Kulturë

Dita e çokollatës

Published

on

13 shtatori është Dita Ndërkombëtare e Çokollatës dhe ne do të zbulojmë historinë e njërës nga shoqërueset më besnike dhe më të dashura të ditëve tona.

Çokollata është një produkt ushqimor industrial që ka për bazë kakaon. Përdoret për ushqim në formë të pastër dhe si gjysmë produkt në industri e kuzhinë.

Fjala çokollatë rrjedh nga pija e parë me përmbajtje të saj Xocóatl (Xócoc: ëmbël; atl: ujë; d.m.th “ujë i ëmbël”), e cila prodhohej nga Astekët. Kjo pije ka qenë ujë i përzier me kakao, vanilje dhe beber Cajen.

Bima Theobroma Cacao (emri shkencor i kakaos) u klasifikua nga Lineu, duke pasur parasysh emrin dhe përdorimin e tij në qytetërimet që e përdornin në atë kohë.

Historia e kakaos dhe çokollatës

Bima e kakaos ka origjinë antike dhe sipas disa studimeve botanike mendohet të ketë qenë e pranishme mbi 6.000 vjet më parë në lumenjtë Amazona dhe Orinoko. Bujqit e parë që filluan ta kultivonin bimën e kakaos ishin majatë, rreth vitit 1000 p.e.s. Tokat që shtrihen mes gadishullit Jukatan, Ciapasit dhe bregut paqësor të Guatemalës ishin të parët që panë fillimin e historisë së kakaos dhe bashkë me të, të çokollatës.

Më vonë majatë dhe astekët filluan kultivimin e kakaos dhe më vonë të prodhonin çokollatë.

Përveç përdorimit liturgjik e ceremonial, në Amerikë çokollata përdorej si pije e quajtur ksokoatl, shpesh e aromatizuar me vanilje, spec djegës e piper. Kjo pije përftohej e ftohtë ose e nxehtë duke i shtuar ujë ose përbërës të tjerë, si mielli e mineralet. Një tjetër mënyrë e përgatitjes ishte duke i shtuar çokollatës miell misri dhe mjaltë.

Karakteristika e saj parësore ishte shkuma, e cila në antikitet përftohej duke e kaluar disa herë nga një enë në tjetrën. Pas pushtimit spanjoll filloi të përdorej “dybeku” (molinilo), i cili lëvizej poshtë e lart dhe kështu arrihej më shpejt shkuma aq e dëshiruar.

Nuk mund të mos vihet re koincidenca e mënyrës së përgatitjes të pijes së kakaos me traditën afrikane të përgatitjes së çajit (tre cikle të njëpasnjëshëm përgatitje, çdonjëri prej të cilëve përftohet nga zierja e gjetheve të çajit, përzierja e përsëritur deri në arritjen e shkumës).

Ksokoatl-i kishte si efekt lehtësimin e ndjesisë së lodhjes, gjë që lidhej me teobrominën që përmbante. Ai ishte një artikull luksi në gjithë Amerikën qendrore pre-kolumbiane; farat e kakaos përdoreshin si monedhë dhe si njësi matëse: në thesarin e perandorit Motekuhzoma (më i njohur si Montezuma), gjendeshin thuajse një miliard të tilla. Thuhet se ksokoatl-i kishte një shije të shkëlqyer.

Hoze de Akosta, një misionar jezuit spanjoll që jetoi në Peru dhe më pas në Meksikë në fundin e shekullit XVI, shkruante: Jo e shijshme për ata që nuk e njohin, më një shkumë në sipërfaqe që nuk ka aspak shije të mirë. Gjithsesi, është një pije shumë e vlerësuar nga indianët, të cilët e përdorin për të nderuar fisnikët që përshkojnë vendin e tyre. Spanjollët, si burrat dhe gratë, të cilët janë mësuar me vendin, janë shumë xhelozë për këtë çokollatë. Thonë se përgatisin shumë lloje, të ngrohta, të ftohta, të vakëta dhe se i fusin shumë erëza; bëjnë me të dhe një brumë që sipas tyre është i mirë për stomakun.

