Kulturë

“Haggada e Sarajevës është si një feniks”

Me famë botërore për shkak të një gabimi.

Published

on

Kryeqyteti boshnjak mban një libër me tekste për shtatë ditët e festës Pasah (Pashkës). Ai e ka origjinën në Spanjën mesjetare dhe është shpëtuar disa herë nga shkatërrimi dhe shpesh nga jo hebrenj.

Haggadat janë libra ritualë hebrej, që përmbajnë histori biblike, lutje dhe psalme. Ato lexohen për Pashkë, kur çifutët besimtarë festojnë largimin e popullit të Izraelit nga Egjipti. Një nga Haggadat më të famshme ndodhet në Sarajevë.

“Hagada e Sarajevës është si një feniks”, thotë për DW Jakob Finci, kryetari i komunitetit hebre në Bosnjë dhe Hercegovinë. “Megjithë rreziqet, dhe të tilla ka patur shumë, duke filluar nga përndjekjet e hebrenjve, te inkuizicioni dhe dy luftërat botërore, deri te lufta në Bosnje dhe Hercegovinë – përherë libri është shpëtuar, përherë ka mbijetuar, përherë është shfaqur përsëri”.

Jakob Finci

Haggada e Sarajevës përbëhet nga tri pjesë. E para përmban 62 kompozime figurash me mbishkrime të shkurtra hebraike, e dyta, tekste të rrethuara me motive thjesht dekorative për ditën e parë të Pashkës dhe e treta ka lutje dhe psalme për gjashtë ditët e tjera të Pashkës, pa asnjë dekoracion. Analizat stilistike të pikturave dhe miniaturave tregojnë se libri është shkruar rreth vitit 1350 në Spanjë.

Sipas shënimeve në këtë Haggadë, pas dëbimit të hebrenjve në 1492 ajo ndryshoi disa pronarë, por se kush ishin ata, nuk dihet. Gjurma e parë e besueshme daton në vitin 1894, kur muzeu kombëtar i Bosnjë-Hercegovinës, në atë kohë i administruar nga austro-hungarezët, e bleu librin nga familja sefarde Kohen nga Sarajeva për një shumë prej 150 koronash (rreth 15,000 euro).

Shpëtimi nga nazistët

Por Haggada e Sarajevës nuk gjeti paqe të përhershme as në muze. Menjëherë pas hyrjes së Wehrmacht-it në Sarajevë në vitin 1941 pushtuesit gjermanë i kërkuan drejtorit të atëhershëm të muzeut, katolikut Jozo Petroviç, që t’ia dorëzonte atyre librin hebre. Por me ndihmën e kuratorit mysliman, Dervish M. Korkut u arrit që Haggada të dërgohej në një vend të sigurtë.

Biography of Dervish Korkut | von Hikmet Karcic

“Dervish Korkuti u tha gjermanëve se ushtarët e Wehrmacht-it kishin qenë ndërkohë në muze dhe e kishin marrë Haggadën me vete. Ata nuk i kishin thënë emrat, me arsyetimin se stafi i muzeut nuk duhet ta dinte se kush e mori librin”, rrëfen për DW Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve në Sarajevë dhe autor i librit “Dervish M. Korkut: Një biografi”.

Vendi i fshehjes: xhamia

Në fakt Korkuti e kishte marrë vetë Haggadën dhe e kishte fshehur në një xhami në një nga malet, që rrethojnë Sarajevën. Atje ajo qëndroi deri në fund të Luftës së Dytë Botërore. “Përveç librit Korkut shpëtoi një koleksion privat me dorëshkrime hebreje, që i kishte marrë nga një mik, duke i futur në arkiv me një emër të rremë”, thotë Karçiç.

Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve

Korkut ishte shumë i arsimuar dhe besonte fort se ajo që bënte ishte e drejtë. Ai shpëtoi edhe gjimnazisten Mira Papo, prindërit e së cilës ishin dërguar në një kamp përqendrimi nga pushtuesit gjermanë. E reja u vesh me perçe dhe në këtë mënyrë hebreja boshnjake Mira u bë shqiptarja myslimane Amira, që kishte ardhur gjoja nga Kosova për të ndihmuar Korkutin si ndihmëse për punët e shtëpisë.

Haggada në luftën e Bosnjës

Pas Luftës së Dytë Botërore Dervish Korkut e ktheu Haggadën në Muzeun Kombëtar të Bosnjës. Atje libri u mbajt në një kasafortë dhe i shfaqej publikut rrallë për ta mbrojtur atë nga prishja. Por kur filloi rrethimi i Sarajevës me 6 prill 1992, Muzeu Kombëtar, që ndodhej në vijën e demarkacionit midis ushtrisë boshnjake dhe trupave serbe të Bosnjës, nuk qe më vend i sigurt për Haggadën.

Sinagoga Ashkenazi e Sarajeves

Drejtori i muzeut Enver Imamoviç e ruajti librin bashkë me vepra të tjera të vlefshme me iniciativën e tij, duke i vendosur në kasafortën e Bankës Kombëtare. Por në mediat ndërkombëtare u raportua se qeveria boshnjake e kishte shitur Haggadën dhe i kishte shpenzuar paratë për ushtrinë e vendit. Si qeveria ashtu edhe komuniteti hebre në Bosnje e mohuan këtë. “Qytetarët e Sarajevës nuk do ta shisnin apo ta shkatërronin kurrë Haggadën”, thekson Jakob Finci.

Me famë botërore për shkak të një gabimi

Kryetari i komunitetit hebre të Bosnjës jetonte në atë kohë si refugjat në Shtetet e Bashkuara. Senatori hebre amerikan Joe Lieberman i njoftoi atij se për Pashkët e 1995 donte të shkonte në Sarajevën e rrethuar, me kusht që të mund të shihte atje Haggadën. “Unë i thashë se ku gjendej dhe se ai mund ta shikonte atë kurdoherë”, tregon Finci për DW. Në fund udhëtimi i Lieberman nuk u bë, por në Sarajevë erdhën gazetarë nga e gjithë bota, që kishin dashur ta takonin senatorin atje.

Bosnien und Herzegowina | Haggadah Ausstellung im BiH

“Një reporter i New York Times shkroi pastaj një raport, ku thuhej se ‘Haggada e famshme e Sarajevës kishte një vlerë prej 7 milionë dollarësh. Por që nuk u botua kështu”, tregon Finci duke qeshur, sepse tek shuma kishte ndodhur një gabim. Kur u dërgua me faks, pika midis shifrave ishte bërë e palexueshme, çmimi real i Haggadës ishte vlerësuar në shtatë milionë dollarë – jo 700 milionë. “Aq e lartë nuk kishte qenë vlera e asnjë libri deri atëherë dhe kështu Hagada u bë e famshme në botë.”

Pas përfundimit të Luftës së Bosnjës, Kombet e Bashkuara i financuan Muzeut Kombëtar të Bosnjë dhe Hercegovinës një raft të posaçëm xhami për Haggadan e Sarajevës. Që nga nëntori i vitit 2002 libri i mbrojtur në këtë mënyrë dhe i vendosur ne nje dhomë shumë të sigurtë mund të kundrohet nga vizitorët e regjistruar më parë. Në vitin 2017 Haggada e Sarajevës u fut në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.DW

Continue Reading

Magazinë

Reese Witherspoon bën thirrje që gratë ta përdorin AI-në

Published

on

Reese Witherspoon, aktore dhe producente e njohur në Hollywood, ka bërë thirrje që gratë në industrinë e filmit të përqafojnë inteligjencën artificiale (AI), pasi sipas saj ajo “është e ardhmja”.

Aktorja e “Legally Blonde”, e cila është themeluese e kompanisë “Hello Sunshine”, tha se AI-ja është pjesë e pandashme e jetës dhe grave u duhet ta mësojnë dhe ta përdorin në dobi të tyre.

“Jam punëtore e palodhshme dhe më pëlqen të përshtatem me struktura të reja dhe mjedise të reja. Gjithmonë mendoj përpara, për mënyrën se si po zhvillohet media dhe si mund të ndihmoj që gratë të ecin bashkë me këto industri të reja. Dhe tani po e bëjmë këtë me AI. Është kaq, kaq e rëndësishme që gratë të përfshihen në AI… sepse kjo do të jetë e ardhmja e kinemasë. Mund të jesh i mërzitur e të ankohesh sa të duash, por ndryshimi ka ardhur”, ka thënë Witherspoon.

Sipas saj, përdorimi i saj nuk do ta zëvendësojë kreativitetin dhe punën manuale, por ndikon në mënyrën si realizohet arti.

“Nuk do të ketë kurrë mungesë të kreativitetit, imagjinatës dhe ndërtimit manual të gjërave. Mund të zvogëlohet, por gjithmonë do të mbetet me rëndësi të lartë në art dhe në shprehjen personale”, ka shtuar ajo.

“Unë e përdor AI-në çdo ditë. Përdor mjete kërkimi si ‘Perplexity’, përdor ‘Vetted AI’, p.sh. nëse po blen një mikser, të tregon gjashtë modele të ndryshme dhe rekomandon produktin më të mirë. Përdor ‘AI Assistant’. ‘Simple AI’ është një asistent që mund të jetë shumë i dobishëm për këdo që nuk dëshiron të bëjë termine mjekësore, sepse nuk do të presë në telefon apo të përballet me sistemet e ndërlikuara të spitaleve. Është një mjet i jashtëzakonshëm për të kursyer kohë”, ka shpjeguar ajo.

Aktorja zbuloi se shpesh diskuton për këto ndryshime me koleget e saj të njohura në Hollywood.

“Këto janë gra me të cilat flas gjithë kohës për mënyrën se si po e përballojmë dinamikën e re në industrinë tonë: Kerry Washington, Tracee Ellis Ross, Eva Longoria, America Ferrera, Natalie Portman, Lena Waithe”, ka thënë ndër të tjera Witherspoon.

