

Published
2 years agoon
By
UBT newsNga Laura Dallman
Përgjigja e shkurtër është: Askush nuk e di se kush e shpiku muzikën!
Nuk ekziston asnjë provë historike për të na treguar saktësisht se kush e këndoi këngën e parë, ose fërshëlleu melodinë e parë, ose bëri tingujt e parë ritmikë që i ngjanin asaj që ne e njohim sot si muzikë.
Por studiuesit e dinë se kjo ka ndodhur mijëra vjet më parë. Qytetërimet më të hershme në të gjithë Afrikën, Evropën dhe Azinë kishin muzikë. Në atë kohë, shumë besonin se ishte një krijim hyjnor.
Në të vërtetë, perënditë nga shumë fe dhe mitologji janë të lidhura me muzikën, përcjell UBT News.
Shkencëtarët ndoshta nuk do të jenë kurrë në gjendje t’i besojnë një personi, apo edhe një grupi njerëzish, për shpikjen e muzikës. Por si muzikologe, kam parë shumë artefakte dhe shumë prova që mund të na ndihmojnë të kuptojmë se si dhe pse të lashtët luanin muzikë.
Këndimi
Disa studiues thonë se këndimi ishte lloji i parë i tingullit muzikor. Jo se njerëzit në atë kohë këndonin këngë të plota. Në vend të kësaj, ata bënë tinguj vokalë më të thjeshtë – ndoshta vetëm disa nota të bashkuara. Nëse kjo është e vërtetë, ndoshta njerëzit e hershëm filluan të flisnin dhe të këndonin pothuajse në të njëjtën kohë.
Pse kënduan? Ndoshta ata kishin një impuls për të imituar diçka të bukur, si tingujt e shpendëve. Imitimet vokale të tingujve të tjerë të kafshëve, megjithatë, mund të jenë përdorur për gjueti, si një thirrje e rosave moderne.
Është gjithashtu e mundur që të kënduarit të ishte një mënyrë për të komunikuar me foshnjat dhe të vegjlit, si versionet e hershme të ninullave. Por përsëri, njerëzit nuk po këndonin melodi apo këngë të plota; ninullat tona moderne – si “Rock-a-bye Baby” – u deshën shekuj për t’u zhvilluar.
Këndimi në kishat katolike në të gjithë Evropën gjatë Mesjetës është i dokumentuar mirë. Në fillim kishte vetëm një melodi vokale, kënduar ose nga një solist ose nga një grup i vogël klerikësh meshkuj. Murgeshat gjithashtu mësuan të këndonin në manastirë. Më vonë, polifonia u bë gjithnjë e më e zakonshme – kur dy, tre ose katër zëra secili këndonte melodi të ndryshme, duke shtuar kompleksitetin e tingullit.
Instrumentet
Arkeologët kanë ndihmuar muzikologët të mësojnë për instrumentet e lashta muzikore nga artefaktet që kanë zbuluar. Për shembull, ata kanë gjetur flauta dhe bilbila prej kocke, qeramike dhe guri.
Arkeologët përdorën një proces me karbon për të zbuluar se sa të vjetra ishin instrumentet prej eshtrave. Të gjithë organizmat e gjallë – kafshët, bimët dhe njerëzit – kanë pak karbon-14 në to; kur ata vdesin, sasia e karbonit-14 zvogëlohet, pak nga pak, me kalimin e viteve, dekadave dhe shekujve.
Kur shkencëtarët matën se sa karbon-14 kishte mbetur në flautat – të cilat ishin bërë nga kockat e zogjve të mëdhenj – ata zbuluan se disa nga instrumentet ishin më shumë se 30,000 vjet të vjetra!
Në Japoni, disa bilbila dhe zhurma të lashta, të bëra prej guri ose balte, janë rreth 6000 vjet të vjetra. Nëpërmjet vrimave të tyre të vogla, këto instrumente krijuan tone të larta dhe të mprehta. Ata që i përdorin ato mund të kenë menduar se tingujt ishin disi magjik dhe është e mundur që t’i luanin gjatë ritualeve fetare. Disa nga ato bilbil guri ende mund të bëjnë tinguj.