Vetëm në vitin 1502 kakao u njoh nga qytetërimi evropian: Kristofor Kolombo gjatë udhëtimit të tij të katërt e të fundit në Amerikë, zbarkoi në Honduras ku pati rastin të provonte një pije me bazë kakaoje; në kthim mori me vete disa fara kakaoje për t’ia treguar Ferdinandit dhe Izabelës së Spanjës, por nuk i dha asnjë rëndësi zbulimit. Vetëm me Hernando de Soto u arrit futja e kakaos në Evropë në mënyrë të përhapur, ishte viti 1519.

Ai arriti në Amerikë nga Spanja. Perandori Montezuma e priti krahëhapur dhe i ofroi një plantacion të tërë me kakao.

Ngarkesa e parë e dokumentuar e çokollatës drejt Evropës me qëllim tregtar udhëtoi mbi një anije nga Verakruzi në Sevilje në 1585. Çokollata shërbehej gjithmonë si pije, por evropianët dhe sidomos urdhrat e murgjve spanjollë, të cilët kishin një përvojë të gjatë me mishelat, i shtuan vaniljen dhe sheqerin për t’i hequr shijen e hidhur dhe ia hoqën piperin dhe specin djegës.

Gjatë gjithë viteve 500, çokollata mbeti një ekskluzivitet i Spanjës, e cila ia zgjeroi kultivimin. Vetëm në vitet 600, nëpërmjet Toskanës, kakao arriti në Itali me anë të tregtarit fiorentinas Antonio Carletti dhe në 1615 në gjithë Evropën. Gjurmët e lidhjes së vjetër të Firences me çokollatën gjenden në disa libra të Bibliotekës Kombëtare Qendrore të Firences, ku gjenden dëshmi të shumta të shkruara duke filluar nga viti 1600 me një debat mbi çokollatën dhe konsumin e saj.

Gjithmonë në Firence, nga viti 1680 gjenden gjurmë të shkruara mbi temën e çokollatës. Në 1680 botohet “Ndryshimet mes ushqimit dhe çokollatës…” të cilin e ndjekin në 1728: “Mendime rreth përdorimit të çokollatës”, “Letër ku ekzaminohen arsyetimet e autorit të mendimeve të para, rreth përdorimit të çokollatës”.

Në shekullin XVII u kthye në një luks mes fisnikëve të Evropës dhe holandezët, lundrues e zotët, ia morën Spanjës kontrollin botëror. Në Venecian e viteve 700 lindnin dyqanet e para të kafesë, paraardhësit e bareve të sotëm; ato ishin sigurisht dhe dyqane çokollate dhe ishin në garë për të ndryshuar recetat ekzistuese duke shpikur të reja. Në vitin 1790 “Gazeta Veneciane” dokumentoi përhapjen e produktit. Deri në fund të shek. XVIII çokollata konsiderohej si shëruese ndaj çdo gjëje dhe mendohej me veti mrekullibërëse.

Brazili, Martinika dhe Filipinet e rritën kultivimin e kakaos; në të njëjtën kohë shumë qytete evropiane u shquan për përpunimin e çokollatës; një shembull ishte Torino i cili kishte një prodhim prej 350 kg në ditë, pjesa me e madhe eksportohej në Austri, Zvicër, Gjermani dhe Francë, ku pak nga pak përgatitja e pijeve të çokollatës u kthye në një pasion.

Në fund të shek. XVIII çokollata e parë e ngurtë siç e hamë sot, u shpik në Torino nga Doret-i. Në 1802 Bozzelli shpiku një makineri për ta rafinuar brumin e kakaos e për ta përzier me sheqer e vanilje. Duhet të vinte viti 1820 që sistemi të vihej në punë dhe kubi i parë i çokollatës u prodhua në Angli.

Në vitin 1826, Pierre Paul Caffarel filloi prodhimin e çokollatës në sasi të mëdha falë një makinerie të re, e cila mund të prodhonte mbi 300 kg çokollatë në ditë.

Në vitin 1828, holandezi Conrad J. van Houten, e shpejtoi metodën e nxjerrjes së yndyrës nga farat e kakaos, duke i transformua në kakao pluhur dhe gjalpë kakaoje. Zhvilloi gjithashtu të ashtuquajturin “proces holandez”, i cili konsiston në trajtimin e kakaos me alkale për t’i hequr shijen e hidhur. Këto trajtime bënë të mundur prodhimin e çokollatës si ajo e sotmja.

Çokollata e parë me përmasa më të mëdha se ajo e Doretit u prodhua në vitin 1847 nga Joseph Fry. Në vitin 1852, në Torino, Michele Prochet filloi të përziente kakaon me lajthi të shtypura e të pjekura, duke krijuar brumin Gianduia. Daniel Peter, një fabrikant zviceran qirinjsh, u bashkua me të vjehrrin për të prodhuar çokollatë.

Në vitin 1867, filluan të fusnin edhe qumështin si përbërës dhe nxorën në treg çokollatën me qumësht në vitin 1875. Për të larguar ujin nga qumështi në mënyrë që çokollata të ruhej me gjatë, u ndihmua nga një fqinj, fabrikant ushqimesh për fëmijë, me emrin Henri Nestlè. Rudolph Lindt shpiku procesin e quajtur “conching”, i cili konsiston në mbajtjen për një kohë të gjatë të çokollatës së shkrirë për ta bërë mishelën homogjene.

Në vitin 1946, Pietro Ferrero shpiku një krem me çokollatë dhe lajthi me qëllim për t’i shitur disa kile pastiçierëve: produkti pati një sukses shumë më të madh nga ç’pritej dhe disa vjet më vonë, në vitin 1964, u krijua çokokremi, i cili u bë i famshëm në të gjithë botën.

Continue Reading

Lifestyle

Disa nga gabimet prindërore që fëmijët nuk i falin kurrë

Published

on

Fëmijët mund t’u falin prindërve shumë gabime, disa menjëherë, disa me kalimin e kohës. Megjithatë, ka gabime që mbeten të pafalshme, ose falen vetëm në raste të rralla.

Prindërit përpiqen të rrisin fëmijët në mënyrën më të mirë të mundshme, por gabimet janë të pashmangshme. Disa korrigjohen me kohën, të tjerat lënë gjurmë të thella që ndikojnë në zhvillimin emocional të fëmijës.

Kontrolli i tepruar dhe mungesa e besimit

Ekzistojnë stile të ndryshme prindërimi, disa janë tepër mbrojtës, ndërsa të tjerë u japin fëmijëve më shumë liri që në moshë të vogël.

Nuk ka një mënyrë të saktë për të rritur një fëmijë, besimi është thelbësor në çdo rast. Fëmijët e ndërtojnë vetëbesimin përmes besimit që u japin prindërit.

Kur një prind kontrollon çdo hap e nuk i lejon fëmijës hapësirë për të marrë vendime apo për të bërë gabime, i dërgon mesazhin se nuk është i aftë të menaxhojë vetë jetën. Kjo sjellje mund të vazhdojë të ketë pasoja edhe në moshë madhore.

Një i ri që është mësuar të kontrollohet vazhdimisht mund të ketë vështirësi të marrë përgjegjësi, të ketë frikë të ndërmarrë iniciativa a të mendojë në mënyrë të pavarur. Kur prindërit tregojnë besim, ata ndihmojnë fëmijën të zhvillojë pavarësi, të marrë vendime dhe të përballet me sfidat me siguri.

Edhe kur fëmija largohet nga shtëpia për të jetuar apo punuar diku tjetër, mbështetja dhe besimi i prindërve mbeten thelbësore për suksesin e tij.

Krahasimi me të tjerët

Një tjetër gabim që fëmijët e mbajnë mend është krahasimi me të tjerët. Mënyra si prindërit i trajtojnë gjatë fëmijërisë ka ndikim në mënyrën si do ta shohin veten në të ardhmen. Fëmijët që nuk krahasohen rriten si të sigurt në vetvete, që matin përparimin e tyre në raport me versionin e djeshëm të vetes, jo me të tjerët.

Ata mësojnë se çdo njeri ka rrugën, aftësitë dhe kushtet e veta. Por, fëmijët që krahasohen vazhdimisht me të tjerët mund të zhvillojnë ndjenja pasigurie, xhelozie apo inferioriteti. Ky presion i vazhdueshëm i ndjek edhe në moshën e rritur, duke ndikuar në vetëvlerësim dhe mirëqenie emocionale.

Prindërit duhet të krahasojnë fëmijën vetëm me versionin e tij të djeshëm. Kjo e ndihmon të kuptojë se është unik dhe se përparimi matet me forcat e veta.

Kontrolli i tepruar dhe krahasimi me të tjerët janë dy nga gabimet më të dëmshme që bëjnë prindërit. Ato mund të dëmtojnë vetëbesimin dhe të pengojnë zhvillimin emocional të fëmijës për shumë vite. Ndërtimi i një marrëdhënieje të bazuar në besim, respekt dhe mirëkuptim për individualitetin e fëmijës është çelësi për ta ndihmuar të rritet si i rritur, i sigurt dhe i pavarur. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

‘Art’, një shfaqje që sfidon miqësinë dhe perceptimin e vlerave në Teatrin Kombëtar të Kosovës

Published

on

Shfaqja “Art” është premiera e radhës në Teatrin Kombëtar të Kosovës, me autore, Yasemina Reza, regjisor, Bashkim Ramadani, asistente e regjisë Kreshnike Osmani dhe me dramaturge Zoga Çeta Çitaku.

Kjo shfaqje paraqet miqësinë që përplaset kur arti sfidon çdo perceptim, dhe a mund të mbijetosh në një botë ku vlerat janë të ndryshme?

Në këtë shfaqje luajnë aktorët: Ard Islami, Ylber Bardhi dhe Butrint Lumi.

Reprizat e shfaqjes “Art”-do të mbahen me 27 dhe 28 tetor 2025 nga ora 20:00 në Amfiteatrin e Teatrit Kombëtar të Kosovës. /A.Z/UBT News/

 

Continue Reading

Lifestyle

Si të dalloni një vend pune toksik që në intervistën e parë?

Published

on

Një studim i fundit nga Instituti Amerikan i Forcës së Punës ka zbuluar se mbi gjysma e punonjësve besojnë se menaxherët e tyre kanë ndikim më të madh në shëndetin mendor sesa terapistët.

Shumë pjesëmarrës kanë pohuar se ndikimi i shefave në jetë personale dhe mirëqenien emocionale është i krahasueshëm me atë të bashkëshortëve apo partnerëve të tyre.

Nga tensionet e vogla deri te mungesa e besimit, marrëdhënia me shefin shpesh i ngjan një marrëdhënieje në çift — dhe mund të jetë po aq e lodhshme emocionalisht. Por, si mund të shmangim hyrjen në një vend pune toksik që në fillim?

Përdorues të Reddit-it, të cilët kanë përjetuar përvoja të vështira me “shefa toksikë”, ndajnë disa shenja paralajmëruese që dallohen që gjatë intervistës së parë dhe që zbulojnë mjedisin e vërtetë të punës përpara se të firmosni kontratën.

1. “Ne jemi si familje këtu”

Kjo është një nga frazat më të zakonshme që sipas njerëzve, duhet të ndizë dritën e kuqe. Në pamje të parë tingëllon ngrohtë, por fsheh pritshmëri për orë të gjata pune, mungesë kufijsh mes jetës personale dhe asaj profesionale, dhe presion të vazhdueshëm për “të dhënë gjithçka për ekipin”.

