Kulturë

“Haggada e Sarajevës është si një feniks”

Me famë botërore për shkak të një gabimi.

Published

on

Kryeqyteti boshnjak mban një libër me tekste për shtatë ditët e festës Pasah (Pashkës). Ai e ka origjinën në Spanjën mesjetare dhe është shpëtuar disa herë nga shkatërrimi dhe shpesh nga jo hebrenj.

Haggadat janë libra ritualë hebrej, që përmbajnë histori biblike, lutje dhe psalme. Ato lexohen për Pashkë, kur çifutët besimtarë festojnë largimin e popullit të Izraelit nga Egjipti. Një nga Haggadat më të famshme ndodhet në Sarajevë.

“Hagada e Sarajevës është si një feniks”, thotë për DW Jakob Finci, kryetari i komunitetit hebre në Bosnjë dhe Hercegovinë. “Megjithë rreziqet, dhe të tilla ka patur shumë, duke filluar nga përndjekjet e hebrenjve, te inkuizicioni dhe dy luftërat botërore, deri te lufta në Bosnje dhe Hercegovinë – përherë libri është shpëtuar, përherë ka mbijetuar, përherë është shfaqur përsëri”.

Jakob Finci

Haggada e Sarajevës përbëhet nga tri pjesë. E para përmban 62 kompozime figurash me mbishkrime të shkurtra hebraike, e dyta, tekste të rrethuara me motive thjesht dekorative për ditën e parë të Pashkës dhe e treta ka lutje dhe psalme për gjashtë ditët e tjera të Pashkës, pa asnjë dekoracion. Analizat stilistike të pikturave dhe miniaturave tregojnë se libri është shkruar rreth vitit 1350 në Spanjë.

Sipas shënimeve në këtë Haggadë, pas dëbimit të hebrenjve në 1492 ajo ndryshoi disa pronarë, por se kush ishin ata, nuk dihet. Gjurma e parë e besueshme daton në vitin 1894, kur muzeu kombëtar i Bosnjë-Hercegovinës, në atë kohë i administruar nga austro-hungarezët, e bleu librin nga familja sefarde Kohen nga Sarajeva për një shumë prej 150 koronash (rreth 15,000 euro).

Shpëtimi nga nazistët

Por Haggada e Sarajevës nuk gjeti paqe të përhershme as në muze. Menjëherë pas hyrjes së Wehrmacht-it në Sarajevë në vitin 1941 pushtuesit gjermanë i kërkuan drejtorit të atëhershëm të muzeut, katolikut Jozo Petroviç, që t’ia dorëzonte atyre librin hebre. Por me ndihmën e kuratorit mysliman, Dervish M. Korkut u arrit që Haggada të dërgohej në një vend të sigurtë.

Biography of Dervish Korkut | von Hikmet Karcic

“Dervish Korkuti u tha gjermanëve se ushtarët e Wehrmacht-it kishin qenë ndërkohë në muze dhe e kishin marrë Haggadën me vete. Ata nuk i kishin thënë emrat, me arsyetimin se stafi i muzeut nuk duhet ta dinte se kush e mori librin”, rrëfen për DW Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve në Sarajevë dhe autor i librit “Dervish M. Korkut: Një biografi”.

Vendi i fshehjes: xhamia

Në fakt Korkuti e kishte marrë vetë Haggadën dhe e kishte fshehur në një xhami në një nga malet, që rrethojnë Sarajevën. Atje ajo qëndroi deri në fund të Luftës së Dytë Botërore. “Përveç librit Korkut shpëtoi një koleksion privat me dorëshkrime hebreje, që i kishte marrë nga një mik, duke i futur në arkiv me një emër të rremë”, thotë Karçiç.

Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve

Korkut ishte shumë i arsimuar dhe besonte fort se ajo që bënte ishte e drejtë. Ai shpëtoi edhe gjimnazisten Mira Papo, prindërit e së cilës ishin dërguar në një kamp përqendrimi nga pushtuesit gjermanë. E reja u vesh me perçe dhe në këtë mënyrë hebreja boshnjake Mira u bë shqiptarja myslimane Amira, që kishte ardhur gjoja nga Kosova për të ndihmuar Korkutin si ndihmëse për punët e shtëpisë.

Haggada në luftën e Bosnjës

Pas Luftës së Dytë Botërore Dervish Korkut e ktheu Haggadën në Muzeun Kombëtar të Bosnjës. Atje libri u mbajt në një kasafortë dhe i shfaqej publikut rrallë për ta mbrojtur atë nga prishja. Por kur filloi rrethimi i Sarajevës me 6 prill 1992, Muzeu Kombëtar, që ndodhej në vijën e demarkacionit midis ushtrisë boshnjake dhe trupave serbe të Bosnjës, nuk qe më vend i sigurt për Haggadën.

