Kulturë

Kush e shpiku muzikën?

Studiuesit e dinë se kjo ka ndodhur mijëra vjet më parë.

Published

on

Nga Laura Dallman

Përgjigja e shkurtër është: Askush nuk e di se kush e shpiku muzikën!

Nuk ekziston asnjë provë historike për të na treguar saktësisht se kush e këndoi këngën e parë, ose fërshëlleu melodinë e parë, ose bëri tingujt e parë ritmikë që i ngjanin asaj që ne e njohim sot si muzikë.

Por studiuesit e dinë se kjo ka ndodhur mijëra vjet më parë. Qytetërimet më të hershme në të gjithë Afrikën, Evropën dhe Azinë kishin muzikë. Në atë kohë, shumë besonin se ishte një krijim hyjnor.

Në të vërtetë, perënditë nga shumë fe dhe mitologji janë të lidhura me muzikën, përcjell UBT News.

Shkencëtarët ndoshta nuk do të jenë kurrë në gjendje t’i besojnë një personi, apo edhe një grupi njerëzish, për shpikjen e muzikës. Por si muzikologe, kam parë shumë artefakte dhe shumë prova që mund të na ndihmojnë të kuptojmë se si dhe pse të lashtët luanin muzikë.

Këndimi
Disa studiues thonë se këndimi ishte lloji i parë i tingullit muzikor. Jo se njerëzit në atë kohë këndonin këngë të plota. Në vend të kësaj, ata bënë tinguj vokalë më të thjeshtë – ndoshta vetëm disa nota të bashkuara. Nëse kjo është e vërtetë, ndoshta njerëzit e hershëm filluan të flisnin dhe të këndonin pothuajse në të njëjtën kohë.

Pse kënduan? Ndoshta ata kishin një impuls për të imituar diçka të bukur, si tingujt e shpendëve. Imitimet vokale të tingujve të tjerë të kafshëve, megjithatë, mund të jenë përdorur për gjueti, si një thirrje e rosave moderne.

Është gjithashtu e mundur që të kënduarit të ishte një mënyrë për të komunikuar me foshnjat dhe të vegjlit, si versionet e hershme të ninullave. Por përsëri, njerëzit nuk po këndonin melodi apo këngë të plota; ninullat tona moderne – si “Rock-a-bye Baby” – u deshën shekuj për t’u zhvilluar.

Këndimi në kishat katolike në të gjithë Evropën gjatë Mesjetës është i dokumentuar mirë. Në fillim kishte vetëm një melodi vokale, kënduar ose nga një solist ose nga një grup i vogël klerikësh meshkuj. Murgeshat gjithashtu mësuan të këndonin në manastirë. Më vonë, polifonia u bë gjithnjë e më e zakonshme – kur dy, tre ose katër zëra secili këndonte melodi të ndryshme, duke shtuar kompleksitetin e tingullit.

Instrumentet
Arkeologët kanë ndihmuar muzikologët të mësojnë për instrumentet e lashta muzikore nga artefaktet që kanë zbuluar. Për shembull, ata kanë gjetur flauta dhe bilbila prej kocke, qeramike dhe guri.

Arkeologët përdorën një proces me karbon për të zbuluar se sa të vjetra ishin instrumentet prej eshtrave. Të gjithë organizmat e gjallë – kafshët, bimët dhe njerëzit – kanë pak karbon-14 në to; kur ata vdesin, sasia e karbonit-14 zvogëlohet, pak nga pak, me kalimin e viteve, dekadave dhe shekujve.

Kur shkencëtarët matën se sa karbon-14 kishte mbetur në flautat – të cilat ishin bërë nga kockat e zogjve të mëdhenj – ata zbuluan se disa nga instrumentet ishin më shumë se 30,000 vjet të vjetra!

Në Japoni, disa bilbila dhe zhurma të lashta, të bëra prej guri ose balte, janë rreth 6000 vjet të vjetra. Nëpërmjet vrimave të tyre të vogla, këto instrumente krijuan tone të larta dhe të mprehta. Ata që i përdorin ato mund të kenë menduar se tingujt ishin disi magjik dhe është e mundur që t’i luanin gjatë ritualeve fetare. Disa nga ato bilbil guri ende mund të bëjnë tinguj.

Në Kinë, këmbanat e qeramikës, të cilat mund të jenë paraardhësit e këmbanave prej bronzi, u shfaqën të paktën 4000 vjet më parë. Në Greqi, instrumente si krotola, u luajtën 2500 vjet më parë. Grekët përdorën gjithashtu cembale me gishta dhe daulle kornizë – të ngjashme me ato që mund të përdorni në shkollë.

