Kuriozitete

Gratë që lanë gjurmë në histori!

Të gjitha këto gra, me pikëpamjet e tyre progresive, ishin shumë para kohës në të cilën lindën.

Published

3 years ago

January 9, 2022

Betim Gashi

Thuhet se është e rëndësishme të jesh në vendin e duhur në kohën e duhur, por për gratë që po shfaqim sot nuk vlejti kjo këshillë. Të gjitha këto gra, me pikëpamjet e tyre progresive, ishin shumë para kohës në të cilën lindën.

Agnodice

Në shekullin e IV (para erës sonë), në Greqi nuk kishte mjeke gra. Por çfarë iu desh asaj të ndryshonte për t’u bërë mjeke? Ajo kreu studimet në Egjipt. Dhe kur u kthye në Athinë, u bë mjeke, por duhej të maskohej si burrë. Kur njerëzit e kuptuan të vërtetën, Agnodice doli para gjyqit. Fatmirësisht, pacientët e saj e mbrojtën atë dhe të drejtat e grave të tjera greke për t’u bërë doktoresha.

Urraca e Leonit

Urraca njihej si Mbretëresha e guximshme dhe kishte arsye për këtë. Kur i vdiq bashkëshorti, vëllai dhe i ati, Urraca u martua sërish. Bashkëshorti i ardhshëm ishte kushëriri i saj Alfonso dhe martesa nuk iu shkoi mirë. Ajo përjetoi dhunë dhe u nda nga bashkëshorti i saj. Kështu, Alfonso u kthye në shtëpinë e tij në Aragon për të luftuar kundër bashkëshortes së tij.

Për fat të mirë, lidhja e tyre e gjakut i pengoi ata të shkatërronin jetën e njëri-tjetrit dhe e anuluan zyrtarisht martesën. Mbretëresha nuk u martua më dhe e drejtoi vendin e vetme deri në fund të jetës së saj.

Anne Boleyn

Anne Boleyn është e dyta dhe ndoshta më e famshmja nga gjashtë gratë e Henry VIII. Historia e saj, e thurur nga lojëra politike dhe tragjedi personale, tërhoqi vëmendjen e shumë brezave të kinematografëve.

Stërmbesa e një prodhuesi të kapelave nuk donte të bëhej e preferuar dhe ishte shumë e rezervuar kur mbreti i martuar tregoi interes për të. Ana e refuzoi mbretin dhe ai hoqi dorë nga të gjitha. Ose ndoshta u dashurua ose nuk ishte mësuar me refuzimin, ai bëri gjithçka që mundi për t’u divorcuar dhe për t’u martuar me Anne.

Ata u martuan, por martesa nuk iu zgjati shumë. Anne nuk lindi trashëgimtar, andaj ajo u akuzua për magji dhe tradhti. Ekzekutimi i saj ishte i vetmi dënim i mundshëm për këto gjëra në mesjetë.

Émilie du Châtelet

Duket se Émilie du Châtelet arriti të jetojë disa jetë. Asaj i pëlqente kërcimi, këndoi në një opera dhe aktroi në një teatër amator. Ajo përktheu veprat e Njutonit. Pra falë Émilie francezët mësuan për gravitetin.

Ajo e njihte mirë matematikën, fizikën dhe filozofinë. Përkundër faktit që ishte shumë e zënë, ajo s’kishte probleme me jetën personale. Émilie du Châtelet ishte me Volterin.

Katerina e Madhe

Rrëfimi i Katerinës së Madhe ka shumë këndvështrime ngaqë është e vështirë të përcaktohesh nga t’ia fillosh. Është plot romancë dhe rebelim. Është dramë historike rreth fillimit të feminizmit në Perandorinë Ruse.

Në vitin 1764, Katerina e Madhe themeloi Institutin Smolny për vajzat. Rreth 200 vajza të moshës 6 deri në 18 vjeç morën arsim gjithëpërfshirës në Institutin Smolny. Arsimi zgjati 12 vjet, dhe vajzat rrallë i shihnin prindërit e tyre. Pse? T’u japim vajzave një standard të ri kulturor të epokës dhe t’i përcjellim këto vlera te brezat e ardhshëm të grave.

Marie Antoinette

Marie Antoinette pati një jetë të shkurtër, por interesante. Bashkëkohësit e saj menduan se ajo ishte joserioze dhe me humor, por jo gjithçka është e vërtetë. Për shembull, fraza sipas së cilës ajo u bë shumë e famshme, “Nëse nuk kanë bukë, le të hanë tortë”, as që është thënë nga ajo! Kjo frazë është marrë nga “Rrëfimet”, e Jean-Jacques Rousseau që ai e shkroi në vitin 1769. Në atë kohë, Marie jetonte me prindërit e saj në Austri dhe as që mendonte të martohej me monarkun.

Sipas thashethemeve, Mozarti ia kërkoi dorën. Kur ai ishte vetëm 6-vjeçar, mbante koncerte në rezidencën verore të Habsburgëve. Aty u takuan. Ai rrëshqiti në dysheme dhe Marie i ndihmoi. Për shaka, Mozarti i propozoi, por mbretëresha e ardhshme e Francës e refuzoi.

Clémentine Delait

Klementine Delait iu deshën 36 vjet për ta kthyer “problemin” e saj në avantazh. Që nga fëmijëria e hershme, ajo fshehu me kujdes mjekrrën e saj. Një kliente në një pijetore në pronësi të familjes së Clémentine pa qime në fytyrën e saj dhe i ofroi një shpërblim nëse do ta rriste mjekrrën.

Marka e “gruas me mjekërr” u bë shpejt e njohur dhe fotot e Clémentine me fustane dhe kostume burrash u bënë tejet të famshme. Madame Delait kishte një jetë të jashtëzakonshme: ajo rrinte në një cirk me kafshë të egra, menaxhonte disa bare dhe madje zotëronte një dyqan të brendshmesh. Me kalimin e kohës, mjekrra e saj u bë e argjendtë, por ajo nuk e rruajti kurrë.

Annette Kellerman

Annette Kellermann u bë e famshme meqë njihet si “çliruese e trupave të grave”. Ajo shndërroi pantallonat e papërshtatshme për not në rroba banje, sepse kështu nuk i pengonin lëvizjet e notarëve profesionistë.

Ajo pati një karrierë të shkëlqyer si atlete dhe ishte gruaja e parë që notoi pjesërisht përgjatë kanalit anglez. Ajo gjithashtu u bë e suksesshme në Hollywood, lansoi një linjë rrobash për not dhe dha leksione për stilin e jetës së shëndetshme dhe vegjetarianizmin. Annette ishte një vajzë kokëfortë. Ajo i propozoi martesë burrit të saj të ardhshëm.

Delia Akeley

Jeta s’përfundon pas të 50-ave dhe Delia Akeley e dëshmon këtë. Kjo grua ishte shumë aktive. Shkoi rreth gjysmës së Afrikës, ia shpëtoi dy herë jetën bashkëshortit të saj, dhe më pas u divorcua nga ai.

Pas të 50-ave, Delia e gjeti veten sërish. Ajo shkoi vetëm në Afrikë, u bë gruaja e parë e bardhë që kaloi kontinentin, jetoi me pigme dhe publikoi disa libra për këtë përvojë të mahnitshme. Në mes të ekspeditave, ajo u martua përsëri dhe jetoi deri në moshën 100-vjeçare.

Junko Tabei

Junko Tabei filloi rrugëtimin e saj drejt maleve kur në Japoni gratë shiheshin vetëm si amvise. Madje, ajo tha se disa burra refuzuan të punonin me të. Por për të s’ishte problem. Në vitin 1969, ajo organizoi Klubin e Ngjitjes për Gra në Japoni.

Junko Tabei arriti majën e Everestit në vitin 1975. Para saj, vetëm burrat ishin ngjitur në mal. Por arritjet e saj nuk mbaruan me kaq. Junko ishte gruaja e parë që u ngjit në shtatë majat e famshme – majat më të larta në pesë kontinente. Ajo nuk u largua kurrë nga malet deri në ditët e fundit të jetës së saj./UBTNews

Kuriozitete

Nga numri i telefonit te analizat mjekësore, cilat informacione nuk duhet të ndajmë me ChatGPT

Published

1 day ago

June 4, 2025

Albina Zeneli

Inteligjenca artificiale mund të jetë mjet i vlefshëm gjatë përditshmërisë, por rekomandohet që duhet të kemi kujdes në përdorimin e saj.

Prania e ChatGPT në jetë po bëhet më e dukshme. Siç mësojnë njerëzit nga chatbot-e, po ashtu edhe këta të fundit mësojnë prej nesh përmes bisedave që bëjmë. Ekspertët në fushën e inteligjencës bëjnë thirrje për kujdes, pasi ka informacione si psh nga numri i telefonit, adresa e shtëpisë apo testet mjekësore nuk duhet të ndahen me chatbot – jo vetëm për arsye privatësie, por edhe për të shmangur keqpërdorimin ose rrjedhjen e mundshme të të dhënave.

Paralajmërime nga vetë krijuesit

Edhe vetë kompanitë që zhvillojnë sistemet e AI i njohin rreziqet. OpenAI thotë: “ Ju lutemi mos ndani informacione të rëndësishme në biseda”, ndërsa Google u bën thirrje përdoruesve të Gemini të jenë të kujdesshëm: “ Mos vendosni informacione konfidenciale ose të dhëna që nuk do donit t’i shihte askush”

Siç vë në dukje WSJ, bisedat me chatbot mund të përdoren për të trajnuar modelet e ardhshme dhe fjalë kyçe që lidhen me çështjet e sigurisë si dhuna mund të shkaktojnë auditime të brendshme nga vetë kompania.

Pesë kategori të dhënash që nuk duhet të ndani

Informacioni personal identifikimi – ID ose numri i pasaportës, data e lindjes, adresa e shtëpisë dhe numri i telefonit janë informacione që duhet të mbahen jashtë bisedave me AI.

Të dhënat mjekësore – Asnjëherë mos kërkoni të bëni interpretim të testeve mjekësore në Chat GPT.

Informacioni financiar – Shmangni futjen e numrave të llogarive bankare ose informacioneve të tjera të ndjeshme financiare.

Detajet e punës suaj – Përdoruesit që përdorin chatbot në rutinën e tyre të përditshme të punës ekspozojnë pa vetëdije të dhënat e klientëve ose informacionet e brendshme të kompanive të tyre. Nëse përdorimi i AI është thelbësor për punën, rekomandohet që të përdoren abonimet profesionale.

Detajet e hyrjes – Chatbot-et nuk janë ndërtuar për të vepruar si vend për fjalëkalime, PIN ose kredenciale të tjera aksesi.

Kuriozitete

Princesha Diana: Letra që zbulon sa e vetmuar ndihej në pallat

Published

3 days ago

June 2, 2025

Albina Zeneli

Të gjitha objektet që tregojnë historinë e jetës së Princeshës Diana dhe ofrojnë informacion mbi familjen mbretërore britanike tani janë në ankand. Midis tyre është një letër e shkruar me dorë dy ditë pas dasmës së saj me Mbretin e ardhshëm Charles.

Ankandet Julien’s prezantojnë koleksionin e jashtëzakonshëm, “Stili i Princeshës Diana dhe një Koleksion Mbretëror”, me më shumë se 300 pjesë historike në një nga ankandet më të mëdha të artikujve që dikur i përkisnin Princeshës së ndjerë të Uellsit.

Së bashku me shumë artikuj të modës të paraqitur në ankand, i cili fillon më 26 qershor në The Peninsula Beverly Hills, ka edhe një artikull veçanërisht të veçantë. Koleksioni përfshin një letër të shkruar me dorë dhe të nënshkruar nga Princesha Diana drejtuar Mark Simpson, një punonjës i Pallatit Buckingham.

Letra mban datën 31 korrik 1981, vetëm dy ditë pas dasmës së saj me Princin e atëhershëm Charles.

“Kjo është një nga veprat e mia të preferuara”, thotë Martin Nolan, bashkëthemelues dhe drejtor ekzekutiv i Julien’s Auctions, për revistën PEOPLE gjatë një parapamjeje të artikujve të ankandit.

“Është disa ditë pas dasmës së saj.” “Ajo jetonte në Pallatin e Buckinghamit, ishte periudha kur po përshtatej nga jeta normale në jetë pallati”, tha Nolan.

“Kështu që ajo duhej të mësonte nga mbretëresha të përkulej dhe të gjitha këto.” Por, ajo po kalonte mirë me Mark Simpsonin.”Ata ishin pothuajse në të njëjtën moshë, ai ishte pak më i madh se ajo “, shton Nolan. “Në letër ajo flet për sa e vetmuar ishte kur ishte në pallat.”

Letra thotë: “I dashur Mark, doja vetëm të të falënderoja për gjithë mirësinë dhe durimin që më ke treguar që kur u zhvendosa në Pallatin e Buckinghamit. Qëndrimi im u bë shumë më i lehtë nga shoqëria jote, pasi ishte shumë e vetmuar dhe qeshëm aq shumë, saqë nuk mund të të falënderoj mjaftueshëm. Shpresoj se ke mundur ta shijosh të mërkurën dhe se të ka pëlqyer fustani im.”

Nesër do të nisem për në Britani, me të gjithë këta burra përreth. Duhet të kem kujdes nga Evelina! Lajmi i keq është se nuk kam ngrënë asnjë drithëra – më vjen keq. Si do t’ia dal pa tasat me drithëra? [fytyrë që qesh]. Një falënderim i madh që je vetvetja – Me shumë dashuri, Diana.”

Letra tregon se ditët e para të Dianës si princeshë nuk ishin aspak argëtuese.

Kuriozitete

Pse bllokohen veshët në avion? Ja si ta zgjidhni këtë problem

Published

1 week ago

May 28, 2025

Albina Zeneli

Nuk ka rëndësi se pse po e bëni udhëtimin e radhës! Mund të jenë pushimet, udhëtim pune apo çështje tjetër, me siguri që ka fenomen me të cilin jeni përballuar sa herë që keni bërë udhëtime të tilla: bllokimi i veshëve apo ajo që nga auditologët quhet “veshi i avionit”.

Ndryshe quhet “barotrauma e veshit”, veshi i avionit është zhurma e dhimbshme e veshit që ndodh kur avioni është në ngjitje ose zbritje. Nëse për disa persona kjo është një ndjesi irrituese, për të tjerë është shqetësim që zgjat edhe pas daljes nga avioni.

Për të shmangur fluturimet, auditologia Sarah Lundstrom shpjegon më shumë rreth këtij fenomeni.

Çfarë është “veshi i avionit”?

“Kjo ndodh kur “veshi mbyllet për shkak të ndryshimeve të presionit të ajrit gjatë fluturimit,” shpjegon mjekja Lundstrom. Lajmi i mirë është se ndërkohë që kjo gjendje krijon njëfarë shqetësimi, kjo nuk dëmton daullet e veshit tuaj.

Pse kumbojnë veshët në avion?

Arsyeja pse përjetoni dhimbje veshi gjatë udhëtimeve me avion është për shkak të ndryshimit të presionit të ajrit. “Kur ka një ndryshim në presionin e ajrit të jashtëm, kjo shkakton shtyrjen e daulles së veshit dhe mbylljen e tubit eustachian,” shton mjekja.

Si ta parandaloni si fenomen?

Sipas mjekes Lundstrom, mund të përtypni çamçakëz ose mbani karamele gjatë fluturimit për të ndihmuar në mbajtjen e “veshit të mesëm dhe tubit eustachian në lëvizje dhe të hapur”. Megjithatë, nëse nuk keni çamçakëz ose karamele me vete, mos u frikësoni.

“Gjatë fluturimit, gëlltisni diçka ose mbyllni hundën e të fryni ajrin për të nxitur tubit eustachian të hapet që të lehtësojë presionin,” përfundon Lundstrom.

Kuriozitete

NASA zbulon pasuri të pallogaritshme ari në thellësitë e oqeanit

Published

1 week ago

May 27, 2025

Albina Zeneli

Oqeanet mbajnë rezervat më të mëdha të arit në botë, por ato janë ende të paarritshme.

Një ekip shkencëtarësh të NASA-s ka zbuluar se oqeanet “mbajnë” rezervën më të madhe të arit, e cila vlerësohet në 20 milionë ton. Nxjerrja e metalit të çmuar që zotërojnë, sjell sfida për shkak të përqendrimit të tij të ulët në ujin e detit.

Sasia e raportuar ka tronditur botën, pasi tejkalon sasinë totale të arit të gjetur nga njeriu gjatë gjithë historisë së tij.

Teknologjia që i është vënë në dispozicion njerëzimit nuk lejon një mekanizëm minerar ekonomikisht të qëndrueshëm, uji i detit përmban metale që e bëjnë të vështirë ndarjen e arit. Ari i tretur nuk është i vetmi burim i vlefshëm që deti “ruan”.

Elemente tjera të rëndësishme që detet dhe oqeanet kanë janë depozitat e sulfurit hidrotermal. Këto janë depozita që janë më të arritshme sesa ari i tretur dhe mund të nxirren përmes minierave nënujore.

Minierat në det paraqesin rreziqe shkatërruese për ekosistemet detare, kjo rrezikon mijëra specie të reja, shkatërron shumë habitate detare dhe ndryshimi i zinxhirëve ushqimorë paraqet rreziqe të konsiderueshme.

Disa territore, si Papua Guinea e Re, filluan ta zbatojnë këtë praktikë. Debati mjedisor përqendrohet në ndikimet tragjike që aktivitetet minerare kanë në ekosistemet detare, duke lënë anash mundësitë ekonomike që j’u ofrojnë vendeve.

Mundësi reale që deti mund të na ofrojë burimet e tij më të vlefshme

Disa shkencëtarë mbajnë gjallë shpresën se zhvillimet teknologjike do të na lejojnë të arrijmë në zgjidhje të qëndrueshme në të ardhmen për shfrytëzimin e burimeve detare. Nuk është e pamundur që një ditë të shfaqen teknologji që do të lejojnë nxjerrjen e arit nga deti pa shkaktuar dëme të konsiderueshme në mjedisin detar.

Derisa të ndodhë kjo, ari vazhdon të fshihet në thellësitë e detit, madje edhe për vende si Spanja, me disa dete dhe oqeane që lagen në plazhet e saj, gjë që mund t’i sjellë vendit iberik miliona ose miliarda euro.

Thesari më i madh i njerëzimit qëndron i fshehur në det, e në të njëjtën kohë, Kina ka surprizuar me zbulimin e 230 miliardë ton ari të bardhë në shtratin e detit.