Kryeqyteti boshnjak mban një libër me tekste për shtatë ditët e festës Pasah (Pashkës). Ai e ka origjinën në Spanjën mesjetare dhe është shpëtuar disa herë nga shkatërrimi dhe shpesh nga jo hebrenj.
Haggadat janë libra ritualë hebrej, që përmbajnë histori biblike, lutje dhe psalme. Ato lexohen për Pashkë, kur çifutët besimtarë festojnë largimin e popullit të Izraelit nga Egjipti. Një nga Haggadat më të famshme ndodhet në Sarajevë.
“Hagada e Sarajevës është si një feniks”, thotë për DW Jakob Finci, kryetari i komunitetit hebre në Bosnjë dhe Hercegovinë. “Megjithë rreziqet, dhe të tilla ka patur shumë, duke filluar nga përndjekjet e hebrenjve, te inkuizicioni dhe dy luftërat botërore, deri te lufta në Bosnje dhe Hercegovinë – përherë libri është shpëtuar, përherë ka mbijetuar, përherë është shfaqur përsëri”.
Jakob Finci
Haggada e Sarajevës përbëhet nga tri pjesë. E para përmban 62 kompozime figurash me mbishkrime të shkurtra hebraike, e dyta, tekste të rrethuara me motive thjesht dekorative për ditën e parë të Pashkës dhe e treta ka lutje dhe psalme për gjashtë ditët e tjera të Pashkës, pa asnjë dekoracion. Analizat stilistike të pikturave dhe miniaturave tregojnë se libri është shkruar rreth vitit 1350 në Spanjë.
Sipas shënimeve në këtë Haggadë, pas dëbimit të hebrenjve në 1492 ajo ndryshoi disa pronarë, por se kush ishin ata, nuk dihet. Gjurma e parë e besueshme daton në vitin 1894, kur muzeu kombëtar i Bosnjë-Hercegovinës, në atë kohë i administruar nga austro-hungarezët, e bleu librin nga familja sefarde Kohen nga Sarajeva për një shumë prej 150 koronash (rreth 15,000 euro).
Shpëtimi nga nazistët
Por Haggada e Sarajevës nuk gjeti paqe të përhershme as në muze. Menjëherë pas hyrjes së Wehrmacht-it në Sarajevë në vitin 1941 pushtuesit gjermanë i kërkuan drejtorit të atëhershëm të muzeut, katolikut Jozo Petroviç, që t’ia dorëzonte atyre librin hebre. Por me ndihmën e kuratorit mysliman, Dervish M. Korkut u arrit që Haggada të dërgohej në një vend të sigurtë.
“Dervish Korkuti u tha gjermanëve se ushtarët e Wehrmacht-it kishin qenë ndërkohë në muze dhe e kishin marrë Haggadën me vete. Ata nuk i kishin thënë emrat, me arsyetimin se stafi i muzeut nuk duhet ta dinte se kush e mori librin”, rrëfen për DW Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve në Sarajevë dhe autor i librit “Dervish M. Korkut: Një biografi”.
Vendi i fshehjes: xhamia
Në fakt Korkuti e kishte marrë vetë Haggadën dhe e kishte fshehur në një xhami në një nga malet, që rrethojnë Sarajevën. Atje ajo qëndroi deri në fund të Luftës së Dytë Botërore. “Përveç librit Korkut shpëtoi një koleksion privat me dorëshkrime hebreje, që i kishte marrë nga një mik, duke i futur në arkiv me një emër të rremë”, thotë Karçiç.
Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve
Korkut ishte shumë i arsimuar dhe besonte fort se ajo që bënte ishte e drejtë. Ai shpëtoi edhe gjimnazisten Mira Papo, prindërit e së cilës ishin dërguar në një kamp përqendrimi nga pushtuesit gjermanë. E reja u vesh me perçe dhe në këtë mënyrë hebreja boshnjake Mira u bë shqiptarja myslimane Amira, që kishte ardhur gjoja nga Kosova për të ndihmuar Korkutin si ndihmëse për punët e shtëpisë.
Haggada në luftën e Bosnjës
Pas Luftës së Dytë Botërore Dervish Korkut e ktheu Haggadën në Muzeun Kombëtar të Bosnjës. Atje libri u mbajt në një kasafortë dhe i shfaqej publikut rrallë për ta mbrojtur atë nga prishja. Por kur filloi rrethimi i Sarajevës me 6 prill 1992, Muzeu Kombëtar, që ndodhej në vijën e demarkacionit midis ushtrisë boshnjake dhe trupave serbe të Bosnjës, nuk qe më vend i sigurt për Haggadën.
Sinagoga Ashkenazi e Sarajeves
Drejtori i muzeut Enver Imamoviç e ruajti librin bashkë me vepra të tjera të vlefshme me iniciativën e tij, duke i vendosur në kasafortën e Bankës Kombëtare. Por në mediat ndërkombëtare u raportua se qeveria boshnjake e kishte shitur Haggadën dhe i kishte shpenzuar paratë për ushtrinë e vendit. Si qeveria ashtu edhe komuniteti hebre në Bosnje e mohuan këtë. “Qytetarët e Sarajevës nuk do ta shisnin apo ta shkatërronin kurrë Haggadën”, thekson Jakob Finci.
Me famë botërore për shkak të një gabimi
Kryetari i komunitetit hebre të Bosnjës jetonte në atë kohë si refugjat në Shtetet e Bashkuara. Senatori hebre amerikan Joe Lieberman i njoftoi atij se për Pashkët e 1995 donte të shkonte në Sarajevën e rrethuar, me kusht që të mund të shihte atje Haggadën. “Unë i thashë se ku gjendej dhe se ai mund ta shikonte atë kurdoherë”, tregon Finci për DW. Në fund udhëtimi i Lieberman nuk u bë, por në Sarajevë erdhën gazetarë nga e gjithë bota, që kishin dashur ta takonin senatorin atje.
“Një reporter i New York Times shkroi pastaj një raport, ku thuhej se ‘Haggada e famshme e Sarajevës kishte një vlerë prej 7 milionë dollarësh. Por që nuk u botua kështu”, tregon Finci duke qeshur, sepse tek shuma kishte ndodhur një gabim. Kur u dërgua me faks, pika midis shifrave ishte bërë e palexueshme, çmimi real i Haggadës ishte vlerësuar në shtatë milionë dollarë – jo 700 milionë. “Aq e lartë nuk kishte qenë vlera e asnjë libri deri atëherë dhe kështu Hagada u bë e famshme në botë.”
Pas përfundimit të Luftës së Bosnjës, Kombet e Bashkuara i financuan Muzeut Kombëtar të Bosnjë dhe Hercegovinës një raft të posaçëm xhami për Haggadan e Sarajevës. Që nga nëntori i vitit 2002 libri i mbrojtur në këtë mënyrë dhe i vendosur ne nje dhomë shumë të sigurtë mund të kundrohet nga vizitorët e regjistruar më parë. Në vitin 2017 Haggada e Sarajevës u fut në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.DW
Lajmet
Nga arti te teknologjia: Konferenca Ndërkombëtare e Dizajnit e UBT-së sjell idetë më të fundit
Në kuadër të Konferencës së 14-të Ndërkombëtare Shkencore të UBT-së, u zhvillua Konferenca Ndërkombëtare për Dizajn të Integruar (IC-ID 2025), e cila mblodhi studiues, ekspertë dhe profesionistë nga vendi dhe nga vende të ndryshme të botës për të ndarë përvoja, ide dhe kërkime shkencore mbi zhvillimet më të fundit në dizajn, teknologji dhe inovacion.
Një nga momentet kulmore të konferencës ishte ligjërata kryesore e Prof. Dr. Gjoko Miratovskit, i cili foli për temën “How AI is Changing the Field of Design”, duke trajtuar mënyrën se si inteligjenca artificiale po revolucionarizon proceset krijuese dhe mënyrën se si perceptojmë estetikën, funksionalitetin dhe qëndrueshmërinë në dizajn.
Gjatë gjithë ditës, u zhvilluan katër sesione shkencore me prezantime që përfshinë temat nga dizajni grafik, arkitektura e brendshme, moda, estetika, kultura vizuale, e deri te teknologjia dhe qëndrueshmëria mjedisore.
Sesioni 1
Chair: Aferdita Statovci
Co-Chair: Arbresha Hoxha
Keynote Speaker: Prof. Dr. Gjoko Miratovski – How AI is Changing the Field of Design
- Prof. Dr. Gjoko Miratovski – How AI is Changing the Field of Design
- Milot Gusia – Artistic Illustrations in “Jeta e Re” (1970–1973)
- Arbresha Hoxha – The Influence of Visual Aesthetics on the Perception of Functionality in Graphic Designs
- Mevludin Shabani, Sasko Milev – Statistical Modeling of Polyester’s Environmental Profile for Eco-Efficient Design
- Naim Ostergllava et al. – Innovative Design of High-Pressure Vertical Pumps: Tribological Analysis
- Ylber Limani, Erolina Osmani – Visualizing Transformation: The Intersection of Graphic Design, Sustainability, and Technology
- Ylber Limani, Olisa Boshnjaku – Visual Identity as Strategy: Branding and Marketing Challenges
- Ariana Gjoni – Circular Aesthetics: Designing for Longevity and Emotional Durability
Sesioni 2
Chair: Aferdita Statovci
Co-Chair: Arbresh Hoxha
- Muharrem Sejdiu, Jeta Bejtullahu – Design and Production of Furniture in Gjakova
- Besfort Salihu – Typography in Furniture Design: Minimalism & Postmodernism
- Kaltrina Veselaj Shllaku et al. – From Advertising to Reality: Fast-Food Products and Consumer Perceptions
- Hana Zeqa, Rita Hasani – Living Thread – Materia Nova: Material Experiments
- Aferdita Statovci – Fashion as Language of Resistance and Change
- Ardita Rizvanolli, Trim Basha – Redesigning Municipal Logos in Kosovo
- Ardita Rizvanolli – Symbolic Reflection in Fashion Design (1990–2025)
- Ardita Rizvanolli, Elita Gruda – Impact of Design and Aesthetics on Interior Space
Sesioni 3
Chair: Aferdita Statovci
Co-Chair: Arbresha Hoxha
- Zymer Veliu – 8K Immersive Environments: New Dimensions in Art and Design
- Vlera Mejzinolli et al. – The Role of Natural Lighting in Minimalist Interior Design
- Benara Bytyqi et al. – Interior Design in Kosovo: Student Experience Perspective
- Mimoza Hoxha et al. – Excessive Modernism in Interior Design: Case of “Mon Oncle”
- Enisa Gashi et al. – How Colours Affect Psychology in University Environments
- Bora Thaqi et al. – The Echo of Tradition: Albanian Domestic Life and Its Impact on Interior Design
- Albulena Bilalli – Integration of Colour and Light Standards in Education and Industry
- Nexhat Cocaj – National Symbols in Traditional Textiles
Sesioni 4
Chair: Aferdita Statovci
Co-Chair: Arbresha Hoxha
- Cennet Lika, Laura Ymeri – Fashion and Cultural Identity in a Globalized Digital World
- Arbresha Hoxha – Typography as Visual Art – Between Design
- Arbresha Hoxha, Kaltrina Veselaj Shllaku – Promoting Cultural Identity Through Interactive Design
Në përmbyllje të konferencës, pjesëmarrësit u pajtuan se dizajni i integruar është më shumë sesa art – është një filozofi zhvillimi, që bashkon kreativitetin me inovacionin për të ndërtuar një të ardhme më të qëndrueshme dhe humane.
Ngjarje
Konferenca e Art and Digital Media sjell diskutime mbi artin, identitetin dhe inovacionin digjital
Konferenca Ndërkombëtare e UBT-së, u shndërrua edhe këtë vit në një platformë kyçe për studiues, profesionistë dhe studentë të artit, mediave digjitale dhe kulturës. Gjatë ngjarjes u prezantuan hulumtime dhe ide inovative që adresojnë ndikimin e inteligjencës artificiale, sfidat ligjore dhe sociale të shoqërisë digjitale, si dhe mënyrat e reja të shprehjes artistike përmes performancës, skulpturës, vizualizimit dhe mediave hibride.
Kjo ishte një mundësi e vlefshme për të diskutuar rolin e mediave digjitale dhe artit në ndërtimin e identitetit personal dhe social, për të eksploruar institucionet hibride të artit dhe për të shqyrtuar ndikimin e vizualiteteve të reja në tregun dhe kulturën kosovare. Konferenca lidh teori dhe praktikë, duke nxitur bashkëpunime ndërkombëtare dhe duke krijuar hapësirë për shkëmbim ideash, projekte kreative dhe dialog akademik mbi të ardhmen e artit dhe medias digjitale.
Sesioni i parë
Chair: Dr. Arben Arifi
Co –Chair: Dr. Marigona Bekteshi-Ferati
- Self-Presentation and Re-Invention of the Self through Digital Media – Fjolla Zllatku,
- The Impact of Artificial Intelligence on Digital Media, Arts and Culture – Alketa Gashi Fazliu,
- Blurred Legalities: Project the Boundaries of Necessity and Law – Alban Muja
- The Lament of Men and the Funeral Dance in Art Performance – Arben Arifi, Jona Brahimi.
- Exodus: Bllaca 99 – Remembering Through Movement – Gazmend Ejupi,
- The Future of Art Institutions: Hybrid Models – Ariana Gjoni dhe Art Çibukçiu,
- Tattoos as Visual Narratives of Personal and Social Identity – Ariana Gjoni dhe Berna Kosova
- Material Imagination: A Sketch for an Atmospheric Sculpture – Burim Berisha, UBT dhe Labinot Kelmendi
- Raising Awareness Today and Building Markets Tomorrow: The Role of Visual Arts in Kosovo – Dardan Luta
- Between Vision and Reality: The Painter’s Interpretation of the World – Laura Ymeri
UBT përmbyll suksesshëm edicionin e 14-të të Konferencës Ndërkombëtare – mbi 3 mijë pjesëmarrës nga dhjetëra vende të botës
Studiues, psikologë dhe profesionistë ndërkombëtarë bëhen bashkë në UBT për Konferencën Ndërkombëtare të Psikologjisë 2025
Studiues, inovatorë dhe profesionistë nga mbarë bota në Konferencën Ndërkombëtare për Shkencat Kompjuterike dhe Inxhinierinë në UBT
UBT organizon Konferencën e 14-të Ndërkombëtare mbi Shkencat Farmaceutike dhe Natyrore
UBT organizon Konferencën Ndërkombëtare të Sportit, Shëndetit dhe Shoqërisë – fokus në kërkimet më të fundit shkencore për shëndetin dhe performancën fizike
Konferenca Ndërkombëtare e Mjekësisë në UBT thekson rolin e inovacionit dhe bashkëpunimit ndërdisiplinar në kujdesin shëndetësor
Nga arti te teknologjia: Konferenca Ndërkombëtare e Dizajnit e UBT-së sjell idetë më të fundit
Studiuesit dhe ekspertët e marrëdhënieve ndërkombëtare diskutojnë sfidat globale në Konferencën e Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare
UBT bëhet epiqendra e ideve inovative në ekonomi, menaxhment dhe teknologji
-
Lajmet2 months agoProfesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Rajoni1 month agoPolicia, FSK-ja dhe Shërbyesit Civilë përfitojnë bursë 20 për qind në programet Master Shkenca Politike dhe Studime të Sigurisë në UBT
-
Vendi2 months agoVotoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën
-
Aktualitet3 days agoProfesoresha e UBT-së, Marigona Bekteshi-Ferati, fituese e bursës prestigjioze Fullbright Visiting Scholar, Profesor Vizitor dhe Post Doktoraturë