Kulturë, Lifestyle

Kush e shpiku muzikën?

Studiuesit e dinë se kjo ka ndodhur mijëra vjet më parë.

Publikuar

Nga Laura Dallman

Përgjigja e shkurtër është: Askush nuk e di se kush e shpiku muzikën!

Nuk ekziston asnjë provë historike për të na treguar saktësisht se kush e këndoi këngën e parë, ose fërshëlleu melodinë e parë, ose bëri tingujt e parë ritmikë që i ngjanin asaj që ne e njohim sot si muzikë.

Por studiuesit e dinë se kjo ka ndodhur mijëra vjet më parë. Qytetërimet më të hershme në të gjithë Afrikën, Evropën dhe Azinë kishin muzikë. Në atë kohë, shumë besonin se ishte një krijim hyjnor.

Në të vërtetë, perënditë nga shumë fe dhe mitologji janë të lidhura me muzikën, përcjell UBT News.

Shkencëtarët ndoshta nuk do të jenë kurrë në gjendje t’i besojnë një personi, apo edhe një grupi njerëzish, për shpikjen e muzikës. Por si muzikologe, kam parë shumë artefakte dhe shumë prova që mund të na ndihmojnë të kuptojmë se si dhe pse të lashtët luanin muzikë.

Këndimi
Disa studiues thonë se këndimi ishte lloji i parë i tingullit muzikor. Jo se njerëzit në atë kohë këndonin këngë të plota. Në vend të kësaj, ata bënë tinguj vokalë më të thjeshtë – ndoshta vetëm disa nota të bashkuara. Nëse kjo është e vërtetë, ndoshta njerëzit e hershëm filluan të flisnin dhe të këndonin pothuajse në të njëjtën kohë.

Pse kënduan? Ndoshta ata kishin një impuls për të imituar diçka të bukur, si tingujt e shpendëve. Imitimet vokale të tingujve të tjerë të kafshëve, megjithatë, mund të jenë përdorur për gjueti, si një thirrje e rosave moderne.

Është gjithashtu e mundur që të kënduarit të ishte një mënyrë për të komunikuar me foshnjat dhe të vegjlit, si versionet e hershme të ninullave. Por përsëri, njerëzit nuk po këndonin melodi apo këngë të plota; ninullat tona moderne – si “Rock-a-bye Baby” – u deshën shekuj për t’u zhvilluar.

Këndimi në kishat katolike në të gjithë Evropën gjatë Mesjetës është i dokumentuar mirë. Në fillim kishte vetëm një melodi vokale, kënduar ose nga një solist ose nga një grup i vogël klerikësh meshkuj. Murgeshat gjithashtu mësuan të këndonin në manastirë. Më vonë, polifonia u bë gjithnjë e më e zakonshme – kur dy, tre ose katër zëra secili këndonte melodi të ndryshme, duke shtuar kompleksitetin e tingullit.

Instrumentet
Arkeologët kanë ndihmuar muzikologët të mësojnë për instrumentet e lashta muzikore nga artefaktet që kanë zbuluar. Për shembull, ata kanë gjetur flauta dhe bilbila prej kocke, qeramike dhe guri.

Arkeologët përdorën një proces me karbon për të zbuluar se sa të vjetra ishin instrumentet prej eshtrave. Të gjithë organizmat e gjallë – kafshët, bimët dhe njerëzit – kanë pak karbon-14 në to; kur ata vdesin, sasia e karbonit-14 zvogëlohet, pak nga pak, me kalimin e viteve, dekadave dhe shekujve.

Kur shkencëtarët matën se sa karbon-14 kishte mbetur në flautat – të cilat ishin bërë nga kockat e zogjve të mëdhenj – ata zbuluan se disa nga instrumentet ishin më shumë se 30,000 vjet të vjetra!

Në Japoni, disa bilbila dhe zhurma të lashta, të bëra prej guri ose balte, janë rreth 6000 vjet të vjetra. Nëpërmjet vrimave të tyre të vogla, këto instrumente krijuan tone të larta dhe të mprehta. Ata që i përdorin ato mund të kenë menduar se tingujt ishin disi magjik dhe është e mundur që t’i luanin gjatë ritualeve fetare. Disa nga ato bilbil guri ende mund të bëjnë tinguj.

