Kulturë

Dita e çokollatës

Published

on

13 shtatori është Dita Ndërkombëtare e Çokollatës dhe ne do të zbulojmë historinë e njërës nga shoqërueset më besnike dhe më të dashura të ditëve tona.

Çokollata është një produkt ushqimor industrial që ka për bazë kakaon. Përdoret për ushqim në formë të pastër dhe si gjysmë produkt në industri e kuzhinë.

Fjala çokollatë rrjedh nga pija e parë me përmbajtje të saj Xocóatl (Xócoc: ëmbël; atl: ujë; d.m.th “ujë i ëmbël”), e cila prodhohej nga Astekët. Kjo pije ka qenë ujë i përzier me kakao, vanilje dhe beber Cajen.

Bima Theobroma Cacao (emri shkencor i kakaos) u klasifikua nga Lineu, duke pasur parasysh emrin dhe përdorimin e tij në qytetërimet që e përdornin në atë kohë.

Historia e kakaos dhe çokollatës

Bima e kakaos ka origjinë antike dhe sipas disa studimeve botanike mendohet të ketë qenë e pranishme mbi 6.000 vjet më parë në lumenjtë Amazona dhe Orinoko. Bujqit e parë që filluan ta kultivonin bimën e kakaos ishin majatë, rreth vitit 1000 p.e.s. Tokat që shtrihen mes gadishullit Jukatan, Ciapasit dhe bregut paqësor të Guatemalës ishin të parët që panë fillimin e historisë së kakaos dhe bashkë me të, të çokollatës.

Më vonë majatë dhe astekët filluan kultivimin e kakaos dhe më vonë të prodhonin çokollatë.

Përveç përdorimit liturgjik e ceremonial, në Amerikë çokollata përdorej si pije e quajtur ksokoatl, shpesh e aromatizuar me vanilje, spec djegës e piper. Kjo pije përftohej e ftohtë ose e nxehtë duke i shtuar ujë ose përbërës të tjerë, si mielli e mineralet. Një tjetër mënyrë e përgatitjes ishte duke i shtuar çokollatës miell misri dhe mjaltë.

Karakteristika e saj parësore ishte shkuma, e cila në antikitet përftohej duke e kaluar disa herë nga një enë në tjetrën. Pas pushtimit spanjoll filloi të përdorej “dybeku” (molinilo), i cili lëvizej poshtë e lart dhe kështu arrihej më shpejt shkuma aq e dëshiruar.

Nuk mund të mos vihet re koincidenca e mënyrës së përgatitjes të pijes së kakaos me traditën afrikane të përgatitjes së çajit (tre cikle të njëpasnjëshëm përgatitje, çdonjëri prej të cilëve përftohet nga zierja e gjetheve të çajit, përzierja e përsëritur deri në arritjen e shkumës).

Ksokoatl-i kishte si efekt lehtësimin e ndjesisë së lodhjes, gjë që lidhej me teobrominën që përmbante. Ai ishte një artikull luksi në gjithë Amerikën qendrore pre-kolumbiane; farat e kakaos përdoreshin si monedhë dhe si njësi matëse: në thesarin e perandorit Motekuhzoma (më i njohur si Montezuma), gjendeshin thuajse një miliard të tilla. Thuhet se ksokoatl-i kishte një shije të shkëlqyer.

Hoze de Akosta, një misionar jezuit spanjoll që jetoi në Peru dhe më pas në Meksikë në fundin e shekullit XVI, shkruante: Jo e shijshme për ata që nuk e njohin, më një shkumë në sipërfaqe që nuk ka aspak shije të mirë. Gjithsesi, është një pije shumë e vlerësuar nga indianët, të cilët e përdorin për të nderuar fisnikët që përshkojnë vendin e tyre. Spanjollët, si burrat dhe gratë, të cilët janë mësuar me vendin, janë shumë xhelozë për këtë çokollatë. Thonë se përgatisin shumë lloje, të ngrohta, të ftohta, të vakëta dhe se i fusin shumë erëza; bëjnë me të dhe një brumë që sipas tyre është i mirë për stomakun.

Vetëm në vitin 1502 kakao u njoh nga qytetërimi evropian: Kristofor Kolombo gjatë udhëtimit të tij të katërt e të fundit në Amerikë, zbarkoi në Honduras ku pati rastin të provonte një pije me bazë kakaoje; në kthim mori me vete disa fara kakaoje për t’ia treguar Ferdinandit dhe Izabelës së Spanjës, por nuk i dha asnjë rëndësi zbulimit. Vetëm me Hernando de Soto u arrit futja e kakaos në Evropë në mënyrë të përhapur, ishte viti 1519.

Ai arriti në Amerikë nga Spanja. Perandori Montezuma e priti krahëhapur dhe i ofroi një plantacion të tërë me kakao.

Ngarkesa e parë e dokumentuar e çokollatës drejt Evropës me qëllim tregtar udhëtoi mbi një anije nga Verakruzi në Sevilje në 1585. Çokollata shërbehej gjithmonë si pije, por evropianët dhe sidomos urdhrat e murgjve spanjollë, të cilët kishin një përvojë të gjatë me mishelat, i shtuan vaniljen dhe sheqerin për t’i hequr shijen e hidhur dhe ia hoqën piperin dhe specin djegës.

Gjatë gjithë viteve 500, çokollata mbeti një ekskluzivitet i Spanjës, e cila ia zgjeroi kultivimin. Vetëm në vitet 600, nëpërmjet Toskanës, kakao arriti në Itali me anë të tregtarit fiorentinas Antonio Carletti dhe në 1615 në gjithë Evropën. Gjurmët e lidhjes së vjetër të Firences me çokollatën gjenden në disa libra të Bibliotekës Kombëtare Qendrore të Firences, ku gjenden dëshmi të shumta të shkruara duke filluar nga viti 1600 me një debat mbi çokollatën dhe konsumin e saj.

Gjithmonë në Firence, nga viti 1680 gjenden gjurmë të shkruara mbi temën e çokollatës. Në 1680 botohet “Ndryshimet mes ushqimit dhe çokollatës…” të cilin e ndjekin në 1728: “Mendime rreth përdorimit të çokollatës”, “Letër ku ekzaminohen arsyetimet e autorit të mendimeve të para, rreth përdorimit të çokollatës”.

Në shekullin XVII u kthye në një luks mes fisnikëve të Evropës dhe holandezët, lundrues e zotët, ia morën Spanjës kontrollin botëror. Në Venecian e viteve 700 lindnin dyqanet e para të kafesë, paraardhësit e bareve të sotëm; ato ishin sigurisht dhe dyqane çokollate dhe ishin në garë për të ndryshuar recetat ekzistuese duke shpikur të reja. Në vitin 1790 “Gazeta Veneciane” dokumentoi përhapjen e produktit. Deri në fund të shek. XVIII çokollata konsiderohej si shëruese ndaj çdo gjëje dhe mendohej me veti mrekullibërëse.

Brazili, Martinika dhe Filipinet e rritën kultivimin e kakaos; në të njëjtën kohë shumë qytete evropiane u shquan për përpunimin e çokollatës; një shembull ishte Torino i cili kishte një prodhim prej 350 kg në ditë, pjesa me e madhe eksportohej në Austri, Zvicër, Gjermani dhe Francë, ku pak nga pak përgatitja e pijeve të çokollatës u kthye në një pasion.

Në fund të shek. XVIII çokollata e parë e ngurtë siç e hamë sot, u shpik në Torino nga Doret-i. Në 1802 Bozzelli shpiku një makineri për ta rafinuar brumin e kakaos e për ta përzier me sheqer e vanilje. Duhet të vinte viti 1820 që sistemi të vihej në punë dhe kubi i parë i çokollatës u prodhua në Angli.

Në vitin 1826, Pierre Paul Caffarel filloi prodhimin e çokollatës në sasi të mëdha falë një makinerie të re, e cila mund të prodhonte mbi 300 kg çokollatë në ditë.

Në vitin 1828, holandezi Conrad J. van Houten, e shpejtoi metodën e nxjerrjes së yndyrës nga farat e kakaos, duke i transformua në kakao pluhur dhe gjalpë kakaoje. Zhvilloi gjithashtu të ashtuquajturin “proces holandez”, i cili konsiston në trajtimin e kakaos me alkale për t’i hequr shijen e hidhur. Këto trajtime bënë të mundur prodhimin e çokollatës si ajo e sotmja.

Çokollata e parë me përmasa më të mëdha se ajo e Doretit u prodhua në vitin 1847 nga Joseph Fry. Në vitin 1852, në Torino, Michele Prochet filloi të përziente kakaon me lajthi të shtypura e të pjekura, duke krijuar brumin Gianduia. Daniel Peter, një fabrikant zviceran qirinjsh, u bashkua me të vjehrrin për të prodhuar çokollatë.

Në vitin 1867, filluan të fusnin edhe qumështin si përbërës dhe nxorën në treg çokollatën me qumësht në vitin 1875. Për të larguar ujin nga qumështi në mënyrë që çokollata të ruhej me gjatë, u ndihmua nga një fqinj, fabrikant ushqimesh për fëmijë, me emrin Henri Nestlè. Rudolph Lindt shpiku procesin e quajtur “conching”, i cili konsiston në mbajtjen për një kohë të gjatë të çokollatës së shkrirë për ta bërë mishelën homogjene.

Në vitin 1946, Pietro Ferrero shpiku një krem me çokollatë dhe lajthi me qëllim për t’i shitur disa kile pastiçierëve: produkti pati një sukses shumë më të madh nga ç’pritej dhe disa vjet më vonë, në vitin 1964, u krijua çokokremi, i cili u bë i famshëm në të gjithë botën.

Continue Reading

Kulturë

Ndërron jetë shkrimtarja e njohur britanike, Dame Jilly Cooper

Published

on

Shkrimtarja e njohur britanike, Dame Jilly Cooper, ka ndërruar jetë në moshën 88-vjeçare pas një rrëzimi, konfirmuan familja dhe botuesi i saj.

Cooper ishte e famshme për romanet sensuale që portretizonin jetën dhe skandalet e klasës së pasur rurale dhe kishte shitur mbi 11 milion kopje të veprave të saj vetëm në Mbretërinë e Bashkuar.

Fëmijët e saj, Felix dhe Emily, thanë: “Nëna jonë ishte një dritë e shndritshme në jetët tona. Dashuria e saj për familjen dhe miqtë nuk kishte kufij. Humbja e saj është një tronditje e madhe. Jemi krenarë për gjithçka që arriti dhe nuk mund ta imagjinojmë jetën pa buzëqeshjen dhe të qeshurat e saj të çiltër.”

E njohur si “Mbretëresha e bonkbuster-ave”, Jilly Cooper publikoi librin e saj të parë, How To Stay Married më 1969, të ndjekur nga How to Survive From Nine To Five një vit më vonë. Romani  më i famshëm, Riders është pjesë e serisë Rutshire Chronicles, përfshin dhjetë vepra.

Aktori Rufus Jones, i cili luan në serialin televiziv Rivals bazuar në librin e saj, i bëri homazh Cooper në Instagram: “Jilly ishte një grua e jashtëzakonshme – e qeshur, e çuditshme dhe e mirë. Patëm fatin ta takonim dhe të mësojmë nga tregimet e saj të paharrueshme.”

Agjentja e saj, Felicity Blunt, e përshkroi bashkëpunimin me Cooper si privilegj: “Ajo ka lënë gjurmë në kulturën letrare e në mënyrën e të shkruarit që nga publikimi mbi pesëdhjetë vjet më parë. Do të mbahet mend për serinë Rutshire Chronicles dhe për personazhin Rupert Campbell-Black, por mbi të gjitha për mënyrën e saj të veçantë të të treguarit për klasën, dashurinë, rivalitetin dhe humorin e mprehtë.

