Teknologji

Kolapsi i kriptomonedhave dhe kriza e kapitalizmit

Për më tepër, kjo rënie është një dukuri e përgjithshme tek të gjitha kriptomonedhat.

Published

on

Nga Romaric Godin

“Festa” në tregun e kriptomonedhave duket se ka mbaruar. Më 16 maj, stoku i tij më përfaqësues, Bitcoin i famshëm, humbi thuajse 28 për qind të vlerës së tij në krahasim me fundin e muajit marsit, duke rënë në 29.500 dollarë.

Krahasuar me maksimumin e saj të të gjitha kohërave më 8 nëntor 2021, 68.000 dollarë, vlera e kriptomonedhës kryesore ka rënë me 57 për qind. Madje më 11 maj, ra nën pragun e 29.000 dollarëve, diçka që nuk ishte parë që nga 30 dhjetori i vitit 2020.

Për më tepër, kjo rënie është një dukuri e përgjithshme tek të gjitha kriptomonedhat. Edhe vlera e ylli tjetër të këtij tregu, Ethereum, ra në nivelin e tij më të ulët 10-mujor, 2.014 dollarë më 13 maj, 58 për qind më pak sesa në nëntor 2021. Në total, ky treg u zhvlerësua nga 3.300 në 1.300 miliardë dollarë gjatë të njëjtës periudhë.

Sigurisht, kjo krizë nuk është e para në llojin e vet. Në prill 2021, pas masave shtrënguese ndaj kriptomonedhave nga autoritetet shtetërore kineze, Bitcoin humbi deri në 56 për qind tëvlerës brenda 3 muajsh, duke rënë nën 30.000 dollarë në qershor 2021. Ai e mori veten, duke arritur vlerën rekord nëntorin e vitit të kaluar.

Historia kishte konfirmuar besimin e palëkundur të avokatëve të kriptomonedhave mbi vlerën e tyre. Dukej se ato e kishin kaluar testin, dhe ishin në gjendje të përballonin çdo gjë. Por nëmajin e këtij viti, gjithçka u shemb përsëri.

Dhe kjo ka mjaftuar për të konfirmuar natyrën e paqëndrueshme të këtyre letrave me vlerë, të afta të humbin 56 për qind të vlerës së tyre në një vit, të rifitojnë 100 për qind të vlerës, dhe tëhumbin sërish më shumë se gjysmën.

Kjo lloj paqëndrueshmërie, tregon gjithashtu se kriptomonedat nuk janë në fakt ato që pretendojnë mbështetësit e tyre:ari modern, një strehë e sigurt që mund të të mbrojë nga inflacionit dhe manipulimi monetar që kryejnë shtetet kombëtare.

Ishte një vendim i Kinës në vitin 2021, ai që shkaktoi kolapsin e parë. Këtë herë ishte rritja marramendëse e çmimeve të konsumit:hipoteza është se shtrëngimi i politikave monetar (nga disa Banka Qendrore të rëndësishme, përfshirë atë të Shteteve të Bashkuara, në përpjekje për të frenuar inflacionin) i privon kriptomonedhat nga kushtet e nevojshme për zgjerimin e mbështetjes tek to.

Njëkohësisht, inflacioni ka nxitur edhe shitjen e monedhës dixhitale, për të blerë letra me vlerë më të qëndrueshme, pra që janë të afta të përballen me rritjen e çmimeve. Miti libertarian i kriptomonedhave, është shembur si një shtëpi letrash.

Shumë larg konkurrencës me monedhat tradicionale, këto letra me vlerë janë instrumente financiare thjesht spekulative, dhe kësisoj shumë të ndjeshme ndaj rrethanave financiare të kushtëzuara. Meqenëse financat janë “droguar” me ”injeksionet masive të likuiditetit” të bankave qendrore që nga viti 2008, kriptomonedhat nuk janë një mbrojtje kundër manipulimit të tregut, por më tepër një pasojë e tyre.

Vlen të theksohet se kjo situatë nxjerr në pah disa argumente interesante:monedhat dixhitaleqë duhet t’i kishin shpëtuar kontrollit dhe manipulimit të autoriteteve publike, rezultuan të ishin një flluskë e fryrë nga bankat qendrore. Kësisoj rithimi i inflacionit, luajti rolin e vendosësit të drejtësisë:shumica e aktorëve besonin se rritja e çmimeve dhe shtrëngimi i mundshëm monetar, ishin kambana e alarmit që shënoi fundin e rritjes së kriptomonedhave,dhe se ishte koha për të mbledhur fitimet kapitale.

