Lajmet

Kush ishte shkrimtari i parë në botë?

Shkrimi më i hershëm i njohur është shpikur rreth vitit 3400 Para Krishtit.

Published

on

Shkrimi më i vjetër i njohur daton më shumë se 5000 vjet në Mesopotaminë e lashtë, atje ku ndodhet sot Iraku. Por kush ka qenë shkrimtari i parë i njohur me emër? Zbulimet arkeologjike kanë zbuluar se shkrimi më i hershëm i njohur është shpikur rreth vitit 3400 Para Krishtit në një zonë të lashtë Mesopotamiane të njohur si Sumer, afër Gjirit Persik.

Ky shkrim, i njohur si kuneiform, mori formën e shenjave në formë pyke, të bëra nëpërmjet një mjeti të mprehtë në argjilën e lagësht. Shumë njerëz mund të citojnë emrat e lashtësisëgreke si poetin epik Homeri, poeteshën lirike Safo apo historianin Herodot.

Megjithatë, një mijë e ca vite para këtyre figurave ishte princesha, priftëresha dhe poetja e njohur Enheduana thotë Erhan Tamur, kurator në Muzeun Metropolitan të Artit në Nju Jork. “Ajo është autorja e parë që ne e njohim me emër, dhe të cilën mund ta lidhim me një tekst ekzistues. Për pjesën më të madhe të letërsisë mesopotamiane, ne nuk i dimë autorët. Por ajo është një përjashtim” thotë Benxhamin Foster, asiriolog në Universitetin e Jeilit.

Enheduana ishte e bija e mbretit akadian Sargon, që jetoi nga viti 2334 deri në vitin 2279 Para Krishtit, thotë Tamur, që është bashkë–kurator i një ekspozite rreth Enheduanas me titull “Enheduana dhe gratë e Mesopotamisë në vitet 3400-2000 Para Krishtit” e hapur në tetor në Bibliotekën dhe Muzeun Morgan në Nju Jork, dhe që do të zgjasë deri në shkurtin e vitit tëardhshëm.

Rreth vitit 2300 para Krishtit, Sargoni bashkoi shumicën e Mesopotamisë nën sundimin e tij kur kultura akadiane e Mesopotamisë Veriore pushtoi sumerët e Mesopotamisë Jugore. Kjo hapi rrugën krijimit të Perandorisë Akadiane, perandorinë e parë në botë, apo koleksionit tështeteve nën një autoritet të vetëm, vuri në dukje Tamur.

Sargoni emëroi vajzën e tij si kryepriftëreshë të perëndisë sumeriane të Hënës, Nana, në qytetin sumerian Ur, si pjesë e përpjekjeve të tij për të konsoliduar perandorinë e tij të re. Kur mori këtë rol, ajo mori emrin Enheduana, që në sumerisht do të thotë “priftëreshë e lartë, stoli e parajsës”, thotë Tamur.

Si kryepriftëreshë e perëndisë së Hënës dhe përfaqësuese e babait të saj në Ur “ajo ishte qartazi një figurë shumë e rëndësishme në qytetin Ur, dhe pavarësisht këtyre përgjegjësive, ajo shkroi edh poezi” shton më tej eksperti.

Bota moderne mësoi për herë të parë mbi Enheduanën nga mbetjet e një disku prej alabastri të zbuluar më 1927 gjatë gërmimeve të Sër Leonard Uollej në Ur. Disku që ruhet sot në “Muzeun e Filadelfias në SHBA, përshkruan imazhin e Enheduanës në pjesën e përparme dhe e identifikon atë me emër në anën e pasme, ndërsa ajo i kushton një poezi perëndeshës sumeriane Inana, vajzës së Nanas, në tempullin e saj.

Disa nga poezitë e Enheduanës nderojnë Nanën. Megjithatë, priftëresha ishte shumë më e fokusuar pas Inanës, shtëpia e së cilës ishte ylli i mëngjesit dhe i mbrëmjes, ose Venusi, sipas ekspertes Beti De Shong Medor, autore e përkthimit në anglisht të poezive të Enheduanas.

Në poezitë e saj, Inana barazohej me homologen e saj akadiane, Ishtar, perëndeshën e dashurisë dhe luftës. “Në shkrimet e priftëreshës, Inana është edhe e ashpër dhe mizore, por edhe dashur dhe e sjellshme, e aftë si për shkatërrim ashtu edhe për bujari” vë në dukje Medor.

