vlerën e dëgjimit

Published

on

Shkenca për degjimin është një fushë mjaft e gjerë që përfshin si funksionon veshët, përpunimin e tingujve nga truri, dhe faktorët që ndikojnë në dëgjim.

Truri nuk e regjistron vetëm tingullin, por edhe intenzitetin, frekuencën dhe drejtimin nga vjen zëri.

Degjimi ndihmon në komunikim, orientim në hapësirë, dhe përvojën emocionale të muzikës.

Ajo dobësohet pas të 50-ave dhe shkenca spjegon se veshët nuk pushojnë kurrë – Edhe kur flemë, janë aktivë dhe truri përpunon tingujt, si zhurmën e ambientit ose zërin e dikujt që thërret emrin tonë.

Zëri i majtë shpesh ndikon më shumë në perceptimin e muzikës, ndërsa zëri i djathtë ndihmon në lokalizimin e zërit në hapësirë.

Për shembull, vetëm 15 minuta në një koncert të zhurmshëm mund të shkaktojë lodhje të veshëve.

Disa njerëz e “shohin” tingullin – Fenomeni i quajtur sinestezia lejon disa individë të lidhin tingujt me ngjyra ose forma.

Per fund, studimet lidhin humbjen e dëgjimit me rritjen e stresit, izolimin social dhe rrezikun për demencë tek të moshuarit.

Përgatiti: A.Z. /UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Përplasja e vrimave të zeza konfirmon parashikimet e Ajnshtajnit dhe Hawking

Published

on

Astronomët kanë zbuluar përplasje midis dy vrimave të zeza me detaje të papara, duke ofruar pamjen më të qartë mbi natyrën e këtyre çudirave kozmike dhe duke konfirmuar parashikimet e mbajtura prej kohësh nga fizikanët Albert Ajnshtajni dhe Stephen Hawking.

Ngjarja, e quajtur GW250114, u bë e njohur në janar kur studiuesit e vunë re përmes Observatorit të Valëve të Gravitetit të Interferometrit Laser, një grup prej dy instrumentesh identikë të vendosur në Livingston, Luiziana, dhe Hanford, Uashington, transmeton CNN.

Instrumentet zbuluan valë të gravitetit, valëzime në hapësirë-kohë të prodhuara nga dy vrima që përplasen. Kërkimi i valëve, fenomene të parashikuara më 1915 si pjesë e teorisë së relativitetit të Ajnshtajnit, është e vetmja mënyrë për të identifikuar përplasjet e vrimave të zeza nga Toka.

Ajnshtajni besonte se valët do të ishin të dobëta për t’u kapur nga teknologjia njerëzore, por në shtator 2015, LIGO i regjistroi për herë të parë, duke fituar më vonë Çmimin Nobel për tre shkencëtarë që dhanë kontribute kyçe në zhvillimin e këtij “teleskopi me vrima të zeza”.

Vrimat e zeza të zbuluara ishin secila rreth 30 deri 35 herë më e madhe se masa e Diellit dhe ato po rrotulloheshin ngadalë, tha Maximiliano Isi, një profesor asistent i astronomisë pranë Universitetin e Kolumbias e një astrofizikan në Qendrën për Astrofizikë Kompjuterike të Institutit Flatiron në Nju Jork.

Isi drejtoi një studim të ri për Bashkëpunimin LIGO-Virgo-KAGRA mbi të dhënat GW250114, të cilat u botuan në revistën Physical Review Letters.

“Vrimat e zeza ishin rreth 1 miliard vite dritë larg dhe ato po orbitonin rreth njëra-tjetrës në pothuajse një rreth të përsosur”, tha Isi. “Vrima e zezë që rezultoi ishte rreth 63 herë më e madhe se masa e diellit dhe po rrotullohej me 100 rrotullime në sekondë.”

Isi tha se vëzhgimi u jep shkencëtarëve një pamje të re në “dinamikën e hapësirës dhe kohës”.

Parashikimi i parë, i hartuar nga matematikani i Zelandës së Re, Roy Kerr, më 1963, ndërtohet mbi teorinë e relativitetit të Ajnshtajnit e pohon se vrimat duhet të jenë objekte paradoksalisht të thjeshta, të përshkruara nga një ekuacion i vetëm.

“Po, vrimat e zeza janë misterioze, komplekse e kanë implikime të rëndësishme për evolucionin e universit,” tha Isi, “por matematikisht ne mendojmë se ato duhet të përshkruhen plotësisht vetëm nga dy numra. Gjithçka që duhet të dimë rreth tyre duhet të vijë nga sa e madhe është vrima e zezë – ose sa është masa e saj – dhe sa shpejt rrotullohet.”

Për të testuar këtë teori, studiuesit përdorën një veçori unike të përplasjeve të vrimave të zeza: një “zile” ose dridhjem si një zile që është goditur – që prodhon vrima e zezë përfundimtare.

“Nëse keni një zile dhe e godisni me çekiç, ajo do të tingëllojë,” vuri në dukje Isi. “Totali dhe kohëzgjatja e tingullit, karakteristikat e tingullit, ju tregojnë diçka rreth asaj se nga çfarë është bërë zilja. Me vrimat e zeza ndodh diçka e ngjashme – ato tingëllojnë në valë të gravitetit.”

Parashikimi i dytë i konfirmuar nga GW250114 është ai i bërë më 1971 nga fizikani Stephen Hawking, pohon se kur dy vrima të zeza bashkohen, sipërfaqja që rezulton duhet të jetë e barabartë ose më e madhe se ajo e vrimave të zeza origjinale.

Continue Reading

Kuriozitete

Gërmimet në Turqi zbulojnë kafka elefantësh 7.7 milionë vjeçare

Published

on

Tre kafka elefanti që datojnë rreth 7.7 milionë vjet më parë janë zbuluar gjatë gërmimeve në Kayseri, në Turqinë Qendrore.

Gërmimet, të cilat nisën më 2018 pas një raportimi nga një bari në vitin 2017 pranë Digës së Yamoula-s, po vazhdojnë nën mbikëqyrjen e Drejtorisë së Muzeut të Kayserit dhe me mbështetjen financiare të bashkisë së qytetit.

Kafkat u zbuluan në rajonin e Kocaşinanit, përgjatë lumit Kızılırmak. Gjatë gërmimeve janë zbuluar edhe një sërë fosilesh të tjera, përfshirë mbetje të gjirafave prehistorike, elefantëve, mamuthëve, rinocerontëve, dhive, antilopave, breshkave dhe derrave.

Arkeologu Ömer Dağ i tha agjencisë turke të lajmeve Anadolu se ekipi i tij po përqendrohet kryesisht në fosilet e elefantëve, duke gërmuar në zonën përreth digës.

“Mund ta quajmë këtë vit ‘vitin e elefantit’,” tha Dağ. “Që nga fillimi i gërmimeve në vitin 2018, kemi zbuluar dy kafka. Por vetëm këtë vit, gjatë një sezoni të vetëm, kemi gjetur tre,” shtoi ai, duke theksuar se edhe pse dhëmbët janë disi të dëmtuar, njëra nga kafkat u gjet me nofullën e poshtme të paprekur.

Analizat radiometrike i datojnë këto gjetje rreth 7.7 milionë vjet më parë. Shumica e fosileve të elefantëve janë zbuluar në zonën Sevril, e cila njihet si “brezi i elefantëve”. Arkeologu theksoi rëndësinë e këtyre gjetjeve për shkak të madhësisë dhe gjendjes së mirë të ruajtjes së fosileve të megafaunës, të cilat kanë tërhequr vëmendje shkencore ndërkombëtare.

“Përqendrimi i elefantëve në vende të caktuara e dendësia na ofrojnë informacione të vlefshme në lidhje me paleogjeografinë e zonës,” shtoi Dağ.

Continue Reading

Kuriozitete

James Webb zbulon lindjen e mijëra yjeve në Pismis 24

Published

on

Teleskopi hapësinor James Webb i NASA-s ka kapur një imazh spektakolar që tregon mijëra yje të rinj, 5.500 vite dritë larg Tokës, dhe një re pluhuri dhe gazi ku po formohen yje.

Një grup yjesh të rinj, Pismis 24, është fotografuar pas më shumë se 5 orësh ekspozim.

Pismis 24 është një klaster yjesh shumë i ri (star cluster), pjesë e nebulozës së Lobsterit (NGC 6357) në konstelacionin Skorpi.

James Webb, më i madhi dhe më i fuqishmi teleskop hapësinor, vëzhgon universin në spektrin infra të kuq, duke depërtuar në pluhurin hapësinor për të regjistruar lindjen e yjeve.

Ekspozimi për këtë imazh ka qenë mbi 5 orë, që lejon shkrepje shumë të qarta dhe me detaje të mëdha në strukturat e pluhurit, gazit dhe formimit yjor.

Imazhi na tregon se si strukturat e pluhurit dhe gazit reagojnë ndaj energjisë së fortë të yjeve super-masivë: kjo ka implikime për të kuptuar se si sistemi diellor, planetet dhe formimi i yjeve të vegjël mund të ndikohen nga yjet e mëdhenj rrethues.

Përgatiti: A.Z. /UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara