Kulturë

“Haggada e Sarajevës është si një feniks”

Me famë botërore për shkak të një gabimi.

Published

on

Kryeqyteti boshnjak mban një libër me tekste për shtatë ditët e festës Pasah (Pashkës). Ai e ka origjinën në Spanjën mesjetare dhe është shpëtuar disa herë nga shkatërrimi dhe shpesh nga jo hebrenj.

Haggadat janë libra ritualë hebrej, që përmbajnë histori biblike, lutje dhe psalme. Ato lexohen për Pashkë, kur çifutët besimtarë festojnë largimin e popullit të Izraelit nga Egjipti. Një nga Haggadat më të famshme ndodhet në Sarajevë.

“Hagada e Sarajevës është si një feniks”, thotë për DW Jakob Finci, kryetari i komunitetit hebre në Bosnjë dhe Hercegovinë. “Megjithë rreziqet, dhe të tilla ka patur shumë, duke filluar nga përndjekjet e hebrenjve, te inkuizicioni dhe dy luftërat botërore, deri te lufta në Bosnje dhe Hercegovinë – përherë libri është shpëtuar, përherë ka mbijetuar, përherë është shfaqur përsëri”.

Jakob Finci

Haggada e Sarajevës përbëhet nga tri pjesë. E para përmban 62 kompozime figurash me mbishkrime të shkurtra hebraike, e dyta, tekste të rrethuara me motive thjesht dekorative për ditën e parë të Pashkës dhe e treta ka lutje dhe psalme për gjashtë ditët e tjera të Pashkës, pa asnjë dekoracion. Analizat stilistike të pikturave dhe miniaturave tregojnë se libri është shkruar rreth vitit 1350 në Spanjë.

Sipas shënimeve në këtë Haggadë, pas dëbimit të hebrenjve në 1492 ajo ndryshoi disa pronarë, por se kush ishin ata, nuk dihet. Gjurma e parë e besueshme daton në vitin 1894, kur muzeu kombëtar i Bosnjë-Hercegovinës, në atë kohë i administruar nga austro-hungarezët, e bleu librin nga familja sefarde Kohen nga Sarajeva për një shumë prej 150 koronash (rreth 15,000 euro).

Shpëtimi nga nazistët

Por Haggada e Sarajevës nuk gjeti paqe të përhershme as në muze. Menjëherë pas hyrjes së Wehrmacht-it në Sarajevë në vitin 1941 pushtuesit gjermanë i kërkuan drejtorit të atëhershëm të muzeut, katolikut Jozo Petroviç, që t’ia dorëzonte atyre librin hebre. Por me ndihmën e kuratorit mysliman, Dervish M. Korkut u arrit që Haggada të dërgohej në një vend të sigurtë.

Biography of Dervish Korkut | von Hikmet Karcic

“Dervish Korkuti u tha gjermanëve se ushtarët e Wehrmacht-it kishin qenë ndërkohë në muze dhe e kishin marrë Haggadën me vete. Ata nuk i kishin thënë emrat, me arsyetimin se stafi i muzeut nuk duhet ta dinte se kush e mori librin”, rrëfen për DW Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve në Sarajevë dhe autor i librit “Dervish M. Korkut: Një biografi”.

Vendi i fshehjes: xhamia

Në fakt Korkuti e kishte marrë vetë Haggadën dhe e kishte fshehur në një xhami në një nga malet, që rrethojnë Sarajevën. Atje ajo qëndroi deri në fund të Luftës së Dytë Botërore. “Përveç librit Korkut shpëtoi një koleksion privat me dorëshkrime hebreje, që i kishte marrë nga një mik, duke i futur në arkiv me një emër të rremë”, thotë Karçiç.

Hikmet Karçiç studiues i gjenocidit në Institutin për Traditën Islame të Boshnjakëve

Korkut ishte shumë i arsimuar dhe besonte fort se ajo që bënte ishte e drejtë. Ai shpëtoi edhe gjimnazisten Mira Papo, prindërit e së cilës ishin dërguar në një kamp përqendrimi nga pushtuesit gjermanë. E reja u vesh me perçe dhe në këtë mënyrë hebreja boshnjake Mira u bë shqiptarja myslimane Amira, që kishte ardhur gjoja nga Kosova për të ndihmuar Korkutin si ndihmëse për punët e shtëpisë.

Haggada në luftën e Bosnjës

Pas Luftës së Dytë Botërore Dervish Korkut e ktheu Haggadën në Muzeun Kombëtar të Bosnjës. Atje libri u mbajt në një kasafortë dhe i shfaqej publikut rrallë për ta mbrojtur atë nga prishja. Por kur filloi rrethimi i Sarajevës me 6 prill 1992, Muzeu Kombëtar, që ndodhej në vijën e demarkacionit midis ushtrisë boshnjake dhe trupave serbe të Bosnjës, nuk qe më vend i sigurt për Haggadën.

Sinagoga Ashkenazi e Sarajeves

Drejtori i muzeut Enver Imamoviç e ruajti librin bashkë me vepra të tjera të vlefshme me iniciativën e tij, duke i vendosur në kasafortën e Bankës Kombëtare. Por në mediat ndërkombëtare u raportua se qeveria boshnjake e kishte shitur Haggadën dhe i kishte shpenzuar paratë për ushtrinë e vendit. Si qeveria ashtu edhe komuniteti hebre në Bosnje e mohuan këtë. “Qytetarët e Sarajevës nuk do ta shisnin apo ta shkatërronin kurrë Haggadën”, thekson Jakob Finci.

Me famë botërore për shkak të një gabimi

Kryetari i komunitetit hebre të Bosnjës jetonte në atë kohë si refugjat në Shtetet e Bashkuara. Senatori hebre amerikan Joe Lieberman i njoftoi atij se për Pashkët e 1995 donte të shkonte në Sarajevën e rrethuar, me kusht që të mund të shihte atje Haggadën. “Unë i thashë se ku gjendej dhe se ai mund ta shikonte atë kurdoherë”, tregon Finci për DW. Në fund udhëtimi i Lieberman nuk u bë, por në Sarajevë erdhën gazetarë nga e gjithë bota, që kishin dashur ta takonin senatorin atje.

Bosnien und Herzegowina | Haggadah Ausstellung im BiH

“Një reporter i New York Times shkroi pastaj një raport, ku thuhej se ‘Haggada e famshme e Sarajevës kishte një vlerë prej 7 milionë dollarësh. Por që nuk u botua kështu”, tregon Finci duke qeshur, sepse tek shuma kishte ndodhur një gabim. Kur u dërgua me faks, pika midis shifrave ishte bërë e palexueshme, çmimi real i Haggadës ishte vlerësuar në shtatë milionë dollarë – jo 700 milionë. “Aq e lartë nuk kishte qenë vlera e asnjë libri deri atëherë dhe kështu Hagada u bë e famshme në botë.”

Pas përfundimit të Luftës së Bosnjës, Kombet e Bashkuara i financuan Muzeut Kombëtar të Bosnjë dhe Hercegovinës një raft të posaçëm xhami për Haggadan e Sarajevës. Që nga nëntori i vitit 2002 libri i mbrojtur në këtë mënyrë dhe i vendosur ne nje dhomë shumë të sigurtë mund të kundrohet nga vizitorët e regjistruar më parë. Në vitin 2017 Haggada e Sarajevës u fut në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.DW

Continue Reading

Magazinë

Bëhuni gati! Po vjen një serial për jetën dhe karrierën e Madonna-s

Published

on

Jeta e ‘mbretëreshës së pop-it’ do të prekë ekranin! Është konfirmuar zyrtarisht bashkëpunimi i Madonna-s me Netflix, për të krijuar një serial biografik, i cili do të tregojë jetën dhe karrierën e yllit Madonna.

Këngëtarja do të jetë producentja ekzekutive e serialit, së bashku me Shawn Levy, regjisori i “Stranger Things”.

Madonna e Levy kanë qenë duke diskutuar për projektin “prej kohësh,” por janë në fazat fillestare të zhvillimit.

Kështu, mbetet ende e panjohur se në cilën periudhë të jetës dhe karrierës së Madonnës do të fokusohet seria.

Thuhet se dyshja po “fillojnë nga e para,” pasi ky serial është i ndarë nga filmi biografik që Madonna po zhvillonte me Universal Pictures në vitin 2022. Filmi u ndërpre pasi ajo njoftoi turneun “Celebration” në vitin 2023.

Në korrik 2024 ajo tregoi se projekti i filmit ishte rikthyer, duke publikuar një video në Instagram ku punonte mbi një skenar. Por, duket se projekti u anulua dhe Madonna postoi në Instagram një pyetje për ndjekësit.

“Unë nuk kam pasur një jetë normale. Nuk mund ta bëj këtë në mënyrën normale. A duhet ta bëj historinë e jetës sime si një seri apo një film artistik?”.

Duke qenë se tanimë është konfirmuar se jeta e saj do të tregohet në serial, ndoshta filmi nuk do të realizohet.

Kush do të jetë në rolin e Madonna-s?

Meqenëse historia nuk është përcaktuar, as kasti për serialin nuk u konfirmua. Raportohet se Julia Garner, e përzgjedhura e supozuar e Madonna-s për filmin, “me shumë gjasa do të luajë Madonnën,” në varësi të disponueshmërisë së saj.

Garner ka mbajtur kontakte me ekipin e Madonnës, madje iu bashkua asaj në skenë si një “gjyqtare” e performancave “Vogue” gjatë turneut “Celebration”.

Garner e fitoi rolin kundër disa aktoreve të reja, si Florence Pugh, Alexa Demie, Odessa Young, Emma Laird, Bebe Rexha dhe Sky Ferreira, të cilat zhvilluan një proces rigoroz audicionesh që shumë e quajtën “Kampi i Stërvitjes së Madonna-s”

Madonna ende nuk ka konfirmuar nëse do të marrë rolin e regjisores ose shkrimtares në këtë serial të ri.

Continue Reading

Magazinë

Beyoncé thyen rekorde me turneun “Cowboy Carter”

Published

on

Ylli amerikan, Beyoncé ka nisur fuqishëm turneun më të ri “Cowboy Carter”, duke thyer tashmë disa rekorde historike.

Këngëtarja e “Crazy In Love” përfundoi pesë koncerte në stadiumin “SoFi” në Inglewood, Kaliforni, ditë më parë, duke grumbulluar mbi 50 milionë dollarë nga 217 mijë bileta të shitura.

Sipas “Rolling Stone”, kjo seri koncertesh është “angazhimi më i madh në një vend të vetëm për këtë vit” deri më tani.

Ky sukses e vendos Beyoncén në vendin e pestë në historinë e fitimeve të mëdha në një ndalesë të vetme turneu, duke u renditur pas artistëve si grupi U2 në “Sphere” në Las Vegas (2023-2024), Harry Styles në “Madison Square Garden” (2022) dhe Take That në “Wembley” (2011).

Ajo bëhet artistja femër me fitimin më të madh në histori në vend. Beyoncé e nisi turneun më 28 prill dhe u rikthye në “SoFi Stadium” më 1, 4, 7 e 9 maj, me 11.1 milionë dollarë të fituar për natë, mbi 43,000 spektatorë për çdo shfaqje.

Kjo nuk është hera e parë që bën histori në këtë stadium. Me tre performanca tjera në “SoFi” në 2023, ajo ka dhënë tetë koncerte aty, më shumë se çdo artist tjetër në historinë pesëvjeçare të stadiumit.

Në natën hapëse të serisë së koncerteve në “SoFi”, Beyoncé u shoqërua në skenë nga dy vajzat, Blue Ivy Carter dhe Rumi Carter. Blue Ivy, 13 vjeç, kërcente me nënën gjatë këngës “America Has A Problem”.

Më vonë, erdhi momenti kur Rumi, bëri debutimin në skenë. gjatë interpretimit të baladës Protector”, Beyoncé qëndronte nën dritat e skenës. Pas këngës, në ekran u shfaqën imazhe me të tre fëmijët – përfshirë edhe binjakun e Rumit, Sir Carter.

Blue Ivy ka qenë pjesë e rëndësishme e performancave të nënës. Ajo ishte pjesë e trupës së kërcimtarëve në turneun “Renaissance” më vitin 2023 dhe performoi në shfaqjen gjysmëfinale të ndeshjes së Krishtlindjes së NFL-së në 2024.

E reja e talentuar po ndjek gjurmët e prindërve të saj të famshëm, pasi në vitin 2024 ajo ka huazuar zërin e saj për personazhin Kiara në filmin e Disneyt “Mufasa: The Lion King”.

Continue Reading

Magazinë

Zyrtare: Shqipëria kualifikohet në finalen e madhe të ‘Eurovision 2025’

Published

on

Emocion, krenari dhe një shpërthim reagimesh pozitive – Shqipëria është zyrtarisht finaliste në Eurovision Song Contest 2025, që po mbahet këtë vit në Bazel të Zvicrës.

Grupi Shkodra Elektronike, përfaqësuesit e Shqipërisë, arritën të sigurojnë një vend të merituar në finalen e madhe me performancën e tyre energjike dhe të veçantë të këngës “Zjerm” gjatë gjysmëfinales së parë të mbajtur sonte.

Me një skenografi elektrizuese dhe një kombinim autentik të muzikës tradicionale shqiptare me elemente moderne elektronike, Shkodra Elektronike rrëmbyen vëmendjen e publikut evropian dhe votat e mjaftueshme për të kaluar më tej.

Kjo shënon një sukses të madh për Shqipërinë në skenën ndërkombëtare të muzikës, duke konfirmuar edhe një herë se muzika shqipe ka potencial të konkurrojë denjësisht në skena të mëdha si Eurovision.

Finalja e madhe do të zhvillohet të shtunën, më 17 maj, dhe Shqipëria do të jetë mes 26 shteteve që do të garojnë për trofeun e këtij viti.

Continue Reading

Kulturë

“Zjerm”, Shkodra Elektronike kualifikohet për finalen e madhe të Eurovision

Published

on

By

Shqipëria ka siguruar një vend në natën finale të Eurovision 2025, ku “Shkodra Elektronike” me këngën “Zjerm” ka arritur të kualifikohet mes 10 shteteve fituese të gjysmëfinales së parë, e mbajtur në Bazel, Zvicër.

Në natën e parë të Eurovision 2025, shtetet finaliste të gjysmëfinales së parë janë: Norvegjia, Shqipëria, Suedia, Islanda, Holanda, Polonia, San Marino, Estonia, Portugalia, dhe Ukraina. Kjo natë e karakterizuar nga energji dhe emocion solli një performancë të jashtëzakonshme nga Shqipëria.

Kënga “Zjerm” përfshiu simbole kombëtare, ndërsa koncepti skenik i frymëzuar nga legjenda e Rozafës krijoi një moment magjik.

Artistët finalistë, përfshirë Shqipërinë, do të rikthehen në skenë më 17 maj për të garuar për trofeun e Eurovision 2025.

Pas performancës spektakolare në parafialen, “Zjerm” dhe Shkodra Elektronike arritën të kalonin në finalen e madhe të Eurosong.

Kënga “Zjerm” fitoi Festivalin e Këngës në Radio Televizionin Shqiptar në fund të vitit 2024, dhe pas mbarimit të spektaklit dhe votimit, ka reaguar edhe kryeministri Edi Rama me një video-postim të performancës dhe një mesazh në rrjetin social.

Zjerm në finalen e 17 majit në Eurovision! SHNDRIT, SHNDRIT, SHNDRIT!” – shkruan kryeministri, duke e shoqëruar me disa emoji zjarri dhe qielli me yje.

Continue Reading

Të kërkuara