Nëse e dëgjoni këtë gjatë intervistës, bëni kujdes. Në shumë raste, “si familje” do të thotë “nuk ka kufij”.

2. Qasja ndaj pushimeve dhe kohës së lirë

Një tjetër shenjë e kulturës toksike është mungesa e respektit për pushimet. Nëse punonjësit nuk marrin pushim, dhe as menaxherët nuk e bëjnë, është një tregues i qartë i mbingarkesës.

Gjatë intervistës, vini re si flitet për ditët e pushimit: A përgjigjen me qartësi për rregullat e politikat? Apo shmangin pyetjet dhe japin përgjigje të mjegullta?

Nëse menaxheri mburret me orët e gjata të punës, apo thotë se “këtu ndihmojmë njëri-tjetrin si familje”, kjo është shpesh një shenjë që kultura e punës nuk respekton balancën jetës-punë.

3. Pyetje të drejtpërdrejta për sfidat dhe problemet

Mos kini frikë të bëni pyetje të sinqerta, si: “Cila është pjesa më e vështirë e kësaj pune?” “Në çfarë aspektesh po përpiqet kompania të përmirësohet?”

“Pse u largua personi që kishte këtë rol më parë?” “A jeni ju vetë të kënaqur me rolin tuaj?”

Nëse intervistuesi përgjigjet me qetësi dhe transparencë, është shenjë e një ambienti të shëndetshëm. Por, nëse shmang përgjigjet ose duket i tensionuar, ka gjasa që po fsheh probleme të brendshme.

4. Mungesa e përgjigjeve të qarta

Nëse pyetjet tuaja për detyrat, orarin, mundësitë e rritjes apo pagën marrin përgjigje të paqarta dhe të paqëndrueshme, është koha të bëheni të kujdesshëm.

Një kompani që e di çfarë kërkon dhe si e trajton stafin e saj, do të jetë gjithmonë transparente. Kur çdo gjë mbetet “në diskutim”, do të thotë se rregullat ndryshojnë sipas interesit të momentit.

Besoni instinktit tuaj. Nëse gjatë intervistës ndjeni se diçka “nuk shkon”, qoftë nga mënyra e komunikimit, qasja e menaxherit apo energjia e përgjithshme — mos e injoroni. Shpesh, ndjesia e parë është sinjali më i saktë se ai vend pune mund të mos jetë i duhuri për ju. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Lajmet

Profesori i UBT-së, Gazmend Ejupi, i ftuar në pritjen mbretërore të Mbreti Charles III për ekonominë krijuese

Published

on

Më 21 tetor 2025, profesori i Fakultetit të Artit dhe Medias Digjitale në UBT, Gazmend Ejupi, mori pjesë në një ngjarje të veçantë, me ftesë të British Council, organizuar në nder të Ekonomisë Krijuese të Ballkanit Perëndimor. Pritja u zhvillua nga Madhëria e Tij, Mbreti Charles III, në një atmosferë solemne dhe prestigjioze, ku u promovuan iniciativat që mbështesin krijimtarinë, artin dhe inovacionin në rajon.

Për profesor Ejupin, ky moment kishte një domethënie të veçantë personale. Si ish-banues i Londrës për 20 vite, ai u ndje i lidhur ngushtë me qytetin dhe kulturën britanike, duke shijuar një përvojë që ndërthurte kreativitetin, rrjetëzimin profesional dhe njohjen ndërkombëtare. Pjesëmarrja e tij thekson edhe njëherë kontributin e Kosovës në fushën e ekonomisë krijuese dhe artit digjital.

Gjatë pritjes, përfaqësues të artit, medias, teknologjisë dhe sektorit krijues nga e gjithë Ballkani Perëndimor patën mundësinë të ndajnë eksperiencat e tyre, të diskutojnë sfidat dhe mundësitë e zhvillimit të ekonomisë krijuese dhe të ngrenë bashkëpunime të reja ndërkufitare.

Continue Reading

Të kërkuara