Poezitë e Enheduanas ishin të pasura me detaje autobiografike, si lufta e saj kundër Lugalanes, që ishte me shumë gjasa mbreti i Ur, i cili u përpoq ta largonte me forcë nga detyra. 

“Enheduana është shkrimtarja e parë që njohim, e cila ka përfshirë detaje autobiografike në veprën e saj. Përveç kësaj, ajo është autorja e parë që na tregon diçka se si i ka krijuar poezitë. Ajo e krahason aktin e krijimit letrar me lindjen e fëmijës, përdorimi i parë i njohur i kësaj metafore, që do të mbetet në përdorim për mijëvjeçarë në letërsinë botërore” thotë Tamur./bota.al

Lajmet

Rritja e pagës minimale në 425 euro, Mustafa: Vendim i pamatur dhe popullist

Published

on

Ekonomisti Bashkim Mustafa ka thënë se vendimi për rritjen e pagës minimale në 425 euro bruto po konsiderohet vendim i pamatur e popullist që po përdoret në kohë fushatash.

Mustafa ka thënë se këto vendime po merren meqë sipas tij Lëvizja Vetëvendosje e ka pa rrezikun e rënies në elektorat, e për çka nëpërmjet këtyre metodave tenton të fitojë vota.

“Së pari kemi të bëjmë me një kryeministër që i mungon legjitimiteti qeverisës edhe si i tillë nuk ka të drejtë as ligjore as nuk ka mundësi ligjore që merr vendime të tilla, mundësitë në pozicionin të cilin është janë totalisht të kufizuara dhe ky vendim më tepër është popullist në kohë fushate dhe e sheh si momentum i cili është duke u rrezikuar rënia e tij nga pushteti dhe LVV ka rënie siç po shihet për këto mundohet që sadopak të ndikoj në blerjen e votës në mënyrë indirekte. Sa i përket çështjes tjetër e cila si të merret vendimi që do ta implementojnë të tjerët është një vendim totalisht i pamatur, vendim i cili nuk mund të merret pa konsultime publike edhe nuk mund të merret pa këshillin ekonomik social i cili ka kompetenca dhe ka me zbatu një vendim të tillë”, tha ai.

Derisa Qeveria vlerëson se vendimi për rritjen e pagës minimale që do të hy në fuqi që nga janari i 2026-ës, janë bizneset që sipas Mustafës do të pësojnë.

“Kjo buxhetit të Kosovës nuk i kushton asgjë por i kushton bizneseve, ky vendim është marr që të implementohet nga bizneset por do të ja ulë fuqinë financiare në proporcion me rritjen e pagës coftë në aspektin investiv çoftë në aspekte të tjera dhe si i tillë punëtoret do të përfitoj pro është vendim i pamatur, i pallogaritur mirë dhe me impakt që mendoj se më shumë do të ketë pasoja në aspekt ekonomik sesa do të ketë përfitime”, theksoi ai.

Mustafa nënvizoi se Kurti do të duhej të krijonte politika të qëndrueshme të cilat do të ndikonin në biznese.

“Kryeministri në detyrë, në dorëheqje, i cilit i ka kalu i gjithë legjitimiteti ligjor dhe kushtetues është duke mbajtur peng institucionet i ka pas pesë vite në dispozicion që të bëjë lëvizje të tilla me zgjedhjet e vitit të kaluar ka marr vendime të tilla dhe ka rrit pagën minimale dhe tash të njëjtën pe përdor për qëllime politike. Po t’ia donte të mirën punëtorëve të shtetit dhe të sektorit privat ai do të krijonte politika të qëndrueshme të cilat do të ndikonin pozitivisht dhe nga viti në vit do t’i imponohej bizneseve t’i rritin pagën minimale në proporcion me rritjen e kërkesës dhe fuqisë së blerjes që ka ekonomia e vendit dhe qytetarët e vendit”, potencoi ekonomisti.

Kryeministri në detyrë i Kosovës, Albin Kurti njoftoi se nga muaji i ardhshëm paga minimale bëhet 425 euro bruto nga 350 euro sa është tash.

