

Kulturë
Dita e çokollatës
Published
4 years agoon
By
Betim Gashi13 shtatori është Dita Ndërkombëtare e Çokollatës dhe ne do të zbulojmë historinë e njërës nga shoqërueset më besnike dhe më të dashura të ditëve tona.
Çokollata është një produkt ushqimor industrial që ka për bazë kakaon. Përdoret për ushqim në formë të pastër dhe si gjysmë produkt në industri e kuzhinë.
Fjala çokollatë rrjedh nga pija e parë me përmbajtje të saj Xocóatl (Xócoc: ëmbël; atl: ujë; d.m.th “ujë i ëmbël”), e cila prodhohej nga Astekët. Kjo pije ka qenë ujë i përzier me kakao, vanilje dhe beber Cajen.
Bima Theobroma Cacao (emri shkencor i kakaos) u klasifikua nga Lineu, duke pasur parasysh emrin dhe përdorimin e tij në qytetërimet që e përdornin në atë kohë.
Historia e kakaos dhe çokollatës
Bima e kakaos ka origjinë antike dhe sipas disa studimeve botanike mendohet të ketë qenë e pranishme mbi 6.000 vjet më parë në lumenjtë Amazona dhe Orinoko. Bujqit e parë që filluan ta kultivonin bimën e kakaos ishin majatë, rreth vitit 1000 p.e.s. Tokat që shtrihen mes gadishullit Jukatan, Ciapasit dhe bregut paqësor të Guatemalës ishin të parët që panë fillimin e historisë së kakaos dhe bashkë me të, të çokollatës.
Më vonë majatë dhe astekët filluan kultivimin e kakaos dhe më vonë të prodhonin çokollatë.
Përveç përdorimit liturgjik e ceremonial, në Amerikë çokollata përdorej si pije e quajtur ksokoatl, shpesh e aromatizuar me vanilje, spec djegës e piper. Kjo pije përftohej e ftohtë ose e nxehtë duke i shtuar ujë ose përbërës të tjerë, si mielli e mineralet. Një tjetër mënyrë e përgatitjes ishte duke i shtuar çokollatës miell misri dhe mjaltë.
Karakteristika e saj parësore ishte shkuma, e cila në antikitet përftohej duke e kaluar disa herë nga një enë në tjetrën. Pas pushtimit spanjoll filloi të përdorej “dybeku” (molinilo), i cili lëvizej poshtë e lart dhe kështu arrihej më shpejt shkuma aq e dëshiruar.
Nuk mund të mos vihet re koincidenca e mënyrës së përgatitjes të pijes së kakaos me traditën afrikane të përgatitjes së çajit (tre cikle të njëpasnjëshëm përgatitje, çdonjëri prej të cilëve përftohet nga zierja e gjetheve të çajit, përzierja e përsëritur deri në arritjen e shkumës).
Ksokoatl-i kishte si efekt lehtësimin e ndjesisë së lodhjes, gjë që lidhej me teobrominën që përmbante. Ai ishte një artikull luksi në gjithë Amerikën qendrore pre-kolumbiane; farat e kakaos përdoreshin si monedhë dhe si njësi matëse: në thesarin e perandorit Motekuhzoma (më i njohur si Montezuma), gjendeshin thuajse një miliard të tilla. Thuhet se ksokoatl-i kishte një shije të shkëlqyer.
Hoze de Akosta, një misionar jezuit spanjoll që jetoi në Peru dhe më pas në Meksikë në fundin e shekullit XVI, shkruante: Jo e shijshme për ata që nuk e njohin, më një shkumë në sipërfaqe që nuk ka aspak shije të mirë. Gjithsesi, është një pije shumë e vlerësuar nga indianët, të cilët e përdorin për të nderuar fisnikët që përshkojnë vendin e tyre. Spanjollët, si burrat dhe gratë, të cilët janë mësuar me vendin, janë shumë xhelozë për këtë çokollatë. Thonë se përgatisin shumë lloje, të ngrohta, të ftohta, të vakëta dhe se i fusin shumë erëza; bëjnë me të dhe një brumë që sipas tyre është i mirë për stomakun.
Vetëm në vitin 1502 kakao u njoh nga qytetërimi evropian: Kristofor Kolombo gjatë udhëtimit të tij të katërt e të fundit në Amerikë, zbarkoi në Honduras ku pati rastin të provonte një pije me bazë kakaoje; në kthim mori me vete disa fara kakaoje për t’ia treguar Ferdinandit dhe Izabelës së Spanjës, por nuk i dha asnjë rëndësi zbulimit. Vetëm me Hernando de Soto u arrit futja e kakaos në Evropë në mënyrë të përhapur, ishte viti 1519.
Ai arriti në Amerikë nga Spanja. Perandori Montezuma e priti krahëhapur dhe i ofroi një plantacion të tërë me kakao.
Ngarkesa e parë e dokumentuar e çokollatës drejt Evropës me qëllim tregtar udhëtoi mbi një anije nga Verakruzi në Sevilje në 1585. Çokollata shërbehej gjithmonë si pije, por evropianët dhe sidomos urdhrat e murgjve spanjollë, të cilët kishin një përvojë të gjatë me mishelat, i shtuan vaniljen dhe sheqerin për t’i hequr shijen e hidhur dhe ia hoqën piperin dhe specin djegës.
Gjatë gjithë viteve 500, çokollata mbeti një ekskluzivitet i Spanjës, e cila ia zgjeroi kultivimin. Vetëm në vitet 600, nëpërmjet Toskanës, kakao arriti në Itali me anë të tregtarit fiorentinas Antonio Carletti dhe në 1615 në gjithë Evropën. Gjurmët e lidhjes së vjetër të Firences me çokollatën gjenden në disa libra të Bibliotekës Kombëtare Qendrore të Firences, ku gjenden dëshmi të shumta të shkruara duke filluar nga viti 1600 me një debat mbi çokollatën dhe konsumin e saj.
Gjithmonë në Firence, nga viti 1680 gjenden gjurmë të shkruara mbi temën e çokollatës. Në 1680 botohet “Ndryshimet mes ushqimit dhe çokollatës…” të cilin e ndjekin në 1728: “Mendime rreth përdorimit të çokollatës”, “Letër ku ekzaminohen arsyetimet e autorit të mendimeve të para, rreth përdorimit të çokollatës”.
Në shekullin XVII u kthye në një luks mes fisnikëve të Evropës dhe holandezët, lundrues e zotët, ia morën Spanjës kontrollin botëror. Në Venecian e viteve 700 lindnin dyqanet e para të kafesë, paraardhësit e bareve të sotëm; ato ishin sigurisht dhe dyqane çokollate dhe ishin në garë për të ndryshuar recetat ekzistuese duke shpikur të reja. Në vitin 1790 “Gazeta Veneciane” dokumentoi përhapjen e produktit. Deri në fund të shek. XVIII çokollata konsiderohej si shëruese ndaj çdo gjëje dhe mendohej me veti mrekullibërëse.
Brazili, Martinika dhe Filipinet e rritën kultivimin e kakaos; në të njëjtën kohë shumë qytete evropiane u shquan për përpunimin e çokollatës; një shembull ishte Torino i cili kishte një prodhim prej 350 kg në ditë, pjesa me e madhe eksportohej në Austri, Zvicër, Gjermani dhe Francë, ku pak nga pak përgatitja e pijeve të çokollatës u kthye në një pasion.
Në fund të shek. XVIII çokollata e parë e ngurtë siç e hamë sot, u shpik në Torino nga Doret-i. Në 1802 Bozzelli shpiku një makineri për ta rafinuar brumin e kakaos e për ta përzier me sheqer e vanilje. Duhet të vinte viti 1820 që sistemi të vihej në punë dhe kubi i parë i çokollatës u prodhua në Angli.
Në vitin 1826, Pierre Paul Caffarel filloi prodhimin e çokollatës në sasi të mëdha falë një makinerie të re, e cila mund të prodhonte mbi 300 kg çokollatë në ditë.
Në vitin 1828, holandezi Conrad J. van Houten, e shpejtoi metodën e nxjerrjes së yndyrës nga farat e kakaos, duke i transformua në kakao pluhur dhe gjalpë kakaoje. Zhvilloi gjithashtu të ashtuquajturin “proces holandez”, i cili konsiston në trajtimin e kakaos me alkale për t’i hequr shijen e hidhur. Këto trajtime bënë të mundur prodhimin e çokollatës si ajo e sotmja.
