Lajmet

Dhjetë faktet mahnitëse që ndoshta nuk i keni ditur mbi pemët

Sot ka 46 për qind pemë më pak sesa 12.000 vite më parë.

Published

on

Ato na qetësojnë psikologjikisht, na ushqejnë, pastrojnë ajrin që thithim, dhe janë aleatët tanë më të mirë kundër krizës së klimës. Por pemët bëjnë shumë me tepër se sa kaq.

Ja cilat janë 10 faktet shkencore ndoshta më pak të njohura rreth tyre.

1. Në Tokë ekzistojnë më shumë se 60.000 lloje të njohura

Për të qenë të saktë, sipas një përllogaritje të “GlobalTreeSearch” në vitin 2017, janë 60.065 lloje pemësh që njihen deri tani, ndërsa vlerësohet se janë ende rreth 9.200 për t’u zbuluar. 58 për qind e këtyre llojeve pemësh rriten ekskluzivisht brenda kufijve të një vendi të vetëm. Brazili, Kolumbia dhe Indonezia kanë numrin më të madh të specieve endemike në pyjet e tyre.

2. Sot ka 46 për qind pemë më pak sesa 12.000 vite më parë

Planeti ynë ka rreth 3 trilionë pemë, një numër vërtet i madh por jo aq mbresëlënës sa ndikimi i njeriut mbi të. Afro 15 miliardë pemë nga pyjet e ekuatorit priten çdo vit nga njeriu. Sot numri i pemëve është më pak se gjysma e atyre që ishin 12.000 vjet më parë kur lindi bujqësia.

3. Toka ka qenë pa pemë për 90 për qind të historisë së saj

Planeti ynë është 4.5 miliardë vjet i vjetër. Por nisi të gjelbërohej vetëm 470 milionë vjet më parë, fillimisht falë myshqeve dhe likeneve. Bimët vaskulare, pra ato të pajisura me një sistem enësh për të transportuar ujë dhe lëndë ushqyese, u shfaqën 420 milionë vjet më parë, dhe për dhjetëra miliona vjet ato u rritën jo më shumë sesa1 metër lartësi.

4. Pylli më i vjetër fosil ndodhet në Nju Jork

Pylli i parë i shfaqur në botë, mendohet se jetë zhvilluar në periudhën Devoniane, 385 milionë vjet më parë. Fosilet e një sistemi rrënjor të ndërlikuar janë gjetur në shtetin e Nju Jorkut, vetëm 40 km nga pylli tjetër fosil i Gilboas. Ajo hapësirë përmban prej të paktën 3 llojesh të ndryshme pemësh.

5. Pemët më të vjetra u ngjanin palmave gjigante

Uatieza, një bimë e zhdukur, ishte e zakonshme në pyjet e epokës Devoniane të zbuluara në Amerikën e Veriut. Ai ishte 8-10 metra i gjatë, dhe kishte gjethe të ngjashme me fierin dhe të ngjitura drejtpërdrejt në trung. Ashtu si fieret, riprodhohej jo me fara, por nëpërmjet sporeve.

Kjo pemë ndryshoi tërësisht jo vetëm peizazhet, por edhe ekosistemet tokësore, duke thithur CO2, dhe duke favorizuar përhapjen e llojeve të ndryshme të kafshëve në këmbët e saj. Në fakt, për shkak të vetë konformimit, prodhoi mbeturina të shumta që grumbulloheshin në tokë, duke nxitur përhapjen e artropodëve.

6. Shumica e rrënjëve të pemëve gjenden në 45 centrimetrat e sipërme të tokës

Në fakt, në këtë pjesë të nëntokës përqendrohen kushtet ideale për rritje. Kjo mungesë thellësie – shpesh përballë lartësive të konsiderueshme të trungut – kompensohet nga kërkimi i hapësirës horizontale:rrënjët e një lisi të pjekur, mund të shtrihen deri qindra kilometra në gjerësi.

Por nga ky rregull ka shumë përjashtime. Disa bimë tipike për tokat kënetore, të varfëra me oksigjen, si për shembull selvia moçalore (Taxodium distichum) kanë rrënjë respiratore të quajtura pneumatofore, të cilat ngrihen vertikalisht nga toka me baltë, dhe e futin ajrin përmes vrimave të vogla si gryka.

7. Tërheqin armiqtë e armiqve të tyre

Kur rrethohen nga parazitët, disa lloje pemësh lëshojnë në ajër substanca të paqëndrueshme, që joshin grabitqarët e parazitëve të tyre të padëshiruar. Prandaj ato janë në gjendje të dërgojnë sinjale që përcjellin informacion edhe jashtë mbretërisë bimore. Në përgjithësi këto mesazhe u drejtohen insekteve të tjera, por jo gjithmonë. Pemët e mollëve të infektuara nga vemjet duket se tërheqin edhe zogjtë që hanë vemjet.

8. Luftojnë kundër vapës së madhe

Pemët i ulin temperaturat, dhe jo vetëm drejtpërdrejt duke siguruar hijen, apo indirekt duke thithur emetimet tona të CO2. Ato e bëjnë këtë edhe përmes një fenomeni më pak të njohur, evapotranspirimit. E kapin rrezatimin diellor që normalisht humbet nga asfalti i qytetit përpara se të arrijë në tokë, e thithin atë dhe e përdorin për të avulluar ujin nga gjethet.

Pra në praktikë për të luftuar nxehtësinë, pemët “djersitin” si ne njerëzit. Ky efekt është gjithashtu i dobishëm për njerëzit, pasi e zvogëlon sasinë e energjisë së mbetur për të ngrohur ajrin. Vlerësohet se nëse një qytet mbulohet nga pemët mbi në 40 sipërfaqes së tij, mund të ulë me 5 gradë Celcius temperaturat gjatë verës.

9. Veprojnë si filtra kundër ndotjes

Ne e dimë se pemët thithin dyoksidin karbonit, CO2, por roli i tyre si një sfungjer kundër ndotjes nuk ndalet këtu. Gjethet e pemëve pastrojnë ajrin duke kapur dhe gazra të tjerë të dëmshëm që barten nga era, si oksidet e azotit dhe dioksidi i squfurit.

Ky kapacitet ndryshon shumë nga një specie në tjetrën, por edhe në bazë të pozicionit të pemëve në qytet dhe dendësisë së gjetheve. Megjithatë, grimcat nuk qëndrojnë në gjethe për një kohë të gjatë, por shpërndahen më pas në mjedis nga agjentët atmosferikë.

10. Rritin vlerën e pasurive të paluajtshme dhe reduktojnë kriminalitetin

Afërsia me pemët shoqërohet me një sërë efektesh psikologjike dhe fiziologjike të këndshme si ulja e presionit të gjakut, rritja e tolerancës ndaj dhimbjes dhe nivelet e reduktuara të stresit. Është kjo arsyeja pse prania e tyre rreth një shtëpie e rrit me 10-20 për qind vlerën e perceptuar të pronës (sipas disa përllogaritjeve nga Shërbimi Pyjor i SHBA-së). Prania e gjelbërimit aty pranë lidhet gjithashtu me një shkallë më të ulët të hedhjes së mbeturinave,sjelljeve vandale, dhe më pak dhunë në familje. / Focus – Bota.al

Continue Reading

Lajmet

Rozeta Hajdari: Nuk kam pranuar ndonjë thirrje për seancë nga ana e Gjykatës

Published

on

By

Ministrja në detyrë e Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Rozeta Hajdari, ka reaguar pas raportimeve se ajo nuk është paraqitur në seancën gjyqësore lidhur me rastin e njohur si “Rezervat shtetërore”.

Në një deklarim publik, Hajdari ka theksuar se arsyeja e mosprezencës së saj është fakti se nuk ka marrë asnjë ftesë zyrtare nga Gjykata.

Të nderuar qytetarë, për seancën e sotme gjyqësore lidhur me çështjen e rezervave shtetërore të mallrave, ju njoftoj se unë nuk kam pranuar ndonjë thirrje për seancë nga ana e Gjykatës. Në momentin që e pranoj thirrjen nga Gjykata, për seancën e ardhshme, do të paraqitem në seancë gjyqësore”, ka shkruar ministrja në detyrë.

Rasti “Rezervat shtetërore” ka qenë në qendër të vëmendjes publike muajt e fundit, ndërsa procesi gjyqësor pritet të vazhdojë me seanca të tjera.

Continue Reading

Lajmet

Mblidhet sot KQZ-ja, pritet certifikimi i kandidatëve, listës votuese dhe vendimi për qendra të votimit në përfaqësitë diplomatike

Published

on

By

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve pritet të zhvillojë sot mbledhjen e radhës, në të cilën do të shqyrtohen një sërë çështjesh të rëndësishme që lidhen me organizimin e zgjedhjeve të parakohshme për Kuvendin e Kosovës, të planifikuara të mbahen më 28 dhjetor.

Zëdhënësi i KQZ-së, Valmir Elezi, ka bërë të ditur se një nga pikat kryesore të rendit të ditës është vendimmarrja për rekomandimin e certifikimit të kandidatëve të subjekteve politike që tashmë janë certifikuar për pjesëmarrje në këto zgjedhje.

Përveç kësaj, KQZ pritet të shqyrtojë edhe certifikimin e listës së votuesve brenda dhe jashtë Kosovës, një proces kyç për mirëorganizimin e votimit të 28 dhjetorit. Në mbledhje do të trajtohet gjithashtu rekomandimi për përcaktimin e qendrave të votimit dhe numrin e vendvotimeve në përfaqësitë diplomatike, çka është veçanërisht e rëndësishme për diasporën.

Vendimet që pritet të merren sot do të ndikojnë drejtpërdrejt në përgatitjet finale të administrimit të zgjedhjeve, të cilat ndodhen tashmë në fazën përfundimtare.

 

Continue Reading

Lajmet

Presidenti Begaj vazhdon vizitën në Kosovë

Published

on

By

Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bajram Begaj, po zhvillon sot ditën e dytë të vizitës së tij zyrtare në Kosovë, e cila po mbahet më 9 dhe 10 dhjetor 2025.

Gjatë ditës së parë të qëndrimit në Kosovë, presidenti Begaj u prit nga kryetari i Prishtinës, Përparim Rama, kryetari i Rahovecit, Smajl Latifi, si edhe nga personalitete të tjera të jetës institucionale e akademike të vendit.

Sipas agjendës zyrtare, sot presidenti Begaj do të marrë pjesë në ceremoninë e shënimit të 50-vjetorit të themelimit të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, një nga institucionet më të rëndësishme të shkencës dhe kulturës në vend.

Ndërkohë, Policia e Kosovës ka njoftuar se është duke u angazhuar me kapacitetet e saj të plota për ruajtjen e rendit dhe sigurisë gjatë gjithë kohës së vizitës zyrtare të presidentit Begaj. Për të garantuar mbarëvajtjen e lëvizjes sipas itinerarit dhe zhvillimin e aktiviteteve të parashikuara, policia ka paralajmëruar ndërprerje të përkohshme të qarkullimit në disa segmente rrugore, në intervale të shkurtra kohore.

Autoritetet kanë bërë thirrje që qytetarët të tregojnë mirëkuptim për kufizimet e përkohshme në trafik, të cilat po zbatohen për sigurinë e përgjithshme dhe mbarëvajtjen e vizitës zyrtare.

Continue Reading

Lajmet

Mungon Rozeta Hajdari, dështon të mbahet seanca e shqyrtimit fillestar në rastin për rezervat shtetërore

Published

on

By

Në mungesë të prezencës së ministres në detyrë, Rozeta Hajdari dhe mbrojtësit të të akuzuarit, Irfan Lipovicës, Feim Alaj ka dështuar të mbahet seanca e shqyrtimit fillestar në rastin për rezervat shtetërore.

Në seacën e sotme prezente nuk ishin as përfaqësuesit e palës së dëmtuar nga Avokatura Shtetërore.


Ka filluar seanca në rastin e “Rezervave shtetërore” ndaj ministres në detyrë të Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Rozeta Hajdari, si dhe ndaj tre të tjerëve Irfan Lipovicës, Hafiz Garës e Ridvan Muharremit.

Në seancë nuk është e pranishme ministrja në detyrë e MINT, Rozeta Hajdari, por vetëm Ifran Lipovica dhe Hafiz Gara.

Prokuroria Speciale e Republikës së Kosovës (PSRK) në aktakuzën e ngritur ndaj ministres në detyrë Rozeta Hajdari, ish-zëvendëssekretarit Irfan Lipovica, drejtorit të Departamentit të Rezervave Shtetërore në këtë Ministri, Hafiz Gara dhe afaristit Ridvan Muharremi, ka vlerësuar se dëmi që iu shkaktua buxhetit të Kosovës në rastin e “Rezervave shtetërore” është afër 3 milionë euro.

Aktakuzën e ngritur nga prokurorët specialë, Valdet Gashi dhe Milot Krasniqi, në Departamentin Special të Gjykatës Themelore në Prishtinë. Sipas aktakuzës së ngritur, buxheti është dëmtuar në lartësi prej 2,912,134.78 euro.

Bazuar në aktakuzën e PSRK-së, të pandehurit Rozeta Hajdari në cilësinë e ministres së Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Irfan Lipovica si zëvendëssekretar dhe Hafiz Gara në pozitën e Drejtorit të Departamentit të Rezervave Shtetërore, në kundërshtim me Ligjin për Prokurim Publik, duke iu shmangur procesit të konkurrencës, me procedurë të negocimit kishin negociuar dhe më pas nënshkruar kontratën me kompaninë turke “Yafe Turizm Indaat Sanayi ve Ticaret Anonim Sirketi” me seli në Bursa të Turqisë, për blerjen e 10 mijë tonë grurë me çmim prej 4,834,778.00 euro.

Mirëpo, aty thuhet se çmimi për blerje të grurit ishte kontraktuar 193.48 euro më i lartë sesa çmimi mesatar i tregut, raporton “Betimi për Drejtësi”.

Ata ngarkohen se në kuadër të mjeteve buxhetore të ndara nga Qeveria në shumën prej 10.000.000 euro, iu shmangën procedurës së hapur të prokurimit me rastin e procedurës së mallrave të rezervës shtetërore më 2022, konkretisht grurit, vajit dhe sheqerit.

Pas lidhjes së kontratës me operatorin turk më 15 mars 2022 më pas, thuhet se u nënshkrua aneks/kontrata me të njëjtin operator më 29 mars 2022 për shpenzimet e transportit të grurit në sasinë e përcaktuar në kontratën bazë nga Turqia në Portin e Durrësit në shumën 295.000 euro.

Ndërsa, sipas aktakuzës, me kompaninë OE “Xanto” SP. ZO.O” me seli në Gdyna- Poloni u lidh kontrata për blerjen e vajit në sasi 200.000 litra dhe sheqerit në sasi 120.000 kg me çmim të përgjithshëm 276.000 euro.

Gjithnjë sipas aktakuzës, edhe përkundër se pagesa e kontraktuar u bë në kundërshtim me Ligjin për buxhetin më 2022, 100% me avanc nga MINT, kompania turke nuk e përmbushi obligimin sa i përket grurit, duke sjellë 58.98 tonë grurë më pak sesa ishte përcaktuar në kontratë, kurse kompania polake nuk i ka sjellë fare produktet e vajit dhe sheqerit sipas kontratës, duke i shkaktuar kështu dëm në shkallë të madhe buxhetit të shtetit.

Sipas aktakuzës, Gara në koordinim me Lipovicën dhe Hajdarin me qëllim të kufizimit të konkurrencës dhe favorizimit të operatorëve ekonomik dhe fshehjes së shkeljeve ligjore në këtë aktivitet, përmes e-mailit nën arsyetimin për përshpejtim të procedurave të furnizimit me mallra të Departamentit të Rezervave Shtetërore, ka kërkuar nga Lipovica që t’i drejtohet me kërkesë Qeverisë për përjashtim nga procedurat e prokurimit për furznizim me produktet e rezervës shtetërore, e që bashkë me Hajdarin iu drejtuan me e-mail Qeverisë më 25 shkurt 2022 dhe se kërkesa u miratua të nesërmen nga Qeveria, e gjithë kjo në kundërshtim me Ligjin për Rezervat Shtetërore, duke u klasifikuar blerja e produkteve të rezervës si sekrete, përkundër se aktiviteti i prokurimit duhej të bëhej detyrimisht përmes procedurave të hapura dhe nuk konsiderohet sekret shtetëror sipas Ligjit.

Çmimi i kontraktuar me kompaninë turke për 1 ton grurë, sipas aktakuzës, kishte qenë 483.48 euro, ndërsa çmimi mesatar i tregut bazuar në të dhënat e Doganës së Kosovës në import në muajin e njëjtë- mars 2022, kishte qenë 290 euro.

“Referuar diferencës në mes të çmimit të kontraktuar të grurit prej 483.48 euro për ton dhe çmimit mesatar të tregut për muajin mars që ishte 290 euro për ton, rezulton se çmimi për një ton grurë është kontraktuar për 193.48 euro më shumë sesa çmimi mesatar i tregut në Kosovë, e që diferenca në çmim në raport me 10 mijë tonë grurë është 1,934,800.00 euro, që konsiderohet dëm i shkaktuar në këtë pikë”, thuhet në aktakuzë.

Mirëpo, më tej thuhet se megjithëse kontrata parashihte 10 mijë tonë grurë dhe u pagua avanci 100%, kompania dyshohet se ka sjellë 58.98 tonë grurë më pak. Rrjedhimisht, duke i shkaktuar dëm buxhetit 28,515.65 euro.

Kurse, Hajdari thuhet se pa publikim të shpalljes publike, më 15 mars 2022, edhe përkundër faktit se ishte paralajmëruar nga drejtori i Departamentit Ligjor se blerja e rezervave me procedurë të negociuar nuk kishte bazë ligjore, nënshkroi kontratën me kompaninë turke.

Gjithnjë sipas aktakuzës, kontrata me kompaninë turke për blerjen e grurit e nënshkruar më 15 mars 2022 në vlerë prej 4 milionë e 834 mijë e 778 euro, ishte bërë bazuar në kushte tregtare Delivered Duty Paid (DDP) që nënkupton se çmimi i kontratës përveç blerjes së produktit mbulon të gjitha shpenzimet e transportit nga depoja deri tek destinacioni final, duke përfshirë sigurimin e mallrave gjatë transportit, ngarkim- shkarkimin e mallrave, doganës dhe shpenzimet e tjera administrative.

Mirëpo, kjo rezulton se nuk kishte ndodhur, sipas PSRK-së.

Hajdari akuzohet se veproi në kundërshtim me plotësim/ndryshimin e Ligjit për Prokurim Publik, duke shmangur qëllimshëm kushtet esenciale të sigurimit të ekzekutimit të kontratave dhe në kundërshtim me Ligjin për buxhet u bënë pagesat në avanc 100% përderisa MINT pranoi nga kompania turke 59.98 tonë grurë më pak në raport me sasinë e kontraktuar dhe paguar, nga kompania polake nuk pranoi fare sasinë e vajit dhe sheqerit. Me këto veprime, u favorizuan dy OE dhe iu mundësua përfitim material dhe shmangie nga përgjegjësia, njëkohësisht iu shkaktua dëm i madh buxhetit të shtetit.

Nëntë ditë pas nënshkrimit të kontratës për blerjen e grurit, aktakuza thotë se MINT kishte nënshkruar aneks-kontratë me kompaninë turke për shpenzimet e transportit në vlerë prej 295 mijë euro, e përkundër se kontrata bazë përfshinte edhe shpenzimet e transportit.

Më pas, thuhet se Lipovica në koordinim me Hajdarin e Garën kishte lidhur një kontratë me kompani tjetër OE “Railtrans” L.L.C më 15 prill 2022 për shërbimet e transportit dhe shpedicionit nga Durrësi deri në depon e rezervave në Kosovë, në vlerë prej 377,419.13 euro.

“Referuar faktit se përtej rregullave të Kontratës bazë, për transportin e grurit janë lidhur 2 (dy) kontrata, fillimisht një Aneks-kontratë në vlerë 295,000 euro dhe më pas një kontratë tjetër në vlerë 377,419.13 euro, si në përshkrimet faktike të aktakuzës, rrjedh se në këtë pikë është shkaktuar dëm në lartësi prej 672,419.13 euro”, thuhet në aktakuzën e ngritur nga PSRK.

Në aktakuzë më tej thuhet se të pandehurit Hajdari, Lipovica dhe Gara kanë negociuar dhe nënshkruar kontratë edhe me kompaninë “Xanto SP. ZO. O” me seli në Gdynia të Polonisë për blerjen e 200 mijë litra vaj dhe 120 mijë kilogramë sheqer. Mirëpo, përkundër pagesës së kryer, malli nuk ishte pranuar asnjëherë.

“Referuar faktit se me rastin e lidhjes së kontratës për blerjen e vajit dhe sheqerit si në përshkrimet faktike të aktakuzës, në njërën anë është bërë pagesa në avanc 100% në shumën prej 276,400 euro, ndërsa në anën tjetër malli nuk është dorëzuar asnjëherë në Kosovë, nga ku rrjedh se në këtë pikë është shkaktuar dëm në lartësi 276,400.00 euro”, thuhet në aktakuzë e siguruar nga “Betimi për Drejtësi”.

Pagesat ndaj kompanive ishin bërë 100 për qind avancë, sipas Prokurorisë Speciale, përkundër se kjo bëhet vetëm në rastet kur mallrat kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe sigurinë, pra pajisje për nevoja ushtarake.

Me këto veprime, të njëjtit ngarkohen se i kanë shkaktuar buxhetit të Kosovës dëm në shumën e përgjithshme 2 milionë e 912 mijë e 134 euro e 13 centë.

Për të gjitha këto veprime, ministrja Rozeta Hajdari, zëvendëssekretari Irfan Lipovica dhe drejtori i Departamentit për Rezervat Shtetërore, Hafiz Gara, po akuzohen se kanë kryer veprën penale të “Keqpërdorimit të pozitës apo autoritetit zyrtar” nga neni 414, par.2, lidhur me par.1 dhe nenin 31 të Kodit Penal.

Të njëjtit akuzohen edhe për veprën penale “Zbulim i fshehtësisë zyrtare”, pasi sipas aktakuzës, pjesë të procesit të negocimit ngarkohen ta kenë bërë dhe afaristin Ridvan Muharremi i njohur si “Ridi”.

Gara ngarkohet se ia komunikoi sekretin shtetëror Muharremit, duke ia dërguar në e-mail programin programin për furnizim me mallra të rezervës shtetërore të vitit 2022, në të cilin ishin përshkruar detajet e llojit të produktit, sasia dhe vlera monetare si pjesë e Planit Strategjik Vjetor të mallrave të rezervës shtetërore, duke rrezikuar interesin publik dhe furnizimin strategjik të vendit me rezerva shtetërore.

Me këtë, Gara akuzohet se ka kryer veprën penale “Zbulimi i fshehtësisë zyrtare” nga neni 426, par.1 të Kodit Penal.

Kurse, bashkë me Hajdarin e Lipovicën, Gara ngarkohen se zbuluan fshehtësinë zyrtare duke ia vënë në dispozicion Muharremit informatën për vendndodhjen e deponimit të grurit si mall i rezervës shtetërore. Muharremi fillimisht përmes WhatsApp në grupin ku bënin pjesë edhe tre të pandheurit tjerë i njoftoi se kishte siguruar një OE për deponim të grurit, duke ua dërguar të dhënat.

Me këtë, akuzohen se në bashkëkryerje kanë kryer veprën penale “Zbulimi i fshehtësisë zyrtare” nga neni 426, par.1 lidhur me nenin 31 të Kodit Penal.

Për Hajdarin, Lipovicën e Garën është propozuar edhe dënim plotësues- kompensimi i dëmi të buxhetit të shtetit

Në anën tjetër, afaristi Muharremi po akuzohet nga PSRK për kryerjen e veprës penale “Ndihma në kryerjen e veprës penale keqpërdorim i pozitës apo autoritetit zyrtar”./BetimipërDrejtësi

Continue Reading

Të kërkuara