Aktualitet
Gjuha më e vjetër në Europë?!
Published
4 years agoon
By
Betim GashiQytet-shteti antik i Spartës, mund të ketë rënë gati 2400 vjet më parë, por sot, 2000 njerëz ende flasin gjuhën e luftëtarëve të saj antikë. Në fshatin malor, Pera Melana, në gadishullin jugor të Peloponezit, ka të ngjarë të dëgjoni, në kafenetë qendrore të fshatit, një gjuhë të pazakontë në bisedat mes pleqve. Folësit janë pasardhësit gjuhësorë të Spartës antike, një gjuhë 3000-vjeçare të quajtur Tsakonika.
Kjo gjuhë flitet shpesh në shtëpitë e banorëve të kësaj zone, megjithatë e ardhmja e saj mbetet e pasigurt. “Ne po e humbasim atë, nuk ka mësues që t’ua mësojë brezave të rinj”, tha për BBC, Thomais Kounia, e njohur si “perandoresha e Tsakonika”. “Unë jam përpjekur ta ruaj gjuhën për 40 vitet e fundit. Është detyra ime ta bëj këtë.”
Tsakonika nuk është e rëndësishme vetëm për identitetin dhe kulturën vendase, por është trashëgimia e vetme e vazhdueshme e spartanëve të lashtë. Gjithashtu, është gjuha më e vjetër e gjallë në Greqi – që paraprin greqishten e re me rreth 3100 vjet – dhe një nga gjuhët më të vjetra në Europë.
Tsakonika bazohet në gjuhën dorike që flitej nga spartanët e lashtë dhe është dialekti i vetëm i mbetur nga dega perëndimore dorike e gjuhëve helene. Në të kundërt, greqishtja rrjedh nga dialektet jonike dhe atike në degën lindore. Secila prej tyre përdor një alfabet të ngjashëm, por Tsakonika ka më shumë simbole fonetike dhe ndryshon në strukturë dhe shqiptim. Një frazë e famshme në këtë gjuhë është ajo nga Leonidhas I, të cilit komandanti persian i kërkoi të dorëzonte të gjitha armët ose të vdiste dhe Leonidhas iu përgjigj: “Ejani t’i merrni!”.
Rreth 5000 njerëz flisnin gjuhën Tsakonika deri në fund të viteve 1950, por kur greqishtja e re u bë gjuha kombëtare në 1976, ky numër u zvogëlua me më shumë se gjysma në dekadat e mëpasshme. Mësues të shumtë erdhën në atë zonë për t’ju mësuar banorëve greqishten e re dhe Tsakonika nisi të braktisej e madje të stigmatizohej si një “gjuhë fshatare”.
Historikisht, Tsakonika ka qenë jo e shkruar, për këtë arsye nuk ka dokumente e as letërsi të shkruar në këtë gjuhë. Jo më kot, fjala “lakonike” vjen nga Laconia, banorët e së cilës ishin të njohur për shkurtësinë verbale dhe përdorimin e togfjalëshave. Pra, ka relativisht pak fjalë tsakoniane – përllogariten nga 8000 deri në 10 000 të tilla.
Për të ruajtur gjuhën në vitin 1986, u botuan tre vëllime fjalorësh, por që prej asaj kohe asnjë përpjekje më shumë nuk është bërë për ta ruajtur atë. Tashmë, në epokën e teknologjisë, po punohet shumë që të kryhet digjitalizimi dhe ruajtja e saj, për t’u trashëguar edhe në brezat pasardhës.
Sparta, pak histori
Sparta ishte një shoqëri luftëtare në Greqinë e lashtë që arriti kulmin e fuqisë së saj pasi mposhti rivalët e Athinës në Luftën e Peloponezit (431-404 p.K.). Kultura spartane kishte në qendër të organizimit të saj shoqëror besnikërinë ndaj shtetit dhe shërbimin ushtarak. Djemtë spartanë ndiqnin një program të rreptë arsimor dhe disiplinë të ashpër të trajnimit ushtarak. Popullsia e Qytet-Shtetit antik të Spartës, përbëhej nga tre grupe kryesore: Spartanët, të cilët ishin qytetarë me të drejta të plota; helotët, ose skllevërit dhe perioeci, të cilët ishin tregtar apo zanatçinj.
– Sparta erdhi në pushtet në vitin 650 p.e.s.
– Midis vitive 492 dhe 449 p.e.s Spartanët luftuan kundër persianëve. Gjatë betejës së Termopileve, vetëm 300 spartanë, luftuan kundër qindra mijëra persianëve.
– Midis viteve 431 dhe 404 p.e.s spartanët luftuan Athinën, duke i mundur ata në fund.
– Sparta mbeti një Qytet-Shtet i pavarur deri në vitin 146 p.e.s, kur Perandoria Romake i mundi ata.
Grupi palestinez Hamas – i shpallur organizatë terroriste nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian – ka liruar tetë pengje nga Rripi i Gazës dhe ia ka dorëzuar Kryqit të Kuq.
Më vonë gjatë ditës, Izraeli pritet të lirojë 110 palestinezë të burgosur. Kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu, ka vendosur që 110 palestinezët do të lirohen pas “lirimit të sigurt” të pengjeve, pas lirimit të tyre kaotik në Gazë.
Agram Breger, ushtar 20-vjeçar, u lirua i pari në kampin e refugjatëve Xhabalia në veri të Gazës dhe dy orë më pas u liruan dy izraelitë dhe pesë tajlandezë, të cilët iu dorëzuan Kryqit të Kuq në Han Junis.
Ky është lirimi i tretë i pengjeve që kur hyri në fuqi marrëveshja e armëpushimit mes Izraelit dhe Hamasit më herët gjatë këtij muaji.
Marrëveshja për armëpushim ka në qendër përfundimin e luftimeve, që nisën më 7 tetor 2023 mes Izraelit dhe Hamasit, dhe lirimin e pengjeve që mbahen nga Hamasi, por edhe qindra palestinezëve të burgosur në Izrael.
Sipas marrëveshjes, qindra mijëra palestinezë po ashtu janë kthyer në veri të Gazës në tre ditët e fundit.Më 7 tetor 2023, Hamasi sulmoi Izraelin duke vrarë afër 1.200 persona dhe duke rrëmbyer afër 250 të tjerë. Si pasojë e ofensivës izraelite, në Gazë janë vrarë më shumë se 47.000 palestinezë dhe enklava palestineze ka pësuar shkatërrime të mëdha./REL/
Bota
Qëllohet për vdekje burri që dogji Kuranin në Suedi
Published
18 hours agoon
January 30, 2025By
UBTnewsBurri që pati nxitur protesta të dhunshme pas djegies së librit të shenjtë Kuranit, është qëlluar për vdekje në Suedi, sipas raportimeve të mediave lokale.
Salwan Momika, 38-vjeçar, raportohet të jetë vrarë në një apartament në Sodertalje të Stokholmit, në pasditen e së mërkurës.
Ai pati nxitur trazira të mëdha pasi pati djegur kopje të Kuranit jashtë xhamisë qendrore të Stokholmit më 2023.
Policia në Stokholm ka thënë përmes një deklarate se pesë persona janë arrestuar pasi një burrë në të 40-at është qëlluar për vdekje përgjatë natës.
Mediat lokale kanë raportuar se Momika ishte kyçur drejtpërdrejt në rrjetet sociale rreth kohës kur është qëlluar.
Momika, irakian që ka jetuar në Suedi, është akuzuar në gusht, bashkë me një tjetër person, për “agjitacion kundër një grupi etnik”, në të paktën katër raste, në verën e vitit 2023.
Vendimi, që ishte paraparë të bëhej publik të enjten, është shtyrë pasi është konfirmuar se “njëri prej të pandehurve ka vdekur”, ka thënë gjykata në Stokholm.
Momika ka organizuar disa herë protesta kundër Islamit, dhe kështu pati nxitur protesta në shumë shtete me shumicë myslimane.
Qeveria suedeze i pati dhënë leje Momikas për protesta, në të cilat ka djegur librin e shenjtë, me arsyetimin se veprimet e tij janë në linjë me ligjet për liri të shprehjes.
Më vonë zyrtarët qeveritarë patën thënë se janë duke shqyrtuar mjete ligjore për moslejim të protestave në të cilat mund të digjen tekste./REL/
Bota
Egjipti refuzon zhvendosjen e palestinezëve nga Gaza, kundërshton kërkesën e Trump
Published
21 hours agoon
January 30, 2025By
UBTnewsPresidenti egjiptian, Abdel Fattah el-Sisi, deklaroi të mërkurën se Egjipti nuk do të marrë pjesë në zhvendosjen e palestinezëve, duke e konsideruar atë një “akt padrejtësie” që kërcënon sigurinë kombëtare të vendit.
Kjo ishte përgjigja e tij e parë publike ndaj thirrjes së ish-presidentit amerikan Donald Trump, i cili kërkoi që Kajro të pranojë banorët e Gazës.
Duke folur në një konferencë për shtyp, Sisi theksoi se Egjipti do të punojë me presidentin e ri të SHBA për të arritur paqe midis Izraelit dhe Palestinës, bazuar në një zgjidhje me dy shtete.
“Zhvendosja e palestinezëve nuk mund të tolerohet apo lejohet kurrë për shkak të ndikimit të saj në sigurinë kombëtare të Egjiptit,” tha ai.
Një burim egjiptian mohoi gjithashtu raportet mediatike se ka pasur një telefonatë mes Sisi-t dhe Trump-it lidhur me këtë çështje. Kanali shtetëror Al-Qahera Neës, duke cituar një burim të lartë, theksoi se çdo telefonatë presidenciale njoftohet në përputhje me protokollet zyrtare.
Trump deklaroi të shtunën se Egjipti dhe Jordania duhet të pranojnë palestinezët nga Gaza.
Sidoqoftë, çdo propozim për largimin e palestinezëve nga Gaza është refuzuar në mënyrë të përsëritur nga udhëheqësit palestinezë dhe shtetet arabe fqinje që prej fillimit të luftës në tetor 2023.
Jordania, e cila tashmë strehon miliona palestinezë, dhe Egjipti, ku jetojnë dhjetëra mijëra të tjerë, e kanë hedhur poshtë sugjerimin e Trump-it për zhvendosjen e palestinezëve. Ministritë e Jashtme të dy vendeve kanë konfirmuar kundërshtinë e tyre ndaj kësaj ideje në ditët e fundit.
Bota
Ahmed Al-Shaara bëhet president i përkohshëm i Sirisë
Published
22 hours agoon
January 30, 2025By
UBTnewsUdhëheqësi i rebelëve të Sirisë që rrëzuan presidentin Bashar Al- Assad muajin e kaluar u emërua president i përkohshëm i vendit të mërkurën.
Ahmad Al-Sharaa, një rebel dikur i lidhur me Al-Qaidan është kreu i grupit, Hayat Tahrir al-Sham (HTS) i shpallur terrorist nga Shtetet e Bashkuara.
Emërimi i tij erdhi pasi ish-kryengritësit anuluan Kushtetutën ekzistuese, duke thënë se një e re do të hartohej së shpejti.
Njoftimi u bë nga zëdhënësi për sektorin e ri të operacioneve ushtarake të qeverisë de fakto të Sirisë, kolonel Hassan Abdul Ghani, raportoi agjencia shtetërore e lajmeve SANA.
Al-Sharaa pritej të shfaqej në një fjalim televiziv pas takimit, por nuk e bëri këtë menjëherë dhe mbeti e paqartë nëse do ta bënte.
Mekanizmi i saktë sipas të cilit ai u zgjodh president të përkohshëm nuk ishte gjithashtu i qartë.
Al-Sharaa, i njohur më parë si Abu Mohammed Al-Jolani udhëhoqi ofensivën e rrufeshme që rrëzoi Asadin në fillim të dhjetorit.
Dikur grupi ishte i lidhur me Al-Qaidan, por që atëherë është distancuar dhe në vitet e fundit, Al-Sharaa është përpjekur të paraqitet si një kampion i pluralizmit dhe tolerancës dhe ka premtuar të mbrojë të drejtat e grave dhe pakicave fetare.
Shtetet e Bashkuara kishin vendosur më parë një shpërblim prej 10 milionë dollarësh për kapjen e Al-Sharaas, por e anuluan atë muajin e kaluar pasi një delegacion amerikan vizitoi Damaskun dhe u takua me të.
Diplomatja e lartë amerikane për Lindjen e Mesme, Barbara Leaf tha pas takimit se Al-Sharaa u konsiderua si “pragmatik”.
Nuk pati asnjë reagim të menjëhershëm nga bota arabe apo më gjerë për emërimin e Al-Shaaras, gjë që pritej.
Vendet perëndimore, megjithëse kanë lëvizur për të rivendosur lidhjet me Damaskun pas përmbysjes së Assadit, janë ende disi të kujdesshëm ndaj sundimtarëve të rinj islamikë të Sirisë.
Abdul Ghani, zëdhënësi, njoftoi gjithashtu të mërkurën anulimin e kushtetutës së vendit – të miratuar në vitin 2012, nën sundimin e Asadit – dhe tha se Al-Sharaa do të autorizohej të formonte një këshill të përkohshëm legjislativ derisa të hartohet një Kushtetutë e re.
Të gjitha fraksionet e armatosura në vend do të shpërbëhen, tha Abdul Ghani, dhe do të absorbohen në institucionet shtetërore.
Që nga rënia e Assadit, HTS është bërë partia de fakto në pushtet dhe ka krijuar një qeveri të përkohshme të përbërë kryesisht nga zyrtarë të qeverisë lokale që ajo drejtonte më parë në provincën Idlib të kontrolluar nga rebelët.
Autoritetet e përkohshme kanë premtuar se do të nisin një proces gjithëpërfshirës për të krijuar një qeveri dhe kushtetutë të re, duke përfshirë thirrjen e një konference të dialogut kombëtar dhe ftimin e komuniteteve të ndryshme të Sirisë, megjithëse nuk është caktuar një datë.
Derisa ish-ushtria siriane u shemb me rënien e Asadit, Al-Sharaa ka bërë thirrje për krijimin e një ushtrie të re të unifikuar kombëtare dhe forcave të sigurisë, por pyetje janë ngritur mbi mënyrën se si administrata e përkohshme mund të bashkojë një grup të ish-grupeve rebele, secili me grupet e veta. liderët dhe ideologjinë.
Në takimin vjetor të Forumit Ekonomik Botëror në Davos këtë muaj, Asaad al-Shibani, ministri i Jashtëm i Sirisë dhe zyrtari i HTS, tha se vendi ka nevojë për anëtarët e komunitetit ndërkombëtar ndërsa fillon rindërtimin pas 14 vjetësh lufte brutale civile./REL/
Zyrtare, Pedri zgjat kontratën me Barcelonën deri në vitin 2030
Banka Qendrore Evropiane ka ulur edhe më tej normat e interesit
Amir Rrahmani drejt largimit nga Napoli
Ankandi i radhës i letrave me vlerë do të mbahet në shkurt
Osmani pranoi letrat kredenciale nga ambasadori jo rezident i Jordanisë
“Nën presionin brutal të regjimit”, shoqëria civile në Serbi kërkon veprim urgjent nga BE-ja
Zgjedhjet e 9 shkurtit, në vendvotime do të ketë kamera vëzhgimi
Hamasi liron tetë pengje
UBT prapë i pari në rangimin e Webometrics
Të kërkuara
-
Bota3 months ago
“Ethet” e kthimit të Trump! Takohen Macron e Starmer, zbardhet fokusi i diskutimeve
-
Lajmet3 months ago
Rektori Hajrizi: Çdo sukses i joni është një sukses për Kosovën!
-
Magazinë1 month ago
Ky mendohet se është djali 20 vjeçar i Parashqevi Simaku, Luke Nohfe
-
Bota4 days ago
Marrëveshja për pranimin e pakufizuar të emigrantëve, Shtëpia e Bardhë tërhiqet nga tarifat ndaj Kolumbisë