Çokollata e parë me përmasa më të mëdha se ajo e Doretit u prodhua në vitin 1847 nga Joseph Fry. Në vitin 1852, në Torino, Michele Prochet filloi të përziente kakaon me lajthi të shtypura e të pjekura, duke krijuar brumin Gianduia. Daniel Peter, një fabrikant zviceran qirinjsh, u bashkua me të vjehrrin për të prodhuar çokollatë.
Në vitin 1867, filluan të fusnin edhe qumështin si përbërës dhe nxorën në treg çokollatën me qumësht në vitin 1875. Për të larguar ujin nga qumështi në mënyrë që çokollata të ruhej me gjatë, u ndihmua nga një fqinj, fabrikant ushqimesh për fëmijë, me emrin Henri Nestlè. Rudolph Lindt shpiku procesin e quajtur “conching”, i cili konsiston në mbajtjen për një kohë të gjatë të çokollatës së shkrirë për ta bërë mishelën homogjene.
Në vitin 1946, Pietro Ferrero shpiku një krem me çokollatë dhe lajthi me qëllim për t’i shitur disa kile pastiçierëve: produkti pati një sukses shumë më të madh nga ç’pritej dhe disa vjet më vonë, në vitin 1964, u krijua çokokremi, i cili u bë i famshëm në të gjithë botën.
You may like
Aktualitet
Në Prishtinë organizohet një mbrëmje kulturore me rastin e 115-vjetorit të lindjes së Shën Nënë Terezës
Published
1 day agoon
August 26, 2025By
UBT News
Me rastin e 115-vjetorit të lindjes së Shën Nënë Terezës dhe 20-vjetorit të bekimit të gurthemelit të Katedrales që mban emrin e saj “Shën Nënë Tereza” në Prishtinë organizohet një mbrëmje solemne kulturore, duke filluar nga ora 19:30.
Ngjarja do të mbahet në ambientet e katedrales dhe ka për qëllim të nderojë jetën, veprën dhe trashëgiminë e pavdekshme të humanistes shqiptare, e cila u bë simbol botëror i dashurisë, përkushtimit dhe mëshirës ndaj të varfërve.
Në këtë mbrëmje të veçantë pritet të performojnë artistë të njohur nga të gjitha trevat shqiptare, të cilët do të sjellin përmes muzikës dhe artit një mesazh mirënjohjeje, paqeje dhe dashurie në nder të figurës së Shën Nënë Terezës, e njohur nga mbarë bota si “Nëna e madhe e Globit”.
“Unë gjithmonë e kam në zemër popullin tem shqiptar. Shumë e luti Zotin që paqja e tij të vijë në zemrat tona, në gjitha familjet tona, në gjithë botën. Luti shumë për fukarat e mij dhe për mua dhe motrat e mija. Unë lutem për juve”, këto janë fjalët e Shën Nënë Terezës.
Nobelistja shqiptare Gonxhe Bojaxhiu-Nëna Terezë u lind më 26 gusht 1910 në Shkup, atëherë pjesë e Vilajetit të Kosovës në Perandorinë Osmane. Pasi kishte jetuar në Maqedoni për tetëmbëdhjetë vjet, ajo u shpërngul në Irlandë dhe më pas në Indi, ku jetoi pjesën më të madhe të jetës së saj.
Nënë Tereza themeloi Misionarët e Bamirësisë, një kongregacion fetar i cili në vitin 2012 kishte më shumë se 4.500 motra dhe ishte aktiv në 133 shtete.
Nënë Tereza është nderuar me çmimet dhe nderimet më të larta, duke përfshirë: më 1962 Çmimin e Paqes Ramon Magsaysay dhe 1979 Çmimin Nobel për Paqe.
Më 19 tetor 2003, ajo u lumturua dhe u quajt “Tereza e Bekuar e Kalkutës”. Për t’u kanonizuar në shenjtore, asaj duhej t’i njihej një mrekulli e dytë, në bazë të rregullave të kishës katolike.
Një mrekulli e dytë i është njohur nga Papa Françesku, në dhjetor 2015, duke i hapur rrugën që ajo të shpallet e shenjtë nga Kisha Katolike e Romës. Kanonizimi i saj është bërë më 4 shtator 2016, një ditë para 19-vjetorit të vdekjes së saj (5 shtator), ku njihet edhe si dita e saj e festës.
Një figurë e diskutueshme si gjatë jetës dhe pas vdekjes së saj, Nënë Tereza u admirua gjerësisht nga shumë njerëz për veprat e saj bamirëse.
Aktualitet
I jepet lamtumira e fundit Artur Zhejit, gazetarit që Kosovën e bëri çështje të parë
Published
2 days agoon
August 25, 2025By
UBT News
Personalitete të jetës publike, politikës, miq, kolegë dhe qytetarë i dhanë sot lamtumirën e fundit gazetarit dhe publicistit të njohur Artur Zheji ndërsa zhvilluan homazhe në nderim të tij në Universitetin e Arteve të Bukura në Tiranë.
Në këtë universitet, Zheji ka përfunduar studimet për regjisurë, por gjithashtu ka kaluar edhe një pjesë të mirë të jetës së tij.
Zheji ka qenë drejtues i Radio Televizionit Shqiptar, i Agjencisë Telegrafike Shqiptare, por edhe në media të tjera të shkruara dhe vizive.
Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja u shpreh se pas ekranit, Zheji ka qenë akoma më artist e krijues dhe do të ishte shumë më tepër në vitet që do vinin.
“Humbje e rëndë, e parakohshme. Një personazh me shumë ngjyra, me shumë botë, me shumë përfshirje në jetën publike dhe në jetën e vendit. Nuk e kam arritur në akademi, por natyrisht që e njoh Zhejin si të gjithë ju, si gazetar e publicist. Pas Zhejit në ekrane, me siguri ka qenë një Zheji tjetër akoma më artist e krijues e do ishte shumë më tepër në vitet që do vinin, por fatkeqësisht jeta është ndonjëherë shumë e ashpër në këto ngjarje që janë kaq të papritura. Nuk dimë si të ngushëllojmë familjen e botën që ai la. Ikje shumë e parakohshme”, u shpreh Gonxhja pas homazheve në Akademinë e Arteve.
Aktorët e mirënjohur Rajmonda Bulku dhe Timo Flloko vlerësuan Zhejin si një analist të jashtëzakonshëm, por edhe një artis i madh në shpirt.
“Lindi i lirë, i mençur i kulturuar. Luftoi tërë jetën e tij për të thënë fjalën e drejtë. Elokuenca e Turit është e pakrahasueshme. Do na mungojë shumë, jo vetëm ne që e kishim afër dhe e donim shumë dhe e vlerësonim, por të gjithë atyre që donin ta dëgjonin zërin e Turit, një zë të lirë, një fjalë të drejtë, të mençur dhe besoj se do ta mbajnë në mendje ashtu siç ishte Turi, i drejtë dhe i mençur”, tha për gazetarët aktorja Bulku pas homazheve.
Aktori Timo Flloku u shpreh se “Tur Zheji ishte një personalitet i dimensioneve të jashtëzakonshme, nuk flas në prerjen politike apo si një analist i jashtëzakonshëm, por do të thoja atë që Arturi ishte në artis i madh në shpirt, me një sensibilitet të thellë. Kam patur miqësi të afërt me të. Zoti e rrëmbeu nga ne, iku shumë shpejt”.
Historiani dhe ish-ministri i Jashtëm, Paskal Milo vlerësoi kontributin e Zhejit jo vetëm në media, por edhe në çështje të rëndësishme si ajo e Kosovës.
“Me Artur Zhejin kam rreth 28 vjet që jam njohur. Më ka marrë intervistën e parë si gazetarë në Romë, kur unë isha në pozitën e Ministrit të Jashtëm dhe që aty vendosëm një bashkëpunim shumë miqësorë që vazhdoi edhe më tej. Arriti në majën e publicistikës shqiptare, me një stil të veçantë, një fjalor tejet të përpunuar që ndërthurej mes një gazetarie ekspresive, por dhe mendimi të thellë filozofik. Ajo kulturë e madhe që ky njeri rrezatonte, jo vetëm kur ishte në mediumet publike, por edhe jetën personale, kishe çfarë të bisedoje me të. Artur Zheji është një nga gazetarët më të shquar që është marrë me çështjen kombëtare në tërësi, por veçanërisht Kosovën. Arturi e bëri çështje të parë të profesionit të tij dhe madje temat e tij, diskutimet dhe programet e tij kanë patur në qendër çështjen kombëtare. Për këtë spikaste në mënyrë të veçantë”, tha Milo.