Instrumentet muzikore gjithashtu mund të lidhen me lloje të ndryshme njerëzish. Barinjtë i binin syrinksit, një instrument si bilbil, i njohur sot si flauti i tiganit. Ishte një instrument i thjeshtë që ishte i lehtë për t’u futur në fusha. Aulos ishte një instrument frymor më i sofistikuar prej druri i përbërë nga dy tuba. Për shkak se duheshin më shumë aftësi për të luajtur aulos, do t’ju duhej trajnim nga një mësues – ose ndoshta, nëse do të ishit i pasur, thjesht mund të punësoni muzikantë me përvojë që të luanin për ju.

Dorëshkrime dhe vepra arti
Në Afrikë, pikturat dhe gdhendjet 4000-vjeçare të gjetura në varret egjiptiane tregojnë muzikantë duke luajtur atë që duket të jetë harpa.

Qeramika greke shpesh përshkruan skena muzikore; këto imazhe shfaqeshin shpesh në vazo dhe urna. Sidoqoftë, cilësimet shpesh janë të paqarta. Nëse muzikantët ishin pjesë e një festivali apo feste, apo thjesht luanin për argëtimin e tyre, nuk dihet gjithmonë.

Dorëshkrimet mesjetare të punuara me dorë japin gjithashtu të dhëna. Ilustrimet me bojë, dhe nganjëherë fletë ari, shpesh tregojnë muzikantë duke luajtur një instrument.

Një botë pa muzikë?
A mund ta imagjinoni të jetoni sot pa muzikë? Nuk mundeni. Jo vetëm që argëton dhe magjeps, por na lejon të komunikojmë emocionet. Muzika na ndihmon të festojmë ngjarje të gëzueshme dhe na ngushëllon kur jemi të trishtuar ose në dhimbje. Sigurisht, muzika e lashtë i bënte dëgjuesit e saj të ndjenin emocione të fuqishme, ashtu si muzika gjatë gjithë këtij shekulli e më tej do të bëjë të njëjtën gjë. Mendoni për një moment se si mund të tingëllojë muzika në shekullin e 22-të. Dhe kush e di? Ndoshta – në rreth 78 vjet – do ta zbuloni!/UBTNews/

Lifestyle

Këshilla të vlefshme se si t’i menaxhoni paratë këtë muaj

Published

on

Nëntori sapo hyri dhe shumica nga ne mund t’i kemi parrë pagat sot apo do t’i marrim ditëve në vazhdim.

Thonë se ashtu siç i merr, edhe i shpenzon por nëse edhe ti ëndërron për një jetë plot me pasuri sepse në fund të fundit kush nuk e do një jetesë ku paratë nuk janë shqetësim?

Fillimi i muajit është momenti perfekt për të manifestuar jetë të qetë në aspektin financiar, andaj fillo duke menduar se çka do të arrish – qëndrueshmëri financiare, një shtëpi ëndrrash, një jetë të qetë apo lirinë për të eksploruar botën.

Trego mirënjohje për çfarë ke, mirënjohja është element i fuqishëm në procesin e manifestimit. Para se të nisesh për të arritur dëshira të reja, ndalo dhe vlerëso atë që ke. Kjo ndjenjë pozitive që po kultivon është si një magnet që tërheq më shumë të mira drejt teje.

Vizualizo jetën që dëshiron, mbyll sytë dhe imagjinoje veten duke jetuar jetën e ëndrrave të tua. Përjeto lumturinë dhe kënaqësinë që sjellin këto përjetime. Vizualizimi i qëllimeve mund të jetë i fuqishëm për t’i përafruar mendimet dhe ndjenjat e tua me atë që dëshiron të arrish.

Vendos qëllime të qarta, pas reflektimit, është koha për të vendosur qëllime të qarta. Shkruaji ato që dëshiron të manifestosh këtë muaj në terma pozitivë.

Krijo një plan veprimi, manifestimi nuk është vetëm të dëshirosh e të presësh, ai kërkon veprim. Harto një plan që përfshin hapat që ndërmerr për të arritur ëndrrat. Pavarësisht nga qëllimet e tua, mund të duhet të kursesh para, të investosh në diçka të re, të krijosh një rrjet kontaktesh, apo të fillosh një punë tjetër.

Përdor pohime pozitive, përsëritja e tyre forcon besimin e përkushtimin tënd. Afirmimet ndihmojnë për të mbajtur një qëndrim pozitiv dhe për t’u përqendruar në qëllimet e tua. Këtu janë disa afirmime që mund t’i përdorësh:

“Unë jam i/e denjë për pasuri dhe begati.”
“Paratë më vijnë me lehtësi.”
“Unë tërheq veç të mira në jetën time.”
“Jam i/e hapur për të pranuar gjithë të mirat që universi ka për të ofruar.”

Përsëriti këto afirmime, sidomos në fillim të muajit. Përmes reflektimit, vendosjes së qëllimeve e veprimeve konkrete, mund të ndërmarrësh hapat e parë drejt një jete plot pasuri dhe liri financiare. /UBTNews/

Continue Reading

Kulturë

Kuvendi i Dibrës: Kur shqiptarët ëndërruan për vetëqeverisje!

Published

on

Më 1 nëntor të vitit 1878, një ngjarje historike e rëndësishme shënoi fillimin e një kapitulli të ri në historinë shqiptare, Kuvendi i Dibrës. Nën udhëheqjen e krerëve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, përfshirë Iljaz pashë Dibrën dhe Abdyl bej Frashërin, Kuvendi shënoi një përpjekje të fortë për të kërkuar autonominë e shqiptarëve brenda kornizës së Perandorisë Osmane.

Rezoluta e përpiluar nga Abdyl beu, e cila do t’i dorëzohej sulltanit në Stamboll, përmbante pesë pika thelbësore që ilustronin aspiratat e popullit shqiptar për vetëqeverisje dhe zhvillim.

Krijimi i Vilajetit të Shqipërisë, një nga kërkesat kryesore ishte formimi i një vilajeti që do të përfshinte katër vilajetet e atëhershme: Shkodra, Kosova, Manastiri dhe Janina. Kjo do të ndihmonte në centralizimin e pushtetit dhe administratës shqiptare.

Emërimi i nëpunësve shqiptarë, kuvendi kërkonte që administrata e vilajetit të drejtohej nga vetë shqiptarët, duke i dhënë fund praktikave të diskriminimit dhe kolonizimit nga elementë të huaj.

Arsimi në gjuhën shqipe, një nga pikat më të rëndësishme ishte krijimi i shkollave që do të mësonin në gjuhën shqipe, duke ndihmuar kështu në ruajtjen e identitetit kulturor dhe kombëtar.

Kuvendi i vilajetit, Kuvendi i Dibrës propozoi formimin e një kuvendi që do të zgjidhte çështjet e brendshme, duke përfshirë caktimin e buxhetit dhe emërimin e qeverisë dhe gjykatave të vilajetit.

Buxheti për arsim dhe infrastrukturë, kërkesa për një buxhet të posaçëm që do të mbështeste arsimin dhe zhvillimin e infrastrukturës ishte po ashtu një element kyç, që dëshmonte përkushtimin për një shoqëri të zhvilluar.

Pas përfundimit të Kuvendit, në shkurt të vitit 1879, një delegacion shqiptar iu drejtua Portës së Lartë me këto kërkesa, por ato u shpërfillën dhe u kundërpërgjigjën me forcë, duke theksuar sfidat dhe pengesat me të cilat përballej populli shqiptar në përpjekjet e tij për autonomi dhe vetëqeverisje.

Kuvendi i Dibrës nuk ishte thjesht një ngjarje politike; ai përfaqësonte një moment të rëndësishëm të ndërgjegjësimit kombëtar dhe aspiratave për një të ardhme më të ndritur për shqiptarët, duke e vendosur themelin për lëvizjet që do të pasonin në vitet e ardhshme./UBTNews/

 

Continue Reading

Kulturë

Java e filmit spanjoll në kinematë e kryeqytetit

Published

on

Java e Kulturës Spanjolle, e cila mund të quhet gjithashtu Java e Filmit Spanjoll, po sjell një vëmendje të veçantë për kinematografinë spanjolle në kryeqytetin shqiptar. Gjatë këtyre ditëve, kinematë e Tiranës do të shfaqin një seleksionim filmash nga disa prej regjisorëve më të njohur spanjollë, të cilët kanë lënë gjurmë të thella në artin e shtatë.

Java e filmit do të nisë më 2 nëntor me shfaqjen e filmit “Even the Rain”, i cili do të projektohet në Qendrën e Artit “Agimi”. Ky film krijon një dialog intrigues rreth imperializmit spanjoll, duke e vendosur atë në një kontekst historik të ngjarjeve që ndodhin rreth 500 vjet më parë.

“Even the Rain” ofron një qasje meta-kinematike, duke treguar historinë e një ekipi kineastësh meksikanë në Bolivi, të cilët xhirojnë një dramë historike mbi zbulimet e Kristofor Kolombit. Regjisori, Iciar Bollaín, përdor stile të ndryshme kinematografike për të vendosur paralele shqetësuese mes imperializmit evropian të kaluar dhe shfrytëzimeve moderne korporative. Ai hedh dritë mbi dinamikën dhe presionet me të cilat përballen ekipet gjatë zhvillimit të një filmi që ka si fokus angazhimin shoqëror.

Bollaín paralajmëron se këto produkte mund të rifillojnë një dinamikë kolonialiste, duke riprodhuar pabarazi mes vendeve “të dukshme” në tregun global të filmit dhe atyre “të padukshme”, duke shfrytëzuar aktorët vendas. Filmi shquhet për ndërthurjen e disa tendencave kinematografike që përplasen, duke krijuar një qark të shkurtër të mesazheve.

Pas “Even the Rain”, publiku do të ketë mundësinë të shijojë filmin “Thesis on a Homicide”, që do të shfaqet më 3 nëntor në kinemanë “Maks Velo”. Më pas, më 4 nëntor do të shfaqet “15 Years + 1 Day”, dhe më 5 nëntor, filmi “Lucky Star” do të projektohet gjithashtu në “Maks Velo” në Laprakë.

Kinematografia spanjolle, e njohur për tregimet e saj të pasura kulturore, ka prodhuar filma me ndikim të konsiderueshëm në kinematografinë botërore. Me rrënjë në tema historike dhe shoqërore, filmi spanjoll shpesh ndërthur realizmin me narrativat imagjinative. Regjisorë si Pedro Almodóvar kanë kontribuar në rritjen e vlerësimit global të kinemasë spanjolle, duke shfaqur një peizazh të gjallë kinematografik.

Hyrja në këto shfaqje do të jetë e lirë, duke ofruar mundësi për të gjithë adhuruesit e kinematografisë spanjolle të përjetojnë këto krijime artistike. Ky është një mundësi e shkëlqyer për të shijuar artin dhe kulturën spanjolle në zemrën e Tiranës./UBTNews/

Continue Reading

Lifestyle

Pse preferohet që rrobat t’i bëni gati një natë më herët?

Published

on

Të gjithë e njohim atë ndjenjën e trazuar kur zgjohesh në mëngjes me ngut. Çdo gjë duket si një sfidë, sidomos kur kupton se nuk e ke planifikuar kohën siç duhej.

Fillon ditën me mendimin se po vesh rrobat e duhura, por ndjenja e pishmanit të kap më vonë, sapo del nga shtëpia. Ajo ndjesi e frikës dhe dyshimit se gjithçka nuk ka shkuar siç e kishe imagjinuar, është një pjesë e zakonshme e rutinës së përditshme.

Nëse një natë më përpara do të ishit ulur vetëm 15 minuta për të gjetur veshjen tuaj, sot nuk do të pendoheshit rrugës për në punë për pantallonat e rrudhosura apo kombinimin e çuditshëm të veshjes.

Kjo gjë është me të vërtetë e sikletshme por, ne sot ju sjellim disa ‘truqe’ që mos të bëheni me nerva sapo t’i hapni sytë.

Përpara se të filloni: krijoni luksin e të paturit një pasqyrë ku mund të shiheni i gjithi, vendoseni në një zonë të ndriçuar mirë.

1. Kontrolloni motin dhe zgjidhni veshjen në varësi të tij;

2. Mos lini asgjë jashtë- vendosni këpucët, çorapet, rripin, orën dhe syzet e diellit;

3. Hekurosni rrobat nëse është e nevojshme;

4. Përdorni varëset e rrobave në një vend enkas për veshjen e ditës;

5. Bëni disa hapa mbrapa dhe mendoni se si do të dukeni me atë veshje;

Koha ju del pasi puna është 10 orë larg e jo 10 minuta kështu keni hequr një stres të madh, nëse i’a dilni sot ka qenë dita e fundit që shkoni vonë në punë duke djersitur me ankth se si dukeni me rrobat që zgjodhet në mënyrë rastësore. /UBT News/

 

Continue Reading

Të kërkuara