Në Kinë, këmbanat e qeramikës, të cilat mund të jenë paraardhësit e këmbanave prej bronzi, u shfaqën të paktën 4000 vjet më parë. Në Greqi, instrumente si krotola, u luajtën 2500 vjet më parë. Grekët përdorën gjithashtu cembale me gishta dhe daulle kornizë – të ngjashme me ato që mund të përdorni në shkollë.

Instrumentet muzikore gjithashtu mund të lidhen me lloje të ndryshme njerëzish. Barinjtë i binin syrinksit, një instrument si bilbil, i njohur sot si flauti i tiganit. Ishte një instrument i thjeshtë që ishte i lehtë për t’u futur në fusha. Aulos ishte një instrument frymor më i sofistikuar prej druri i përbërë nga dy tuba. Për shkak se duheshin më shumë aftësi për të luajtur aulos, do t’ju duhej trajnim nga një mësues – ose ndoshta, nëse do të ishit i pasur, thjesht mund të punësoni muzikantë me përvojë që të luanin për ju.

Dorëshkrime dhe vepra arti
Në Afrikë, pikturat dhe gdhendjet 4000-vjeçare të gjetura në varret egjiptiane tregojnë muzikantë duke luajtur atë që duket të jetë harpa.

Qeramika greke shpesh përshkruan skena muzikore; këto imazhe shfaqeshin shpesh në vazo dhe urna. Sidoqoftë, cilësimet shpesh janë të paqarta. Nëse muzikantët ishin pjesë e një festivali apo feste, apo thjesht luanin për argëtimin e tyre, nuk dihet gjithmonë.

Dorëshkrimet mesjetare të punuara me dorë japin gjithashtu të dhëna. Ilustrimet me bojë, dhe nganjëherë fletë ari, shpesh tregojnë muzikantë duke luajtur një instrument.

Një botë pa muzikë?
A mund ta imagjinoni të jetoni sot pa muzikë? Nuk mundeni. Jo vetëm që argëton dhe magjeps, por na lejon të komunikojmë emocionet. Muzika na ndihmon të festojmë ngjarje të gëzueshme dhe na ngushëllon kur jemi të trishtuar ose në dhimbje. Sigurisht, muzika e lashtë i bënte dëgjuesit e saj të ndjenin emocione të fuqishme, ashtu si muzika gjatë gjithë këtij shekulli e më tej do të bëjë të njëjtën gjë. Mendoni për një moment se si mund të tingëllojë muzika në shekullin e 22-të. Dhe kush e di? Ndoshta – në rreth 78 vjet – do ta zbuloni!/UBTNews/

Kulturë, Lifestyle

Ndriçimi i kontributit të Ali Aliut: 90 vjet për letërsinë dhe shkencën shqiptare

Publikuar

nga

Akademia e Shkencave, në bashkëpunim me Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit, nderuan sot Ali Aliun në 90-vjetorin e lindjes së tij me një aktivitet të veçantë, duke rikujtuar dhe çmuar kontributin e tij të jashtëzakonshëm në fushën e letërsisë dhe shkencës.

Ali Aliu lindi më 1934 në Kranjë të Prespës dhe gjatë jetës së tij ai shquhet si një figurë e rëndësishme në kulturën dhe shkencën shqiptare. Duke filluar nga shkollimi i tij në vendlindje deri te studimet universitare në Beograd dhe karriera si gazetar, shkrimtar, dhe pedagog, Aliu ka lënë një gjurmë të ndritur në historinë intelektuale të rajonit.

Puna e tij e pasionuar në fushën e letërsisë bashkëkohore shqiptare, si dhe angazhimi i tij në zhvillimin e arsimit dhe kulturës në Kosovë dhe më gjerë, e bën Ali Aliun një figurë të shquar dhe frymëzuese për brezat e ardhshëm.

Përveç kontributit të jashtëzakonshëm shkencor dhe kulturor, Ali Aliu është vlerësuar me shumë çmime dhe nderime, duke përfshirë çmimin për librin më të mirë të vitit dhe çmimin “Krenaria e Prespës”. Ai gjithashtu është dekoruar me “Nderin e Kombit” nga Presidenti i Shqipërisë, një nder i merituar për angazhimin dhe kontributin e tij të pazëvendësueshëm në fushën e kulturës dhe shkencës.

Me një karrierë të pasur dhe një ndikim të qëndrueshëm në shoqëri, Ali Aliu mbetet një figurë e rëndësishme dhe frymëzuese për të gjithë. Në këtë ditë të veçantë, për 90-vjetorin e tij, ai nderohet si një pikë referimi për kontributin e shquar dhe përkatësinë e tij në historinë e shkencës dhe kulturës shqiptare, shkruan Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Ali Aliu është një figurë e jashtëzakonshme në skenën intelektuale dhe politike të Kosovës dhe rajonit të Ballkanit. Përveç angazhimit të tij në politikë, Ali Aliu është një studiues i shquar i letërsisë bashkëkohore shqiptare dhe ka kontribuar në zhvillimin e kulturës dhe arsimit në Kosovë dhe rajon. Si anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, ai ka ndikuar në promovimin e vlerave kulturore dhe shkencore në vend.

Bashkë me kontributin e tij akademik, Aliu ka shërbyer si profesor në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë për më shumë se një dekadë, duke ndihmuar në formimin e brezave të rinj të shkencës. Nëpërmjet punës së tij të palodhur dhe kontributit të shquar në fushën e shkencës, letërsisë, dhe politikës, Ali Aliu ka lënë një gjurmë të ndjeshme në historinë dhe kulturën e Kosovës dhe të rajonit në tërësi./UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Teatri mbi ujë: Java Kulturore Franceze në Liqenin e Tiranës me ‘Fous de Bassin’

Publikuar

nga

Java Kulturore e Francës nga 13 deri më 19 maj, po shënohet me një shumëllojshmëri aktivitetesh. Koncerte, ekspozita, shfaqje, gatimi, lojëra, dhe shfaqje cirku do të jenë pjesë e kësaj feste të artit dhe kulturës, duke pasur mundësinë të zbulojnë thesaret e kulturës franceze në zemër të Tiranës.

Por, shkëlqimi i kësaj jave është në datat 15 dhe 16 maj, kur trupa e njohur franceze, Ilotopie, sjell spektaklin “Fous de Bassin” nga Ilotopie, trupa e njohur e teatrit bashkëkohor në Francë. Kjo shfaqje ujore dhe piroteknike do të sjellë magjinë dhe shkëlqimin e artit në përmasa të pazakonshme. Kjo është një mundësi e rrallë për të përjetuar një përzierje të mahnitshme të muzikës, akrobatikës, dhe magjisë së ujit në një përmasë të pazakontë.

Kryebashkiaku Erion Veliaj fton të gjithë qytetarët të bashkohen në këtë aventurë artistike. Në këtë shfaqje, 15 artistë francezë do të shkëlqejnë në ujë me performancën e tyre të jashtëzakonshme. Në këtë mjedis të mrekullueshëm, publiku do të mbërrijë të marrë pjesë në një udhëtim emocionues për 50 minuta, duke kuptuar përse “Fous de Bassin” është adhuruar në qytete të ndryshme në të gjithë botën.

Kjo shfaqje nuk është vetëm një përvojë artistike, por një ftesë për të zgjeruar horizontet e imagjinatës. Në të gjithë botën, nga Londra në Buenos Aires, spektakli ka kapur zemrat e të gjithë atyre që e kanë parë. “Fous de Bassin” e cila organizohet nga kompania teatrore Ilotopie, më herët është shfaqur në të gjithë botën, nga Londra, Çikago, Sidnei, Buenos Aires, Singapor, Marseja, Lioni, Portugalia, Kolumbia, Venezuela, Maroku, Belgjika, Venecia apo Roma. Tani, është rradha e Shqipërisë. /UBTNews/

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Trendet e kinemasë në Maqedoninë e Veriut: Rritja e vizitorëve dhe shfaqjeve

Publikuar

nga

Në vitin 2023, Maqedonia e Veriut shënon një rritje të shkëlqyer në prodhmin e shfaqjeve kinematografike, sipas raporteve të fundit nga Enti Shtetëror i Statistikave. Sipas të dhënave, gjatë vitit të shkuar janë realizuar 12,596 shfaqje kinematografike, duke shënuar një rritje prej 11.2% krahasuar me vitin 2022.

Enti Shtetëror i Statistikave ka konfirmuar se numri i vizitorëve në kinema për vitin 2023 ka arritur në 350,637, duke treguar një interes të vazhdueshëm të publikut për përvojën kinematografike. Në të njëjtën kohë, numri i shfaqjeve filmike ka arritur në 1,027, duke bërë që oferta të jetë më e pasur për publikun.

Një fakt interesant është se shumica e vizitorëve (317,153) janë të huaj, gjë që tregon një atraktivitet të lartë të kinemasë së Maqedonisë së Veriut për turistët. Edhe shumica e shfaqjeve filmike (749) janë filmat e huaj, që tregon një përqendrim të vazhdueshëm të preferencave të publikut ndaj kinemasë ndërkombëtare, shkruan Portalb.

Për të mbështetur këtë rritje në aktivitetin kinematografik, në Maqedoninë e Veriut janë në total të regjistruara 18 kinema, të cilat ofrojnë një gamë të gjerë të produksioneve filmike për publikun e tyre besnik./UBTNews/

 

Vazhdo të lexosh

Kulturë, Lifestyle

Dera enigmatike: Zbulimi i grafiteve të Luftës Revolucionare në kështjellën e Doverit

Publikuar

nga

Në një frëngji mesjetare në Dover të Kentit, është zbuluar një gjetje e pazakontë, një derë prej druri e mbuluar plotësisht me grafit nga periudha e luftërave revolucionare franceze. Kjo derë ka shenja të shumta, duke përfshirë ekzekutime publike dhe gdhendje të ndryshme që shfaqin një anije me vela, si dhe figura të varura.

Grafikët janë shtuar në derën në vitet 1790 nga ushtarë anglezë të vendosur në Kështjellën Dover, gjatë periudhës së luftës midis Britanisë dhe Francës gjatë Revolucionit Francez. Në total, mbi 50 figura individuale janë gdhendur në derë, duke përfshirë një gamë të gjerë të skenave dhe simboleve, si një anije me vela dhe ekzekutime publike.

Derë e thjeshtë prej druri u zbulua rastësisht në majë të kullës së Shën Gjonit, që për shumë dekada ishte e padisponueshme për publikun. Konservimi i derës zbuloi detajet e plota të grafitit, duke bërë të mundur vëzhgimin e kujdesshëm të gdhendjeve të lashta.

Paul Pattison, historian i lartë i pronave në English Heritage, ka vlerësuar gjetjen si “shumë domethënëse”, duke theksuar kontekstin historik dhe kulturor të kohës. Ai thekson se Dover në atë periudhë ishte një qendër e rëndësishme ushtarake dhe komunitare, ku ekzekutimet publike ishin një praktikë e zakonshme.

Grafitët në derën e kullës së Shën Gjonit tregojnë një gamë të gjerë të interesave dhe preokupimeve të ushtarëve të asaj kohe. Në mes tyre, një figure e caktuar duket të përshkruajë një oficer ushtarak francez, me shumë mundësi të jetë një fantazi e një Napoleoni të imagjinuar duke u varur.

Gjithashtu përshkruhet një gdhendje e detajuar dhe e saktë e një anijeje me vela me një direk, ka shumë të ngjarë një prerës me tetë armë të përdorura nga Marina Mbretërore, si dhe nga kontrabandistët. Një simbol tjetër përshkruan një kupë dhe kryq të zbukuruar, ndoshta për të përfaqësuar kungimin e shenjtë të krishterë.

Ky zbulim është vlerësuar si një gjetje e rëndësishme arkeologjike dhe historike, e cila do të ekspozohet për publikun si pjesë e një ekspozite të planifikuar për të shfaqur historinë e kështjellës së Doverit dhe periudhën e konflikteve mesjetare dhe gjeorgjiane.

Përktheu nga Guardian: D.E

 

Vazhdo të lexosh

Të kërkuara