Në Kinë, këmbanat e qeramikës, të cilat mund të jenë paraardhësit e këmbanave prej bronzi, u shfaqën të paktën 4000 vjet më parë. Në Greqi, instrumente si krotola, u luajtën 2500 vjet më parë. Grekët përdorën gjithashtu cembale me gishta dhe daulle kornizë – të ngjashme me ato që mund të përdorni në shkollë.
Instrumentet muzikore gjithashtu mund të lidhen me lloje të ndryshme njerëzish. Barinjtë i binin syrinksit, një instrument si bilbil, i njohur sot si flauti i tiganit. Ishte një instrument i thjeshtë që ishte i lehtë për t’u futur në fusha. Aulos ishte një instrument frymor më i sofistikuar prej druri i përbërë nga dy tuba. Për shkak se duheshin më shumë aftësi për të luajtur aulos, do t’ju duhej trajnim nga një mësues – ose ndoshta, nëse do të ishit i pasur, thjesht mund të punësoni muzikantë me përvojë që të luanin për ju.
Dorëshkrime dhe vepra arti
Në Afrikë, pikturat dhe gdhendjet 4000-vjeçare të gjetura në varret egjiptiane tregojnë muzikantë duke luajtur atë që duket të jetë harpa.
Qeramika greke shpesh përshkruan skena muzikore; këto imazhe shfaqeshin shpesh në vazo dhe urna. Sidoqoftë, cilësimet shpesh janë të paqarta. Nëse muzikantët ishin pjesë e një festivali apo feste, apo thjesht luanin për argëtimin e tyre, nuk dihet gjithmonë.
Dorëshkrimet mesjetare të punuara me dorë japin gjithashtu të dhëna. Ilustrimet me bojë, dhe nganjëherë fletë ari, shpesh tregojnë muzikantë duke luajtur një instrument.
Një botë pa muzikë?
A mund ta imagjinoni të jetoni sot pa muzikë? Nuk mundeni. Jo vetëm që argëton dhe magjeps, por na lejon të komunikojmë emocionet. Muzika na ndihmon të festojmë ngjarje të gëzueshme dhe na ngushëllon kur jemi të trishtuar ose në dhimbje. Sigurisht, muzika e lashtë i bënte dëgjuesit e saj të ndjenin emocione të fuqishme, ashtu si muzika gjatë gjithë këtij shekulli e më tej do të bëjë të njëjtën gjë. Mendoni për një moment se si mund të tingëllojë muzika në shekullin e 22-të. Dhe kush e di? Ndoshta – në rreth 78 vjet – do ta zbuloni!/UBTNews/
Magazinë
Premtimi i Bazelit për Eurovision: Të gjithë janë të mirëpritur
Published
2 hours agoon
May 12, 2025
Qyteti zviceran, Bazel është kthyer në një festë të madhe këtë fundjavë, ndërsa përgatitet që nesër më 13 maj, të mirëpresë Festivalin Evropian të Këngës, Eurovisionin, ka shkruar BBC.
Kanë kaluar plot 36 vjet që kur Zvicra e ka organizuar për herë të fundit këtë ngjarje të madhe, pas fitores së këngëtares Celine Dion në vitin 1988. Dhe pritja për ta shtruar qilimin e famshëm të Eurovisionit ka qenë e gjatë.
Zvicra ishte vendi nikoqir i Eurovisionit të parë në historinë e tij, në Lugano në vitin 1956. Por që nga fitorja e Dionit, suksesi i saj ka qenë i vakët, madje në disa vite (2007-2010 dhe 2015-2018), përfaqësuesit zviceranë nuk kanë arritur as në finale. Kjo ndryshoi vitin e kaluar kur këngëtari zviceran Nemo fitoi me këngën “The Code”.
