

Aktualitet
Gjuha më e vjetër në Europë?!
Published
4 years agoon
By
Betim GashiQytet-shteti antik i Spartës, mund të ketë rënë gati 2400 vjet më parë, por sot, 2000 njerëz ende flasin gjuhën e luftëtarëve të saj antikë. Në fshatin malor, Pera Melana, në gadishullin jugor të Peloponezit, ka të ngjarë të dëgjoni, në kafenetë qendrore të fshatit, një gjuhë të pazakontë në bisedat mes pleqve. Folësit janë pasardhësit gjuhësorë të Spartës antike, një gjuhë 3000-vjeçare të quajtur Tsakonika.
Kjo gjuhë flitet shpesh në shtëpitë e banorëve të kësaj zone, megjithatë e ardhmja e saj mbetet e pasigurt. “Ne po e humbasim atë, nuk ka mësues që t’ua mësojë brezave të rinj”, tha për BBC, Thomais Kounia, e njohur si “perandoresha e Tsakonika”. “Unë jam përpjekur ta ruaj gjuhën për 40 vitet e fundit. Është detyra ime ta bëj këtë.”
Tsakonika nuk është e rëndësishme vetëm për identitetin dhe kulturën vendase, por është trashëgimia e vetme e vazhdueshme e spartanëve të lashtë. Gjithashtu, është gjuha më e vjetër e gjallë në Greqi – që paraprin greqishten e re me rreth 3100 vjet – dhe një nga gjuhët më të vjetra në Europë.
Tsakonika bazohet në gjuhën dorike që flitej nga spartanët e lashtë dhe është dialekti i vetëm i mbetur nga dega perëndimore dorike e gjuhëve helene. Në të kundërt, greqishtja rrjedh nga dialektet jonike dhe atike në degën lindore. Secila prej tyre përdor një alfabet të ngjashëm, por Tsakonika ka më shumë simbole fonetike dhe ndryshon në strukturë dhe shqiptim. Një frazë e famshme në këtë gjuhë është ajo nga Leonidhas I, të cilit komandanti persian i kërkoi të dorëzonte të gjitha armët ose të vdiste dhe Leonidhas iu përgjigj: “Ejani t’i merrni!”.
Rreth 5000 njerëz flisnin gjuhën Tsakonika deri në fund të viteve 1950, por kur greqishtja e re u bë gjuha kombëtare në 1976, ky numër u zvogëlua me më shumë se gjysma në dekadat e mëpasshme. Mësues të shumtë erdhën në atë zonë për t’ju mësuar banorëve greqishten e re dhe Tsakonika nisi të braktisej e madje të stigmatizohej si një “gjuhë fshatare”.
Historikisht, Tsakonika ka qenë jo e shkruar, për këtë arsye nuk ka dokumente e as letërsi të shkruar në këtë gjuhë. Jo më kot, fjala “lakonike” vjen nga Laconia, banorët e së cilës ishin të njohur për shkurtësinë verbale dhe përdorimin e togfjalëshave. Pra, ka relativisht pak fjalë tsakoniane – përllogariten nga 8000 deri në 10 000 të tilla.
Për të ruajtur gjuhën në vitin 1986, u botuan tre vëllime fjalorësh, por që prej asaj kohe asnjë përpjekje më shumë nuk është bërë për ta ruajtur atë. Tashmë, në epokën e teknologjisë, po punohet shumë që të kryhet digjitalizimi dhe ruajtja e saj, për t’u trashëguar edhe në brezat pasardhës.
Sparta, pak histori

Sparta ishte një shoqëri luftëtare në Greqinë e lashtë që arriti kulmin e fuqisë së saj pasi mposhti rivalët e Athinës në Luftën e Peloponezit (431-404 p.K.). Kultura spartane kishte në qendër të organizimit të saj shoqëror besnikërinë ndaj shtetit dhe shërbimin ushtarak. Djemtë spartanë ndiqnin një program të rreptë arsimor dhe disiplinë të ashpër të trajnimit ushtarak. Popullsia e Qytet-Shtetit antik të Spartës, përbëhej nga tre grupe kryesore: Spartanët, të cilët ishin qytetarë me të drejta të plota; helotët, ose skllevërit dhe perioeci, të cilët ishin tregtar apo zanatçinj.
– Sparta erdhi në pushtet në vitin 650 p.e.s.
– Midis vitive 492 dhe 449 p.e.s Spartanët luftuan kundër persianëve. Gjatë betejës së Termopileve, vetëm 300 spartanë, luftuan kundër qindra mijëra persianëve.
– Midis viteve 431 dhe 404 p.e.s spartanët luftuan Athinën, duke i mundur ata në fund.
– Sparta mbeti një Qytet-Shtet i pavarur deri në vitin 146 p.e.s, kur Perandoria Romake i mundi ata.
Bota
Kardinalët votojnë sot përsëri për ta zgjedhur papën e ri
Published
3 days agoon
May 8, 2025By
UBTnews
Kardinalët katolikë romanë janë kthyer të enjten në Kapelën Sistine, për ta rifilluar votimin për zgjedhjen e papës së ri në konklavën më të madhe dhe gjeografikisht më të shumëllojshme në historinë e tyre.
Kardinalët e nisën të mërkurën punën thellësisht rituale dhe të fshehtë për emërimin e një udhëheqësi të ri për 1.4 miliardë katolikët në mbarë botën.
Por, në mbrëmje tym i zi doli nga oxhaku në çatinë e kapelës, gjë që tregoi se nuk u zgjodh papa i ri në votimin e parë.
Kardinalët pritej ta nisnin votimin e dytë sot rreth orës 9 të mëngjesit, sipas asaj që ka njoftuar më herët Vatikani.
Tym i bardhë do të tregojë se Kisha Katolike ka zgjedhur udhëheqësin e ri, që do të zëvendësojë Papa Françeskun, i cili ndërroi jetë muajin e kaluar.
Nëse votimi i parë të enjten rezulton vendimtar, zgjedhja mund të shpallet rreth orës 11:00. Në të kundërt, sinjalet me tym do të vijnë më vonë gjatë ditës.
Asnjë papë nuk është zgjedhur në ditën e parë të këshillit, e njohur si konklava e fshehtë, prej shekujsh, prandaj votimi mund të vazhdojë për disa ditë para se ndonjëri nga princat me kapele të kuqe të kishës t’i marrë shumicën e nevojshme prej dy të tretat e votave për t’u bërë papa i 267-të.
Kardinalët, gjatë ditëve të fundit, kanë dhënë vlerësime të ndryshme për atë që kërkojnë tek papa i ardhshëm.
Derisa disa kanë bërë thirrje për vazhdimësi me vizionin e Françeskut për më shumë reforma dhe të qenit të hapur, të tjerë kanë kërkuar rikthim tek traditat e vjetra. Shumë kanë shprehur dëshirën për një papat më të parashikueshëm dhe të matur.
Një rekord prej 133 kardinalësh nga 70 vende do të hyjnë në Kapelën Sistine, në krahasim me 115 nga 48 vende në konklavën e vitit 2013 – një rritje që pasqyron përpjekjet e Françeskut për të zgjeruar ndikimin e kishës në rajone të largëta me pak katolikë.
Ende nuk ka favorit të qartë, megjithëse kardinali italian Pietro Parolin dhe kardinali filipinas Luis Antonio Tagle konsiderohen ndër pretendentët kryesorë.
Ashtu si në kohët mesjetare, kardinalëve do t’u ndalohet komunikimi me botën e jashtme gjatë konklavës, dhe Vatikani ka ndërmarrë masa të teknologjisë së lartë për të siguruar fshehtësinë, duke përfshirë pajisje që bllokojnë sinjalet për të parandaluar përgjimin.
Gjatësia mesatare e dhjetë konklavave të fundit ka qenë pak më shumë se tri ditë, dhe asnjë nuk ka zgjatur më shumë se pesë ditë. Konklava e vitit 2013 zgjati vetëm dy ditë.
Kardinalët do të përpiqen ta mbyllin procesin shpejt edhe këtë herë, për të shmangur përshtypjen se janë të përçarë ose se kisha është pa udhëheqje./REL/
Bota
Vance: SHBA dhe Evropa në të njëjtin ekip, qesharake të mendosh për një përçarje
Published
3 days agoon
May 8, 2025By
UBTnews
Zëvendëspresidenti i SHBA-së, JD Vance, tha sot se ai ende beson se Shtetet e Bashkuara dhe Evropa janë në të njëjtin ekip dhe se është qesharake të mendosh se mund të ketë një përçarje midis dy aleatëve të hershëm.
Megjithatë, Vance tha në një aktivitet të organizuar nga Konferenca e Sigurisë së Mynihut në Uashington se SHBA-ja dhe Evropa janë bërë shumë të zhytur në qëndrimin e sigurisë të 20 viteve të fundit, i cili nuk është i përshtatshëm për 20 vitet e ardhshme, raporton Reuters.
“Kultura evropiane dhe kultura amerikane janë shumë të lidhura dhe do të jenë gjithmonë të lidhura. Mendoj se është krejtësisht absurde të mendosh se do të jetë ndonjëherë e mundur të krijohet një përçarje serioze midis Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Evropës”, theksoi Vance.
Ai tha se administrata Trump dëshiron që Rusia dhe Ukraina të bien dakord mbi disa udhëzime për bisedime të drejtpërdrejta, të cilat, sipas Vance, janë të nevojshme për t’i dhënë fund luftës.
Vance tha se SHBA-të i konsiderojnë lëshimet që Rusia ka kërkuar shumë të mëdha, por tha se nuk është aq pesimist në lidhje me shanset e përfundimit të konfliktit.
Bota
Pakistani pezullon fluturimet në katër aeroporte
Published
3 days agoon
May 8, 2025By
UBTnews
Pakistani ka pezulluar përkohësisht të gjitha operacionet e fluturimeve në aeroportet në Islamabad, Karaçi, Lahore dhe Sialkot për shkak të “arsyeve operacionale” të enjten në mëngjes, tha autoriteti i aeroporteve të vendit, raporton BBC.
Kjo vjen një ditë pasi India nisi sulme ajrore në Pakistan dhe Kashmirin e administruar nga Pakistani në përgjigje të sulmit të muajit të kaluar në Pahalgam, ku u vranë 26 persona.
Të mërkurën, pati raportime se Pakistani mbylli disa aeroporte pas sulmeve. Por rregullatori i aeroporteve të vendit më vonë tha se hapësira ajrore e Pakistanit ishte e hapur dhe “e sigurt për aktivitetet e aviacionit civil”.
Bota
Qetësi në qytetet ukrainase në orët e para të armëpushimit të shpallur nga Kremlini
Published
3 days agoon
May 8, 2025By
UBTnews
Qytetet ukrainase duken të jenë të qeta mëngjesin e së enjtes, pasi ka hyrë në fuqi një armëpushim treditor i shpallur nga Rusia. Thuhet se nuk ka pasur asnjë sulm me dronë apo raketa mëngjesin e sotëm, pas disa netësh bombardimesh të pareshtura.
Megjithatë, Forcat Ajrore të Ukrainës njoftuan se avionët rusë hodhën dy herë bomba të telekomanduara mbi rajonin Sumi në verilindje të vendit, në orët e para të mëngjesit të së enjtes.
Sulmi i parë ndodhi pothuajse tri orë pasi hyri në fuqi armëpushimi, ndërsa i dyti brenda dy orësh. Nuk ka të dhëna për dëmet e shkaktuara.
Kryeqyteti Kiev është i qetë në orët e para të ditës, por nuk është e qartë nëse luftimet janë ndalur edhe në vijën e frontit.
Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, shpalli armëpushimin 72-orësh për të përkuar me aktivitetet përkujtimore të 80-vjetorit të fitores ndaj Gjermanisë naziste në Luftën e Dytë Botërore.
Ai po i mirëpret në Moskë presidentin kinez, Xi Jinping, dhe liderë të tjerë për festimet e Ditës së Fitores më 9 maj, që përfshijnë edhe një paradë ushtarake në Sheshin e Kuq.
Mes të ftuarve janë edhe kryeministri sllovak, Robert Fico, që ka kritikuar hapur mbështetjen e BE-së për Ukrainën, si dhe presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, i cili vizitoi Moskën pavarësisht trysnisë nga BE-ja se kjo vizitë mund të dëmtojë ambiciet e Serbisë për anëtarësim në bllok.
Kremlini njoftoi se Putin do të zhvillojë takime dypalëshe me liderët më 9 maj.
Ukraina nuk e ka pranuar armëpushimin, duke theksuar se Putini e shpalli atë vetëm për ta krijuar një përshtypje se kërkon përfundimin e luftës.
Presidenti ukrainas, Volodymyr Zelensky, deklaroi në një fjalim më 7 maj se alarmet për sulme ajrore kishin rënë në të gjithë vendin pas një nate me sulme të rënda.
“Gjatë natës pati një tjetër sulm rus me raketa dhe dronë – sulme balistike dhe mbi 140 dronë kamikazë vetëm në një natë“, tha Zelensky. “Ishte zhurmë në Kiev dhe në qytete të tjera. Fatkeqësisht ka të plagosur dhe të vrarë.”
Ai theksoi se Ukraina mbetet e përkushtuar ndaj propozimit për një armëpushim 30-ditor në këtë luftë, e cila nisi pasi Rusia e filloi pushtimin e plotë të Ukrainës në shkurt 2022.
Propozimi për armëpushim 30-ditor u bë nga Shtetet e Bashkuara në mars dhe u pranua nga Ukraina.
Rusia ka thënë se një marrëveshje e tillë mund të hyjë në fuqi vetëm nëse vendosen mekanizma për zbatimin e saj.
Të dyja vendet përballen me trysni nga presidenti amerikan, Donald Trump, për t’i dhënë fund shpejt konfliktit më të madh në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore.
Putin ka shprehur gatishmërinë për paqe, por zëvendëspresidenti amerikan, JD Vance, tha se “rusët po kërkojnë shumë”, ndërsa SHBA-ja po përpiqet të sjellë palët në tryezën e bisedimeve.
Vance shtoi se Ukraina nuk duhet të mbetet e fiksuar pas idesë së një armëpushimi 30-ditor, duke thënë se “dallimet janë të thella”, por ai është “mjaft optimist” për mundësinë e përfundimit të luftës./REL/

Ish-partnerja e Liam Payne, Cheryl, trashëgon pasurinë e tij me vlerë 32.3 milionë dollarë

Ushqimet më të mira kundër fryrjes së stomakut

Kosova me Donjeta Sadikun dhe vëllezërit Bajoku në Kupën Botërore

LDK dorëzon kallëzime penale për anëtarët e Qeverisë në detyrë

Qëndrimi ulur për periudha të gjata rrit rrezikun për sëmundje kronike

Trump habit me veprimin: Punësoi yllin e reality show-t në muzeun e Holokaustit

UEFA vendos për lojtarin më të mirë të ndeshjes

Të mirat dhe “dëmet” nga konsumimi i fasuleve

Policia jep detaje për aksionin në disa lokacione në veri ku u zbulua punishtja e armëve, u arrestuan tre të dyshuar
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Përgatituni për të udhëhequr politikën e të ardhmes me Fakultetin e Shkencave Politike në UBT
-
Lajmet4 weeks ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore
-
Lajmet nga UBT2 weeks ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesorët Besnik Skenderi, Safet Zejnullahu, Diamanta Skenderi dhe Ferid Selimi publikojnë punimin shkencor mbi AI në arsim