A mund të trashëgohet gjaku i artë dhe çfarë rreziku i kanoset? Para një kohe të gjatë besohej se grupi më i rrallë i gjakut është grupi AB, por kjo nuk është e vërtetë.

Kohë më parë u përcaktua një tjetër grup i veçantë gjaku, që e kanë vetëm 43 persona në botë. U identifikua për herë të parë në vitin 1961 në një grua nga Australia. Gjaku i artë konsiderohet grupi më i rrallë i gjakut në të gjithë botën.

Ajo që e dallon nga grupet e tjera është se ka një faktor Rh-null, i cili nuk është as pozitiv as negativ dhe nuk ka asnjë nga antigjenet 61 Rh, vetëm 43 njerëz kanë gjak të artë. Kjo do të thotë se vetëm një në gjashtë milionë njerëz mburret me këtë!

Gjaku i artë trashëgohet kur merrni mutacion në gjenin RHCE nga të dy prindërit, duhen dy kopje të gjenit të ndryshuar për të marrë faktorin zero Rh.

Megjithatë, të kesh këtë grup të rrallë gjaku shoqërohet me rrezik. Në rast sëmundjeje ose aksidenti, mund të jetë shumë e vështirë për të marrë grupin e duhur të gjakut për transfuzion.

Të kesh një faktor Rh zero ka gjithashtu një anë pozitive. Njerëzit me këtë grup gjaku mund të bëhen dhurues të çdo grupi tjetër gjaku.

Askush nuk habitet nga fakti që ekzistojnë katër grupe gjaku: A, B, AB, 0, dhe, secili prej tyre ka një të ashtuquajtur – Faktori Rh pozitiv ose negativ. Ekzistenca e grupeve të gjakut u zbulua në vitin 1901. Grupi i gjakut përbëhet nga një grup antigjenesh të pranishme në eritrocite, pra qelizat e kuqe të gjakut. Eritrocitet mund të kenë shumë antigjene specifike, që do të thotë se ka shumë sisteme të grupeve të gjakut.

Me siguri se i xhelozoni ata njerëz të cilët e kalojnë sezonin e dimrit pa u sëmurë fare. Ndonëse njerëzit janë me grip gjithandej, ka disa persona që asnjëherë nuk sëmuren.

Por, nuk keni arsye të xhelozoni se mund të bëheni si këta njerëz që kurrë nuk sëmuren thjesht duke i ndryshuar shprehitë e këqija dhe duke i shndërruar në të mira.

Orari i rregullt i gjumit

Nëse flini më pak se shtatë orë, jeni të prirë të sëmureni. Arsyeja është se kur flini, trupi e riparon vetveten. Nëse nuk flini mirë natën, trupi bëhet më i prirë të sëmuret nga çdo infeksion. Koha e natës është periudha kur trupi e rregullon hormonin e stresit. Nëse e keni një orar të rregullt të gjumit, të cilin e ndiqni edhe gjatë vikendeve, trupi e ka më të lehtë të ballafaqohet me stresin dhe t’i luftojë infeksionet.

2. Ushqimi i shëndetshëm

Ushqimet e pashëndetshme kanë shije të mirë dhe krijojnë varësi.Sidoqoftë, ato nuk i bëjnë mirë trupit, ndryshe nga pemët dhe perimet.

Prandaj, është përgjegjësi e juaja të filloni të ushqeheni shëndetshëm, duke i përfshirë këto produkte në dietën tuaj:

• Patatet e ëmbla
• Pemët citrike
• Bajamet
• Rrushin

Edhe konsumimi i verës së kuqe është mënyrë e mirë për të qëndruar të shëndetshëm. Kur ushqeheni mirë, e ndihmoni trupin t’i luftojë mikrobet dhe bakteret që shkaktojnë infeksionet, gripa, ftohje, etj.

3. Pastroni duart

Nuk keni nevojë t’i pastroni duart çdo disa minuta për t’i mbajtur larg mikrobet.Ka disa periudha të caktuara kur pastrimi i duarve është tejet i domosdoshëm, si p.sh.:

– Para dhe pasi ta përgatitni ushqimin

– Para se të hani

– Pasi ta keni përdor tualetin

– Pasi të kolliteni apo teshtini

Pastroni duart me sapun dhe ujë për 20 sekonda në mënyrë që ta zvogëloni rrezikun e zhvillimit të ftohjes dhe gripit deri në 50%.

4. Qëndroni të lumtur

Një prej mënyrave më të mira për të qëndruar të lumtur është duke qenë me njerëz tjerë. Pavarësisht se a janë miq a familjarë, duhet të shoqëroheni me njerëz. Lirojeni stresin duke shpenzuar kohë e duke qeshur me njerëz. Një përqafim nga personi që e doni jua largon rëndimin në gjoks i cili jua dobëson sistemin e imunitetit. Shëndeti është pasuri, aplikoni shprehitë e cekura që të bëni një jetë pa stres.