Pikërisht për këtë arsye, Bazeli është i vendosur ta bëjë këtë edicion të paharrueshëm. Qilimi i këtij viti është më i gjati në historinë e festivalit, 1.3 kilometra, duke filluar nga bashkia e qytetit, përmes lumit Rhein, deri te fshati i Eurovisionit.
Kreu i qeverisë së Bazelit, Conradin Cramer, ka thënë se qyteti i tij me vetëm 175 mijë banorë është vendi ideal për të pritur rreth gjysmë milioni vizitorë që priten gjatë festivalit.
“Bazeli është në kufi me Francën dhe Gjermaninë. Është zemra e Evropës. Ka një traditë të gjatë humaniste – kur qytetet e tjera evropiane në Mesjetë persekutonin mendimtarët e lirë, Bazeli i mirëpriste ata”. Prandaj, sipas tij, “Bazeli dhe Eurovisioni janë përputhja perfekte”, ka thënë ai për BBC.
Siguria, përfshirja dhe protestat e paralajmëruara
Pas protestave propalestineze në Eurovisionin e kaluar në Malmo, pritet që edhe në Bazel të ketë organizime të ngjashme. Policia nuk ka publikuar ende planin e saj të detajuar, por ka thënë se “të gjithë kanë të drejtë të shprehin mendimin e tyre, për sa kohë që respektojnë ligjin dhe nuk rrezikojnë sigurinë e të tjerëve.” Mbi 1,300 oficerë policie do të jenë në terren gjatë gjithë ngjarjes.
Qyteti ka ndërmarrë një plan unik sigurie, ekipe në lëvizje me xhaketa rozë do të patrullojnë 24 orë në ditë për të ndihmuar viktimat e ngacmimeve apo dhunës. Do të ketë gjithashtu hapësira të sigurta dhe një linjë telefonike 24 orëshe për të raportuar incidente.
“Është një masë me prag të ulët për t’u dhënë njerëzve mundësinë të raportojnë dhunën apo ngacmimet edhe nëse nuk duan të shkojnë te policia”, ka thënë Stephanie Eymann, drejtoreshë për siguri në Bazel.
Festa për të gjithë, edhe pa bileta
Biletat për finalen u shitën brenda pak minutash, por Bazeli premton se do të ketë diçka për të gjithë, shumica falas.
“Do të ketë koncerte në çdo cep të qytetit, do të ketë projekte artistike”, ka theksuar Letizia Elia, drejtoreshë e turizmit.
Në një sipërfaqe prej vetëm 37 kilometrash katrorë, Bazeli ka 40 muze dhe galeri, dhe të gjitha janë përfshirë në festime. Fondacioni Beyeler ka hapur një ekspozitë me vepra të artistëve Andy Warhol, Mark Rothko, Kandinsky dhe Picasso, ndërsa muzeu i historisë natyrore ka hapur ekspozitën “Glitz and Glam”.
Në të gjithë Zvicrën po mbahen edhe gara për grupet më të mira shkollore, katër më të mirat do të performojnë në skenën e madhe në Bazel.
Referendumi dhe reagimi ndaj vlerave evropiane
Organizimi i Eurovisionit nuk ka qenë pa pengesa. Disa grupe evangjeliste e kundërshtuan festivalin, duke pretenduar se ai dëmton vlerat tradicionale familjare dhe përmban përmbajtje që lidhen me “satanizmin” apo “okultizmin”. Ata mblodhën nënshkrimet e nevojshme për të kërkuar një referendum për ndalimin e financimit publik për festivalin.
Por më 24 nëntor, qytetarët e Bazelit votuan me 66.6% pro, duke miratuar një buxhet prej afro 40 milionë dollarësh për organizimin.
“E prisja referendumin, kështu funksionon Zvicra, por më gëzoi shumë përkrahja e madhe. Tregon që ky është një qytet që e dëshiron vërtet këtë”, ka thënë Cramer.
Ai është i vetëdijshëm për debatet globale rreth diversitetit dhe përfshirjes, veçanërisht pas fitores së Nemo, që është person që nuk identifikohet si grua apo burrë, jobinar.
“Kushdo që je, i ri, jo dhe aq i ri, hetero, gej, grua, burrë apo jobinar, këtu je i mirëpritur. Kjo nuk është vetëm ajo për çfarë qëndron Bazeli, por ajo për çfarë duhet të qëndrojë Evropa”, ka thënë Cramer.
Rregulla për flamujt dhe kritikat nga komuniteti LGBTQ+
Megjithatë, organizata evropiane e festivalit (EBU) ka rregulla të rrepta: në skenë dhe në dhomat e garuesve lejohen vetëm flamujt kombëtarë. Flamuj si ai i krenarisë apo i jobinarëve nuk lejohen.
Vitin e kaluar, Nemo e valëviti një flamur jobinar gjatë performancës, por tha se e “kishte futur fshehurazi.” Këtë vit, organizatat LGBTQ+ janë të zhgënjyera.
“Ndalimi i simboleve tona është një shuplakë për komunitetin LGBTIQ. Është mesazhi i gabuar në një kohë kur komunitetet queer në gjithë Evropën po përballen me rritje të armiqësisë”, ka deklaruar organizata zvicerane Pink Cross.
EBU u përgjigj se “Eurovisioni nuk ka nevojë për flamuj për të dëshmuar aleancën dhe festimin e komunitetit LGBTQ+”.
Edhe transporti është gati, me karaoke!
Siç i ka hije Zvicrës, transporti është i garantuar. Trenat do të shtohen, ndërsa tramvajet në Bazel do të qarkullojnë 24 orë në ditë, përfshirë edhe një tramvaj karaoke! Pasagjerët mund të këndojnë gjatë një udhëtimi 90-minutësh falas nëpër qytet.
Kulturë
“Oda mikpritëse e gjyshes”, Shkodra Elektronike parakalon me kostumografinë e veçantë në tapetin e Bazelit
Published
5 hours agoon
May 12, 2025By
UBTnews
Në Bazel të Zvicrës ka nisur ceremonia e hapjes së Eurovision 2025 dhe parada në tapetin e bruztë, një nga momentet më të shumëpritura të këtij aktiviteti.
Ndër parakalimet më të spikatura ka qenë ai i grupit “Shkodra Elektronike”. Beatriçe Gjergji e veshur me një fustan të punuar me dorë nga nëna e saj, Irina Dema, solli në vëmendje trashëgiminë shqiptare përmes paraqitjes së saj krejt të veçantë.
Beatriçe Gjergji solli elemente të bukura, simbole të traditës së vjetër shqiptare, përfshirë dhe sende personale, ruajtur me fanatizëm nga të parët e familjes së saj.
“Oda mikpritëse e gjyshes”, këtë tematikë sjell kostumografia e prezantuar në Bazel, ku veç fustanit tërhoqi vëmendjen edhe çanta që Beatriçe mbante ndër duar: një kuti ku gjyshja e saj mbante një herë e një kohë të gjitha bizhuteritë e saj.
Në zemër të qytetit zvicerian është hapur edhe Eurovision Village, që do të qëndrojë i hapur për publikun deri më 17 maj, me aktivitete, muzikë live dhe transmetime direkte nga skena kryesore.
Ngjarja më e madhe e muzikës europiane po afron me natën e parë që do të jetë nesër më 13 maj ndërsa Shqipëria do të performojë e 12-ta në radhë./ATSH/
Magazinë
Fansat supozojnë se kënga e fundit e Miley Cyrus është dedikim për ish-bashkëshortin Liam Hemsworth
Published
6 hours agoon
May 12, 2025
Miley Cyrus ka publikuar “More to Lose”, projekti i saj i katërt nga albumi i ardhshëm Something Beautiful.
Videoklipi i këngës u publikua të premten e është video e thjeshtë në bardh e zi, ku Miley shfaqet duke kënduar për një marrëdhënie që nuk po shkon mirë.
Në fillim të videos, fituesja e çmimit Grammy, 32 vjeçe, derdh lot teksa këndon. Në mesin e videos, shfaqet me një fustan pa rripa, ndërsa në fund është veshur me një pallto të zezë dhe një kapuç që ngjan me atë të Batman-it.
Kjo këngë vjen pas tre publikimeve të fundit të saj: Prelude, Something Beautiful dhe End of the World, të gjitha pjesë e këtij albumi.
“More to Lose” është shkruar e prodhuar në bashkëpunim me Autumn Rowe, Michael Pollack, Jonathan Rado, Shawn Everett dhe BJ Burton.
Something Beautiful është albumi i nëntë i Miley-t e publikohet më 30 maj. Fansat kanë spekuluar se personi për të cilin këndon Miley është ish-burri i saj, Liam Hemsworth, 35 vjeç, por ajo nuk e ka përmendur kurrë qartë se për kë bëhet fjalë.
“Tek një këngë si ‘More to Lose’, u përpoqa ta realizoj me një xhirim të vetëm”, shpjegoi Miley në një video promovuese të postuar para publikimit të këngës.
Magazinë
Ish-partnerja e Liam Payne, Cheryl, trashëgon pasurinë e tij me vlerë 32.3 milionë dollarë
Published
4 days agoon
May 8, 2025
Liam Payne mund të ketë qenë i ndarë nga partnerja e tij, Cheryl, me të cilën pati një djalë, Bear 8-vjeçar, në kohën e vdekjes së tij, por nëna e fëmijës së tij po trashëgon pasurinë e tij, me vlerë 32.3 milionë dollarë, pasi këngëtari i One Direction nuk la testament kur ndërroi jetë.
Për momentin, anëtarja e Girls Aloud (e njohur më parë si Cheryl Cole) e cila po punon me avokatin Richard Mark Bray, ka qasje të kufizuar në pasuri.
Payne vdiq në tetor në moshën 31 vjeç, kur ra nga kati i tretë i një hoteli në Argjentinë. Shkaku i vdekjes së tij, sipas ekzaminimit mjeko-ligjor, ishin lëndime të shumta me gjakderdhje të brendshme dhe të jashtme. Një test toksikologjik tregoi narkotikë në trupin e tij në kohën e rënies.
Në atë kohë, ai po dilte me influencuesen Kate Cassidy, e cila e kishte shoqëruar në pushimet e tij në Amerikën e Jugut, por ishte larguar disa ditë më parë.
“Liam ishte në humor shumë të mirë kur u largova nga Argjentina”, do t’i thoshte më vonë 26-vjeçarja gazetës “The Sun”. “Ishim shumë mirë, plot dashuri.” Ai ishte i lumtur dhe optimist. Nuk mund ta besoj që ka mbaruar vërtet.”

E thotë studimi: Kjo është ora e ditës në të cilën jemi më të trishtuar dhe më të lumtur!

Nga 15 maji, Osmani nis përpjekjet për zhbllokim të Kuvendit

Studentët e vitit të dytë të Fakultetit të Psikologjisë në UBT, vizituan qendrën “Rreze Dielli” për njohuri praktike

Legjenda e mundjes Sabu vdes në moshën 60 vjeçare

Pse duhet t’i shmangni bananet në smoothie?

Ambasadorët e QUINT-it shkojnë në Qeveri

Premtimi i Bazelit për Eurovision: Të gjithë janë të mirëpritur

LDK-ja dorëzon kërkesë në ZRRE për anulimin e shtrenjtimit të rrymës

Papa Leoni XIV bën thirrje për lirimin e gazetarëve të burgosur
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Përgatituni për të udhëhequr politikën e të ardhmes me Fakultetin e Shkencave Politike në UBT
-
Lajmet1 month ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore
-
Lajmet nga UBT2 weeks ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesorët Besnik Skenderi, Safet Zejnullahu, Diamanta Skenderi dhe Ferid Selimi publikojnë punimin shkencor mbi AI në arsim