Humbja e tij e papritur ka tronditur jo vetëm familjen, por edhe kolegët dhe opinionin publik, të cilët e shihnin si një figurë me integritet dhe profesionalizëm të lartë.
Kulturë
Cirku Kombëtar i Shqipërisë shfaqet në festivalin “Faerbi” në Zyrih
Published
2 days agoon
August 25, 2025By
UBTNews
Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, ka njoftuar se Cirku Kombëtar po merr pjesë në festivalin “Faerbi” që po zhvillohet në Wetzikon, afër Zyrihut në Zvicër.
Në një postim në Facebook, Rama ka ndarë me ndjekësit një seri fotografish nga trupa e cirkut, duke përshkruar performancën e tyre me fjalët:
“Trupa jonë magjike pushtoi për tre netë skenën e ‘Faerbi Festival’ në Wetzikon–Zyrih, duke sjellë ngjyra, energji dhe diversitet kulturor për publikun”.
Lifestyle
Nuk dini çfarë të bëni në fundjavë? Ja disa sugjerime për ju!
Published
4 days agoon
August 23, 2025By
UBT News
Ka shumë mënyra për ta kaluar fundjavën në mënyrë të këndshme, varësisht nga preferencat dhe nevojat e tua.
Ja disa ide që mund t’ë ndihmojnë të bësh fundjavën më të bukur:
Kaloni kohë për t’u relaksuar, duke bërë dush të ngrohtë, duke lexuar një libër që të pëlqen, ose duke dëgjuar muzikën tënde të preferuar.
Përdorimi i disa minutave për të medituar ose bërë ushtrime yoga mund të ndihmojë në uljen e stresit dhe përmirësimin e mirëqenies.
Nëse ke mundësi, një shëtitje në natyrë ose një ngjitje në një mal mund të jetë mundësi e shkëlqyer për të shkarkuar energjitë e akumuluara dhe për të shijuar bukuritë e natyrës.
Pasi ta kesh gjetur vendin e bukur, bëj piknik, të kalosh kohë me miqtë ose familjen, ose të shijosh vakt të thjeshtë në ajër të pastër.
Mund të organizosh një darkë të thjeshtë me miqtë ose një aktivitet të veçantë për familjen, si një film ose një lojë.
Mund të telefonosh dikë që nuk e ke takuar për një kohë të gjatë e të kalosh kohë duke biseduar për jetën, kujtime dhe planet.
Vizita në muze, galeri arti ose një shfaqje mund të jetë mundësi për të mësuar diçka të re dhe për të pasuruar jetën tënde kulturore.
Mund të mësosh diçka të re, si të luash një instrument, të bësh pikturë ose të përpiqesh me një hobby tjetër që e ke lënë mënjanë.

Formimi i profesionistëve që udhëheqin në sport, rehabilitim dhe shëndet publik – Studio Master në Shëndet dhe Aktivitet Fizik në UBT

Ambasada e Italisë: Mirëpresim zgjedhjen e Dimal Bashës si kryeparlamentar

Drejtori i ATK-së në takim me përfaqësues të Ambasadës së Mbretërisë së Bashkuar në Kosovë

Blerim Sallahu caktohet ushtrues i detyrës së Ministrit të Drejtësisë

Manchester United planifikon shitje masive – në listë emra si Garnacho, Sancho e Hojlund

Suedia publikon listën për ndeshjet me Slloveninë dhe Kosovën – mungon Besfort Zeneli

Shirat e rrëmbyeshëm përfshijnë Tajlandën, një i vdekur dhe një i zhdukur

KQZ miraton vendime për decertifikim dhe certifikim të kandidatëve për zgjedhjet lokale 2025

OEK shpreh shqetësim të thellë lidhur me faturat e energjisë elektrike
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT3 months ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT3 months ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT3 months ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore
-
Kërkime2 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA