Kulturë

Mbishkrimi i perandorit Justinian vlerësohet si zbulimi më i rëndësishëm në arkeologjinë kosovare

Mbishkrimi latin është gjetur në strukturat e një prej kishave më të mëdha të zbuluara deri më tani në Ballkan.

Published

on

Po konsiderohet zbulimi më i madh arkeologjik në Kosovë për nga pesha historike. Një mbishkrim i zbuluar në lokalitetin arkeologjik Ulpiana tregon përkushtimin e perandorit Justinian ndaj vendit të tij të origjinës. Mbishkrimi latin është gjetur në strukturat e një prej kishave më të mëdha të zbuluara deri më tani në Ballkan, e që është ndërtuar nga perandori me prejardhje dardane.

Kështu thonë arkeologët, sipas së cilëve mbishkrimi i zbuluar tregon rëndësinë që perandori i kishte kushtuar qytetit të Ulpianës, gjë e cila nuk dihej më parë.

Zbulimi qartëson se ishte perandori Justinian, dhe gruaja e tij Teodora, që kishin inicuar ndërtimin e qytetit të quajtur Justiniana Secunda.

E sipas mbishkrimit të zbuluar, përveç ndërtimit të qytetit, perandori Justinian dhe gruaja e tij kishin ndërtuar disa kisha, një prej të cilave bën pjesë në zbulimin e fundit të arkeologëve në Kosovë.

Zbulimi është arritur pas bashkëpunimit në mes të institucioneve franceze, Universitetit të Prishtinës dhe Institutit Arkeologjik të Kosovës, me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian.

Christophe J.Goddard, përfaqësues i “Ecole Normale Superieure” nga Parisi, dhe i cili drejton laboratorin “Aoroc”, thotë se për herë të parë mund të shihet me sy përkushtimi i perandorit Justinian për Dardaninë, vendin e tij të origjinës.

“Dua të them, është e re për shumë njerëz dhe ne pamë të gjithë emocionet për këtë, është krejtësisht e kuptueshme për emrin e krahinës, por ne gjithmonë e dinim që këtu ishte Dardania. Dua të them, kjo është ajo. Nuk është diçka që është heshtur, për të qenë i sinqertë, nga askush. Janë shumë burime. Pra, por ajo që është e re është se për herë të parë kemi një përkushtim nga ky Perandor i madh dhe gjëja tjetër që dimë gjithashtu se ky perandor është se ai ishte shumë i lidhur me krahinën e tij të lindjes, sepse ai lindi këtu, familja e tij ishte nga Dardania, nga vendi i vogël i quajtur Tarazona Skupi, Shkupi i sotëm dhe kjo ndërtesë, ky rindërtim i qytetit të Ulpianës, është fakti që ai i dha emrin e tij qytetit, Justiniana Seconda, tregon qartë se sa i lidhur ishte ai me qytetin”, thotë ai.

Sipas tij, befasi e madhe është që mbishkrimi i zbuluar është i ruajtur mirë.

“Befasia e madhe ishte se ky mbishkrim ishte me të vërtetë i ruajtur mirë, i gjerë, kështu që është pothuajse i kompletuar dhe me dyshemenë e tij origjinale, dhe monumentet e tjera të mëdha që ju referova, ka monumente shumë të famshme, të famshme në të gjithë botën sepse janë vërtet të bukura dhe ato kanë humbur dyshemenë e tyre origjinale, por në këtë rast e kemi, dhe ky është i vetmi vend në botë ku do të kishit një mbishkrim të tillë”, thotë ai.

Ai gjithashtu thekson se fakti që mbishkrimi është në gjuhën latine tregon lidhjen e perandorit me perëndimin.

“Gjëja tjetër shumë interesante e këtij mbishkrimi që e bën të jashtëzakonshëm është se është në latinisht dhe Justiniani përshkruhej si perëndimor, fliste latinisht, qeveriste nga Kostandinopoja shumicën e kohës ku njerëzit flisnin kryesisht greqisht, por ai ishte folës latin dhe ishte shumë i lidhur edhe me kulturën e tij latine. Pra, fakti që ky mbishkrim është në latinisht këtu në Dardani tregon lidhjen jo vetëm me krahinën e tij të lindjes, por edhe me kulturën e tij latine. Dhe kjo tregon se edhe nëse Perëndimi humbi, ky vend ishte përsëri Perëndimi për të, dhe të bën të kuptosh pse dikush është kaq i vendosur të ripushtojë atë që ka humbur dhe veçanërisht Italinë, e cila ishte origjina e Perandorisë Romake sepse qartazi ai e mendonte veten si një perëndimor”, thotë ai.

E profesori universitar i arkeologjisë, Arben Hajdari, i cili është edhe bashkëdrejtues i projektit, tregon detaje se si kanë arritur deri të ky zbulim.

“Kemi filluar gërmimet arkeologjike të cilat kanë konfirmuar rezultatet e incizimeve gjeofizike dhe ne kemi arritur me zbulu mbetjet e një bazilike madhështore, ndër më të mëdha që është zbuluar ndonjëherë në Ballkan, ndërtuar nga perandori Justinian në shekullin e gjashtë. Gjatë këtij viti kemi vazhduar kampanjën e radhës dhe ideja ka qenë që të ndjekim planimetrinë e bazilikës dhe pastaj kemi zbuluar edhe një mbishkrim i cili ka një rëndësi jashtëzakonisht të madhe, historike, dhe sipas meje për nga pesha historike paraqet zbulimin më të madh që ka ndodhur ndonjëherë në Kosovë ose në arkeologjinë kosovare”, thotë ai.

Ai tregon se mbishkrimi konfirmon disa të dhëna historike që kanë të bëjnë me Ulpianën dhe Dardaninë.

Sipas tij, kjo është e rëndësishme sepse tregon që perandori Justinian, bashkë me gruan e tij Teodorën, kishin marrë vendim për të rindërtuar qytetin, të cilin e kishin quajtur Justiniana Secunda.

“Mbishkrimi konfirmon disa të dhëna historike, dhe këtu kur them e kam fjalën për atë që na njofton për kopje cezares që kanë të bëjnë me Ulpianën dhe Dardaninë, në anën tjetër është po ashtu i rëndësishëm sepse tregon që perandori Justinian bashkë me gruan e tij Teodorën, të cilët kishin marrë vendim për të ndërtuar qytetin, respektivisht, për të rindërtuar, atë siç na njofton për kopje cezares Ulpianën dhe pas rindërtimit e quan Justiniana Secunda, e quan Justiniana Secunda për faktin që tanimë ekzistonte një vendbanim tjetër i cili ishte ndërtuar po ashtu nga Justiniani që quhej Justiniana Prima”, thotë ai.

Hajdari tregon se mbishkrimi konfirmon lidhjen e perandorit Justinian me vendin e origjinës, Dardaninë.

“Ky mbishkrim tregon përkushtimin e perandorit Justinian ndaj vendit të tij të origjinës, lidhjen e tij me vendin e origjinës, që ishte Dardania, dhe sidomos rëndësinë që i kishte kushtuar ai qytetit të Ulpianës, gjë e cila nuk dihej më parë. Sipas mbishkrimit, përpos ndërtimit të qytetit, perandori Justinian bashkë me gruan e tij Teodorën kishin ndërtuar disa kisha, pra një prej të cilave ne e kemi zbuluar, pra disa kisha të cilat ua kishte kushtuar Jezu Krishtit që është 25 dhjetori”, thekson ai.

Ndër të tjera, Hajdari tregon se bazilika që është zbuluar bën pjesë në kishat më të mëdha të cilat i ka ndërtuar perandori Justinian.

“Bazilika është ndër më të mëdhajat në Ballkan, dhe nëse merret parasysh fakti që perandori Justinian njihej për ndërtime të shumta që ka bërë, njihet si ndërtues i monumenteve madhështore dhe unë do të thosha që bazilika të cilën e kemi zbuluar renditet në mesin e kishave apo ndërtimeve ndër më të mëdhajat që i ka ndërtuar perandori Justinian dhe kjo është një vlerë jashtëzakonisht e madhe e cila pastaj me një punë të mirë konservuese, me një prezantim të mirë mund të kthehet në një atraksion turistik me mundësi për të gjeneruar edhe vende të punës, edhe të hyra e kështu me radhë”, thotë Hajdari.

Zbulimi i një mbishkrim latin nga perandori Justinian i cili dëshmon lidhjen e tij me Dardaninë është bërë i ditur dy ditë më parë.

Nga institucionet e shtetit të Kosovës ky është konsideruar zbulim që formëson historinë dhe si një dedikim i fuqishëm nga perandori Justinian.

Magazinë

Bashkë-krijuesi i serialit “Adoleshenca”: Flisni me fëmijët tuaj, pyetni se çfarë po ndodhë me jetën e tyre

Published

on

Stephen Graham, bashkë-krijuesi i serialit të shumëpërfolur Adolescence, u ka bërë thirrje prindërve që të bisedojnë me fëmijët e tyre.

Graham i cili po ashtu luan në serialin katër-episodësh, portretizoi rolin e babait të personazhit Jamie Miller, 13-vjeçari i cili akuzohet për vrasjen e një shoqeje në shkollë.

I pyetur si erdhi te ideja e realizimit, pohoi se ishte prekur nga dy raste që kishin ndodhur në të vërtetë në Britani e donte të dinte arsyet pse.

Pas hulumtimeve të shumta dhe faktorëve të shumtë që ndikojnë tek të rinjtë në ditët e sotme, ata arritën të trajtonin një tematikë të ndjeshme.

“Jack bëri shumë hulumtime, dhe në atë moment, asistentja e tij e zbuloi kulturën incel dhe manosferën, sepse unë nuk kisha informacione për këtë. Gruaja ime më tha më pas ajo se ajo që ndjen që programi ynë ka arritur është që prindërit të hapin derën e dhomës së fëmijëve të tyre dhe të flasin me ta”, tha Graham për CNN.

“E dini edhe vetë, kur shkoni në restorant, bisedoni me njëri-tjetrin, pyesni se çfarë po ndodh me ta, kjo është mënyra ta kuptojmë se çfarë po ndodh. Adoleshenca është moshë e vështirë”, pohoi mes tjerash.

Continue Reading

Magazinë

Bisedë e këndshme me dramaturgun kosovar Hynor Vitija

Published

on

Edicioni i radhës i emisionit “n’Ritëm” me Albina Zeneli mirëpriti dramaturgun Hynor Vitija.

I ftuar për një bisedë të këndshme në Campus Radio ai foli rreth karrierës së tij dhe kontaktit të parë me dramën.

Hynori është aktualisht i angazhuar në një serial vendor.

Vitija nuk heziton të përmend edhe vlerësimin që shqiptarët i bëjnë këtij profesioni e madje me krenari foli për çmimin që e pranoi në fund të vitit 2024 ku me dramën ‘Zelus’ mori vendin e tretë në konkursin e dramës origjinale shqiptare.

Përndryshe, me n’Ritëm takohemi çdo ditë pune me fillim nga ora 13:00 deri në ora 15:00 në Campus Radio, 100.7FM. /UBT News/

Continue Reading

Kulturë

Botohet “Enciklopedia e filmit shqiptar 1904-2022”

Published

on

Të gjitha prodhimet filmike, si ato zyrtare të prodhuara nga Kinostudio “Shqipëria e re” dhe Televizioni Shqiptar, ashtu edhe prodhimet e shkollave të filmit dhe filmat e prodhuar nga nisma të lirë të kineastëve, tashmë janë të përfshira në “Enciklopedinë e filmit shqiptar 1904-2022”, me autore Irini Asqeri.

Ky projekt monumental u promovua në mjediset e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, duke sjellë një përmbledhje të pasur të historisë filmike shqiptare. Enciklopedia, e cila përfaqëson një punë të palodhur hulumtuese, është rezultat i më shumë se 10 viteve kërkimesh dhe sistemimi të dokumenteve dhe të dhënave arkivore. Kjo punë e rëndësishme është realizuar kryesisht në Arkivin Qendror Shtetëror të Filmit, ku Irini Asqeri ka punuar edhe si arkiviste.

E botuar nga shtëpia botuese “Jozef”, enciklopedia ofron një pasqyrë të hollësishme dhe të saktë mbi të gjitha prodhimet filmike të periudhës 1904-2022. Përveç listës të prodhimeve filmike, Irini Asqeri ka përfshirë gjithashtu një kapitull të gjerë mbi fillimet e kinematografisë shqiptare, duke ofruar një pamje të historisë së Shqipërisë të paraqitur për herë të parë përmes syrin e kamerës.

Ky botim është një kontribut i rëndësishëm për arkivimin dhe dokumentimin e trashëgimisë filmike të vendit dhe një mundësi e shkëlqyer për studiuesit dhe pasionantët e kinematografisë shqiptare./UBTNews/

 

 

Continue Reading

Magazinë

Regjisori palestinez fitues i çmimit “Oscar” sulmohet nga kolonët izraelitë

Published

on

Bashkëdrejtori palestinez i filmit fitues të Oskarit “No Other Land” Hamdan Ballal u sulmua  nga disa kolonë izraelitë në Bregun Perëndimor të pushtuar dhe u mor nga ushtarët izraelitë, thanë kolegët e tij dhe dëshmitarët okularë.

Bashkëdrejtori i Ballal, Basel Adra i tha CNN-it se kishte shkuar në shtëpinë e Ballalit në fshatin Susya të Bregut Perëndimor të hënën pasi Ballal e thirri atë në ankth. Ai mbërriti për të parë Ballalin dhe të paktën një person tjetër, duke u marrë.

Jashtë shtëpisë së Ballalit ishte një grup kolonësh izraelitë, disa prej të cilëve po gjuanin gurë, tha Adra. Policia dhe ushtria izraelite ishin gjithashtu jashtë shtëpisë dhe ushtarët izraelitë po qëllonin mbi këdo që përpiqej të afrohej, shtoi ai.

Ushtria izraelite tha se kishte mbërritur në skenën e “konfrontimit të dhunshëm” midis palestinezëve dhe izraelitëve që po hidhnin gurë mbi njëri-tjetrin. Ai tha se lufta kishte shpërthyer pasi disa persona hodhën gurë mbi qytetarët izraelitë, duke dëmtuar automjetet e tyre”.

Tre palestinezë dhe një izraelit u morën më pas për t’u marrë në pyetje pasi disa persona hodhën gurë mbi forcat e sigurisë, tha ai.

Yuval Abraham, një tjetër bashkëregjisor i filmit, i cili është izraelit, tha se Ballal kishte pësuar lëndime në kokë dhe në bark dhe që atëherë nuk kishte asnjë lajm. Abrahami nuk e pa vetë incidentin.

Pesë aktivistë amerikanë nga Qendra për Jo Dhunë Hebraike, të cilët ishin në vendngjarje, thanë se ata ishin sulmuar nga kolonët izraelitë.

Ata thanë se më shumë se një duzinë kolonësh kishin sulmuar fshatin, duke përdorur shkopinj, thika dhe të paktën një pushkë sulmi, pas një mosmarrëveshjeje që përfshinte një kolon izraelit, i cili ishte duke kullotur bagëtinë pranë një shtëpie palestineze.

Jenna, një aktiviste që kërkoi të mbetej anonim nga frika e hakmarrjes, tha se ajo dhe kolegët e saj u sulmuan nga rreth 20 kolonë të maskuar kur iu afruan Susya-s atë natë. Grupi i saj nuk ishte dëshmitar i arrestimit të Ballalit.

“Ne u përpoqëm të tërhiqemi në makinë dhe ata më goditën me shkopinj”, tha ajo për CNN-in, duke shtuar se kolonët thyen disa nga xhamat e makinës dhe prenë një gomë. Videoja nga kamera e makinës e shpërndarë nga CJNV-ja tregon një individ të maskuar duke hedhur një gur direkt në xhamin e përparmë dhe fotot tregojnë xhami të thyer që derdhet në brendësi të saj.

Josh Kimelman, i cili ishte në të njëjtin grup, tha se ushtarët izraelitë ishin dëshmitarë të incidentit, e nuk bënë asgjë për ta parandaluar atë.

“Ne u thamë atyre se na sulmuan”, tha Kimelman. “Ata thanë se gjithçka do jetë mirë dhe na qëndruan pranë dhe nuk i ndoqën kolonët”.

Në fillim të këtij muaji, Ballal, Adra dhe Abraham kishin qëndruar të gjithë krah njëri-tjetrit për të marrë “Oscarin” për dokumentarin më të mirë. Filmi i ekipit të përbashkët izraelito-palestinez rrëfen dëbimin e palestinezëve nga shtëpitë e tyre në Bregun Perëndimor të pushtuar.

Ballal, një fermer palestinez, ka qenë më parë subjekt i frikësimeve dhe kërcënimeve nga kolonët izraelitë. Ai tregoi vitin e kaluar se si kolonët i vendosnin bagëtitë e tyre në tokën e tij, ndërsa ai ishte në gjumë. Ai tha se kolonët planifikonin t’i merrnin tokën dhe fermën e tij dhe se agresioni i tyre u intensifikua pas sulmeve vdekjeprurëse të Hamasit të 7 tetorit 2023.

Ballal kishte dokumentuar ndërveprimet e tij me kolonët, duke përfshirë kërcënimet për dhunë nga një kolon, i cili pretendonte se Zoti i kishte dhënë tokën e Ballalit. Ballal tha se thirri policinë por pa rezultat.

“No Other Tok” dokumenton prishjen e vazhdueshme nga autoritetet izraelite të Masafer Yatta, një koleksion fshatrash në malet Hebron të Bregut Perëndimor ku Adra jeton me familjen e tij. Dokumentari nxjerr në pah përpjekjet e Qeverisë izraelite për të dëbuar fshatarët me dhunë, me shikuesit që shohin shembjen e këndit të lojërave lokale, vrasjen e vëllait të Adra nga ushtarët izraelitë dhe sulme të tjera nga kolonët hebrenj ndërsa komuniteti përpiqet të mbijetojë.

Filmi gjithashtu eksploron lidhjen njerëzore midis Adra dhe Abraham. Dhuna e kolonëve izraelitë ka vazhduar të shkatërrojë fshatrat palestineze në Bregun Perëndimor.

Dy grupe izraelite avokuese që kundërshtojnë vendbanimet e ndjekin zhvillimin, që mbulojnë të dhënat deri në dhjetor 2024, numri i postave të bagëtive, të krijuara nga kolonët izraelitë për të shënuar pretendimet e tyre, është zgjeruar me gati 50% që nga shpërthimi i luftës.

Continue Reading

Të kërkuara