Pra pas disa javësh, kriptomonedhat ndoqën tendencën e pashmangshme rënëse duke utërhequr nga tregjet financiare, veçanërisht ato të aksioneve të kompanive teknologjike. Por këtë herë problemi duket shumë më serioz. Më 10 maj, rezultatet tremujore të Coinbase, platforma kryesore e shkëmbimit të kriptomonedhave, treguan një rënie në vëllimet e transaksioneve, si të përdoruesve ashtu edhe të fitimeve, edhe pse midis janarit dhe marsit 2022, çmimet kishin rënë nga nivelet maksimale të nëntorit 2021.

Kjo tregonte se kriptomonedhat po dalin nga “moda”. Se ato e arritën maksimumin e tyre për sa i përket interesit. Rënia e javëve të fundit përbën një këmbanë tjetër alarmi. Ajo dëshmon se disa nga shtyllat e tregut spekulativ të kriptomonedhave janë në fakt shumë të brishta.

Rënia e fundit do të lerë shumë gjurmë. Në radhë të parë, sepse edhe nëse ndërhyrja e ka rikthyer pjesërisht barazinë, kapitalizimi i aksioneve ka pësuar një rënie të mprehtë:10 për qind në një javë, e barabartë me 8 miliardë dollarë. Por më e rëndësishmja është të kuptojmë nëse kolapsi i kriptomonedhave, do të ketë një efekt domino në pjesën tjetër të sistemit financiar.

Më pas do të kishim një lloj reagimi:kolapsi i tregjeve do të prodhonte kolapsin e kriptomonedhave, të cilat nga ana e tyre do të përshpejtonin rënien e tregjeve, duke rënduar mbi fitimet e sektorit financiar. Kjo është mënyra se si shkaktohen shpesh spiralet që çojnëmë pas në shembjen e gjithë sistemit financiar.

Deri më tani, rregulli parashikonte që kriptovalutat operonin në një botë mjaft të mbyllur, pra me një mundësi të reduktuar nga “infektimi” nga krizat e tjera. Por muajt e fundit, rritja e vlerësimeve mbi këtë treg ka tërhequr gjithnjë e më shumë investitorë, përfshirë edhe ata institucionalë, të cilët donin një pjesë të fitimeve në këtë treg.

Por në financat moderne, ekspozimet direkte nuk janë gjithmonë përfaqësuese të rrezikut. Rënia e kriptomonedhave mund të gjenerojë fillimisht një valë pasigurie dhe paniku global, që mund të infektojë edhe tregje të tjera. Dhe do të preken më shumë se të tjerat.

Natyrisht sot të gjithë i kanë sytë tek El Salvadori, vendi i Amerikës Qendrore i udhëhequr nga Najib Bukele, një president i fiksuar pas kriptomonedhave. Pasi e bëri Bitcoin monedhën zyrtare të vendit së bashku me dollarin, qeveria promovoi masivisht përdorimin e tij vitin e kaluar.

Tani ambicia e tij tani është të krijojë një qytet Bitcoin, pra një qytet pa taksa, ku energjia e nevojshme për procesin e nxjerrjes së kriptomonedhave, do të merret nga energjia e një vullkani aktiv. Bukele, qeveria e të cilit ka shumë tipare autoritare, nuk po dekurajohet aspak nga rënia e vlerës së Bitcoin në tregje.

Përkundrazi, ai e sheh situatën si një mundësi për të blerë më mirë kriptomonedhat. Në fillim të majit, fondi sovran salvadoran e bleu 1 Bitcoin për më shumë se 30 mijë dollarë. Por humbjet e akumuluara nga El Salvadori në këtë treg arritën në 40 milionë euro.

Problemi është se që kur vendi e filloi këtë eksperiment, ai ka humbur aksesin në tregjet financiare të dominuara nga dollari, që mbetet monedha më e përdorur në vend (El Salvadori hoqi dorë nga monedha kombëtare në vitin 2001). Dhe deficiti tregtar rëndon edhe mbi rezervat e vendit.

Tani pyetja që lind është nëse, duke pasur parasysh humbjet e kaluara dhe të ardhshme në Bitcoin, El Salvadori do të jetë në gjendje të respektojë afatin e ardhshëm të shlyerjes së borxhit, duke paguar këstin prej 800 milionë dollarësh në janarin e vitit 2023.

Sipas agjencive edhe nëse qeveria e respekton këtë afat, presioni mbi financat publike do të mbetet i lartë. Kjo krizë dhe rasti i El Salvadorit, mund të zbehë tundimin e shumë vendeve në zhvillim për t’i shpëtuar sistemit financiar ndërkombëtar përmes kriptomonedhave. Disa javë më parë, Republika e Afrikës Qendrore ndoqi shembullin e El Salvadorit.