Karriera e Cooper ishte e gjatë dhe e larmishme; ajo filloi si gazetare në vitet 1957-1959, më pas u bë kolumniste për tema si martesa, seksi dhe jeta e përditshme, para se të kalonte tek librat e saj të suksesshëm. Ajo gjithashtu kontribuoi si producent ekzekutiv në adaptimin e librit të saj Rivals për Disney+, duke ndihmuar në skenar dhe regjizim.

Përndryshe, Jilly Cooper do të mbahet mend si një shkrimtare energjike, me humor dhe me një talent të jashtëzakonshëm për të sjellë gëzim tek lexuesit dhe të gjithë ata që punuan me të. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Lifestyle

Si të aktivizoni rritjen e flokëve me peptide?

Published

on

Serumet me peptide kanë fituar një vend të rëndësishëm në rutinat e kujdesit për lëkurën për shkak të aftësisë së tyre për të riparuar dhe përmirësuar gjendjen e saj.

Kur përdoren në skalp, peptide për rritjen e flokëve mund të ndihmojnë në hidratimin e skalpit, parandalimin e dobësimit të flokëve, reduktimin e inflamacionit dhe stimulimin e rritjes së flokëve të rinj dhe më të fortë.

“Në fund të fundit, një skalp i shëndetshëm sjell flokë të shëndetshëm,” thekson ekspertja për flokët Kerry Yates.

Peptidet janë zinxhirë të shkurtër aminoacidesh, blloqet ndërtuese të proteinave. Trupi i prodhon natyrshëm, dhe kur aplikohen në lëkurë, ato njihen nga trupi dhe shkaktojnë reagime të dobishme.

“Trupi kombinon peptide në sekuenca të ndryshme që veprojnë si sinjalizues qelizorë, duke ndihmuar në riparim, rindërtim dhe rigjenerim,” shpjegon mjekja interniste e certifikuar Dr. Amanda Kahn, e specializuar në kujdesin afatgjatë të shëndetit.

Në skalp, peptidet dërgojnë sinjale që aktivizojnë gjenet përgjegjëse për rritjen dhe trashësinë e flokëve, si dhe stimulojnë lirimin e faktorëve të rritjes, thotë dermatologia e certifikuar Dr. Kiran Mian.

“Ato ndihmojnë në zgjatjen e flokëve, zgjasin fazën e rritjes dhe përmirësojnë përmbajtjen e aminoacideve në flokë, duke rezultuar në flokë më të butë dhe më të shëndetshëm,” shton ajo. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

Erblina Luma promovon librin “Vajza e Diellit”, një udhëtim mes lindjes, vdekjes dhe ringjalljes

Published

on

Letërsia shqipe është pasuruar me një zë të ri, të ndjeshëm dhe të guximshëm.

Erblina Luma ka promovuar librin e parë me poezi, “Vajza e Diellit”, një përmbledhje me 78 krijime, të ndara në dy pjesë me nga pesë kapituj secila.

Në to, autorja trajton tema universale që prekin thelbin e ekzistencës – lindjen, vdekjen dhe ringjalljen.

Gjatë promovimit, Luma ndau me publikun përjetimet e saj personale dhe simbolikën që e udhëheq veprën.

“‘Vajza e Diellit’ për mua ka një rëndësi të veçantë. Është një libër me shumë shenja autobiografike. Ai hapet me një thënie që përkufizon mënyrën si e shoh jetën dhe rrugëtimin tim. Pas saj vjen një poezi – një ode për një vegim. Libri ndahet në dy pjesë me dhjetë kapituj gjithsej; pesë prej tyre janë më ndërpersonale… Mendoj se arti, kudo që ndodhet, na frymëzon të gjithëve. Nëse merrni diçka prej këtij libri, uroj të jetë frymëzim,” – u shpreh autorja.

Në këtë ngjarje kulturore, një emocion të veçantë ndau edhe Muzafer Luma, babai i autores, i cili falënderoi të pranishmit për mbështetjen dhe përkrahjen ndaj vajzës së tij dhe krijimtarisë së saj poetike.

