Kulturë
Mbi abetaren e bashkuar: Kongresi i Manastirit dhe lufta për identitetin kombëtar!
Kongresi i Manastirit, i mbajtur më 14 nëntor 1908, shënon një ngjarje të shquar dhe themelore në historinë e kombit shqiptar. Ai u zhvillua në një moment kur procesi i Rilindjes Kombëtare kishte përgatitur terrenin për vendime të rëndësishme që do të ndikonin drejtpërdrejt në forcimin e identitetit kombëtar dhe në afirmimin e pavarësisë së Shqipërisë. Kongresi u bë një pikë kthese në përpjekjet për të unifikuar shqiptarët, jo vetëm në aspektin politik, por edhe në atë kulturor dhe gjuhësor.
Në këtë mbledhje, përfaqësues të elitës intelektuale dhe politike shqiptare të asaj kohe, mes të cilëve figura të shquara si Parashqevi Qiriazi, e cila do të mbetej një emër i paharruar në historinë e arsimit shqip, demonstruan vullnetin dhe gatishmërinë për të punuar së bashku, duke tejkaluar dallimet fetare dhe duke i dhënë rëndësi të veçantë barazisë gjinore. Kjo pjesëmarrje e gruas shqiptare në një ngjarje kaq të rëndësishme ishte një hap i madh drejt modernizimit të shoqërisë shqiptare dhe njehsimit të saj në baza evropiane.
Përhapja e gjuhës shqipe, që kishte qenë një sfidë e gjatë dhe e vështirë gjatë periudhave të mëparshme, u bë pjesë e programit të Kongresit të Manastirit. Kjo ishte një stafetë që kaloi nga Rilindja Kombëtare, e cila e kishte ngarkuar veten me detyrën e shpëtimit të kulturës dhe identitetit kombëtar, te Kongresi i Manastirit, i cili do të bëhej kthesa kryesore për realizimin e këtij projekti. Mbledhja e Komisionit për Çështjen e Alfabetit ishte një moment kyç në këtë proces. Qëllimi i saj ishte të arrihej një konsensus mbi alfabetin që do të përdorej për shkrimin e gjuhës shqipe, një nevojë urgjente që do të ndihmonte në unifikimin e shqiptarëve dhe përhapjen e arsimit në shkolla shqipe.
Në vitin 1908, Shqipëria ende nuk kishte një alfabet të vetëm dhe standard, por pas diskutimesh të gjata dhe pasionante, Komisioni i Alfabetit, me pjesëmarrjen e intelektualëve shqiptarë të kohës, arriti të marrë një vendim historik. Ky vendim i Kongresit, i njohur si “Vendimi i Manastirit”, shpalli një alfabet të unifikuar dhe të thjeshtuar, që do të bazohej në abecenë latine dhe do të përdorej nga shqiptarët kudo. Ky hap ishte një avancim i jashtëzakonshëm, duke pasur parasysh se gjuhës shqipe i duhej një alfabet që të ishte i përshtatshëm dhe praktik për përdorim masiv.
Në përfundim të punimeve të Kongresit, Komisioni për çështjen e alfabetit mori këtë vendim të rëndësishëm: “Pas që u-kënduan verbalet e ditëve t’jera e pas që e pamë se puna që kishim bërë ishte mjaft e madhe, po jo aq sa të na kënaqte të gjithëve e t’i shërbente përparimit të gjuhës dhe përhapjes së diturisë ndër ne, u-këthyem prapa e me pëlqim të të gjithëve u-vendos që të mirret Abeja e Stambollit e me të bashkë edhe Abece fjesht latine, që të mësohen e të përdoren bashkarisht në mest të Shqypëtarëvet. Mësimi ndë shkollë do të jetë i shtrënguar e i detyrueshëm për të dyja.”
Ky vendim përfshinte përdorimin e një alfabeti latin të thjeshtuar, i cili nuk vetëm që do të ishte i lehtë për t’u mësuar, por gjithashtu do të mundësonte hapjen e shkollave shqipe në të gjithë territoret shqiptare, si dhe përhapjen e arsimit kombëtar. Arsimi shqip, si një element i fuqishëm për forcimin e identitetit kombëtar, do të bëhej një shtyllë e rëndësishme e zhvillimit të shoqërisë shqiptare. Në këtë mënyrë, Kongresi i Manastirit nuk ishte vetëm një ngjarje historike për standardizimin e gjuhës, por gjithashtu një hap i rëndësishëm drejt krijimit të një sistemi të qëndrueshëm arsimor për shqiptarët, një faktor kyç që do të ndikonte në formimin e shtetit të ardhshëm shqiptar dhe përballimin e sfidave të tij të shumta.
Kongresi i Manastirit, me vendimin për alfabetin e njësuar dhe përhapjen e shkollave shqipe, mbeti një simbol i unitetit kombëtar dhe një shenjë e forcës së intelektualëve shqiptarë që punuan për të siguruar të ardhmen e gjuhës dhe arsimit shqip. Ai është një testament i angazhimit të Rilindjes Kombëtare për një Shqipëri të fortë, të bashkuar dhe të arsimuar./UBTNews/
14 nëntor 1840, erdhi në jetë një nga figura më të rëndësishme të artit botëror, Claude Monet, piktori francez që do të shpinte në një transformim të thellë pikturën e periudhës moderne. Me rastin e 184-vjetorit të lindjes së tij, e kujtojmë Monet, themeluesin e impresionizmit, një revolucionar i artit që ndryshoi përherë mënyrën se si shihnim dhe përjetonim natyrën.
Claude Monet lindi në Paris, por u rrit në qytetin bregdetar të Le Havre, në Normandi, ku shpejt zhvilloi një pasion të thellë për pikturën. Nga një moshë e re, ai u njoh me punën e piktorit Eugène Boudin, një nga pionierët e pikturës së natyrës në ajër të pastër, i cili do të ndikonte thellë në formimin e stilit të tij. Po ashtu, Monet studionte me Johan Jongkind, një artist holandez i njohur për peizazhet e tij të deteve.
Në vitet e tij të rinisë, ai u regjistrua në Paris për të studiuar artin në shkollën e pikturës të Charles Gleyre, ku takoi shokë të tjerë të ardhshëm të impresionizmit, si Auguste Renoir, Frédéric Bazille dhe Édouard Manet. Kjo periudhë e formimit të tij u shoqërua me vështirësi, pasi puna e tij, që kërkonte një pasqyrim të përjetimit të drejtpërdrejtë të natyrës, nuk u pranua nga kritika konservatore e asaj kohe.
Monet vazhdoi të eksperimentonte dhe të zhvillonte një stil të veçantë, duke refuzuar të ndjekë rregullat tradicionale të përbërjes dhe ngjyrës. Ai ishte i interesuar për mënyrën se si drita, ngjyrat dhe atmosfera ndryshojnë gjatë ditës dhe në kushte të ndryshme moti. Kjo kërkese për të kapur “impressionin” e momentit e çoi atë të krijonte disa prej veprave më të njohura të artit botëror, si “Impresion, Agim” (1873), një pikturë që, duke marrë kritika të ashpra për format e saj të paqarta, solli me vete emrin që do të bëhej sinonim i lëvizjes së tij – Impresionizëm.
Impresionizmi, që u lind në vitin 1874 nga një grup artistësh të rinj, ndryshoi përfundimisht artin perëndimor, duke u fokusuar më shumë në impresionin vizual të momenteve të kalueshme, sesa në realizmin rigoroz. Monet u bë një nga drejtuesit e këtij lëvizjeje, duke kapur bukurinë e natyrës me nuanca të reja ngjyrash dhe teknika të pasura, të cilat theksonin dinamikën e dritës dhe hijeve.
Një ndër temat më të dashura për Monet ishin peizazhet natyrore, sidomos ato që përshkruanin luginat dhe kopshtet, si dhe pamjet e qytetit të Londrës, ku ai gjeti strehim gjatë Luftës Franko-Prusiane. Pas Luftës, Monet u kthye në Francë, ku vazhdoi të shquhej për pasionin e tij për të kapur ndjesitë e natyrës në ndryshim. Ai pikturonte më së shumti në ajër të pastër, duke adoptuar një qasje që e ndihmonte të arrinte një lidhje më të drejtpërdrejtë dhe të ndjeshme me objektet që pikturonte.
Në vitet e fundit të jetës së tij, Monet, i cili kishte shfaqur një dëshirë të thellë për të kapur natyrën në mënyrë abstrakte, u fokusua në krijimin e serive të pikturave të mëdha, si ato të “Zambakëve të Ujit”, të cilat shprehën një përdorim të jashtëzakonshëm të ngjyrave dhe formave të papërshkrueshme. Ajo që ai kërkonte të shprehte me këto piktura ishte pikërisht përjetimi subjektiv i dritës dhe lëvizjes së ujit, një shfaqje e natyrës që vetëm ai mund ta përcillte në këtë mënyrë të pabesueshme.
Pas vdekjes së Monet në vitin 1926, pikturat e tij u ekspozuan në mënyrë të veçantë në galerinë Orangerie në Paris, ku seritë e tij të Zambakëve të Ujit, të cilat ai i krijoi me një teknikë që sfidonte çdo kuptim tradicional të pikturës, janë ekspozuar ende sot, si një testament i revolucionit që ai solli në artin perëndimor.
Claude Monet, me punën e tij të jashtëzakonshme, vazhdon të mbetet një nga figurat më të mëdha të artit të të gjitha kohërave, dhe një shembull i pashtershëm i kapjes së bukurisë që shpesh kalon pa u vënë re. Ai ka lënë një trashëgimi të pashlyeshme që do të vazhdojë të frymëzojë breza artistësh dhe dashamirësish të artit kudo në botë. /UBTNews/d.e./
Me lansimin e shumëpritur të vazhdimit të filmit Gladiator II, një nga filmat më të pritur të vitit, pyetja që ngrihet është: A mund të gjejmë paralele mes traditës antike të gladiatorëve romakë dhe reality show-ve moderne?
Ridley Scott, regjisori i dy filmave, po ashtu është një figurë ikonë, me një histori të pasur që përfshin hitet legjendare si Alien (1979), Blade Runner (1982) dhe më së fundmi Napoleon (2023). Pavarësisht periudhës që ka kaluar, luftërat e gladiatorëve vazhdojnë të jenë një temë e paharruar dhe e përsëritur, dhe, po të hedhim një sy më të thellë, mund të zbulojmë disa paralelja interesante me shfaqjet moderne të reality-t.
Një popull ka nevojë për “buka dhe cirk”
Shprehja “bukë dhe cirku”, e atribuueshme poetit romak Juvenal, flet për mënyrën se si perandorët romakë arritën të mbajnë popullin të kënaqur dhe të kontrolluar, duke u ofruar atyre ushqim dhe argëtim. Juvenal, megjithatë, e përdorte këtë shprehje për të kritikuar popullin romak, i cili, sipas tij, ishte shumë i preokupuar me kënaqësitë e sipërfaqshme dhe më pak i interesuar për punët politike.
Siç thotë historiania dhe eksperti për gladiatorët, Alexander Mariotti, luftërat e gladiatorëve ishin “mjeti më i fuqishëm politik i kohës”. Perandori Vespasian, që urdhëroi ndërtimin e Colosseumit, erdhi në pushtet në një periudhë të trazuar pas një lufte civile dhe kaosit të brendshëm. Vespasiani, një njeri i popullit, e kuptoi se për të siguruar mbështetje, kishte nevojë për diçka më shumë se sa vetëm shpërndarjen e bukës: ai i ofroi popullit “cirkun”, një spektakël të jashtëzakonshëm që do t’i mbante të angazhuar dhe të kënaqur.
Reality TV — “cirkët” modern?
Olivia Stowell, një kërkuese doktorature në Universitetin e Miçiganit, e cila ka studiuar historinë e reality TV, sheh një lidhje mes luftërave të gladiatorëve dhe shfaqjeve moderne si Survivor. Në të dyja formatet, individë të ndryshëm garojnë për kënaqësinë e audiencës, dhe kjo garë shpesh është e lidhur me mundësinë për t’u bërë të famshëm dhe të pasur.
Stowell shton me humor se, ndonëse Candid Camera, një shfaqje komike që ka filluar në vitin 1948, shpesh identifikohet si shfaqja e parë e reality TV, ajo do të duhej ta fillonte historinë e saj “me Colosseumin!” Një dallim i qartë mes gladiatorëve dhe pjesëmarrësve të reality show-ve është se në Romën antike, gladiatorët shpesh nuk kishin mundësi zgjedhjeje: shumica ishin skllevër ose të burgosur të detyruar të luftonin në arenë. Megjithatë, siç tregon Mariotti, me kalimin e kohës, gjithnjë e më shumë njerëz u regjistruan në “shkollat e gladiatorëve”, duke shpresuar të bëheshin profesionistë të adhuruar dhe të pasur.
Një llotari për pasuri dhe lavdi
Pjesëmarrësit në luftërat e gladiatorëve ishin të vetëdijshëm për rrezikun e vdekjes, por gjithashtu dinin se kishin mundësinë për t’u pasuruar dhe për t’u bërë të famshëm. “Ishte një mundësi për të arritur famë dhe pasuri të shpejtë”, thotë Mariotti. “Ishte si të bëhesh një atlet i preferuar i kohës, një njeri i dëshiruar nga të gjithë.” Po ashtu, pjesëmarrësit në reality show janë të ndërgjegjshëm se do të sakrifikojnë disa aspekte të jetës së tyre, si privatësinë dhe dinjitetin, për mundësinë për t’u bërë të njohur dhe përfitues.
Prodhuesit — perandorët e modernë?
Në një analogji më të thellë, mund të pyesim: kush është “perandori” i shekullit XXI? “Unë mendoj se është ne – krijuesit e shfaqjeve”, thotë Sagar More, një producent dhe regjisori i shfaqjes më të gjatë të reality TV në Indi, Roadies. Ai tregon se si shfaqjet moderne janë gjithnjë e më shumë të projektuar për të krijuar drama të pasura, me elemente si privimi i gjumit dhe ofrimi i alkoolit, të cilat krijojnë kushte për të nxjerrë reaksione dramatike nga pjesëmarrësit.
Siç thotë More, editores i ndodhin “më shumë orë të incizuara materiale që mund të redaktohen për të formuar një histori. Ky është një pushtet i madh, i cili mund të ndryshojë drejtimin e një historie.”
Fitimi i pëlqimit të publikut
Në periudhën romake, perandori kishte fuqinë direkte për të vendosur fatin e gladiatorëve. Në shumë raste, ai kërkonte që audienca të shprehte mendimin e saj: a duhej të tregoheshin të mëshirshëm, apo të vdisnin? Sot, ndonëse reality TV nuk është kaq ekstrem, ajo është shpesh objekt kritikash për kushtet e keqija të punës, promovimin e standarteve të pasigurta të bukurisë dhe manipulimin e audiencës.
Një çështje që është bërë gjithnjë e më e dukshme është shëndeti mendor. Pjesëmarrësit në shumë shfaqje kanë folur për ankthin dhe depresionin që përjetojnë gjatë dhe pas xhirimeve, çka i ka shtyrë disa shfaqje të ofrojnë mbështetje psikologjike, por kjo nuk është gjithmonë e mjaftueshme.
Nga Colosseumi te Hollywood-i
Luftërat e gladiatorëve u ndaluan fillimisht në fillim të shekullit të 5-të, por ende vazhdojnë të magjepsin masat, sidomos përmes filmave si Gladiator. Filmi i parë, i cili arriti të fitonte më shumë se 450 milionë dollarë në botë, është një testament i vazhdimësisë së këtij mitologjie, që ende tërheq shikuesit. Vazhdimi i filmit pritet të ketë një sukses të ngjashëm, duke na kujtuar se, edhe në kohët moderne, spektakli i gladiatorëve mbetet një formë e pashtershme argëtimi, duke e lidhur të kaluarën dhe të tashmen në një lidhje të fuqishme kulturore./DW/d.e.
The Mob Museum, i njohur gjithashtu si Muzeu Kombëtar i Krimit të Organizuar dhe Zbatimit të Ligjit, ka rifituar një shikim të ri, duke shtuar një seksion të ridizajnuar të titulluar “Krimi i Organizuar në Kulturën Popullore”. Ky seksion përqendrohet në ndikimin që ka pasur mafia në kulturën popullore amerikane, duke ofruar vizitorëve një mundësi të shkëlqyer për të hetuar se si krimi i organizuar është portretizuar dhe përjetësuar në media dhe filmat më të njohur.
Seksioni përmban një koleksion të pasur artefaktesh, kostumesh dhe imazhesh nga prodhime të famshme si Pulp Fiction, ku mund të shihni dy kostume të veshura nga aktorët, dhe një revole të përdorur nga Robert De Niro në “The Godfather Part II”. Gjithashtu, është përfshirë një kopje e skenarit të episodit të parë të serisë Narcos të Netflix, që bazohet në luftën kundër kartelit të drogës të Kolumbisë.
Muzeu është gjithashtu shtëpia e The Underground, një ekspozitë që trajton periudhën e Prohibition (NDALIMIT TË ALKOHOLIT) në SHBA, me një speakeasy dhe një distileri që të kthen pas në një epokë të ndaluar të Amerikës. Për ata që nuk mund të udhëtojnë deri në Las Vegas për të eksploruar këtë histori të thellë krimi, ka shumë mundësi për të mësuar për mafian dhe krimet e tjera në disa qytete të Evropës, të cilat ofrojnë muze me tema të ngjashme.
Muzeu No Mafia, Palermo
Në qytetin historik të Palermos në Sicili, Muzeu No Mafia ofron një udhëtim nëpër ngjarjet më të rëndësishme që kanë shënuar luftën e Italisë kundër mafias. Muzeu është vendosur në Palazzo Gulì, një ndërtesë historike që ka lidhje me figura të njohura të luftës kundër krimit të organizuar, si Giovanni Falcone dhe Paolo Borsellino, dy gjyqtarët që u vranë nga mafia. Ekspozitat përfshijnë një arkiv fotografik në katin përdhes dhe një ekspozitë multimediale që trajton tema si mafia rurale dhe urbane, mafia ndërmarrëse dhe lidhjet e saj me globalizimin.
Muzeu i Krimeve Mesjetare, Rothenburg ob der Tauber
Për ata që duan të udhëtojnë në kohë dhe të përjetojnë një histori më të errët, Muzeu i Krimeve Mesjetare në qytetin Rothenburg ob der Tauber në Gjermani është vendi ideal. Ky muze është i vendosur në manastirin e dikurshëm të Shën Gjonit dhe është muzeu më i madh ligjor në Evropë. Ekspozitat përmbajnë pajisje torturuese origjinale, si banka shtrirëse, lidhësa gishti dhe karrige me gishta të mprehtë. Vizitorët mund të shohin gjithashtu protokolle hetuese mesjetare, duke përfshirë gjyqet për shtrigat dhe dokumente ligjore që përshkruajnë mënyrat e dënimit për krime të vogla, si dhe maskat e turpit të përdorura për të ndëshkuar të dënuarit.
Muzeu i Kriminologjisë, Athinë
Në Athinë, Greqi, Muzeu i Kriminologjisë që ndodhet në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Athinës, i njohur për koleksionin e tij të pasur, tregon histori të krimeve të njohura që ndodhën gjatë shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të. Një ekspozitë e veçantë është ajo e mbetjeve njerëzore, që përfshin mbetje mumifikuar dhe kocka njerëzore, si dhe pjesë të konservuara që i përkasin të dënuarve të famshëm grekë. Ekspozitat përfshijnë gjithashtu modele të fashës së plagëve dhe një koleksion toksikologjik që përshkruan përdorimin e drogës dhe substancave helmuese.
Muzeu i Krimit të Vërtetë, Hastings, Mbretëria e Bashkuar
Në qytetin e Hastings në East Sussex, Muzeu i Krimit të Vërtetë është një vend ideal për të eksploruar botën e kriminelëve serialë, gangsterëve, helmuesve dhe ndjekësve. Ekspozitat përfshijnë krevatin e vdekjes nga injeksioni letal, enët e acidit të përdorura nga John George Haigh për të shpërbërë viktimat e tij, dhe letërkëmbimin e burgosurve të famshëm, si Richard Ramirez një serial killer i njohur si “Night Stalker”. Muzeu ka gjithashtu një ‘kohëpjesë me zë’ ku mund të dëgjoni për confessimet tronditëse të kriminelëve të dënuar.
Kështu, për ata që duan të zhyten thellë në botën e krimit dhe të kuptojnë se si ai është trajtuar dhe përjetësuar në histori, këto muze evropiane ofrojnë një përvojë unike dhe edukative, që pasqyron të kaluarën e errët të kontinentit, nga mafia e Sicilisë deri tek torturat mesjetare dhe krimet e njohura botërore./Euronews/D.E./
Keni dëgjuar për larjen e trefishtë të flokëve? Ja çfarë duhet të dini për këtë metodë
Claude Monet dhe revolucioni i dritës: 184 vjet pikturë impresioniste!
Dardanët arrijnë në Bukuresht!
Foda, i drejtpërdrejtë: Vetëm fitorja bën punë për vendin e parë!
Komiteti i OKB-së: Metodat e luftës të Izraelit ngjasojnë me gjenocid
Ide fantastike për një drekë të shijshme
Kroacia planifikon të blejë 394 raketa HIMARS me rreze veprimi deri në 80 km
Gladiatorët: Colosseumi si paraardhës i Reality TV?
Mafia, tortura dhe krimet e vërteta: Muzetë evropianë që zbulojnë botën e errët të krimit!
-
Bota2 weeks agoTrump premton paqe në Liban nëse rikthehet në Shtëpinë e Bardhë
-
Lajmet3 months agoZgjedh Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi në UBT – Ferizaj dhe bëhuni liderët e së ardhmes
-
Lajmet2 months agoKurti: Përdhunimi është mjeti që përdori Serbia në Kosovë në mënyrë që të lë pasoja të përhershme në familje
-
Kulturë1 month agoMarigona Ferati, profesoresha e UBT-së, zëri i artit në jurinë ndërkombëtare në festivalin e teatrove në Oman