Continue Reading

Lifestyle

Ja filmat që ju duhen! Shtatori është muaji ku rikthehet atmosfera e kinemasë

Published

on

Shtatori është një muaj ku rikthehet atmosfera e kinemasë pas pushimeve verore. Me fillimin e sezonit të ri, në kinema dhe platformat online dalin disa prej premierave më të pritura të vitit.

Ky muaj shpesh sjell filma të zhanreve të ndryshme – nga dramat e fuqishme që synojnë çmimet prestigjioze, deri tek filmat aksion dhe aventurë që mbajnë publikun të lidhur pas ekranit.

Çfarë pritet?

Filmat artistikë dhe dramatikë: Muaji shpesh karakterizohet nga projeksione që hapin sezonin e festivaleve ndërkombëtare, ku shfaqen histori të thella dhe interpretime mbresëlënëse.

Aksion dhe thriller: Për ata që kërkojnë emocione, shtatori sjell produksione me adrenalinë, rikthime të sagave të njohura ose histori të reja plot mister.

Animacionet dhe filmat familjarë: Një zgjedhje e përsosur për fëmijët që kthehen në shkollë, duke ofruar argëtim dhe mesazhe pozitive.

Filmat horror: Me afrimin e vjeshtës, ka vend për projekte të frikshme që krijojnë atmosferën e errët dhe të pasigurt tipike për sezonin.

Pse të ndiqen filmat në shtator?

Ky muaj është një pikënisje e re për industrinë e filmit. Publiku pret surpriza të mëdha, rikthimin e aktorëve të njohur në role të paharrueshme, si edhe produksione të freskëta që shpesh bëhen hit.

Përgatiti: A.Z. /UBT News/

Continue Reading

Magazinë

Një tjetër surprizë! Justin Bieber publikon albumin e ri

Published

on

Justin Bieber duket se nuk ka në plan të ndalet. Ai ka publikuar albumin e ri, “SWAG II”, vazhdim i albumit të tij të shtatë, “SWAG”, i cili u publikua më 11 korrik.

Reklama gjigante të “SWAG II” u shfaqën në Londër, New York, Seoul, Sydney dhe Shanghai, të enjten e 4 shtatorit.

Këngëtari i “Where Are Ü Now” publikoi lajmin edhe në rrjetet e tij sociale dhe në një nga teaser-at përfshinte një foto ku ai mban në krah dalin e tij, Jack Blues Bieber, duke mos treguar portretin e vogëlushit.

Megjithatë, “SWAG II” nuk është një version i vazhduar i albumit të mëparshëm, por një prurje krejt e re, me këngë të reja, sipas Billboard dhe tanimë, gjendet në të gjitha platformat muzikore.

Lista e këngëve:

1. “Speed Demon”
2. “Better Man”
3. “Love Song”
4. “I Do”
5. “I Think You’re Special” 
6. “Mother In You” 
7. “Witchya”
8. “Eye Candy”
9. “Don’t Wanna” 
10. “Bad Honey”
11. “Need It” 
12. “Oh Man” 
13. “Poppin’ My S***”
14. “All The Way” 
15. “Petting Zoo” 
16. “Moving Fast”
17. “Safe Space”
18. “Lyin’”
19. “Dotted Line” 
20. “Open Up Your Heart” 
21. “When It’s Over” 
22. “Everything Hallelujah” 
23. “Story Of God”

Continue Reading

Magazinë

Projekti i fundit i David Bowie, një muzikal i shekullit XVIII

Published

on

Kur këngëtari britanik, David Bowie, vdiq në 2016, ai la pas albumin e fundit “Blackstar”, por pak veta e dinin se ai kishte nisur edhe një projekt tjetër, një muzikal i quajtur “The Spectator”, sipas BBC.

Ky projekt ishte i bazuar në Londrën e shekullit XVIII dhe kishte si subjekt krimin, satirën dhe artin e kohës.

Shënimet për “The Spectator” u gjetën të mbyllura në studion e Bowies në Nju Jork, të ruajtura në arkivat personale.

Vetëm Bowie dhe asistenti i tij kishin çelësin e dhomës. Tani ato janë dhuruar në  “V&A museum” dhe do të jenë të hapura për publikun në “Qendrën David Bowie” e cila çelet 13 shtator. Bowie ishte i tërhequr nga krimi dhe personazhe të njohur si hajduti Jack Sheppard.

Ai analizoi kulturën dhe artin e kohës, duke përfshirë piktorë si Joshua Reynolds dhe William Hogarth, dhe zhvillimin e muzikaleve si formë satire politike.

“Bowie ishte i interesuar në rolin e artistit si komentues i shoqërisë, dhe mund të shihnim paralelizma me ditët e sotme. Ai ishte gjithmonë një pionier që nuk donte të kufizohej nga një gjini e vetme”, tha Madeleine Haddon, kuratore e koleksionit.

200 objekte do të jenë në ekspozitë, nga kostume skenike deri tek tekstet e shkruara me dorë dhe vizitorët rezervojnë takime për të parë pjesë të tjera të koleksionit.

Continue Reading

Të kërkuara