 

Në promovimin e librit të saj, Erblina Luma falënderoi të gjithë: “Ju falënderoj nga zemra për kohën që keni ndarë dhe për përkushtimin që keni treguar për të qenë pjesë e kësaj ngjarjeje të veçantë për familjen tonë, por edhe më gjerë, sepse çdo vepër arti dhe çdo talent në letërsi është një vlerë dhe pasuri për shoqërinë.”

Recensenti i librit, Hashim Baftijari, e përshkroi veprën si një nisje të fuqishme poetike: “Ajo që më pëlqen tek Erblina është qartësia dhe siguria në ligjërimin poetik. Vëllimi ‘Vajza e Diellit’ është më shumë se një përmbledhje poezish; është një aventurë shpirtërore, e ndërmarrë me vetëdije dhe guxim. Poezitë lidhin procesin e lindjes dhe të vdekjes, duke udhëtuar si feniks drejt pajtimit me përjetësinë.”

Fjalën e rastit e mbajti edhe Bardhyl Kabashaj, zëvendësdrejtor i Gjimnazit “Xhevdet Doda”, i cili shprehu krenarinë për suksesin e nxënëses së shkollës: “Nxënësit tanë, që na përfaqësojnë me rezultate dhe vlera, na bëjnë të ndihemi krenarë për punën dhe angazhimin e tyre.”

Kujtim Lepaja, përfaqësues i shtëpisë botuese “Dija”, tha se ndihen krenarë që mund ta sjellin këtë libër tek lexuesit: “Ky libër është një udhëtim i bukur. Që nga viti 1990 kemi botuar kryesisht klasikët dhe rilindësit, por tashmë po i japim hapësirë talentëve të rinj që duan të dëgjohen. Erblina përjeton bukurinë, dhimbjen dhe misterin e jetës, dhe si botues ndihemi krenarë që mund t’ua japim lexuesve këtë përvojë.”

Përndryshe, libri “Vajza e Diellit” shfaqet si një pasqyrë shpirtërore, që fton lexuesin të udhëtojë mes dhimbjes dhe shpresës, duke parë jetën si një rrugëtim drejt dritës dhe kuptimit të saj. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

Në udhëtim drejt lirisë! Shqipëria e vitit 1994 në objektivin e Gianni Bellesia

Published

on

Mbrëmjen e së premtes, në Durrës u hap ekspozita fotografike “Shqipëria 1994 – Një popull në lëvizje”, me autor fotografin italian Gianni Bellesia dhe e kuruar nga Petrit Kozeli.

Kjo ekspozitë sjell për publikun shqiptar një rrëfim të fuqishëm vizual, të realizuar tri dekada më parë, në një periudhë kur vendi përpiqej të shëronte plagët e diktaturës dhe të ndërtonte një jetë të re.

Fotografitë e shkrepura në Durrës dhe në zonën e thellë të Nënshatit pasqyrojnë fytyrat, rrugët dhe shpresat e njerëzve të thjeshtë, të cilët në fillim të viteve ’90 nisën udhëtimin e tyre drejt lirisë dhe dinjitetit njerëzor.

“Kur erdha për herë të parë në Shqipëri, në janar 1994, si pjesë e një misioni humanitar, pashë një vend që kërkonte të rilindte. Ishte një kohë e mbushur me vështirësi, por edhe me dritë në sytë e njerëzve. Kjo ekspozitë është një dëshmi e atij shpirti të fortë që më frymëzoi shumë. Sot, kur kthehem pas tri dekadash, shoh ndryshime të mëdha,” rrëfen fotografi Gianni Bellesia.

Ekspozita u realizua me mbështetjen e FotoKlub Durrësit, një nismë e re që synon të krijojë hapësira bashkëpunimi dhe zhvillimi për dashamirësit e fotografisë në qytet.

Ajo qëndroi e hapur gjatë fundjavës në Qendrën Kulturore të Fëmijëve në Durrës dhe u vlerësua nga të pranishmit si një udhëtim emocional në kujtesën e një kohe që ndryshoi rrënjësisht jetën e shqiptarëve – një kujtesë që mbetet e gjallë falë artit të fotografisë. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara