Lajmet

Historia na tregon se çfarë lloj revolucioni lind nga një pandemi

Sipas Gelfand, normat e shoqërisë shtrëngohen në përgjigje të kërcënimeve mjedisore si sëmundjet, uria dhe rreziqet natyrore.

Published

3 years ago

on

Nga Laura Spinney

Në fillim faraoni e ndryshoi emrin e tij, nga Amenhotep IV në Akhenaten. Pastaj dekretoi një kryeqytet i ri të mbretërisë që duhej të ndërtohet larg të vjetrit. Në këtë qytet duhet të adhurohej vetëm një Perëndi, duke i braktisur të gjithë të tjerët:perëndinë e diellit Aten.

Herezia e Akhenatenit nuk zgjati shumë, dhe përfundoi me vdekjen e tij më pak se 20 vjet më vonë. Ishte një parantezë e 3 mijë viteve të stabilitetit kulturor që e karakterizoi Egjiptin e lashtë. Por gjurmët e tij të qëndrueshme në art dhe mendim, e bëjnë atë një nga revolucionet fetare më të diskutuara të të gjitha kohërave.

Një shpjegim i zakonshëm është se Akhenatenit, i ishte sosur durimi me priftërinjtë e plotfuqishëm të kryeqytetit të vjetër të Tebës, të cilët adhuronin shumë hyjni. Por sikur në tëvërtetë, ai të ishte duke iu shmangur një epidemie? Ideja nuk është e re, por është rikthyer nëfokus pas shfaqjes së Covid-19.

Pasi përjetuam pandeminë më të rëndë të shekullit të fundit, shumë egjiptologë dhe arkeologë e shohin të kaluarën me një sy tjetër. Ata kanë parë drejtpërdrejt ndikimin social që mund të ketë një pandemi, thellimin e pabarazive, refuzimin e autoritetit shtetëror, ksenofobinë dhe kërkimin e kuptimit, dhe e kanë kuptuar se këto dukuri ka të ngjarë të kenë precedentë.

“Sëmundjet infektive luajnë një rol kulturor dhe ekonomik, i cili përsëritet me kalimin e kohës, deri në ditët e sotme”-thotë Luiza Hiçkok nga Universiteti i Melbërnit, Australi. Duke parë se sa të ndërthurura janë mosmarrëveshjet sociale, idetë virale dhe viruset, Hitçkok dhe të tjerët pyesin nëse kjo mund të shpjegojë edhe ndryshimet kryesore kulturore që ndodhën në histori në kohën e Akhenatenit, gjatë pandemisë së Vdekjes së Zezë dhe Gripit Spanjoll të 1918–ës.

Rasti i murtajës – i kuptuar si një sëmundje infektive me përmasa epidemike – në Egjiptin e  Epokës së Bronzit të vonë, na ofron disa të dhëna. Në vitin 2012, egjiptologia amerikane ArielKozlof sugjeroi se kishte shenja të një epidemie që në kohën në mbretërimin e babait të Akhenaten, Amenhotep III.

Ajo e vë theksin tek boshllëk 8-vjeçar në të dhënat e shkruara, dhe tek fakti se Amenhotep kishte urdhëruar ndërtimin e shumë statujave të një Perëndeshë të shërimit, Sekhmet, që mbante kokën e një luani, më shumë se sa të çdo hyjnie tjetër. Në një moment ai ndryshoi madje edhe rezidencën e tij perandorake, ndoshta në një përpjekje për të izoluar veten.

Në vitin 2020, Jorrit Kelder nga Universiteti i Leidenit në Holandë, tha se e njëjta epidemi mund të ketë shtyrë Akhenatenin të ndërmerrte veprime më drastike. Kelder vuri re se sa shpesh njerëzit ndiheshin të zhgënjyer nga qeveritë, të cilat sipas pritshmërive të tyre, duhet t’i kishin mbrojtur nga Covid-19.

Reforma fetare e ndërmarrë nga Akhenateni në shekullin XIV Para Krishtit “mund të shihetndoshta si një veprim parandalues për të theksuar dështimin, jo të tijin, por të Perëndive tradicionale për ta mbrojtur Egjiptin”- shkroi ai. Megjithatë, qyteti i ri i Akhenatenit, Amarna, u bë shpejt një qendër vendimtare në një rrjet ndërkombëtar të tregtisë dhe diplomacisë.

“Një lloj epokë e parë kozmopolitane”- thotë Kelder. Prandaj, as ai mund të mos i ketë shpëtuar epidemisë siç shpresonte themeluesi i saj. Dhe e njëjta sëmundje ngjitëse, mund të ketë shkaktuar vdekjen e tij, të bashkëshortes Nefertitit, dhe 3 vajzave të tyre.

Sëmundja misterioze mund të jetë përhapur edhe përtej Egjiptit, sidomos kur njerëzit filluan të braktisnin Amarnën. Hiçkok ngre pyetjen nëse kjo gjë dobësoi një sërë qytetërimesh mesdhetare, duke çuar në shkatërrimin e tyre nga popujt e detit (një grupim që u përhap me shpejtësi në Mesdheun Lindor) dhe në fund të Epokës së Bronzit pak më shumë se një shekull më vonë.

Të njëjtën qasje ka edhe Xhoel Finkelshtein, bashkëthemelues i Institutit të Kërkimeve për Rrjetet Infektuese (NCRI) në Nju Xhersi, SHBA. NCRI analizon tendencat e informacionit në rrjetet sociale, dhe i lidh ato me ngjarje të botës reale. Që nga fillimi i pandemisë së Covid-19, pavarësisht nga orientimet politike, NCRI ka vënë re rritjen e “grupeve fetare revolucionare, që po tentojnë të prishin marrëdhëniet me shoqërinë, për të krijuar diçka që sjell një epokë utopike”- thotë Finkelshtein.

Pasi kanë krijuar ndjekës në sferën virtuale, aktiviteti i këtyre grupeve tani është përhapur në atë fizike. Studiues të tjerë kanë vënë se njerëzit i drejtohen fesë në kohë epidemish, madje edhe në një epokë gjithnjë e më laike si kjo e sotmja. Në prillin e vitit 2020, Qendra Kërkimore Pju në Shtetet e Bashkuara, raportoi se 1/4 e të rriturve deklaruan se besimi i tyre u forcua pas shpërthimit të Covid-19.

Ajo që njerëzit kërkojnë tek feja në këto kohë, është më pak e qartë. Por ka shumë të ngjarë që për shumë njerëz të jetë një rend social më i kontrolluar. Mishel Gelfand nga Universiteti iStenfordit në Kaliforni, argumenton prej kohësh se normat e një shoqërie shtrëngohen në përgjigje të kërcënimeve mjedisore si sëmundjet, uria dhe rreziqet natyrore, që kërkojnë sjellje të përbashkët dhe një bashkëpunim në shkallë të gjerë.

Një nga mënyrat për t’i inkurajuar këto veprime, është lutja ndaj një “Perëndie hakmarrës” për t’i ndëshkuar shkelësit e ligjit. Por feja nuk është mënyra e vetme për ta bërë një kulturë më norma më të ashpra. Në një studim që përfshin gati 250.000 njerëz në 47 vende, Leor Zmigrodnga Universiteti i Kembrixhit dhe kolegët e tij, zbuluan se qëndrimet konservatore dhe autoritare,rriten me shtimin e sëmundjeve infektive, dhe pavarësisht të ardhurave, arsimimit dhe faktorëvetë tjerë.

Dhe kjo lidhje vlen vetëm për sëmundjet e transmetuara nga një njeri tek tjetri, dhe jo për sëmundjet e pa transmetueshme. Kjo sugjeron që kthesa autoritare është thellësisht e një natyre sociale dhe ka të bëjë me mënyrën se si ne i perceptojmë njerëzit e tjerë. Edhe pse studimi i paraprin shfaqjes së Covid-19, sjellja e njerëzve gjatë pandemisë aktuale i ka përforcuar këto gjetje.

“Kjo sëmundje thellësisht sociale, që mund të transmetohet nga njerëzit e tjerë, ka çuar në një valë autoritarizmi në mbarë botën”, thotë Zmigrod. Në një paralele historike shqetësuese, Kristian Blikëll i Rezervës Federale në Nju Jork, zbuloi se tek qytetet gjermane në fillim të viteve 1930, sa më e lartë të kishte qenë shkalla e vdekjeve gjatë pandemisë së gripit të vitit 1918, aq më i madh ishte numri i votave për partinë naziste, dhe kjo sërish pavarësisht faktorëve si të ardhurat dhe papunësia.

“Në një pandemi ekziston një frikë e madhe ndaj kaosit, dhe dëshira për masa më të forta nga autoritetet, i hap rrugën mbështetjes së qeverive më autoritare”- thotë Gelfand. MajkaëllMutukrishna i Shkollës Ekonomike të Londrës, një studiues i evolucionit kulturor, ka një pikëpamje darviniane mbi këtë çështje.

Traumat, ashtu si epidemitë, krijojnë plejada “mutacionesh” ideologjike. Pastaj në veprim hyn ekuivalenti kulturor i seleksionimit natyror, duke i eliminuar mutacionet më pak të përshtatshme për popullatën. Po si mund të funksiononte kjo dinamikë në praktikë?

Si mikrobet ashtu edhe idetë udhëtojnë nëpër rrjetet sociale njerëzore, thotë sociologu dhe mjeku i Universitetit të Jeilit, Nikolas Kristakis. Këto rrjete kanë evoluar për të arritur një ekuilibër optimal midis avantazheve dhe disavantazheve të ekspozimit ndaj njerëzve të tjerë. “Përhapja e mikrobeve, është çmimi që duhet paguar për përhapjen e ideve”– thotë Kristakis. / Marrë me shkurtime “New Scientist” – Bota.al

Related Topics:
Continue Reading

Lajmet

UBT organizon Panairin e Karrierës dhe Inovacionit 2025

Published

58 minutes ago

on

October 25, 2025

By

Në ambientet e UBT-së po mbahet Panairi i Karrierës dhe Inovacionit 2025, një ngjarje e rëndësishme që synon të lidhë studentët, bizneset dhe profesionistët nga fusha të ndryshme të inovacionit, teknologjisë dhe zhvillimit profesional. 

Në këtë panair po marrin pjesë mbi 30 kompani vendore dhe ndërkombëtare, të cilat po prezantojnë produktet, shërbimet dhe mundësitë e tyre të bashkëpunimit me studentë dhe profesionistë të rinj. 

Kontributi dhe bashkëpunimi i tyre janë thelbësorë për krijimin e mundësive reale për studentët dhe për forcimin e lidhjes ndërmjet arsimit, inovacionit dhe tregut të punës. 

Continue Reading

Lajmet nga UBT

Hapet edicioni i 14-të i Konferencës Ndërkombëtare të UBT-së për Biznes, Teknologji dhe Inovacion

Published

3 hours ago

on

October 25, 2025

By

Në ambientet e Parkut Shkencor, Inovativ dhe Teknologjik të UBT-së në Lipjan, sot u hap zyrtarisht edicioni i 14-të i Konferencës Ndërkombëtare për Biznes, Teknologji dhe Inovacion, një prej ngjarjeve më të rëndësishme akademike dhe shkencore në rajon, e cila mbledh mijëra studiues, akademikë dhe studentë nga dhjetëra shtete të botës. 

Kjo konferencë vjetore, e organizuar nga UBT, shërben si një platformë ndërkombëtare për shkëmbim idesh, kërkime shkencore dhe përvoja profesionale, duke ndërlidhur botën akademike me industrinë dhe inovacionin praktik. 

Në fjalën e hapjes, Rektori i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, theksoi rëndësinë e këtij eventi në avancimin e dijes dhe bashkëpunimit global.

“Me shumë kënaqësi dhe nder ju mirëpresim në edicionin e 14-të të Konferencës Ndërkombëtare të UBT-së për Shkencë, Teknologji, Biznes dhe Inovacion, e cila po mbahet këtu në Parkun Shkencor, Inovativ dhe Teknologjik të UBT-së. Kjo konferencë vjetore është bërë një gur themeli i misionit akademik dhe shkencor të UBT-së — një platformë ku njohuria, kreativiteti dhe bashkëpunimi ndërthuren për të frymëzuar zbulime të reja dhe për të formësuar të ardhmen e shoqërive tona”. 