Por siç tregon rasti i vendit të Amerikës Qendrore, kjo shpresë është një iluzion i rremë.

Ajo jo vetëm që e ekspozon edhe më shumë Republikën e Afrikës Qendrore ndaj veprimit të spekulatorëve, por nuk e lejon atë të çlirohet nga varësia e saj nga dollari dhe tregjet financiare ndërkombëtare.

Në përgjithësi, kolapsi i kriptomonedhave është një lajm i mirë për mjedisin. Prodhimi i këtyre monedhave dhe operacionet financiare me këto mjete, kërkojnë një konsum shumë të lartë burimesh dhe energjie, përkundrejt një dobishmërie shumë të ulët. Ky aktivitet harxhon aktualisht 0.55 për qind të prodhimit botëror të energjisë.

Mund të duket një shifër e vogël, por në realitet është shumë, veçanërisht në një botë që prej kohësh ka hyrë në një krizë të tmerrshme energjetike dhe që po përpiqet me çdo mënyrë të reduktojë konsumin.

Me shpërthimin e flluskës, kriptovalutat shfaqen për atë që janë në të vërtetë: një përpjekje për të mbështetur përfitimin global nga sistemit kapitalist, që i është nënshtruar një krize të thellë në sistemin e prodhimit që nga viti 2008, siç e thekson edhe ekonomisti MajkëllRoberts. Rënia e kriptomonedhave, është vetëm një kapitull i kësaj krize sistematike.

Marrë me shkurtime nga ”Mediapart” – Bota.al

Aktualitet

Kosova ballë për ballë me Sulmet Kibernetike!

Published

on

Në një botë gjithnjë e më të lidhur dhe të digjitalizuar, ku informacioni dhe teknologjia janë jetike për funksionimin e shoqërive dhe shteteve, kërcënimet kibernetike kanë evoluar në një sfidë të jashtëzakonshme për sigurinë kombëtare. Kosova, një shtet i ri që po kalon faza të rëndësishme të zhvillimit dhe integrimit në komunitetin ndërkombëtar, është vendosur në një pikë kyçe. Kërcënimet kibernetike, që nga sulmet ndaj sektorëve kritikë si financat dhe energjia, deri te vjedhjet e të dhënave dhe manipulimi i informacionit, po e sfidojnë çdo hap të avancimit të vendit.

Kosova, si shumë shtete të tjera të Ballkanit Perëndimor, është e ekspozuar ndaj një mori rreziqesh që burojnë nga përdorimi gjithnjë e më i gjerë i internetit dhe platformave digjitale. Këto sulme nuk janë vetëm teknologji të avancuara që shfrytëzojnë hapësirat e errëta të rrjetit, por janë gjithashtu një luftë për informacionin, për të dhënat dhe për sigurinë e individëve dhe institucioneve. Rreziku që qytetarët e Kosovës të bëhen viktima të krimeve kibernetike, përfshirë vjedhjen e të dhënave personale, mashtrimet online dhe sulmet ndaj institucioneve të shtetit, është gjithnjë e më real. Pavarësisht përpjekjeve për të përmirësuar infrastrukturën ligjore dhe teknologjike, kjo luftë po kërkon një reagim të shpejtë dhe të koordinuar nga të gjitha shtresat e shoqërisë: nga qytetarët, institucioni dhe sektori privat, deri te partnerët ndërkombëtarë.

Në këtë kontekst, një pyetje e thellë dhe filozofike lind, si mund të ruajmë sigurinë në një epokë ku kufijtë ndërmjet botës reale dhe asaj digjitale janë shkrirë? A mund të gjejmë ekuilibrin midis zhvillimit teknologjik dhe mbrojtjes së të dhënave dhe privatësisë? Si mund të mbrojmë një shtet që është ende në rrugën e konsolidimit të demokracisë dhe zhvillimit ekonomik, përballë kërcënimeve që janë globale, por që gjithashtu kanë natyrë shumë specifike dhe të ndjeshme për realitetin kosovar? Ky është një debat që kërkon përgjigje të thella dhe angazhim të vazhdueshëm për të ruajtur një rend të sigurt dhe të drejtë në këtë botë digjitale që po formohet me shpejtësi.

Përballë këtyre kërcënimeve, përgatitja e institucioneve, ndërgjegjësimi i qytetarëve dhe krijimi i një mjedisi të besueshëm online janë më të rëndësishëm se kurrë. Kosova duhet të jetë e gatshme të reagojë ndaj këtyre sfidave dhe të ndërtojë një mbrojtje të fortë kibernetike, e cila nuk është vetëm mbrojtje teknologjike, por një angazhim moral dhe qytetar për të ruajtur lirinë, sigurinë dhe prosperitetin e një shteti të ri në botën digjitale.

Alban Maliqi: Kosova është një shtet i ri dhe ka kapacitete të kufizuara për të luftuar sulmet kibernetike

Në pyetjen se cilat janë kërcënimet më të mëdha kibernetike me të cilat përballet aktualisht Kosova, profesori Alban Maliqi, ekspert dhe profesor në Studimet e Sigurisë shpjegoi disa nga kërcënimet më të mëdha kibernetike që po sfidojnë Kosovën.

Maliqi theksoi se, aktualisht, Kosova është e ekspozuar ndaj një morie kërcënimesh kibernetike, të cilat prekin si sektorin publik, ashtu edhe atë privat. “Rreziku më i madh mbeten qytetarët e Kosovës”, deklaroi ai. Po ashtu, ai u shpreh se digjitalizimi i shërbimeve publike ka rritur ndjeshëm rrezikun nga sulmet kibernetike. “Çdo hap që bëjmë në përparimin e shërbimeve online, shërben si mundësi për sulme të reja, veçanërisht për ata që nuk janë të kujdesshëm”, tha Maliqi, duke paralajmëruar se këto sulme mund të kenë pasoja të rënda për qytetarët, si për jetën personale, ashtu edhe për atë profesionale.

Ai theksoi veçanërisht sektorin financiar si një nga më të ndjeshmit ndaj këtyre sulmeve. “Për shkak të rritjes së shërbimeve financiare online, qytetarët dhe institucionet bankare janë gjithnjë e më të ekspozuara ndaj sulmeve që mund të cenojnë integritetin e transaksioneve dhe të dhënave të ndjeshme”.

Profesori Maliqi shpjegoi gjithashtu se kërcënimet kibernetike në Kosovë janë shumëdimensionale dhe kërkojnë një përgjigje të përbashkët nga qeveria dhe shoqëria civile. Sipas tij, “Kosova duhet të ballafaqohet me këto kërcënime duke rritur kapacitetet e saj institucionale dhe duke investuar më shumë në mbrojtjen e sigurisë kibernetike”.

Sa i përgatitur është sistemi ynë i sigurisë kibernetike për t’iu kundërvënë sulmeve të avancuara, Prof. Maliqi ka një vlerësim të qartë, “Kosova ka krijuar një bazë ligjore dhe një strategji kombëtare për të përballuar kërcënimet kibernetike, por legjislacioni aktual është larg të qenurit i mjaftueshëm”. Ai shpjegon se, megjithëse ka pasur përpjekje për të krijuar një kuadër ligjor, ai nuk është ende në përputhje me zhvillimet teknologjike dhe kërcënimet që evoluojnë vazhdimisht.

Maliqi ka vënë në dukje se sektori publik dhe privat duhet të investojnë më shumë në përmirësimin e sistemeve të sigurisë për të mbrojtur infrastrukturat kritike, duke theksuar se: “Mungesa e investimeve të mjaftueshme mund të ketë pasoja serioze për sigurinë e vendit”. Ky koment është një alarm për të gjithë ata që mendohen për sigurinë e shtetit të Kosovës dhe nevojën për një plan të fortë dhe afatgjatë për mbrojtjen e informacionit dhe resurseve të rëndësishme.

A ndikon zhvillimi i shpejtë teknologjik në Kosovë në rritjen e rrezikut për sulme kibernetike, përgjigja e Prof. Maliqit është një pohim i drejtpërdrejtë mbi sfidat që ka përballë Kosova në këtë drejtim: “Zhvillimi i shpejtë teknologjik dhe digjitalizimi kanë sjellë përfitime, por ato gjithashtu kanë rritur ndjeshëm rrezikun për sulme kibernetike”. Ai argumenton se, ndërsa teknologjia i jep mundësi për avancimin e shërbimeve dhe rritjen e efikasitetit, ajo gjithashtu i bën vendet të tilla si Kosova të ekspozuara ndaj rreziqeve që vijnë nga kriminelët kibernetikë. Kosova është një shtet i ri dhe ka kapacitete të kufizuara për të luftuar këto sulme”, shton ai, duke theksuar se shpejtësia e zhvillimit të teknologjisë është një përballje me rreziqe të dyfishta për shtetet që nuk kanë burime të mjaftueshme.