Më shumë se 150 garues nga 20 shtete të ndryshme morën pjesë në Granada të Spanjës muajin e kaluar në Kampionatin Botëror të lojës së fjalëve “Scrabble” në gjuhën spanjishte.  Lajmet për fituesin e turneut bënë bujë në gjithë Spanjën, pasi Nigel Richards nuk flet fare gjuhën spanjishte, shkruan “The Guardian”. 

“Një poshtërim i  jashtëzakonshëm” ishte mënyra sesi një prezantues i lajmeve e përshkroi ngjarjen këtë javë, ndërsa një raport tjetër e etiketoi si “kulmi i absurditetit”. 

Por, për ata që e kanë ndjekur Richardsin, një zelandez me banim në Malajzi i njohur si Tiger Woodsi i “Scrabble”, arritja duket e përshtatshme.

“Ky është dikush me aftësi shumë të veçanta dhe të pabesueshme. Ai është një person i talentuar”, ka thënë Benjamin Olaizola për “Cadena Ser”. Ai doli i dyti pas Richardsit në turneun në Spanjë.

“Ne po flasim për një zelandez që ka fituar shumë kampione në gjuhën angleze – të paktën pesë prej tyre”, tha Olaizola.

Titulli spanjoll nuk ishte hera e parë që Richards tregoi aftësitë në lojën e fjalëve “Scrabble” në gjuhë të cilat nuk i flet. Ai në vitin 2015 fitoi botërorin në gjuhën frënge ndonëse nuk ishte në gjendje të fliste apo kuptonte frëngjisht.

Ai thuhet se mësoi përmendësh të gjithë fjalorin “Scrabble” të frëngjishtes për nëntë javë.

“Ai nuk flet fare frëngjisht – thjeshtë mësoi fjalët”, tha shoqja e tij Liz Fagerlund për “New Zealand Herald”.

Ai në vitin 2018 fitoi sërish turneun frankofon. Richards shihet si lojtari më i mirë i të gjitha kohërave në këtë lojë, ai luan mbi tre dekada në këtë lojë.

Punëtorët ndërtimorë hasën në rrënojat e një piramide të madhe pranë autostradës në Meksikë. Pasi u informuan për zbulimin, arkeologët mblodhën dhjetëra artefakte të tjera nga vendi, të cilat do të studiohen me kujdes në laborator gjatë muajve të ardhshëm.

Struktura u zbulua në muajin qershor të vitit 2024 gjatë ndërtimit të korsisë së tretë në një autostradë federale në Hidalgo, në Meksikën qendrore-lindore. Arkeologët nga Instituti Kombëtar i Antropologjisë dhe Historisë i Meksikës (INAH) vizituan vendin për të kryer hetime. Pas një studimi ajror me dron, ekipi mblodhi 155 mostra, duke përfshirë fragmente qeramike, vegla guri dhe mbetje kafshësh.

Për të mbrojtur reliktin, autoritetet arkeologjike miratuan ndërtimin e një muri të madh rreth piramidës, me gjatësi 43 metra dhe lartësi 11.7 metra, shkruan Iflscience.

Ndërtesa është pjesë e një vendbanimi parahispanik të njohur si San Miguel, që daton nga periudha epiklasike (650-950 e.s.) deri në periudhën postklasike të vonshme (1350-1519 e.s.). Kjo ishte një kohë kur zona ishte nën kontrollin e “sundimit të Metzca”, për të cilin INAH thotë se ka lënë një “vulë multietnike” të paktën deri në shekullin e XVI-të.

Megjithatë, historia e aktivitetit njerëzor në zonë daton shumë më herët, me vendbanimet më të hershme që i përkasin të paktën 14 mijë viteve më parë.

Ende mbetet e paqartë sa struktura parahispanike janë ende të fshehura në Meksikë, si dhe në Amerikën Qendrore dhe Jugore. Vitet e fundit kanë sjellë shumë zbulime të reja, falë veçanërisht teknologjisë LiDAR (Light Detection and Ranging). Kjo teknologji përdor dritën laser për të zbuluar forma dhe veçori të objekteve që zakonisht janë të fshehura nga bimësia, toka ose struktura të tjera.

Vitit e kaluar, INAH përdori LiDAR për të zbuluar gjurmët e një rruge 18 kilometra të gjatë që lidhte qytetet Maya më shumë se 1200 vjet më parë. Në Guatemalën e sotme, kjo teknikë ka zbuluar gjithashtu prova të një civilizimi të panjohur më parë të Mayave, e cila përbëhej nga 964 vendbanime të ndërlidhura me 177 kilometra rrugë të lashta.

Këto zbulime janë një kujtesë e fuqishme se bota parakolumbiane ishte e gjallë dhe jashtëzakonisht komplekse shumë kohë para shkatërrimit të saj nga kolonizatorët evropianë.