Për katërmbëdhjetë vjet me radhë, konferenca ka bashkuar mendjet më të ndritura nga Kosova dhe nga e gjithë bota, duke ofruar një hapësirë unike për ndarjen e ideve, gjetjeve dhe vizioneve për zhvillim e përparim. Edhe këtë vit, pritet të marrin pjesë mbi 3,000 pjesëmarrës, përfshirë shkencëtarë, akademikë dhe studentë që do të prezantojnë punimet e tyre dhe do të angazhohen në diskutime që avancojnë kufijtë e shkencës, teknologjisë, biznesit dhe inovacionit. 

Një falënderim i veçantë iu drejtua mysafirëve ndërkombëtarë, profesorëve dhe studiuesve që po marrin pjesë në këtë ngjarje madhore, duke kontribuar në forcimin e peizazhit akademik dhe shkencor të Kosovës. 

Në këtë edicion do të zhvillohen dhjetëra sesione paralele, prezantime inovative, panele diskutimi dhe punime shkencore nga mbi 24 fusha studimore, duke reflektuar trendet më të fundit globale në biznes, teknologji, edukim, mjekësi, energji, arkitekturë dhe fusha të tjera ndërdisiplinare. 

Përmes kësaj konference, UBT rikonfirmon rolin e tij si lider rajonal në cilësi, inovacion dhe teknologji, me një rrjet prej mbi 500 partneritetesh ndërkombëtare me universitete, institute kërkimore dhe organizata nga mbarë bota — bashkëpunime që kanë mundësuar kërkime të përbashkëta, shkëmbime akademike dhe projekte me ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e shoqërisë moderne. 

 

Continue Reading

Lajmet

UBT gati të mirëpresë nesër studiues nga e gjithë bota në Konferencën e 14-të Ndërkombëtare

Published

17 hours ago

on

October 24, 2025

By

Në ambientet e Parkut Shkencor, Inovativ dhe Teknologjik të UBT-së në Lipjan, nesër do të hapet zyrtarisht edicionit i 14-të i Konferencës Ndërkombëtare për Biznes, Teknologji dhe Inovacion – një prej ngjarjeve më të rëndësishme akademike dhe shkencore në rajon, e cila bashkon mijëra akademikë, studiues dhe studentë nga dhjetëra shtete të botës.

Kjo konferencë vjetore e organizuar nga UBT ka për qëllim të shërbejë si një platformë ndërkombëtare për shkëmbim idesh, kërkime shkencore dhe përvoja profesionale, duke ndërlidhur botën akademike me industrinë dhe inovacionin praktik.

Ky edicion pritet të ofrojë dhjetëra sesione paralele, punime shkencore, prezantime inovative dhe panele diskutimi, duke reflektuar trendet më të fundit globale në biznes, teknologji, edukim, mjekësi, energji, arkitekturë dhe fusha të tjera ndërdisiplinare.

Continue Reading

Lajmet nga UBT

UBT organizoi me sukses Konferencën e parë Ndërkombëtare të Mjekësisë Sportive

Published

19 hours ago

on

October 24, 2025

By

Në Parkun Shkencor, Inovativ dhe Teknologjik të UBT-së në Lipjan, u mbajt me sukses Konferenca e parë Ndërkombëtare e Mjekësisë Sportive (IC-SM 2025) – një ngjarje e nivelit të lartë që shënoi një moment historik për zhvillimin e kësaj fushe në Kosovë dhe rajon.

Në këtë konferencë morën pjesë figura të njohura ndërkombëtare të mjekësisë sportive, përfshirë Presidentin e Federatës Ndërkombëtare të Mjekësisë Sportive (FIMS), Prof. Dr. Fabio Pigozzi nga Italia, Prof. Dr. Norbert Bachl nga Austria, Annika Hangleiter, M.Sc. nga Universiteti Teknik i Mynihut (Gjermani), dhe Prof. Dr. Gobert von Skrbensky nga Austria, së bashku me shumë ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë.

Në hapje të konferencës, Rektori i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, theksoi se që nga themelimi, UBT ka qenë e përkushtuar ndaj dijes, inovacionit dhe krijimit të një shoqërie të zgjuar, ku shkenca, teknologjia dhe praktika bashkohen për të krijuar ndikim të qëndrueshëm në shoqëri.