Sinagoga Ashkenazi e Sarajeves

Drejtori i muzeut Enver Imamoviç e ruajti librin bashkë me vepra të tjera të vlefshme me iniciativën e tij, duke i vendosur në kasafortën e Bankës Kombëtare. Por në mediat ndërkombëtare u raportua se qeveria boshnjake e kishte shitur Haggadën dhe i kishte shpenzuar paratë për ushtrinë e vendit. Si qeveria ashtu edhe komuniteti hebre në Bosnje e mohuan këtë. “Qytetarët e Sarajevës nuk do ta shisnin apo ta shkatërronin kurrë Haggadën”, thekson Jakob Finci.

Me famë botërore për shkak të një gabimi

Kryetari i komunitetit hebre të Bosnjës jetonte në atë kohë si refugjat në Shtetet e Bashkuara. Senatori hebre amerikan Joe Lieberman i njoftoi atij se për Pashkët e 1995 donte të shkonte në Sarajevën e rrethuar, me kusht që të mund të shihte atje Haggadën. “Unë i thashë se ku gjendej dhe se ai mund ta shikonte atë kurdoherë”, tregon Finci për DW. Në fund udhëtimi i Lieberman nuk u bë, por në Sarajevë erdhën gazetarë nga e gjithë bota, që kishin dashur ta takonin senatorin atje.

Bosnien und Herzegowina | Haggadah Ausstellung im BiH

“Një reporter i New York Times shkroi pastaj një raport, ku thuhej se ‘Haggada e famshme e Sarajevës kishte një vlerë prej 7 milionë dollarësh. Por që nuk u botua kështu”, tregon Finci duke qeshur, sepse tek shuma kishte ndodhur një gabim. Kur u dërgua me faks, pika midis shifrave ishte bërë e palexueshme, çmimi real i Haggadës ishte vlerësuar në shtatë milionë dollarë – jo 700 milionë. “Aq e lartë nuk kishte qenë vlera e asnjë libri deri atëherë dhe kështu Hagada u bë e famshme në botë.”

Pas përfundimit të Luftës së Bosnjës, Kombet e Bashkuara i financuan Muzeut Kombëtar të Bosnjë dhe Hercegovinës një raft të posaçëm xhami për Haggadan e Sarajevës. Që nga nëntori i vitit 2002 libri i mbrojtur në këtë mënyrë dhe i vendosur ne nje dhomë shumë të sigurtë mund të kundrohet nga vizitorët e regjistruar më parë. Në vitin 2017 Haggada e Sarajevës u fut në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.DW

Continue Reading

Magazinë

Ish-bashkëshorti i Halle Berryt zbulon arsyen pse i dha fund martesës me të

Published

on

Në një intervistë për podcastin “All the Smoke” me Matt Barnes, ish-bejsbollisti i skuadrës Atlanta Braves, David Justice, ka folur hapur për periudhën kur ishte i martuar me fituesen e çmimit “Oscar”, aktoren Halle Berry.

“Ajo më kërkoi të martoheshim pas vetëm pesë muajsh që njiheshim. Nuk e di nëse zemra ime ishte me të vërtetë aty. Nuk doja ta bëja të ndihej keq duke i thënë ‘jo’. Ishim mirë, po vibronim, ishim ende në fazën e muajit të mjaltit”, tha Justice, raportoi USA Today.

Çifti, i martuar nga viti 1993 deri 1997, shpesh qëndronte larg njëri-tjetrit, pasi Berry ishte jashtë vendit për xhirime.

“Nuk pati shumë vëmendje negative derisa vendosa ta lë në vitin 1996”, ka thënë ai.

Justice ka treguar se disa muaj pas martesës filloi të dyshonte për të ardhmen e tyre.

“Jam nga Midwesti dhe e shikoja nusen si dikë që duhej të gatuante, të pastronte. Mendova ‘Nëse kemi fëmijë, a është kjo gruaja me të cilën dua të ndërtoj familje?’ Në atë kohë, si djalë i ri, ajo nuk gatuante, nuk pastronte dhe nuk më dukej edhe aq si grua shumë e denjë për të qenë nënë”, theksoi Justice.

Ai ka thënë se e kishte kuptuar se aktorja nuk ishte personi me të cilin donte ta kalonte jetën, ani pse ai beson që ajo marrëdhënie do të mund të shpëtohej.

“Sinqerisht, ndoshta do ia kishim dalë, nëse do të dija për terapinë. Isha i ri dhe kisha pasur vetëm një marrëdhënie serioze para saj. Nuk kisha shumë dije apo përvojë mbi marrëdhëniet”, ka thënë ai.

Justice shprehu pakënaqësi që Berry nuk e sqaroi një incident të vitit 1996, kur tregoi për People se një ish-partner i paidentifikuar e kishte goditur në kokë duke i shpuar daullen e veshit dhe duke i shkaktuar humbje dëgjimi.

“Ajo e la botën të mendojë se isha unë. Mendoj se ishte shumë gabim nga ana e saj”, ka thënë ai.

Pavarësisht kësaj, ai ka pranuar se mund ta kishte menaxhuar ndarjen më mirë.

“E shoh tani dhe them: ajo më donte. Mund ta kuptoj pse do të ishte e zemëruar. Imagjino ta duash dikë dhe ai të thotë që do të ndahet, pa asnjë mundësi që ta rikthesh. Duhet të ketë qenë e vështirë për të. Nuk dola gradualisht nga marrëdhënia, u largova menjëherë. Mund ta kisha bërë më butë”, ka thënë ai.

Berry 58-vjeçe, është në një lidhje të gjatë me Van Hunt. Ajo ka qenë e martuar më parë me Olivier Martinez dhe Eric Benét, e ka dy fëmijë: Nahlan me ish-partnerin Gabriel Aubry, dhe Maceon me Martinezin. David Justice, 59 vjeç, është i martuar që 24 vjet me Rebecca Justicen, me të cilën ka dy fëmijë.

Continue Reading

Magazinë

Coco Chanel, vajza nga jetimorja që e bëri Parisin të ndiente aromën e guximit

Published

on

U lind në varfëri, humbi nënën në moshën dymbëdhjetëvjeçare dhe u braktis nga babai. Jetimorja ku e rritën motrat murgesha i mësoi të qepte, me premtimin për “një jetë të ndershme”.

Por, Gabrielle Chanel nuk kërkonte të mbijetonte, ajo donte të fluturonte.

Çdo qepje e saj ishte një betim: askush nuk do të vendoste për të. Me kapelat e para që nisi të shiste, përballej me tallje dhe dyshime:

“Një grua me dyqan të vetin? Absurd.” Por Chanel e dinte që nuk ishte thjesht një tregtare ajo ishte Parisi që ata ende nuk e njihnin.

Flokët e shkurtër, fustanet pa korse, dizajnet që sfidonin rregullat të gjitha ishin deklarata lirie. Luftërat botërore i mbyllën dyqanet, por jo frymën e saj.

Kur të gjithë menduan se historia e Chanel kishte marrë fund, ajo u rikthye për të treguar se kishte ende kapituj për të shkruar.

Chanel Nº 5 u bë parfumi më i famshëm në botë, por aroma e vërtetë e saj ishte sfida.  “Si nuhatet guximi?” – pyeti një stilist i ri. “Si të mos dorëzohesh. Si parfum me plagë,” u përgjigj ajo.

Mesazhi që do t’i jepte asaj vajze të vogël të jetimores ishte i qartë: “Mos e lejo baltën ku ke lindur të të ndalojë së lulëzuari. Lulet më të forta rriten mbi rrënoja.”

Continue Reading

Magazinë

Pasuria neto e Elizabeth Banks: Sa ka fituar për punën e saj si aktore dhe regjisore?

Published

on

Emri i saj i vërtetë është Elizabeth Maresal Mitchell, por ajo njihet më mirë dhe më gjerësisht si Elizabeth Banks.

E lindur në Pittsfield, Massachusetts, më 10 shkurt 1974, është aktore, regjisore dhe producente e suksesshme. Debutimi i saj erdhi më 1998, “Surrender Dorothy”, në të cilin luajti rolin e Vick I.

Që atëherë, është shfaqur në filma të shumtë duke përfshirë “Scrubs”, “Modern Family”, “Catch Me If You Can”, “What to Expect When You’re Expect”, “The 40-YearOld Virgin”, “W.”, “Spider-Man”, “Pitch Perfect”, “The Hunger Games”, “Walk of Shame” dhe “The Lego Movie”.

Vitet e para të Elizabeth Banks

Babai i saj punonte si punëtor fabrike për ‘General Electric’, nëna e saj ishte e punësuar në një bankë. Më e madhja nga katër vëllezër e motra, u shfaq për herë të parë në ekran si fëmijë në serialin “Finders Keepers të Nickelodeon”. Që atëherë, ndjeu shkëndijën e performimit dhe të të qenit para kamerës.

U diplomua në Universitetin e Pensilvanisë, duke u bërë e para në familje që mori diplomë. Më 1998, përfundoi studimet  në Teatrin e Konservatorit Amerikan. E ndryshoi emrin për të shmangur ngatërrimin me aktoren Elizabeth Mitchell dhe që nga fillimi i karrierës së saj, ajo ka portretizuar një gamë të gjerë personazhesh në ekranin e madh. Banks ka qenë një prani e përsëritur në seriale të ndryshme televizive.

Aftësia për të siguruar paraqitje të përsëritura mund të jetë shenjë se publiku e shijon ta shohë në ekran.

Jeta personale

Në vitin 2003, u martua me të dashurin e saj të kolegjit, Max Handelman. Ata kanë dy fëmijë – Felix dhe Magnus – të lindur përkatësisht në 2011 dhe 2012.

Puna pas kamerës

Edhe pse ka luajtur në shumë produksione, talenti shkon përtej aktrimit. Banks ka lënë gjurmë të fortë si producente dhe regjisore në disa projekte.

Shkathtësia përfshin edhe huazimin e zërit të saj në videolojëra, duke demonstruar gamën e saj të gjerë. Talenti i pamohueshëm i Banks lë gjurmë në çdo projekt që ndërmerr. Është nominuar e ka fituar çmime të shumta që njohin aftësitë dhe kreativitetin e saj. Këto çmime shërbejnë si provë se kur vendosmëria dhe dëshira kombinohen me një përgatitje të fortë, suksesi është i arritshëm.

Cila është pasuria neto e Elizabeth Banks?

Është vlerësuar se nëpërmjet punës si aktore, producente e regjisore, Elizabeth ka grumbulluar një pasuri neto prej mbi 40 milionë eurosh.

Është prezantuesja e “Press Your Luck”, i cili i ka sjellë asaj të ardhura të konsiderueshme, duke shtuar shifrën e përmendur fillimisht si pasuria e saj neto.

Karriera e Banks, që përfshin më shumë se dy dekada, është një dëshmi e aftësisë së saj për t’u përshtatur, për të rishpikur veten dhe për të lënë një gjurmë të pashlyeshme si në industrinë e filmit ashtu edhe në atë televizive.

Qoftë në ekran apo pas kameras, puna e saj vazhdon të ketë jehonë me audiencat në mbarë botën.

Continue Reading

Magazinë

Aktori britanik Ray Brooks, zëri i “Mr Benn”, ndahet nga jeta në moshën 86-vjeçare

Published

on

Aktori i njohur britanik, Ray Brooks, një figurë e dashur e ekranit të vogël dhe zëri i paharrueshëm i serialit të famshëm për fëmijë “Mr Benn”, ka ndërruar jetë në moshën 86-vjeçare pas një sëmundjeje të shkurtë.

Lajmin e hidhur e konfirmoi familja e tij, e cila bëri të ditur se u nda nga jeta të shtunën, i rrethuar nga të afërmit. Gjatë karrierës pesëdekadëshe, Brooks luajti në disa nga serialet dhe dramat më të njohura të televizionit britanik, shkruan DailyMail.

Ai u bë i famshëm me rolin e Reg në dramën “Cathy Come Home”, një produksion i BBC-së me regji të Ken Loach, i cili trajtonte krizën e strehimit dhe mbeti një nga transmetimet më me ndikim në historinë e televizionit. Në vitet e 80-ta fitoi zemrat e publikut me rolin e Robbie Box në “Big Deal” dhe si Max Wild në “Running Wild”. Brooks ishte një nga të paktët aktorë që u shfaq në “Coronation Street” dhe “EastEnders”, duke lënë gjurmë me interpretimet e tij.

Zëri i tij u bë pjesë e fëmijërisë së miliona britanikëve përmes “Mr Benn”, ku fraza “sikur me magji!” mbetet ikonike. Edhe pse seriali pati vetëm 13 episode, ai u transmetua vazhdimisht për më shumë se dy dekada.

Përveç televizionit, aktori pati role të suksesshme në kinema dhe teatër, përfshirë filmin fitues të Palmës së Artë “The Knack… and How to Get It” dhe komedinë “Carry On Abroad”. Ai gjithashtu kontribuoi si narrator në programe të tjera dhe bëri zërin për qindra reklama.

Familja e tij kujtoi dashurinë e Brooks për futbollin, veçanërisht për klubin Fulham, dhe për kohën e kaluar në Brighton, vendlindjen e tij.

Në vitet e fundit, ai jetoi me demencë, por deri në fund ruajti lidhjen e ngushtë me të afërmit. Larg nga skena dhe kamerat, Ray Brooks mbeti një njeri i thjeshtë, i përkushtuar ndaj familjes dhe pasioneve të tij.

Continue Reading

Të kërkuara