Në këtë kontekst, profesori rekomandon një bashkëpunim më të ngushtë me shtetet aleate të Kosovës, duke përmendur modelin e shteteve më të zhvilluara që kanë krijuar një strategji të suksesshme për menaxhimin e këtyre kërcënimeve.

Si ndikon niveli i ndërgjegjësimit të qytetarëve dhe institucioneve për rreziqet kibernetike në ruajtjen e sigurisë kombëtare, Profesor Maliqi thekson se ndërgjegjësimi i qytetarëve dhe institucioneve është një element kyç për mbrojtjen e sigurisë kombëtare: “Një ndërgjegjësim i lartë mund të funksionojë si një preventivë e fuqishme”. Ai sugjeron që duhet të organizohen fushata të vazhdueshme edukative për qytetarët, pasi “Një pjesë e madhe e popullsisë nuk i kuptojnë pasojat që vijnë nga krimet kibernetike”, dhe si rezultat, ata janë më të predispozuar të bien viktima të mashtrimeve dhe sulmeve.

Sa të ekspozuar janë qytetarët kosovarë ndaj sulmeve kibernetike që synojnë të dhënat e tyre personale, Prof. Maliqi vë në dukje se qytetarët e Kosovës janë gjithashtu të ekspozuar ndaj sulmeve kibernetike që synojnë të dhënat e tyre personale, siç ndodh në çdo vend tjetër: “Edhe qytetarët e Kosovës nuk janë imun ndaj krimeve kibernetike“, theksoi ai.

Maliqi shpjegoi se, ndërsa ligjet për mbrojtjen e të dhënave personale ekzistojnë, Kosova ka një sfidë të veçantë pasi “Nuk njihet nga disa platforma të mëdha sociale”, dhe kjo e bën më të vështirë mbrojtjen institucionale të qytetarëve të saj.

Profesori theksoi se, si pasojë e zhvillimit të teknologjisë, format dhe metodat e krimeve kibernetike po evoluojnë vazhdimisht: “Mashtrimet financiare online, sulmet ndaj institucioneve shtetërore dhe private, si dhe shantazhi përmes materialeve të ndryshme, janë disa nga format më të reja që po shfaqen”.

Për të luftuar këto kërcënime, ai theksoi se Kosova ka krijuar një bazë ligjore dhe ka zhvilluar strategji institucionale për parandalimin e krimit kibernetik. Megjithatë, ai theksoi se “Nuk është i mjaftueshëm vetëm ligji, është e rëndësishme të investohet në mekanizma mbrojtës dhe të sigurohet zbatimi i plotë i legjislacionit”.

Mejreme Asllani: Mungesa e ndërgjegjësimit krijon një terren të favorshëm për krimin kibernetik

Mejreme Asllani, njohëse e fushës së sigurisë dhe eksperte e njohur në studimin e kërcënimeve kibernetike, diskutoi rreth sfidave të mëdha që Kosova po përballet në fushën e sigurisë kibernetike. Asllani theksoi se, “Avancimi i shpejtë i digjitalizimit dhe varësia e shoqërisë nga teknologjia po krijojnë një terren shumë të përshtatshëm për sulme kibernetike”. Ajo theksoi se, ndonëse shtetet më të zhvilluara janë gjithashtu të rrezikuara, për vendet më të vogla dhe ato në zhvillim, si Kosova, përballja me këto kërcënime është më e vështirë, pasi burimet dhe kapacitetet janë më të kufizuara.

Asllani nënvizon se kërcënimet që i kanosen Kosovës janë të natyrave të ndryshme, duke përfshirë phishing, malware, ransomware, dhe vjedhjen e të dhënave. “Përveç pasojave të drejtpërdrejta si shkeljet e privatësisë dhe vjedhja e të dhënave personale, këto sulme mund të çojnë në shkelje të të drejtave të njeriut, rrezikimin e infrastrukturës kritike dhe rrezikimin e sigurisë kombëtare”, shpjegoi ajo. Sipas Asllanit, për të parandaluar dhe përballur kërcenimet kibernetike Kosova duhet të ketë zbatueshmëri të infrastrukturës ligjore dhe kordinim ndërinstitucional në nivel vendor, ndërsa bashkëpunim më të madh në nivel rajonal dhe ndërkombëtar.

Sa i përgatitur është sistemi ynë i sigurisë kibernetike për t’iu kundërvënë sulmeve të avancuara, Asllani theksoi se Kosova ka shumë punë për të bërë në këtë drejtim. “Kosova përballet me një numër sfidash të mëdha në fushën e sigurisë kibernetike, përfshirë mungesën e normave dhe rregulloreve të përshtatshme”. Ajo theksoi gjithashtu se mungesa e ndërgjegjësimit publik është një tjetër pengesë e madhe, që krijon një terren të favorshëm për krimin kibernetik. “Kur nuk ka informacion të mjaftueshëm dhe nuk krijohet një kulturë sigurie, qytetarët dhe organizatat janë më të predispozuar ndaj kërcënimeve”.

Mungesa e një legjislacioni të plotë dhe i infrastrukturës mbrojtëse është një tjetër shqetësim. “Nëse Kosova nuk e forcon më tej kapacitetin e saj institucional dhe ligjor, do të jetë shumë e vështirë të përballojë sulmet kibernetike të nivelit të avancuar”, shtoi Asllani. Ajo theksoi se “investimi në siguri kibernetike duhet të jetë prioritet i shtetit dhe të gjitha sektorëve që ofrojnë shërbime për qytetarët”.

Sa të ekspozuar janë qytetarët kosovarë ndaj sulmeve kibernetike që synojnë të dhënat e tyre personale, Asllani e theksoi se qytetarët e Kosovës janë shumë të ekspozuar ndaj kërcënimeve kibernetike që lidhen me vjedhjen e të dhënave personale, siç ndodh në shumë vende të tjera. “Të dhënat personale janë një objekt i lakmueshëm për kriminelët kibernetikë, dhe qytetarët duhet të jenë të kujdesshëm kur përdorin platforma online”.

Ajo theksoi se, megjithëse ligjet për mbrojtjen e të dhënave personale ekzistojnë, Kosova ka ende shumë për të bërë në zbatimin e tyre, duke përfshirë edhe një rritje të bashkëpunimit ndërkombëtar për mbrojtjen e privatësisë dhe të dhënave të qytetarëve. Së fundmi,  Agjencia për Informim dhe Privatësi (AIP) ka fituar statusin e Anëtarit Vëzhgues në Aktivitetet e Bordit Evropian për Mbrojtjen e të Dhënave (EDPB), një hap i rëndësishëm ky që Kosova të harmonizojë politikat e saj me standarded Evropiane të GDPR (General Data Protection Regulation) për mbrojtjen e të dhënave personale dhe privatësisë.

A po shfaqen forma të reja të krimit kibernetik në Kosovë, përgjigjja e Asllanit është një alarm për përhapjen e kërcënimeve të reja: “Me zhvillimin e vazhdueshëm të teknologjisë, krimi kibernetik është gjithnjë në evoluim. Kampanjat dezinformuese, si ato që janë sponsorizuar nga Rusia dhe Serbia, janë një shqetësim serioz për sigurinë e Kosovës dhe të rajonit”, shtoi ajo.

Për të luftuar këto kërcënime, Asllani theksoi rëndësinë e një baze ligjore të fortë dhe të investimeve në sisteme mbrojtëse. “Përveç krijimit të ligjeve, është e domosdoshme që ato të zbatohen në praktikë dhe që të investohet më shumë në teknologji dhe ndërtimin e kapaciteteve të tjera ndërlidhëse për të krijuar një hapsirë kibernetike sa më të qëndrueshme”.

Sumeja Veseli: Përfshirja e sigurisë kibernetike në shkollat e Kosovës është e domosdoshme

Sumeja Veseli, një profesioniste e certifikuar në Cyber Security dhe Software Engineering, si dhe përfaqësuese e grave në Sigurinë Kibernetike e vlerëson edukimin në sigurinë kibernetike si “thelbësore” për të rinjtë e Kosovës. Ajo thekson se “Përfshirja e sigurisë kibernetike në shkollat e Kosovës është e domosdoshme”, duke pasur parasysh faktin që shoqëria e sotme është gjithnjë e më shumë e digjitalizuar dhe se përdorimi i internetit dhe teknologjive është bërë një pjesë e pandashme e jetës së përditshme. Sipas saj, “të rinjtë janë vazhdimisht të ekspozuar ndaj kërcënimeve të ndryshme kibernetike si vjedhja e të dhënave, bullizmi online, dhe lajmet e rreme”, dhe kjo situatë është përkeqësuar nga njohuritë e pamjaftueshme që ata kanë në lidhje me sigurinë kibernetike.

Veseli thekson se pa një edukim të duhur, shumë të rinj janë të papërgatitur për të menaxhuar këto rreziqe. Ajo thekson gjithashtu se në një shoqëri gjithnjë e më të digjitalizuar, njohuritë për sigurinë kibernetike janë të rëndësishme edhe për zhvillimin e aftësive profesionale të të rinjve, të cilat janë shumë të kërkuara në tregun e punës. “Njohuritë për sigurinë kibernetike janë të rëndësishme për të ndihmuar të rinjtë të bëjnë dallimin mes informacionit të saktë dhe lajmeve të rreme, dhe t’i përdorin mediat dhe teknologjinë në mënyrë etike dhe të sigurt”.

Për Veselin, “integrimi i sigurisë kibernetike në arsim është një investim për një shoqëri të informuar, të sigurt dhe të përgatitur për të përballuar rreziqet e epokës digjitale”. Ajo nënvizon se kjo është një përpjekje për të përgatitur të rinjtë për sfidat e ardhshme dhe për t’i mundësuar ata të zhvillohen si qytetarë të përgjegjshëm që janë të vetëdijshëm për rreziqet e teknologjisë dhe mund të përdorin internetin në mënyrë të sigurt.

A mendon se kjo fushë është mjaftueshëm e mbështetur në sistemin arsimor aktual, Veseli është shumë kritike për situatën e aktuale të edukatës në sigurinë kibernetike në shkollat e Kosovës, duke theksuar se aktualisht kjo fushë nuk është “mjaftueshëm e mbështetur”. “Edhe pse ka përpjekje për përfshirjen e teknologjisë dhe edukatës mediatike, implementimi i sigurisë kibernetike mbetet ende në faza të hershme”, tha ajo. Ajo gjithashtu theksoi se shumë shkolla nuk kanë mësues të trajnuar për të dhënë mësime në këtë fushë, dhe nxënësit po humbin mundësi të mëdha për zhvillimin e aftësive të nevojshme për të mbrojtur veten në internet.

Një tjetër problem, sipas Veselit, është “infrastruktura digjitale në disa shkolla të Kosovës”, e cila është e pamjaftueshme për të integruar në mënyrë efikase temat e sigurisë kibernetike. Pa një përmirësim të infrastrukturës dhe investime të vazhdueshme, është shumë e vështirë të krijohet një mjedis mësimor që mund të mbështesë edukimin e sigurisë kibernetike.

Veseli theksoi se për të përballuar këtë sfidë, është e nevojshme që të bëhen “përpjekje më të koordinuara dhe të qëndrueshme” për të mbështetur këtë fushë dhe për të siguruar që të rinjtë të kenë njohuri të mjaftueshme për të mbrojtur veten dhe informacionin e tyre personal në një mjedis gjithnjë e më të digjitalizuar. Ajo theksoi rëndësinë e “përgatitjes së mësuesve”, duke theksuar se vetëm me mësues të trajnuar dhe resurse të nevojshme mund të sigurohet një arsim cilësor që do të ndihmojë të rinjtë të përballen me rreziqet e sigurisë kibernetike.

Në përfundim, Sumeja Veseli shprehu shqetësimin se “gjeneratat e ardhshme do të duan të jenë më të vetëdijesuar dhe të përgatitur për të mbrojtur veten, dhe ky është një detyrim që duhen mbështetur me investime të mëdha në arsim dhe teknologji”.

Në një botë që gjithnjë e më shumë po varet nga lidhjet digjitale dhe zhvillimi i teknologjisë, sfidat që na paraqiten për mbrojtjen e sigurisë kibernetike janë të paevitueshme dhe të shumëfishta. Kosova, si një shtet që ende po kalon fazat e konsolidimit të institucioneve dhe zhvillimit ekonomik, ka përballë një detyrë të madhe: ruajtjen e një balanci mes përdorimit të teknologjisë për avancim dhe mbrojtjes së privatësisë dhe sigurisë së qytetarëve të saj.

Në këtë kontekst, filozofikisht mund të pyesim: A mund të ruhet një rend i drejtë dhe i sigurt në një realitet ku kufijtë mes botës fizike dhe asaj digjitale janë të mjegulluara? Kjo sfidë kërkon një reflektim të thellë për mënyrën sesi ne kuptojmë dhe ruajmë sigurinë dhe lirinë në epokën digjitale, duke balancuar nevojën për zhvillim me respektin për privatësinë dhe mbrojtjen e të drejtave individuale. Në fund të fundit, përpjekjet për një siguri të qëndrueshme dhe të përgjegjshme nuk mund të mbështeten vetëm në teknologji, por në një angazhim të thellë moral dhe qytetar, që kërkon një bashkëpunim të ngushtë ndërmjet institucioneve, shoqërisë civile dhe partnerëve ndërkombëtarë./UBTNews/

 

Artikulli i shkruar nga Dionesa Ebibi

 

 

 

 

 

 

 

 

Continue Reading

Teknologji

Google vjen së shpejti me një tablet të ri

Published

on

Tableti i ardhshëm Google Pixel 2 thuhet se do të marrë përmirësime të rëndësishme që mund ta bëjnë atë një pajisje shumë më të fuqishme si për punë ashtu edhe për lojë kurse tableti i parë Pixel ishte pajisje e mirë, atij i mungonin disa veçori që do ta bënin vërtet të dobishëm.