“Mjekësia sportive është një nga fushat që mishëron më së miri këtë filozofi – duke bashkuar shëndetin, edukimin, performancën dhe inovacionin teknologjik”, u shpreh Rektori Hajrizi, duke theksuar se përmes Themelimit të Qendrës për Mjekësi Sportive në UBT, është hapur një kapitull i ri për zhvillimin e kësaj fushe në Kosovë.

Ai gjithashtu përmendi se falë kësaj nisme, Kosova është bërë për herë të parë anëtare e Federatës Ndërkombëtare të Mjekësisë Sportive (FIMS), përmes Shoqatës së Mjekësisë Sportive dhe Ushtrimeve të Kosovës (KASEM) — një arritje që e rendit vendin përkrah mbi 117 shteteve anëtare të kësaj organizate prestigjioze.

Në fjalën e tij përshëndetëse, Prof. Dr. Fabio Pigozzi, President i FIMS-it, vlerësoi kontributin e UBT-së në zhvillimin e mjekësisë sportive dhe theksoi rëndësinë e bashkëpunimit ndërkombëtar për avancimin e kërkimit dhe praktikave klinike në këtë fushë.

Në hapje të konferencës morën fjalën edhe: Fitim Arifi, përfaqësues i Komitetit Olimpik të Kosovës; Agim Krasniqi, Kryetar i KASEM; Iber Alaj, Drejtor i Departamentit të Sportit në Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit.

Pjesa kryesore e konferencës përfshiu sesionet shkencore me ligjërata nga:

Prof. Dr. Fabio Pigozzi (Itali) – “Sudden Cardiac Death in Sports and Exercise”

Prof. Dr. Norbert Bachl (Austri) – “Sports Medicine as a Specialty in Europe: Shaping Precise Prevention”

Prof. Dr. Edmond Hajrizi (Kosovë) – “UBT Smart City – An Integrated Platform of Emerging Technologies and Smart Support for Sports Medicine Education, Research, Innovation, and Clinical Services”

Annika Hangleiter, M.Sc. (Gjermani) – “Wearable Technologies in Personalized Prevention: The Future is Already Present”

Prof. Dr. Gobert von Skrbensky (Austri) – “Concepts in Sports Surgery Following Knee Trauma: The Role of Activity Level and Biological Age”

Prezantimet shkencore dhe punimet kërkimore

Në sesionin e dytë të konferencës, të udhëhequr nga Dr. Milaim Berisha dhe Dr. Agron Thaqi, u prezantuan punime shkencore të recenzuara, ndër të cilat:

“The New Era FitScore Test: A Comprehensive General Fitness Assessment” – Era Deva, Milaim Berisha

“The Success Ratio of Non-Surgical Management of Proximal Hamstring Injury in Judo: The Case of Olympic Gold Medalist” – Nora Gjakova, Milaim Berisha

“Beyond Consensus, Into Action: Kosovo’s Response to Elite Athlete Mental Health Challenges” – L.J., Zhu., J., Hell & V. Klissouras

“Comparative Analysis of Body Composition in Elderly Residents of Nursing Homes in Kosovo” – Agron Thaqi

Konferenca IC-SM 2025 shërbeu si një platformë e rëndësishme ndërkombëtare për bashkëpunim, shkëmbim përvojash profesionale dhe prezantim të trendeve më të fundit në mjekësinë sportive. Ngjarja synon të nxisë kërkimin shkencor, inovacionin në rehabilitim, edukimin profesional dhe ndërtimin e rrjeteve ndërkombëtare në fushën e sportit dhe shëndetit.

Konferenca u organizua nga UBT, në bashkëpunim dhe mbështetje të:

  • Kosovo Association of Sports and Exercise Medicine (KASEM),
  • International Federation of Sports Medicine (FIMS),
  • Komitetit Olimpik të Kosovës, dhe
  • Sport, Health and the People – A Western Balkan University Network (SHAPE Project).

IC-SM 2025 u vlerësua si një ngjarje që shënon fillimin e një tradite të re shkencore në Kosovë, duke e pozicionuar vendin në hartën ndërkombëtare të kërkimit në mjekësinë sportive dhe shëndetin publik.

Continue Reading

Të kërkuara