Lajmet

Inteligjenca Artificiale mund t’i japë fund historisë së dominuar nga njerëzit

Nga Yuval Noah Harari.

Published

on

Nga Yuval Noah Harari

Frika nga Inteligjenca Artificiale (AI) e ka përndjekur njerëzimin që nga fillimi i epokës së kompjuterit. Deri më tani, këto frikëra përqendroheshin tek robotët që përdornin mjete fizike për të vrarë, skllavëruar apo zëvendësuar njerëzit.

Por gjatë viteve të fundit janë shfaqur mjete të reja të AI, të cilat e kërcënojnë mbijetesën e qytetërimit njerëzor nga një drejtim i papritur. Inteligjenca Artificiale ka fituar disa aftësi të jashtëzakonshme për të manipuluar dhe gjeneruar gjuhën, qoftë me fjalë, tinguj apo imazhe. Në këtë mënyrë ajo e ka hakeruar sistemin operativ të qytetërimit tonë.

Gjuha është gjëja nga e cila përbëhet pothuajse e gjithë kultura njerëzore. Për shembull të drejtat e njeriut, nuk janë të regjistruara në ADN-në tonë. Përkundrazi, ato janë artefakte kulturore që ikemi krijuar duke treguar histori dhe duke shkruar ligje. Zotat nuk janë realitete fizike, por artefakte kulturore, të cilat i krijuam duke shpikur mite dhe duke shkruar shkrime të shenjta.

Edhe paraja është një artefakt kulturor. Kartëmonedhat janë thjesht copa letre shumëngjyrëshe,dhe aktualisht më shumë se 90 për qind e parave nuk janë as kartëmonedha fizike, por vetëm informacione dixhitale që mbahen në kompjuterë. Ajo që i jep vlerë parasë janë narrativat që na tregojnë bankierët, ministrat e financave dhe gurutë e kriptomonedhave.

Sam Bankman-Fried, Elizabeth Holmes dhe Bernie Madoff, nuk ishin shumë të aftë në krijimin e vlerave reale, por ata ishin që të gjithë tregimtarë jashtëzakonisht të aftë. Po çfarë do të ndodhësapo një inteligjencë jo-njerëzore të bëhet më e mirë sesa njeriu mesatar në rrëfimin e historive, kompozimin e melodive, vizatimin e imazheve dhe shkrimin e ligjeve dhe shkrimeve të shenjta?

Kur njerëzit mendojnë për Chat gpt dhe mjete të tjera të reja të AI, tërhiqen shpesh nga shembujt se si fëmijët e moshës shkollore do e përdorin atë për të shkruar esetë e tyre. Atëherë çfarë do të ndodhë me sistemin shkollor kur fëmijët ta bëjnë këtë gjë? Por kjo lloj pyetje shmang vëmendjen nga panorama më e madhe.

Ndaj unë them t’i harroni esetë e shkollës. Dhe në vend të tyre mendoni për garën e ardhshme presidenciale amerikane në vitin 2024, dhe përpiquni të imagjinoni ndikimin e mjeteve të Inteligjencës Artificiale që mund të prodhojnë në masë përmbajtje politike, lajme të rreme dhe shkrime për kulte të reja.

Vitet e fundit, kulti QAnon është bashkuar rreth mesazheve anonime në internet, të njohura si “q drops”. Ndjekësit i mblodhën, i vlerësuan dhe i interpretuan ato si të ishin tekste të shenjta. Ndërsa me sa dimë të gjitha pikat e mëparshme të QAnon u përpiluan nga njerëzit, dhe robotëtvetëm sa ndihmuan në shpërndarjen e tyre, në të ardhmen mund të shohim kultet e para në histori, tekstet e “shenjta” të të cilave janë shkruar nga një inteligjencë jo njerëzore.

Përgjatë historisë, njerëzimi ka pretenduar një burim jo-njerëzor për librat e tij të shenjtë. Së shpejti kjo gjë mund të bëhet realitet. Në një nivel disi më prozaik, ne mund ta gjejmë së shpejti veten duke zhvilluar diskutime të gjata në internet rreth abortit, ndryshimit të klimës ose pushtimit rus të Ukrainës, me entitete që ne mendojmë se janë njerëz, por që në fakt janëInteligjencë Artificiale.

Dhe kur të ndodhë kjo është krejtësisht e kotë që të shpenzojmë kohë në përpjekje për të ndryshuar opinionet e shpallura nga një robot i AI, ndërsa ky i fundit mund t’i përpunojëmesazhet e saj aq saktë, sa të ketë një shans të mirë për të ndikuar mbi ne. Madje nëpërmjet zotërimit të gjuhës, mund të krijojë marrëdhënie intime me njerëzit, dhe të përdorë fuqinë e intimitetit për të ndryshuar opinionet dhe botëkuptimet tona.

Edhe pse nuk ka asnjë tregues që AI ka ndonjë ndërgjegje apo një ndjenjë të vetën, për të nxitur një intimitet të rremë me njerëzit, mjafton nëse kjo teknologji mund t’i bëjë këta të fundit të ndihen të lidhur emocionalisht me të. Në qershorin e vitit 2022, Blake Lemoine, një inxhinier i Google, pretendoi publikisht se chatboti i Ai, La Mda, në të cilin po punonte, ishte bërë i ndjeshëm.

Ky pretendimi i diskutueshëm i kushtoi vendin e punës. Gjëja më interesante në këtë episod nuk ishte pretendimi i zoti Lemoine, që ndoshta ishte i rremë. Përkundrazi, ishte gatishmëria e tij për të rrezikuar punën e tij fitimprurëse për hir të një chatbot–i të Inteligjencës Artificiale. Nëse ai mund të ndikojë tek njerëzit të rrezikojnë për të vendin e tyre të punës, çfarë tjetër mund t’i shtyjë që të bëjnë?

Në një betejë politike për mendjet dhe zemrat, intimiteti është arma më efikase, dhe ai sapo ka fituar aftësinë për të prodhuar në masë marrëdhënie intime me miliona njerëz. Të gjithë e dimë se gjatë dekadës së fundit, mediat sociale janë bërë një fushëbetejë për kontrollin e vëmendjes njerëzore.

Dhe me gjeneratën e re të AI, fronti i betejës po kalon nga vëmendja tek intimiteti. Çfarë do të ndodhë me shoqërinë dhe psikologjinë njerëzore teksa ajo përballet me AI në një betejë kundër falsifikimit të marrëdhënieve intime, të cilat më pas mund të përdoren për të na bindur të votojmë për politikanë të veçantë apo të blejmë produkte të veçanta?

Edhe pa krijuar një “intimitet të rremë”, mjetet e reja të AI do të kishin një ndikim të jashtëzakonshëm tek opinionet dhe botëkuptimet tona. Njerëzit mund të përdorin një këshilltar të AI si një Orakull. Nuk është çudi që kompania Google është e tmerruar nga ky skenar.

E pse mund të kërkoj në këtë motor kërkimi, kur mund të pyes Orakullin? Po ashtu të frikësuara janë edhe industritë e lajmeve dhe reklamave. Pse duhet të lexoj një gazetë, kur mund t’i kërkoj Orakullit të më tregojë lajmet më të fundit? Dhe cili është qëllimi i reklamave, kur më mjafton t’i kërkoj Orakullit të më thotë se çfarë duhet të blej?

Por as këta skenarë nuk e rrokin realisht panoramën kryesore. Ajo për të cilën po flas, është fundipotencial i historisë njerëzore. Jo fundi i historisë, vetëm fundi i pjesës së saj të dominuar nga njerëzit. Sepse historia është ndërveprimi ndërmjet biologjisë dhe kulturës; midis nevojave dhe dëshirave tona biologjike për gjëra të tilla si ushqimi dhe seksi, dhe krijimeve tona kulturore si fetë dhe ligjet.

Historia është procesi përmes të cilit ligjet dhe fetë i japin formë ushqimit dhe seksit. Çfarë do të ndodhë me rrjedhën e historisë, kur Inteligjenca Artificiale të marrë nën kontroll kulturën dhe të fillojë të prodhojë histori, melodi, ligje dhe fe? Mjetet e mëparshme si shtypshkronja dhe radio ndihmuan në përhapjen e ideve kulturore të njerëzve, por ato nuk krijuan asnjëherë ide të reja kulturore.

AI është thelbësisht i ndryshëm. Pasi mund të krijojë ide krejtësisht të reja dhe një  kulturë krejtësisht të re. Në fillim, do të imitojë ndoshta prototipet njerëzore me të cilat është trajnuar në fillimet e veta. Por me çdo vit që kalon, kultura e gjeneruar nga AI do të shkojë me guxim deri atje ku nuk ka shkuar më parë asnjë njeri.

Për mijëra vite qeniet njerëzore kanë jetuar brenda ëndrrave të njerëzve të tjerë. Në dekadat e ardhshme, ne mund ta gjejmë veten duke jetuar brenda ëndrrave të një inteligjence aliene.

Sigurisht, fuqia e re e Inteligjencës Artificiale mund të përdoret edhe për qëllime të mira. Por unë nuk do të ndalem tek ato, sepse për këtë flasin njerëzit që e zhvillojnë dhe reklamojnë këtëteknologji. Detyra e historianëve dhe filozofëve si unë është të vënë në dukje rreziqet.

Ne jemi ende në kohë për të vendosur disa rregulla në këtë fushë, por duhet të veprojmë shpejt. Hapi i parë vendimtar është të kërkohen kontrolle rigoroze të sigurisë, përpara se mjetet e fuqishme të AI të përfshihen në domenin publik. Ashtu si një kompani farmaceutike që nuk mund të nxjerrë në treg barna të reja, përpara se t’i testojë efektet e tyre anësore afatshkurtra dhe afatgjata, edhe kompanitë e teknologjisë nuk duhet të futin në përdorin asnjë mjet të ri përpara se të vërtetohet se ai është plotësisht i sigurt.

E kundërta do të krijonte një kaos social, nga i cili do të përfitonin autokratët dhe do të shkatërrohej demokracia. Demokracia është një në thelb dialogu me njëri-tjetrin, dhe ai bazohet tek gjuha. Ndaj kur AI hekeron gjuhën, mund të shkatërrojë aftësinë tonë për të pasur biseda kuptimplota, duke e shkatërruar kësisoj edhe demokracinë.

Shënim: Yuval Noah Harari është historian, filozof dhe autor i librave bestseller “Sapiens” dhe “Homo Deus”. Ai është pedagog në departamentin e historisë në Universitetin Hebraik të Jerusalemit. / “The Economist” – Bota.al

Lajmet

Protestë e re kundër shtrenjtimit të rrymës në Prishtinë

Published

on

By

Grupi “Asnjë cent më shumë” ka njoftuar se do të organizojë një protestë të re më 19 prill, kundër rritjes së çmimit të energjisë elektrike. Protesta do të mbahet në sheshin “Skënderbeu” në orën 12:00, dhe organizatorët kanë ftuar qytetarët të marrin pjesë në masë.

Besnik Shabiu, organizatori i protestës, ka deklaruar se protesta është një reagim ndaj vendimit të ZRRE-së për rritjen e çmimit të energjisë elektrike, duke theksuar se, nëse autoritetet nuk reagojnë, grupi nuk përjashton mundësinë e përshkallëzimit të aksioneve. Ai paralajmëroi se mund të ndodhin bllokime të rrugëve dhe institucioneve, për të siguruar që zëri i qytetarëve të dëgjohet.

Shabiu ka shtuar se protesta e nesërme vjen në një moment të rëndësishëm, pasi të njëjtën orë mbahet edhe vazhdimi i seancës konstituive të Kuvendit të Kosovës. Ai bëri thirrje për deputetët e zgjedhur që, sapo Kuvendi të konstituohet, të thirret komisioni për energji dhe ZRRE-ja për të raportuar mbi çështjen e rritjes së çmimit të energjisë.

“Zëri i qytetarëve duhet të dëgjohet pa ndërprerë. Ne do të vazhdojmë të jemi të zëshëm, dhe nëse pas kësaj proteste nuk ka reagim, do të jemi të detyruar të përshkallëzojmë aksionet”, tha Shabiu.

Ai gjithashtu njoftoi se po shqyrtohen mundësitë e pezullimit të pagesave për energjinë elektrike për qytetarët si një masë për të mbrojtur interesat e tyre. “Ky është një kërkesë legjitime e qytetarëve. Kur institucionet nuk punojnë për qytetarët, pse duhet të funksionojnë?”, shtoi ai.

Në anën tjetër, Ardian Bajraktari, një nga përfaqësuesit e grupit, ka bërë të ditur se ekipi i tij po punon për hartimin e padisë për anulimin e vendimit të aktit administrativ nga ZRRE. Sipas tij, ky vendim është marrë në shpërputhje me autorizimet e këtij institucioni dhe ka dëme të mëdha për qytetarët. Ai ka njoftuar se janë duke përgatitur gjithashtu një propozim për një masë të përkohshme, për të shtyrë ekzekutimin e vendimit derisa të shqyrtohet nga gjykatat.

Ky zhvillim vjen pas njoftimit të ZRRE-së për një rritje të çmimit të energjisë elektrike për 16%, që do të hyjë në fuqi nga muaji maj. Ky vendim ka shkaktuar reagime të shumta nga qytetarët, bizneset dhe subjektet politike, që po kundërshtojnë një rritje të tillë. Protesta të ngjashme janë mbajtur tashmë dhe grupet e aktivistëve po kërkojnë anulimin e këtij vendimi.

Për më shumë, grupi “Asnjë cent më shumë” ka paralajmëruar se do të vazhdojnë aksionet deri në arritjen e kërkesave të tyre dhe kanë ftuar qytetarët të bashkohen në protestën e nesërme për të shprehur pakënaqësinë e tyre ndaj shtrenjtimit të rrymës.

Continue Reading

Lajmet

Osmani dekoron me medalje tre të mbijetuar të dhunës seksuale gjatë luftës

Published

on

By

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka dekoruar me medaljen “Nderi i Republikës së Kosovës” tre të mbijetuar të dhunës seksuale gjatë luftës së fundit në Kosovë. Në një ceremoni të organizuar në Presidencë, medalja iu dorëzua Vasfije Krasniqi-Goodman, Shyrete Tahiri-Sylejmani dhe Ramadan Nishori, të cilët kanë folur publikisht për përvojat e tyre të dhunës nga forcat serbe gjatë luftës.

Në fjalimin e saj, Presidentja Osmani ka vlerësuar guximin e të mbijetuarve për të ndarë me publikun përvojat e tyre dhe ka theksuar rëndësinë e dëshmive të tyre për drejtësinë dhe të vërtetën historike të Kosovës. Ajo ka shtuar se këta individë janë dëshmi e gjallë e luftës për drejtësi dhe kanë kontribuar në ndriçimin e rrugës së drejtë të historisë së vendit.

“Ka momente ku fjalët nuk mjaftojnë për të shprehur mirënjohjen, siç ka edhe njerëz që me guximin e tyre të lënë pa fjalë. Sot jemi këtu për t’iu përulur me respektin më të thellë përballë tre individëve që janë më shumë se thjesht individë, sepse me dhimbjen e tyre kanë ndriçuar rrugën e drejtë së vërtetës, drejtësisë dhe shpresës. Ju jeni zëri që keni zgjedhur dinjitetin, jeni zëri i të mbijetuarve që kanë zgjedhur heshtjen. Ky është një premtim i gjallë se historia nuk do t’i harrojë,” tha Osmani.

Pas dekoratës, Ramadan Nishori shprehu mirënjohjen për përkrahjen nga populli, duke theksuar se ndihej mirë që kishte marrë mbështetje në këtë rrugëtim të vështirë. “E përshëndes gjithë popullin tonë që më ka përkrahur këto ditë,” tha ai shkurt.

Vasfije Krasniqi, një tjetër e dekoruar, bëri thirrje që viktimat e dhunës seksuale të flasin hapur dhe të kërkojnë drejtësi. “Dua të falënderoj për qasjen, angazhimin. Të dashura viktima, ju lutem, ku do që jeni, ka ardhur koha të kërkojmë drejtësi. Lirojeni shpirtin që të mos ia falim Serbisë krimin që ka kryer,” tha Krasniqi.

Shyrete Tahiri-Sylejmani, gjithashtu e dekoruar, theksoi rëndësinë e drejtësisë për arritjen e paqes. “Kur të kemi drejtësi, kemi paqe. Faleminderit për kurajën që na jepni,” përfundoi ajo.

Continue Reading

Lajmet

Prokuroria kërkon vazhdimin e paraburgimit për Selimin dhe Krasniqin

Published

on

By

Prokuroria në Hagë ka kërkuar vazhdimin e paraburgimit për Rexhep Selimin dhe Jakup Krasniqin edhe për dy muaj të tjerë.

Në kërkesën për Krasniqin e ngjashëm edhe për Selimin, Prokuroria thotë se përfundimi i paraqitjes së provave nga ana e tyre rrit rrezikun e pengimit të drejtësisë dhe kryerjes së krimeve të tjera.

Veç kësaj, ZPS ka thënë se kjo justifikon edhe rishqyrtimin e rrezikut të arratisjes në vendimet për vazhdimin e paraburgimit. E njëjta gjë është theksuat edhe tek vendimi për Rexhep Selimin.

Sipas tyre vazhdon të ekzistojnë dyshime të bazuara se Jakup Krasniqi ka kryer një ose më shumë prej krimeve që bien në jurisdiksiomin e DHSK-së. Madje, Prokuroria thotë se ky dyshim është përforcuar edhe nga provat e ZPS-së që tashme janë përfshirë në dosjen e gjykimit.

Ata thonë se, fakti që Krasniqi dhe Selimi tani kanë njohuri të veçantë mbi rastin dhe provat kundër tij e rrit rrezikun që ai mund të kryejë krime të tjera, përfshirë kundër dëshmitarëve që kanë dhënë ose mund të japin dëshmi në çështje dhe/ose që mund të paraqiten para këtij Paneli në faza të ardhshme të procedurave.

“Për më tepër, Selimi tashmë është në dijeni të identitetit të të gjithë dëshmitarëve të ZPS-së dhe të provave të tyre. Përfundimi i çështjes së ZPS-së nuk e zvogëlon rrezikun e pengimit, por e rrit atë, pasi i akuzuari tashmë ka njohuri të plotë për përmbajtjen e çështjes ndaj tij. Siç është theksuar nga Trupi Gjykues, ekziston rreziku që ndërhyrjet me qëllim për të siguruar tërheqje të dëshmive dhe/ose për të dekurajuar dëshmitarët e ardhshëm nga dhënia e dëshmive mund të pengojnë përparimin e procedurës. Më tej, ekziston mundësia që dëshmitarët të thirren sërish, duke i bërë ata të cenueshëm ndaj përpjekjeve për ndërhyrje”, thuhet në kërkesën e Prokurorisë për Selimin.

Përveç rrezikut të arratisjes dhe pengimit të procedurave, Prokuroria ka thënë se masat e vendosura ne objektet e paraburgimit kanë ofruar garanci kundër vizitave dhe komunikimeve të pa-monitoruara si masa për të minimizuar rreziqet përkatëse.

Ata thonë se paraburgimi mbetet proporcional dhe i arsyeshëm veçanërisht që procedurat tashmë kanë përparuar.

Ndryshe, Prokuroria më 15 prill 2025 ka njoftuar se ka përfunduar paraqitjen e provave në këtë rast.

Zyra e Prokurorit të Specializuar, më 30 shtator 2022 ka dorëzuar aktakuzën e konfirmuar të ndryshuar ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Jakup Krasniqit dhe Rexhep Selimit, e cila përbëhet nga dhjetë pika me akuza, ku këta të fundit ngarkohen për krime lufte e krime kundër njerëzimit.

Më 29 prill 2022, Zyra e Prokurorit të Specializuar kishte dorëzuar një aktakuzë të ndryshuar ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Rexhep Selimit e Jakup Krasniqit, ku pretendohet se katër të akuzuarit kanë kryer krime lufte edhe në Gjilan, Budakovë e Semetishtë.

Më 9 nëntor të vitit 2020, në paraqitjet e tyre të para, Jakup Krasniqi e Hashim Thaçi janë deklaruar të pafajshëm për akuzat që u vihen në barrë. Njëjtë është deklaruar edhe Veseli në paraqitjen e tij më 10 nëntor, sikurse edhe Rexhep Selimi më 11 nëntor.

Aktakuza ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Rexhep Selimit dhe Jakup Krasniqit është konfirmuar më 26 tetor 2020. /Betimi për Drejtësi/

Continue Reading

Lajmet

Rama: Vendimi për ndërprerjen e projektit në shesh nuk është i mbështetur ligjërisht

Published

on

By

Kryetari i Prishtinës, Përparim Rama, ka deklaruar se vendimi për ndalimin e punimeve në sheshin “Xhorxh Bush” është i paligjshëm dhe i pambështetur në argumente juridike. Ai tha se institucionet që morën këtë vendim po ndikohen nga qëllime politike, edhe pse duhet të veprojnë në mënyrë të pavarur.

“Për herë të dytë janë ndërprerë punimet në një projekt të planifikuar për transformimin e hapësirës publike. Arsyetimet për këtë ndërhyrje nuk qëndrojnë në bazë ligjore dhe nuk janë ngritur nga palët përkatëse,” tha Rama në një konferencë për media.

Ai theksoi se projekti ka për qëllim përmirësimin e hapësirës publike dhe integrimin e trashëgimisë kulturore në zhvillimin urban të qytetit.

“Ka munguar përgjigjja nga Ministri për një debat publik për këtë çështje, edhe pse kemi qenë të hapur për diskutim,” shtoi ai.

Rama njoftoi se Komuna e Prishtinës do të ndjekë rrugë ligjore ndaj veprimeve që, sipas tij, bien ndesh me ligjin.

“Kryeqyteti do të vazhdojë procedurat ligjore ndaj të gjithë atyre që shkelin ligjin,” përfundoi ai.

Continue Reading

Të kërkuara