Një nga ndryshimet më të mëdha që vjen në Pixel Tablet 2 është një kamerë e përmirësuar e pse detajet janë të pakta, tableti i ri pritet të ofrojë cilësi më të mirë imazhi dhe funksione potencialisht të reja, shkruajnë mediat e huaja.

Ai do të fuqizohet nga një çip më i ri Tensor G4 ose G5 e kjo do të thotë që Pixel Tablet 2 do të jetë më i shpejtë, më efikas dhe i aftë.

Kompania është serioze për ta bërë Pixel Tablet 2 një pajisje të gjithanshme që mund të përdoret për punë dhe argëtim, bëhet e ditur se aplikacioni Gemini përfshin veçorinë e re të quajtur “Gemini Live”, kjo lejon Geminin të funksionojë në kohë reale derisa përdoruesit kryejnë shumë detyra, duke ofruar ndërveprim zanor dhe përvojë pa duar kur lëvizin nëpër aplikacione tjera. Siç raportohet, aplikacioni i pavarur është i qasshëm në Filipine, ku përdoruesit kanë mundur ta shkarkojnë e testojnë atë.

Kjo sugjeron që gjiganti i teknologjisë kryen testime rajonale para se të zgjerojë disponueshmërinë globalisht, një praktikë e zakonshme për veçoritë e reja. Mjeti i ri i kërkimit i inteligjencës artificiale nuk mund të përputhet me Google për momentin. Produkti i ri i kompanisë Open AI for search (Chat GPT Search) nuk mund të zëvendësojë Google në funksionet bazë të kërkimit të përditshëm, përfundon eksperti i portalit teknologjik Tech Crunch.

Eksperti përdori mjetin e ri të kërkimit të Open AI për vetëm një ditë, pas së cilës ai u kthye në Google, i cili sipas tij jep përgjigje shumë më të mira për pyetjet e përditshme të bëra nga miliona njerëz gjatë ditës. /UBT News/

Continue Reading

Automobilizëm elektrikë

Një lajm i mirë për fansat e Volkswagen, prezantohet Tiguani i ri

Published

on

Volkswagen Tiguan ka qarkulluar në SHBA që nga viti 2007.

Modeli i gjeneratës së dytë debutoi në vitin 2016, por ne nuk e kemi parë SUV-in kompakt të përditësuar shumë në këto tetë vjet.

Më në fund, në panairin e automjeteve në Los Angeles të javës së ardhshme, Volkswagen do të shfaqë gjeneratën e tij të re të Tiguan

Prodhuesi i automjeteve publikoi një imazh ngacmues të modelit të ri.

Por, dihet se Tiguan i ri vjen me platformën MQB Evo të VW.

Ndryshe, është e paqartë se çfarë lloj motorësh do të fuqizojnë Tiguanin e ri.

Continue Reading

Teknologji

Amazon zhvillon syze inteligjente për të ndihmuar shoferët të bëjnë dërgesa të shpejta

Published

on

Amazon po zhvillon syze inteligjente për shpërndarësit e saj të dërgesave për t’i ndihmuar ata. Nëse do të ishin të suksesshme, syzet do t’u siguronin shoferëve navigim kthesë pas kthese në një ekran të vogël, përgjatë rrugëve të tyre dhe në çdo ndalesë.

Kjo është bërë e ditur nga burime që folën për Reuters në kushte anonimiteti, sepse projekti nuk është publik.

Udhëzime të tilla mund të heqin sekonda të çmuara nga çdo dërgesë duke ofruar drejtime majtas ose djathtas jashtë ashensorëve dhe rreth pengesave të tilla si portat ose qentë agresivë.

 

Me miliona paketa të dorëzuara çdo ditë, syzet gjithashtu do t’i lironin drejtuesit nga përdorimi i pajisjeve të Sistemit të Pozicionimit Global në dorë, duke i lejuar ata të mbajnë më shumë paketa.pake

Projekti nënvizon përpjekjet e shitësit në internet për të reduktuar kostot e dorëzimit dhe për të mbështetur marzhet ndërsa lufton konkurrencën në rritje.

Continue Reading

Të kërkuara