Kurse nga 1 korriku fillon zbatimi i fazës së dytë ku paga minimale bëhet 500 euro. Gjithashtu njoftoi se përfitues nga vendim do të jenë rreth 150 mijë punëtorë./S.K/EO/

Continue Reading

Lajmet

Një i lënduar nga incidenti i zjarrit në Tophane të Prishtinës

Published

on

Një person ka pësuar lëndime si pasojë e një zjarri që kaploi mbrëmë marketin “Viva Fresh Store” në lagjen Tophane të Prishtinës.

Kështu deklaroi zëdhënësi i policisë për kryeqytetin Enis Pllana duke thënë se viktima ka marrë tretman mjekësor.

“Rreth orës 21:30, është raportuar për një zjarr aktiv në një objekt në rrugën “Lidhja e Prizrenit”, në Prishtinë. Policia menjëherë ka dalë në vendin e ngjarjes, po ashtu edhe zjarrfikësit, të cilët kanë lokalizuar zjarrin. Nga informatat fillestare raportohet për një person të lënduar, i cili ka pranuar tretman mjekësor. Aktualisht po vijon puna hetimore për sqarimin e plotë të rrethanave që karakterizojnë ngjarjen”, tha Pllana./S.K/PK/

Continue Reading

Lajmet

Zelensky i gatshëm për zgjedhje, por me kushte

Published

on

Presidenti i Ukrainës Volodymyr Zelensky ka  thënë se mund të përfytyrojë zgjedhje në Ukrainë edhe në kushtet e luftës por duhet të përmbushen dy kushte; duhet të krijohet një bazë ligjore dhe të garantohet siguria e zgjedhjeve.

Nëse plotësohen këto kushte, ai tha se mund t’i kërkojë parlamentit që të përgatisë propozimet për një ndryshim të mundshëm të ligjit.

SHBA-së dhe partnerëve europianë Zelensky u kërkoi mbështetje që të mund të garantojnë sigurinë e zgjedhjeve. Nëse plotësohen këto kërkesa presidenti ukrainas mendon, se brenda 60 apo deri në 90 ditë mund të zhvillohen zgjedhjet.

Trump bashkohet me kritikën e Rusisë

Pezullimi i zgjedhjeve gjatë luftës sulmuese të Rusisë është kritikuar nga Rusia dhe së fundi edhe nga presidenti i SHBA-së, Donald Trump. Në një intervistë për platformën Politico në SHBA Trump i është imponuar Ukrainës për zgjedhje të reja.

“Ky vend po arrin në një pikë, që nuk është më demokraci. Edhe Rusia vazhdimisht përhap pretendimin, se Zelenskyj për shkak të pezullimit të zgjedhjeve nuk ka më legjitimitet në post”, ka thënë Trump.

Shumë njerëz në Ukrainë i refuzojnë zgjedhjet gjatë luftës  edhe pse aktualisht është e paqartë, se sa mund të garantohen zgjedhjet në territoret e pushtuara nga Rusia ose në rajonet me luftime./S.K/EO/DW

Continue Reading

Lajmet

Rezervat shtetërore: Rozeta Hajdari dhe tre të tjerë në bankën e të akuzuarve

Published

on

Sot me fillim nga ora 09:30, do të nisë gjykimi për korrupsion në rastin e “Rezervave shtetërore” ndaj ministres në detyrë të Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Rozeta Hajdari, si dhe ndaj tre të tjerëve Irfan Lipovicës, Hafiz Garës e Ridvan Muharremit.

Kjo ishte konfirmuar në muajin nëntor nga Mirlinda Gashi nga Gjykata Themelore e Prishtinës.

“Referuar kërkesës tuaj për informata, ju njoftojmë se seanca e shqyrtimit fillestar në çështjen penale ndaj të pandehurve R.H., I.L., H.G., dhe R.M. është caktuar të mbahet me datë 10.12.2025 në ora 09:30”, pati thënë Gashi.

Më 11 nëntor, Prokuroria Speciale e Kosovës, ka ngritur aktakuzë ndaj ministres në detyrë të Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Rozeta Hajdari, si dhe ndaj Irfan Lipovicës, Hafiz Garës e Ridvan Muharremit lidhur me rastin e njohur si “Rezervat shtetërore”./S.K/EO/

Continue Reading

Të kërkuara